Co to jest Esperanto?
Esperanto to język użyteczny w komunikacji międzynarodowej.
"Wewnętrzna idea Esperanta to: na neutralnym fundamencie językowym zburzyć mury pomiędzy ludami i spowodować, by każdy z ludzi widział w swoim bliskim tylko człowieka i brata."
Esperanto zostało stworzone przez Ludwika Łazarza Zamenhofa, który opracował gramatykę na podstawie języków europejskich z minimalną ilością wyjątków. Słownictwo oparte jest głównie na językach romańskich, chociaż istnieją również wyrazy z języków germańskich i innych. Nowy język, którego pierwszy podręcznik ukazał się w 1887 roku, przyciągnął społeczność mówców i zaczął normalny proces ewolucji języka w społeczności, która używała go w wielu środowiskach i stworzyła kulturę związaną z językiem. Dwie dekady później urodziły się pierwsze dzieci mówiących w esperanto rodziców, pierwsi rodzimi mówcy języka. Tak więc można powiedzieć, że jest to język stworzony do komunikacji międzynarodowej, który później stał się kreolem i jest obecnie językiem diaspory mówców Esperanto.
Został stworzony na podstawie słownictwa języków indoeuropejskich, ale miał być łatwy do nauki. Z tego powodu jego gramatyka jest aglutynacyjna, charakterystyczna cecha języków tureckich i ugrofińskich, a na głębszym poziomie jest izolująca, jak chiński i wietnamski. Oznacza to, że morfemy mogą być używane jako niezależne słowa. Posiada całkowicie regularną gramatykę i pozwala na tworzenie dużej ilości słów poprzez łączenie rdzeni leksykalnych i około czterdziestu afiksów (np. z rdzenia san- (zdrow-) można utworzyć takie wyrazy, jak: malsana (chory/a/e), malsanulo (chora osoba), gemalsanuloj (chorzy obu płci), malsanulejo (szpital), sanigilo (lekarstwo), saniĝinto (osoba, która wyzdrowiała), sanigejo (lecznica), malsaneto („choróbka”), malsanego (bardzo poważna choroba), malsanegulo (bardzo chora osoba), sanstato (stan zdrowia), sansento (poczucie zdrowia), sanlimo (limit zdrowia), malsankaŭzanto (patogen), kontraŭmalsanterapio (terapia przeciw chorobie)…). Główne części mowy (rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki i przysłówki) mają końcówki, które zawsze wskazują, jaka to część mowy. Ta regularność powoduje, że język jest szczególnie łatwy do nauczenia, a sprawne tworzenie wyrazów sprawia, że jest jednym z najbardziej produktywnych języków z potencjalnie nieskończoną liczbą słów. Esperanto może wyrazić wszelkie nowe koncepcje i stany. Na przykład, możliwe jest napisanie powieści o fikcyjnych stołokształtnych Marsjanach i nazwanie ich tablo (stół), tablino (żeński stół), tablido (stołowe dziecko)… Można wyobrazić sobie urządzenie ułatwiające życie seksualne i nazwać je sekssimpligilo („ułatwiacz seksu”), człowieka, który chodzi wspak – inversmarŝanto (chodzący wspak), środek przeciwko dogmatyzmowi – maldogmigilo („oddogmatyzowacz”) itd.
Ważne cechy Esperanta
Podstawowa idea Esperanta to podtrzymywać tolerancję i szacunek między ludźmi różnych narodów i kultur. Komunikowanie się jest zasadniczą częścią porozumienia, a jeśli komunikacja odbywa się poprzez język neutralny, to może to pomóc w odczuciu, że spotkanie odbywa się na równych warunkach w poszanowaniu jednych dla drugich.
Międzynarodowy
Esperanto jest użyteczne głównie w komunikacji pomiędzy ludźmi różnych narodowości, w sytuacji kiedy nie posiadają oni wspólnego ojczystego języka.
Neutralny
Esperanto nie należy do jakiegoś konkretnego narodu albo kraju i dlatego funkcjonuje jako język neutralny.
Równy
Używając Esperanta ma się poczucie równości z rozmówcą (z językowego punktu widzenia), inaczej niż na przykład w przypadku rozmowy po angielsku z rodowitym Anglikiem.
Stosunkowo łatwy
Dzięki strukturze i konstrukcji języka dużo prościej jest opanować Esperanto w porównaniu z jakimkolwiek innym językiem obcym.
Żywy
Esperanto podlega ewolucji i "żyje" tak samo jak inne języki. Pozwala wyrażać wszystkie aspekty myśli i uczuć człowieka.
Sprawiedliwy
Każdy, kto uczy się Esperanta ma dużą szansę osiągnąć jego wysoki poziom, a następnie, z językowego punktu widzenia, mówienia nim na tym samym poziomie co inni, niezależnie od "tła językowego".
Historia
-
1878
Gotowa jest pierwsza, prymitywna wersja esperanto, nazwana prze Zamenhofa Lingwe Uniwersala. Jednakże różni się ona znacznie od współczesnego esperanto.
-
1887
Z pomocą swojej żony Zamenhof publikuje Unua Libro, książkę, która zaprezentowała współczesne Esperanto.
-
1889
Pierwsze czasopismo esperanckie, La Esperantisto, zostaje opublikowane w Norymberdze. Zostaje założony pierwszy klub.
-
1905
Pierwszy Universala Kongreso (Kongres Światowy) odbywa się w Boulogne-sur-Mer; 688 uczestników.
Publikacja Fundamento de Esperanto.
-
1908
Założenie Universala Esperanto-Asocio, Światowego Związku Esperanckiego.
-
1954
UNESCO ustanawia stosunki doradcze ze Światowym Związkiem Esperanckim. Pierwsza rezolucja UNESCO.
-
1985
Druga rezolucja UNESCO. UNESCO zachęca członków Narodów Zjednoczonych do włączenia Esperanto do programu szkolnego.
-
1987
6000 uczestników przybywa na 72. Światowy Kongres w Warszawie, by uczcić setną rocznicę Esperanto.
-
2008
Wikipedia w Esperanto osiąga 100,000 artykułów.
-
2009
Możliwe jest zdawanie międzynarodowych egzaminów ze znajomości Esperanto na trzech poziomach (B1, B2, C1) i bycie ocenionym w zakresie 4 podstawowych umiejętności: czytania, słuchania, komunikacji ustnej i pisemnej według Common European Framework of Reference.
-
2012
Google Translate dodało esperanto jako sześćdziesiąty czwarty język.
-
2015
Duolingo powstał kurs Esperanta dla posługujących się językiem angielskim.
-
2016
Powstała nowa wersja lernu!.
Esperanto to...
-
Część 1
Esperanto to język przydatny do wszystkiego.
-
Część 2
Esperanto to język z wieloma cechami charakterystycznymi.
-
Część 3
Esperanto to język używany na wiele sposobów.
-
Część 4a
Esperanto to język możliwy do nauczenia i godny nauczenia się go.
-
Część 4b
Esperanto to język możliwy do nauczenia i godny nauczenia się go.
-
Część 5
Esperanto to język z barwną społecznością.
-
Część 6
Esperanto to język przyszłości.
Gramatyka
Alfabet
Oto alfabet języka Esperanto. Każda litera brzmi zawsze tak samo, a ortografia jest regularna i bezwyjątkowa. Kliknij przykłady, żeby usłyszeć wymowę.
- Aa ami kochać
- Bb bela piękny
- Cc celo cel
- Ĉĉ ĉokolado czekolada
- Dd doni dać
- Ee egala równy
- Ff facila łatwy
- Gg granda duży
- Ĝĝ ĝui cieszyć się (czymś)
- Hh horo godzina
- Ĥĥ ĥoro chór
- Ii infano dziecko
- Jj juna młody
- Ĵĵ ĵurnalo magazyn (pismo)
- Kk kafo kawa
- Ll lando kraj
- Mm maro morze
- Nn nokto noc
- Oo oro złoto
- Pp paco pokój
- Rr rapida szybki
- Ss salti skakać
- Ŝŝ ŝipo statek
- Tt tago dzień
- Uu urbo miasto
- Ŭŭ aŭto auto
- Vv vivo życie
- Zz zebro zebra
Rzeczowniki
Wszystkie rzeczowniki w esperancie kończą się na -o. (Rzeczowniki to nazwy przedmiotów, zjawisk, spraw, nazwy geograficzne.)
-
domo
dom
-
libro
książka
Liczba mnoga
Żeby utworzyć liczbę mnogą, dodaj po prostu -j:
-
domoj
domy
-
libroj
książki
Dopełnienie
Dopełnienie bliższe w esperanto wskazujemy poprzez dodanie końcówki -n. Pozwala to na zmianę kolejności słów w zdaniu bez zmiany znaczenia tego zdania. (Dopełnienie bliższe to osoba, przedmiot itp., której bezpośrednio dotyczy działanie wyrażone czasownikiem.)
-
La hundo amas la katon
Pies kocha kota.
-
La kato amas la hundon
Kot kocha psa.
Przymiotniki
Wszystkie przymiotniki w esperancie kończą się na -a. (Przymiotniki opisują rzeczowniki.)
-
alta
wysoki
-
bela
piękny
Przedrostki
Spójrz! Dodanie mal- na początku słowa zmienia jego znaczenie na przeciwne.
-
malalta
niski (a,e)
-
malbela
brzydki (a,e)
mal- jest przykładem przedrostka. Przedrostki dodawane są przed słowem, aby nadać mu nowe znaczenie. W Esperanto istnieje 10 różnych przedrostków.
Przyrostki
Nowe słowa można także tworzyć poprzez dodanie specjalnych końcówek. Na przykład -et- oznacza pomniejszenie czegoś.
-
dometo
domek
-
libreto
książeczka
-et- jest przykładem przyrostka. Przyrostek dodajemy na końcu słowa, aby nadać mu nowe znaczenie. W Esperanto istnieje 31 różnych przyrostków.
Czasowniki
Czasowniki są oczywiście bardzo ważne. Ale przekonasz się, że w Esperanto również one są bardzo proste. (Czasowniki wskazują na czynność lub stan.)
-
ludi
bawić się, grać
-
ridi
śmiać się
Formy czasownika
Bezokolicznik kończy się na -i. Czasownik w czasie teraźniejszym zawsze ma końcówkę -as, w czasie przeszłym końcówkę -is a w przyszłym -os. Nie ma czasowników nieregularnych ani odmiany czasownika!
- mi estas ja jestem
- mi estis ja byłem
- mi estos ja będę
- vi estas ty jesteś / wy jesteście
- vi estis ty byłeś / wy byliście
- vi estos ty będziesz / wy będziecie
- li estas on jest
- li estis on był
- li estos on będzie
- ŝi estas ona jest
- ŝi estis ona była
- ŝi estos ona będzie
- ĝi estas ono jest
- ĝi estis ono było
- ĝi estos ono będzie
- ni estas my jesteśmy
- ni estis my byliśmy
- ni estos my będziemy
- ili estas oni (one) są
- ili estis oni byli (one były)
- ili estos oni (one) będą
Przysłówki
Dodając do rdzenia końcówkę -e tworzymy przysłówki. (Przysłówki opisują czasowniki.)
-
silente
cicho
-
rapide
szybko