Vai all’indice

Dentro una frase può trovarsi un'altra frase, che nella frase principale rappresenta una parte> Tale frase non principale si chiama una subordinata. Di solito le subordinate non hanno un indicatore di ruolo. Normalmente le subordinate iniziano con una particella introduttiva, una congiunzione subordinante:

Altre soggiunzioni sono se, ĉar, dum, ĝis, kvankam, kvazaŭ, ol e apenaŭ.

Ke

La congiunzione ke non ha un significato proprio. Essa indica soltanto l'inizio di una frase subordinata, che non è introdotta da una altra congiunzione. Una frase in ke può avere molti diversi ruoli. Il ruolo si può evidenziare se si sostituisce la frase in ke con il correlativo tio. A volte si usa la particella tio in unione con la frase in ke, specialmente quando è necessario indicare il ruolo della frase in ke con una preposizione.

Frasi in ke come soggetto, oggetto o complemento

  • Okazis, ke la reĝino mortis.Tio okazis. - Accadde che la regina morì. → Ciò accadde.
  • Ŝajnas, ke pluvos.Tio ŝajnas. - Sembra che pioverà. → Ciò sembra.
  • Estas vero, ke ŝi havis sur si pantoflojn.Tio estas vero. - E vero che lei aveva addosso le pantofole. → Ciò è vero.
  • Kompreneble, ke mi lin amas. - Si capisce, che lo amo.

    Il predicato è sottinteso: Estas kompreneble, ke mi lin amas.Tio estas komprenebla. Kompreneble ha finale E, perchè è una descrizione predicativa di una subordinata. quando si cambia in tio, si deve anche cambiare in komprenebla.

  • Diru al la patro, ke mi estas diligenta.Diru tion al la patro. - Dì al padre che io sono diligente. → Dì quello al padre.
  • Mi volas ke vi tien iru.Mi volas tion. - Voglio che tu vada là. → Io voglio quello.
  • Se li scius, ke mi estas tie ĉi, li tuj venus al mi.Se li scius tion... - Se egli sapesse che io sono qui, verrebbe subito da me. → Se egli sapesse quello ..
  • Subite li aŭdis, ke iu alrajdas de la vojo al la domo.Subite li aŭdis tion. - D'improvviso egli sentì che qualcuno cavalcava dalla via alla casa. → D'improvviso egli sentì quello.
  • Mi pensas, ke ne.Mi pensas tion. - Penso di no. → Penso quello.

    La frase subordinata è drasticamente abbreviata, = ...che non è così, o simili.

  • Li vekiĝis per tio, ke iu lin skuis. = Li vekiĝis per skuado. - Si svegliò perchè qualcuno lo scuoteva. = Si svegliò per uno scossone.
  • Tiam ŝi ekploris pro tio, ke ŝi estas tiel malbela. = Tiam ŝi ekploris pro sia malbeleco. - Allora lei scoppiò a piangere per questo, per essere così brutta.=Allora lei scoppiò a piangere per la sua bruttezza.
  • Via patro neniam povis ekrigardi vin sen tio, ke li batus sin en la bruston kaj ĝemus. = ...sen brustobatado kaj ĝemado. - Tuo padre non potè mai guardarti senza battersi il petto e gemere... senza colpi nel petto e gemiti.
  • Ne por tio mi estas ĉi tie, ke mi alportadu manĝon al la loĝantoj. = Mi estas ĉi tie ne por alportado de manĝo al la loĝantoj. - Non sono qui per quello, per portare cibo agli abitanti. = Sono qui non per portare cibo agli abitanti.

Se la preposizione è pri, normalmente la si tralascia (e anche il tio ausiliario):

  • Ili nin kulpigas, ke ni agas maljuste. = Ili nin kulpigas pri tio, ke... - Ci incolpano di agire ingiustamente. = \ci incolpano per questo, che ...
  • Petu ŝin, ke ŝi sendu al mi kandelon. = Petu ŝin pri tio, ke... - Chiedile di mandarmi una candela.=Chiedile questo, che ...

Di solito si mette la preposizione por subito prima di una frase ke senza tio. La espressione completa por tio ke è assai poco usata. Si usa anche anstataŭ subito prima di ke, e a volte malgraŭ, krom e sen:

  • Jen prenu ankoraŭ du panojn kaj unu ŝinkon, por ke vi ne bezonu malsati. - Ecco, prendi ancora due pani e un prosciutto, per non dover patire fame.
  • Ŝi tuj lavis sian kruĉon kaj ĉerpis akvon en la plej pura loko de la fonto kaj alportis al la virino, ĉiam subtenante la kruĉon, por ke la virino povu trinki pli oportune. - Ella subito lavò la sua brocca e prese dell'acqua nel punto più pulito della fonte e la portò alla donna, sempre sostenendo la brocca, perchè la donna potesse bere più comodamente.
  • Anstataŭ ke ĉiu lernas diversajn lingvojn, ĉiuj ellernadu unu saman lingvon. - Invece che ciascuno impari diverse lingue, tutti imparino una stessa lingua.
  • Li klopodis daŭrigi, malgraŭ ke li estis tre laca. Malgraŭ (tio) ke = kvankam. - Cercò di proseguire, nonostante fosse molto stanco.
  • Mi nenion pli postulus, krom ke oni montru al mi sindonecon kaj estimon. - Non chiederei altro, se non che mi si mostrasse dedizione e stima.
  • Vi ne povas ĝin tuŝi, sen ke ĝi rompiĝus. - Non puoi toccarlo senza che si rompa.

A volte si usa una semplice frase in ke senza por invece di por (tio) ke:

  • Ŝi bone lin kovris, ke li ne malvarmumu denove. = ...kovris por ke li ne malvarmumu denove. - Ella lo coprì, così che non prendesse di nuovo freddo. = ... perchè non prendesse di nuovo freddo.
  • Tie estis unu riĉa virino, kiu retenis lin, ke li manĝu ĉe ŝi. = ...por ke li manĝu ĉe ŝi. - Là c'era una donna ricca, che lo trattenne così che mangiasse da lei. = ...perchè mangiasse da lei.

Solo por ke, malgraŭ ke, anstataŭ ke, krom ke e sen ke sono generalmente accettati. Ma solo la scarsa frequenza gioca contro frasi come: Ni parolis, pri ke la prezoj ĉiam altiĝas. Oni argumentis, kontraŭ ke ili ekloĝu en la urbo. Li sukcesis eskapi, pro ke vi dormis. Tio okazis, antaŭ ke mi naskiĝis. Tuttavia la scarsa frequenza è un forte argomento. È meglio non esprimersi senza bisogno in modi così insoliti, che forse non saranno capiti. Meglio dunque usare un tio ausiliario: pri tio ke, kontraŭ tio ke ecc. Invece di antaŭ (tio) ke e post (tio) ke si usa antaŭ ol e post kiam. Invece di pro ke usare pro tio ke, tial ke o ĉar.

Frasi in ke come complemento:

Spesso una frase in che ha ruolo di complemento che chiarisce il significato di una parola.

  • De s-ro Bourlet mi ricevis la sciigon, ke li ne volas publikigi la projekton en la "Revuo". - Dal sig.Bourlet ho ricevuto la comunicazione xhe egli non vuole far pubblicare il progetto nella "Revuo".
  • Ŝi estis plena de timo, ke la infano mortos. - Lei era piena di paura che il bambino morisse.
  • Li metis la kondiĉon, ke oni ne instruu al ŝi la Kristanan religion. - Egli pose la condizione che non le si insegnasse la religione cristiana.
  • Tio estis la unua fojo, ke ŝi nomis ŝin sia filino. - Fu la prima volta che lei la chiamò sua figlia.

    Molti usano kiam invece di ke in questo tipo di frasi. Ke normalmente è più adatto, perchè una frase in ke di questo tipo di solito non indica quando è avvenuta quella volta, ma spiega il contenuto di quella volta.

  • Estis tia ventego, ke la tegoloj deflugis de la tegmentoj. - C'era un tale ventaccio che le tegole volavano via dai tetti.
  • Ili ambaŭ estis tiel malagrablaj kaj tiel fieraj, ke oni ne povis vivi kun ili. - Entrambi loro erano così sgradevoli e fieri, che non si poteva vivere con loro.
  • Ili enpakis tiom da libroj, ke ili ne povis ĉion porti. - Essi impaccarono tanti libri, che non poterono portare tutto.
  • Vi ne estas kulpa, ke vi fariĝis tio, kio vi estas. = ...kulpa pri tio, ke... - Tu non hai colpa se sei diventato quello che sei. = ... colpevole di ciò, che ...
  • Ŝi estis tute certa, ke tio estos plenumita. = ...certa pri tio ke... - Lei era del tutto certa che ciò sarebbe stato compiuto. = ... certa peril fatto che ...
  • Kiel feliĉa mi estas, ke mi ĝin scias! - Come sono felice di saperlo!

    Qui la frase ke indica una causa. Dunque invece di kesi potrebbe usare ĉar.

  • Ĉion mi permesis al vi escepte, ke vi faru tion ĉi. = ...kun la escepto, ke vi faru tion ĉi. - Tutto ti ho permesso, eccetto di fare questa cosa. = con la eccezione che tu facessi questo.

Una frase in ke come attributo

Una frase in ke può essere l'attributo di una parte di frase sostantiva:

  • La vero estas, ke mi amas vin. - La verità è che ti amo.
  • La esenco de la sciigoj estis, ke al ili estas bone. - L'essenza delle informazioni è che a loro va bene.

Omissione di ke

A volte si tralascia ke prima di una subordinata, ma quasi esclusivamente in un discorso indiretto:

  • Mi diras al vi, ŝi ricevos. = Mi diras al vi, ke ŝi ricevos. - Ti dico, lei riceverà.= Ti dico che lei riceverà.
  • La vetero baldaŭ malboniĝos, ŝajnas. = Ŝajnas, ke la vetero baldaŭ malboniĝos. - Presto il tempo peggiorerà, pare.= Pare che presto il tempo peggiorerà

Frasi subordinate interrogative

Se la subordinata è una domanda, essa comincia con ĉu o una parola KI. Una subordinata interrogativa può avere gli stessi ruoli nella frase come le frasi in ke.

  • Diru, ĉu mi povos veni. - Dì se posso venire.

    La domanda in ĉu è oggetto di diru.

  • Ŝi ne sciis, ĉu ŝi nur sonĝisĉu tio estis efektivaĵo. - Ella non sapeva se aveva solo sognato, o se quello era una cosa reale.

    Ci sono due domande oggetto in ĉu legate da o.

  • Ĉu tio estas roso aŭ larmoj, tion neniu povis vidi. - Se quello fossero rugiada o lacrime, nessuno lo potè vedere.

    La ĉu-domanda è l'oggetto con l'aiuto di tio.

  • Li provis, ĉu la pordo estas nefermita. - Egli provò se la porta era aperta.

    La domanda in ĉu è oggetto di provis.

  • La tuta afero dependas de tio, ĉu ŝi venos aŭ ne. - Tutta la faccenda dipende da questo, se lei verrà o no.

    La domanda è un complemento de con un tio ausiliare:

  • Mi dubas, ĉu vi estas feliĉa. - Io dubito che tu sia felice.

    La domanda ha funzione di complemento pri. = Mi dubas pri tio, ĉu...

  • Li faris al mi la demandon, ĉu mi bone fartas. - Egli mi fece la domanda, se stessi bene.

    La domanda è un supplemento della parola demandon.

  • Mia sola demando al vi estas, ĉu vi amas min. - La mia sola domanda a te è, se mi ami.

    La domanda è un attributo del soggetto.

  • Kion ni nun faru, estas demando tre malfacila. - Cosa fare adesso, è una domanda molto difficile.

    La domanda in KI ha ruolo di soggetto di estas.

  • Mi montris al la infano, kie kuŝas ĝia pupo. - Mostrai al bambino dove dormiva la sua bambola.

    La domanda è oggetto di montris.

  • Mi volus scii, kiom de la ŝtofo ili jam pretigis. - Vorrei sapere quanta stoffa hanno già preparato.

    La domanda è oggetto di scii.

  • Mi ne scias, ĝis kiam ili restos ĉi tie. - Io non so fino a quando essi resteranno qui.

    La domanda è oggetto.

  • Kiel longe ni estis en la malliberejo, tion mi ne scias. - Quanto a lungo fummo nella prigione, io non lo so.

    La domanda è oggetto con ausilio di tio.

  • Nun mi venis, por informi vin, kio estos kun via popolo en la estonta tempo. - Ora io sono venuto per farvi sapere che cosa sarà sel vostro popolo nei tempi futuri.

    La domanda è un complemento pri, ma pri tio è omesso: ...por informi vin pri tio, kio estos...

  • La demando pri tio, kia estos la formo de tiu lingvo, estas por mi afero negrava. - La domanda riguardo a quale sarà la forma di quella lingua è per me cosa senza importanza.

    La domanda e una diretta descrizione di la demando per mezzo di un tio ausiliario.

In alcune lingue si usa nelle frasi subordinate la stessa parola per ĉu e per se. In esperanto si deve distinguere. Ĉu indica una domanda. Se indica una condizione. La differenza di significato è grande;

  • Morgaŭ li diros, ĉu li venos.Morgaŭ li diros "jes, mi venos" aŭ "ne, mi ne venos". - Domani lui dirà se verrà. ≈ Domani lui dirà "sì, verrò" o "no,non verrò".

    La domanda in ĉu è oggetto di diros. = Domani egli darà la risposta alla domanda se verrà.

  • Morgaŭ li diros, se li venos. = Morgaŭ li diros (ion), sed tio okazos nur se li venos. - Domani lui dirà, se verrà. = Domani lui dirà (qualcosa) ma questo accadrà solo se lui verrà.

    La frase introdotta da se è un complemento di condizione.

La subordinata relativa

I correlativi in KI possono anche introdurre subordinate senza significato interrogativo. Spesso tale parola in KI rappresenta in qualche modo una cosa che si trova anche nella frase principale. Tali parole in KI si chiamano relative, perchè indicano una relazione fra la frase subordinata e la principale.

Il pronome relativo kiu

  • Hieraŭ mi vidis viron, kiu promenis sur la strato. - Ieri vidi un uomo che camminava sulla strada.

    La frase in kiu è epiteto della parola viron. Il tuttoo è l'unione delle due frasij: Hieraŭ mi vidis viron. + La viro promenis sur la strato. Lo stesso uomo è in entrambe le frasi. Nella frase subordinata si usa un kiu relativo per indicare l'uomo. Si potrebbe, invece della frase in kiu, usare un participio come epiteto: Hieraŭ mi vidis viron promenantan sur la strato.

  • La libroj, kiuj kuŝas tie, estas miaj. - I libri che sono là sono miei. = La libroj estas miaj. + La libroj kuŝas tie. (= La libroj kuŝantaj tie estas miaj.)

    Si usa kiuj con finale J perchè esso rappresenta una parola plurale.

  • La domo, kiun vi aĉetis, estas malbona. - La casa che hai acquistato non è buona. = La domo estas malbona. + Vi aĉetis la domon. (= La domo aĉetita de vi estas malbona.)

    Si usa kiun con finale N perchè esso ha ruolo di oggetto nella frase subordinata.

  • Mi vidis la filmojn, pri kiuj vi tiel multe rakontis. - Io vidi il film di cui mi hai parlato tanto. = Mi vidis la filmojn. + Vi rakontis tiel multe pri la filmoj.

    Si usa pri davanti a kiuj, perchè esso ha ruolo di complemento pri nella frase subordinata.

  • Jen venas la verkisto, la librojn de kiu ĉiuj legas. - Ecco viene lo scrittore di cui tutti leggono i libri. = Jen venas verkisto. + Ĉiuj legas la librojn de la verkisto.

    De kiu è un complemento di possesso di la librojn e deve seguire la librojn. Normalmente si usa kies invece di de kiu: Jen venas la verkisto, kies librojn ĉiuj legas.

  • Riĉa estas tiu, kiu ŝuldas al neniu. - Ricco è colui che non deve nulla a nessuno.
  • Mi nun havas tie ĉi preskaŭ neniun, al kiu mi povus konfidi! - Io qui ora non ho quasi nessuno a cui possa confidarmi!
  • Mi vizitos tiujn amikojn, kiujn mi ekkonis dum la pasinta Universala Kongreso. - Visiterò quegli amici che ho conosciuto durante lo scorso Congresso Universale. = Mi vizitos tiujn amikojn. + Mi ekkonis tiujn amikojn dum...

    Il tiujn aggiunto prima di amikojn rinforza il riferimento alla frase subordinata relativa che segue.

  • Ŝi kisis tiun manon, kiu ankoraŭ antaŭ nelonge kruele batis ŝian infanon. - Ella baciò quella mano, che non molto tempo prima aveva picchiato crudelmente il suo bambino.
  • Unuj servas por ornamo, kaj aliaj por manĝo, ekzistas ankaŭ tiaj, kiuj estas tute superfluaj. - Alcuni servono da ornamento, e altri si mangiano, ne esistono anche di completamente superflui.

    Si potrebbe dire che un sostantivo è sottinteso: ...ekzistas ankaŭ tiaj kreskaĵoj, kiuj estas.... Si può anche usare un kia relativo dopo tia, se si tratta chiaramente di una qualità.

  • Al Vi, kiu kreas, al Vi, kiu reĝas, hodiaŭ ni preĝas. - Te, che crei, Te, che regni, noi oggi preghiamo.

Spesso è difficile separare una frase subordinata introdotta da kiu dalla frase principale, perchè il significsto dipende da entrambe le frasi unite;

  • Ŝi prenis la plej belan arĝentan vazon, kiu estis en la loĝejo. - Ella prese il più bel vaso d'argento che c'era nell'abitazione. = Ŝi prenis la plej belan arĝentan vazon. + La plej bela arĝenta vazo estis en la loĝejo.

    Le frasi prese separatamente non sono vere. La frase in kiu è necessaria per limitare il significato della parte di frase la plej belan arĝentan vazon.

Molti non mettono virgole prima e dopo le frasi in kiu, ma esse sono necessarie per il significato della frase complessiva. Tuttavia su questo non ci sono regole. Si possono sempre mettere le virgole.

Una frase con kiu relativo normalmente sta subito dopo la parola cui si riferisce, ma a volte è in altra posizione, ad es. all'inizio di tutta la frase. Allora la parola descritta è sempre tiu o e preceduta da tiu:

  • Kiu volas perfektiĝi en Esperanto, al tiu mi rekomendas la diversajn lernolibrojn kaj vortarojn. = Al tiu, kiu volas perfektiĝi en Esperanto, mi rekomendas... - A chi vuole perfezionarsi in esperanto, io raccomando i diversi manuali e dizionari.
  • Kiun malĝojo ne turmentis, tiu ĝojon ne sentas. = Tiu, kiun malĝojo ne turmentis, ne sentas ĝojon. - Chi non è stato tormentato dal dolore non sente la gioia.= Quello che il dolore non ha tormentato non sente la gioia.

Talvolta una parola principale ha più di una frase kiucome epiteto. Normalmente per chiarezza si aggiunge una congiunzione, per es. kaj o sed: Hieraŭ mi vidis viron, kiu promenis sur la strato, kaj kiu portis grandan valizon. Entrambe le frasi in kiu si riferiscono alla parola viron. Se ci sono più di due frasi in kiu, basta mettere una congiunzione davanti all'ultima frase in kiu: Jen estas afero, kiu estas tre utila, kiu helpos vin en multaj okazoj, kaj kiun vi tre zorge gardu. Tutte e tre le frasi in kiu sono epiteti della parola afero.

A volte una frase con kiu relativo `elegata molto debolmente alla parola di cui è epiteto. Tale frase con kiu fa semplicemente continuare il racconto. Si potrebbe altrettanto bene usare una frase principale a sé. Una frase con kiu che prosegue il racconto è sempre alla fine della frase principale:

  • Ŝi kun ĝentila rideto transdonis la leteron al la anglino, kiu leviĝis, faris saluton kaj eliris el la ĉambro. = Ŝi kun ĝentila rideto transdonis la leteron al la anglino, kaj tiu (poste) leviĝis... - Ella con un gentile sorriso passò la lettera alla inglese, che si alzò, salutò ed uscì dalla camera. = Ella con un gentile sorriso passò la lettera alla inglese, la quale (dopo) si alzò ...
  • Kelkaj estimataj scienculoj per sugestio falis en kaptilon, el kiu ili tamen baldaŭ retiriĝis. = ...falis en kaptilon, sed ili tamen baldaŭ retiriĝis el ĝi. - Alcuni stimati scienziati, suggestionati, caddero in un tranello, da cui però subito si ritrassero. = ...caddero in un tranello, ma subito sie ne ritrassero.
  • Li ŝuldas al mi mil eŭrojn, kiun sumon li ne repagis malgraŭ plurfoja rememorigo. = Li ŝuldas al mi mil eŭrojn. Tiun sumon li ne repagis... - Lui mi deve mille euro, somma che non ha ripagato nonostante ripetuti richiami. = Lui mi deve mille euro. Tale somma non ha ripagato ...

Il pronome relativo kio

Un kio relativo può essere usato come congiunzione simile a un kiu relativo. Si usa un kio relativo invece di un kiu relativo se la subordinata è epiteto di un correlativo in O:

  • Mi volas, ke tio, kion mi diris, estu obeata. = Mi volas, ke tio estu obeata. + Mi diris tion. - Io voglio che si obbedisca a quel che ho detto.=Voglio che a ciò si obbedisca.+Io ho detto quello.
  • Mi faros ĉion, kion mi povos, por trovi por vi konforman okupon. - Farò tutto quello che posso per trovarti una occupazione adeguata.
  • La juvelista laboro enhavas en si nenion, kio superus miajn fortojn. - Il mestiere di gioielliere non ha in sé nulla che superi le mie forze.
  • Vi rakontis al mi ion, kion mi neniam forgesis. - Mi raccontasti qualcosa che non ho mai dimenticato.
  • Neniu faris ion eminentan, kio meritus mencion. - Nessuno fece qualcosa di particcolare, che meriti menzione.

    In tali casi quando dopo il correlativo in O segue un epiteto aggettivale, si può anche usare un kiu relativo: ...faris ion eminentan, kiu meritus mencion.

Spessso il correlativo descritto è sottinteso:

  • Redonu, kion vi prenis. = Redonu tion, kion vi prenis. - Ridai quello che hai preso.
  • Post du aŭ tri tagoj mi jam ne havos per kio hejti la ĉambron. = ...ne havos ion, per kio mi povus hejti la ĉambron. - Dopo due o tre giorni già non avrò di che scaldare la stanza.. = ...non avrò qualcosa con cui scaldare la stanza.

Si usa un kio relativo invece di un kiu relativo se la subordinata è epiteto di un aggettivo sostantivato con significato molto generale. Si può dire che la parola io è sottintesa dopo l'aggettivo. Ma effettivamente non si usa mai tale espressione completa con io:

  • La sola, kion mi deziras, estas: ke la mondo havu lingvon internacian. (≈ La sola io, kion mi deziras...) - La sola [cosa] che desidero è che il mondo abbia una lingua internazionale. (≈ * il solo qualcosa che desidero...*)
  • La unua, kion li faris vespere, estis tio, ke li elprenis la nukson. - La prima che ha fatto stasera è che ha preso la noce.
  • Okazis la plej bona, kion oni povus imagi. - Avvenne la migliore che si potesse immaginare.

Se si mette un sostantivo, come ad es. afero, si deve sempre usare un kiu relativo: La sola afero, kiun mi deziras... La unua afero, kiu okazis... Okazis la plej bona afero, kiun oni povus imagi.

Se il significato dell'aggettivo sostantivato è meno astratto, e si sottintende un qualche vero sostantivo, allora si usa kiu:

  • Vi ne estas la unua [persono], kiu parolas al mi en tia maniero. - Tu non sei la prima ][persona] che mi parla in tale maniera.
  • Ĉiu estis ravata de la nova kaj bela [afero], kiun ŝi vidis. - Tutti furono affascinati dalla nuova e bella cosa che ella vide.

Si usa un kio relativo invece di kiu anche per rappresentare una intera frase. Allora kio rappresenta l'idea della intera frase:

  • Li donadis multe da mono al la malriĉuloj, kio estis tre laŭdinda. - Egli donò molto denaro ai poveri, il che è molto lodevole. = Li donadis multe da mono al la malriĉuloj. + Tio estis tre laŭdinda.

    Kio rappresenta l'intera frase: Li donadis multe da mono al la malriĉuloj.

  • Ŝi havas ŝatokupon, kio estas bona. = Estas bone, ke ŝi havas ŝatokupon. - Lei ha un hobby, il che è un bene. = È un bene che lei abbia un hobby

    Confronta con: Ŝi havas ŝatokupon, kiu estas bona. = Lei ha una buona distrazione,.

  • La filmo estis tute teda, pro kio li foriris jam antaŭ la fino. = Ĉar la filmo estis tute teda, li foriris... - Il film era assai noioso, per cui egli uscì già prima della fine. = Poichè il film era assai noioso egli uscì ...
  • Oni proponis al li oficon de kuriero, kio promesis esti tre enspeziga afero. - Gli fu proposto un incarico di corriere, che prometteva di essere una cosa molto remunerativa.

    Qui kio non rappresenta la idea oni proponis al li oficon de kuriero (gli è stato proposto un posto di corriere), ma la idea ke li eble havos oficon de kuriero (che forse avrà un posto da corriere), o havi oficon de kuriero (di avere un posto da corriere).

Giri di frase enfatici con kiu o kio relativi

C'è un particolare tipo di frase enfatica, in cui si usa il presente del verbo esti più una grase subordinata relativa con kiu o kio:

  • Li decidas pri ĉi tiaj aferoj.Estas li, kiu decidas pri ĉi tiaj aferoj. - Lui decide per affari di questo tipo.→ È lui che decide per affari di questo tipo.

    La frase principale estas li indica il soggetto in modo enfatico.

  • Ni manĝas makaroniojn.Tio, kion ni manĝas, estas makaronioj.Estas makaronioj [tio], kion ni manĝas. - Noi mangiamo maccheroni. → Quello che mangiamo sono maccheroni. → Sono maccheroni, quel che noi mangiamo.

    Forte enfasi su makaronioj.

Spesso si può dare enfasi più facilmente con l'ordine delle parole: Pri ĉi tiaj aferoj decidas li. Makaroniojn ni manĝas.

Il pronome relativo kies

Kies relativo indica il più delle volte possesso o appartenenza:

  • Jen venas la verkisto, kies librojn ĉiuj legas. - Ecco arriva lo scrittore di cui tutti leggono i libri. = Jen venas verkisto. + Ĉiuj legas la librojn de tiu verkisto.

    I libri appartengono a quello scrittore (perchè li ha scritti)

  • La ĉambro, kies pordon la pordisto malfermis, estis sufiĉe vasta. - La stanza la cui porta fu aperta dal portiere era abbastanza ampia. = La ĉambro estis sufiĉe vasta. + La pordisto malfermis la pordon de la ĉambro.

Un kies relativo può anche indicare l'oggetto significato, o il soggetto di un sostantivo di azione:

  • Ĝi estas ia ennovaĵo, pri kies akceptado aŭ neakceptado oni devas konsiliĝi. - Questa è una novità di un qualche tipo, sulla cui accettazioe o meno ci si deve far consigliare. = Ĝi estas ia ennovaĵo. + Oni devas konsiliĝi pri la akceptado aŭ neakceptado de tiu ennovaĵo.

    Il complemento de tiu ennovaĵo indica l'oggetto a senso di (ne)akceptado: Occorre farsi consigliare de accettare o no tale innovazione.

  • La serpento, de kies mordo mortis via patro, nun portas lian kronon. - Il serpente del cui morso morì tuo padre ora porta la sua corona. = La serpento nun portas lian kronon. + Via patro mortis de la mordo de la serpento.

    De la serpento indica il soggetto a senso di mordo: Via patro mortis, ĉar la serpento mordis lin. (tuo padre morì perchè il serpente lo morse.)

In alcune lingue esiste un termine, che assomiglia a kies, ma che ha più significati. Il termine kies in esperanto può signifificare solo de kiu, e solo quando si tratta di possesso/apartenenza, oggetto o soggetto. Kies non può significare el kiu, al kiu, pri kiu o simili: Venis grupo de junuloj, el kiuj du estis miaj filoj. Non è possibile dire: ...junuloj, kies du estis miaj filoj. la frase indipendente è: Du el la junuloj estis miaj filoj. Si tratta di differenziazione di individui da un gruppo. Si deve dire el la junuloj, non de la junuloj. Quindi non si deve utilizzare kies. Nia asocio, al kiu ne apartenas tiuj personoj, ne havas ian ajn respondecon pri iliaj agoj. Non si può dire: Nia asocio, kies ne apartenas... La frase indipendente è: Tiuj personoj ne apartenas al nia asocio. Non si dice mai aparteni de. Non si può quindi usare kies.

Il pronome relativo kiam

Un kiam relativo può introdurre una frase subordinata di tempo. Tale frase subordinata può riferirsi a una espressione di tempo nella frase principale o a un tiam sottinteso:

  • Antaŭhieraŭ, kiam mi estis en la urbo, mi aĉetis novan robon. - L'altro ieri quando ero in città ho comprato un nuovo vestito. = Antaŭhieraŭ mi aĉetis novan robon. + Tiam mi estis en la urbo.
  • Kiam Nikodemo batas Jozefon, tiam Nikodemo estas la batanto kaj Jozefo estas la batato. - Quando Nicodemo picchia Giuseppe, Nicodemo è il picchiatore, e Giuseppe è il picchiato.
  • Kiam oni estas riĉa, [tiam] oni havas multajn amikojn. - Quando si è ricchi [allora] si hanno molti amici. = Tiam oni havas multajn amikojn. + Tiam oni estas riĉa.
  • Kiam mi venis al li, [tiam] li dormis. - Quando venni da lui, [allora] lui dormiva.

Una frase subordinata con kiam relativo può avere prima di sé una preposizione di tempo. La preposizione indica il ruolo della intera frase in kiam, non della parola kiam:

  • Post kiam ŝi estis mallongan tempon en la arbaro, fariĝis nokto. = Post mallonga estado en la arbaro fariĝis nokto. - Dopo che ella fu per breve tempo nel bosco, si fece notte. = Dopo breve presenza nel bosco si fece notte.
  • De kiam naskiĝis mia filino, mi estas kiel alia homo. = De la naskiĝo de mia filino mi estas kiel alia homo. - Da quando nacque mia figlia, sono come un'altra persona. = Dalla nascita di \mia figlia, sono come un'altra persona.
  • Adam vivis, post kiam naskiĝis al li Set, okcent jarojn. = ...post la naskiĝo de Set... - Adamo visse, dopo che gli nacque Set, ottocento anni. = ... dopo la nascita di Set ...

Se si mette tiam in frasi di questo genere, la preposizione deve stare davanti a tiam: Adam vivis, post tiam, kiam naskiĝis al li Set, 800 jarojn.

Con un kiam interrogativo è diverso. Una preposizione davanti a un kiam interrogativo indica il ruolo di kiam, non della intera frase interrogativa:Ŝi demandis, ĝis kiam mi restos hejme. = Ŝi demandis, ĝis kiu tempo mi restos hejme.

Il pronome relativo kie

Un kie relativo può introdurre una frase subordinata di luogo. Una tale subordinata può riferirsi a una espressione diluogo nella principale o a un tie sottinteso:

  • Mi volis resti tie, kie mi estis. - Volevo restare lì dove ero. = Mi volis resti tie. + Mi estis tie.
  • Kie fumo leviĝas, tie fajro troviĝas. - Dove si leva del fumo c'è del fuoco.
  • Jen la loko, de kie venis la bruo. - Ecco il luogo da cui veniva il rumore. = Jen (estas) la loko. + De tiu loko venis la bruo.
  • Ĉie, kien mi venas, troviĝas ia malbonaĵo, kiu premas la koron. - Dappertutto dove vado c'è qualche male che pesa sul cuore.

Invece di un kie relativo spesso si può usare en kiu(j), ĉe kiu(j), sur kio o simili, specie se la frase subordinata è epiteto di un sostantivo che non ha ruolo di complemento di luogo nella frase principale. Ma spesso kie è più elegante:

  • Kelkajn fojojn mi eĉ legis longajn artikolojn pri mia afero, kie estis videble, ke la aŭtoroj eĉ ne vidis mian verkon. = ...longajn artikolojn pri mia afero, en kiuj estis... - Alcune volte io lessi persino lunghi articoli sulla mia questione, dove era evidente che gli autori non avevano nemmeno visto il mio scritto.= ...lunghi articoli sulla mia questione, nei quali era....

    La parte di frase longajn artikolojn pri mia afero non è un complemento di luogo, ma un oggetto.

  • Ne troviĝas, kie sidi. = Ne troviĝas io, sur kio oni povus sidi. - Non si trova dove sedersi. = Non si trova qualcosa su cui ci si possa sedere.

Il pronome relativo kia

Un kia relativo può introdurre una subordinata di caratteristica. Una frase kia relativa può riferirsi a un tia, tiaspeca o tiuspeca nella frase principale:

  • Ŝi ne estas tia, kia devas esti reĝino. - Ella non è come deve essere una regina. = Ŝi ne estas tia. + Reĝino devas esti tia.
  • Kia oni vin vidas, tia oni vin taksas. - Così come ti si vede ti si giudica. = Tia oni vin taksas. + Tia oni vin vidas.
  • Regis tia frosto, kian ni ĉe ni ne havas eĉ en la plej kruela vintro. - C'era un tale gelo come da noi non l'abbiamo nemmeno nel più rigido inverno. = Regis tia frosto. + Tian froston ni ĉe ni ne havas eĉ en la plej kruela vintro.
  • La arbo de la suno estis belega arbo tia, kian ni neniam vidis. - L'albero del sole era un bellissimo albero, quale non ne avevo mai visto.

Se una frase in KI relativo si riferisce a un sostantivo con tia, si può anche usare un kiu relativo: Vi havas plenan rajton uzi la monon en tia maniero, kiu ŝajnas al Vi la plej bona.

Un kiu relativo indica un individuo certo, mentre un kia relativo indica la specie:

  • Mi uzis tiun aŭton, kiu povas veturi tre rapide. - Ho usato quell'auto, che può viaggiare molto rapidamente.

    Si parla di una specifica auto. Essa può viaggiare molto rapidamente.

  • Mi uzis tian aŭton, kia povas veturi tre rapide. - Ho usato un'auto tale da poter viaggiare molto rapidamente.

    Si parla di un tipo di auto. Tutte le auto di quel tipo possono correre molto veloci.

Ma già in questi esempi 1}tiun e tian mostrano in modo sufficientemente chiaro la differenza fra individuo e specie. Si può quindi usare kiu in entrambe le subordinate. Di solito si preferisce kiu, ma kia sottolinea meglio che si tratta di specie.

Usate un kia relativo solo davanti a una frase con un verbo. davanti a una parte di frase isolata, o a un gruppo di parti di frase senza un verbo, si usa un kiel comparativo: Li vizitis (tiajn) urbojn kiel Parizo. Non dire: ...urbojn kia Parizo.

Il pronome relativo kiel

Un kiel relativo può introdurre una frase subordinata di modo o di grado. Una frase con kiel relativo si riferisce a un tiel nella frase principale, ma spesso tiel si tralascia.

  • Oni ludas sur fortepiano, tamen tre mallaŭte kaj tiel bele, kiel ŝi neniam antaŭe aŭdis. - Suonano sul fortepiano, macon tono molto basso, e così bene, come lei non ha mai sentito prima.
  • Li komprenas predikon [tiel], kiel bovo [komprenas] muzikon. - Lui capisce la predica [così] come un bue [capisce] la musica.

Una frase con kiel relativo a volte descrive una intera frase. Allora kiel rappresenta la idea della frase completa, similmente al kiorelativo: Ŝia beleco, kiel oni diris, estas la deloga beleco de la malbono. = La sua bellezza era la seducente bellezza del male.. + Così si diceva. = Si diceva, che la sua bellezza è ...

Il pronome relativo kiom

Un kiom relativo può introdurre una subordinata di quantità o di misura. Una frase con kiom relativo si riferisce a un tiom nella frase principale, ma spesso tiom si tralascia:

  • Vi faris por nia afero tiom multe, kiom neniu alia ĝis nun faris. - Hai fatto per la nostra causa tanto, quanto nessun altro ha fatto finora. = Vi faris por nia afero tiom multe. + Neniu alia ĝis nun faris tiom.
  • Nun vi ricevos tiom multe da mono, kiom vi volas havi. - Ora riceverai tanto denaro quanto ne vuoi.
  • Ĉiuj donas al mi prunte [tiom], kiom mi volas. - Tutti mi danno (in prestito) tanto quanto mi occorre.

Una frase subordinata con kiom relativo spesso indica una limitazione di qualche specie:

  • La kompatinda stana soldato tenis sin, kiom li povis, tute rekte. - Il povero soldatino di stagno si teneva ben ritto, per quanto poteva.

    Le sue forze erano limitate.

  • Unu el la plej kuraĝaj knaboj kaj iom post iom ankaŭ ĉiuj aliaj ekkantis strofon el malnova kanto pri cikonioj, kiom ili tion memoris. - Un ragazzo dei più coraggiosi, e un po' alla volta anche tutti gli altri, cominciarono a cantare una strofa da una vecchia canzone sulle cicogne, per quanto se lo ricordavano.

    C'erano dei limiti alla loro memoria. Essi non potevano cantare più di quel che la memoria permetteva.

Il pronome relativo kial

Anche kial è usato come parola relativa, ma solo come complemento di sostantivi come kaŭzo o motivo, e anche in questi casi molto raramente:

  • La efektiva kaŭzo, kial ili ne aliĝas al ni, estas tio, ke ili timas. - La vera causa per cui essi non si uniscono a noi è che hanno paura. = La efektiva kaŭzo estas tio, ke ili timas. + Tial ili ne aliĝas al ni.

    Si può anche dire ...la kaŭzo, pro kiu ili ne aliĝas al ni... Più spesso però si usa una frase in ke: ...la kaŭzo, ke ili ne aliĝas al ni...

Dunque non si usano frasi come: Ili foriris tial, kial mi foriris. Ma si dice: Ili foriris pro la sama kaŭzo, kial mi foriris. O più spesso: ...pro la sama kaŭzo, pro kiu mi foriris.

Per rappresentare una intera frase che indica una causa si può usare pro kio: Mi ne ricevis vian leteron, pro kio mi ne respondis. Si può anche ribaltare la struttura della frase, usando ĉar: Ĉar mi ne ricevis vian leteron, mi ne respondis.

Una frase con kial relativo non indica in sé una causa o un motivo. La causa la indica invece la parola a cui si riferisce la frase con kial, e la particella kial rappresenta tale causa nella subordinata. Per introdurre una subordinata che mostra di per sé una causa o motivo, si usa soprattutto ĉar: Ili foriris, ĉar mi foriris. (La mia partenza è causa della loro partenza.)

Omissione di una parola in TI

Una parola in KI relativa spesso si tiferisce a una parola TI della stessa specie nella frase principale. Spesso si può sottintendere la parola KI senza cambiare il significato. Non ci sono regole assolute su quando si può tralasciare la parola TI. L'importante è la chiarezza: se la frase diviene troppo oscura non si deve tralasciare la parola TI. La parola in KI relativa e la corrispondente parola TI devono normalmente avere la stessa forma: devono essere nello stesso gruppo nella tabella (tiu — kiu, tio — kio, tiel — kiel ecc.), e avere lo stesso indicatore di ruolo, o essere entrambi senza indicatore.

  • Tiu, kiu havas forton, havas rajton.Kiu havas forton, havas rajton. - Quello che ha forza ha diritto. → Chi ha forza ha diritto.
  • Kiu okupas sin je meĥaniko, estas meĥanikisto, kaj kiu okupas sin je ĥemio, estas ĥemiisto. = Tiu, kiu okupas sin... - Chi si occupa di meccanica è un meccanico, e chi si occupa di chimica è un chimico.=Coluoi che si occupa ...
  • Mi pagis al tiu, al kiu oni devis [pagi].Mi pagis, al kiu oni devis. - Ho pagato a quello a cui si doveva [pagare].

Normalmente non si può omettere un tiun o tiujn isolato: Mi finfine provis tiujn, kiujn vi tiom laŭdis. Non dire: Mi finfine provis, kiujn vi tiom laŭdis.

Se tiu sta davanti a un sostantivo per definirlo, non si può tralasciare tiusenza alterare il significato. Ma spesso si può cambiare tiu in la senza differenza di significato: Li ankoraŭ ne redonis tiun libron, kiun li pruntis de mi.Li ankoraŭ ne redonis la libron, kiun li pruntis de mi. Se si dicesse: Li ankoraŭ ne redonis libron, kiun..., si tratterebbe di uno di quei libri che egli prese in prestito da me. Il significato cambia.

  • Tio, kio pasis, ne revenos.Kio pasis, ne revenos. - Ciò che è passato non tornerà.
  • Li tuj faris tion, kion mi volis.Li tuj faris, kion mi volis. - Egli ha fatto subito quello che io volevo.

Se tio e kio hanno una preposizione, è preferibile non tralasciare tio: Marta renkontiĝis kun tio, kun kio renkontiĝas milionoj da homoj. Non: Marta renkontiĝis, kun kio renkontiĝas...

Se una frase con kiam relativo si riferisce a tiam,spesso si tralascia tiam, ma si può conservare tiam per enfatizzare: Kiam oni estas riĉa, [tiam] oni havas multajn amikojn.

Invece di post tiam kiam, de tiam kiam ecc., normalmente si usa solo post kiam, de kiam ecc. Dunque si tralascia tiam, conservando però la preposizione. In tali casi la preposizione si riferisce non alla parola kiam, ma a tutta la frase in kiam : Post tiam, kiam ŝi estis mallongan tempon en la arbaro, fariĝis nokto.

Invece di ĝis (tiam) kiam meglio dire semplicemente ĝis. Inoltre non usare dum (tiam) kiam, ma simple dum. Ĝis e dum sono già soggiunzioni, e non hanno alcun bisogno di essere aiutate da kiam. Invece di antaŭ tiam kiam si usa di solito antaŭ ol.

Se una frase con kie relativo si riferisce al solo tie, spesso si tralascia tie, ma si può conservare tie per enfatizzare: Kie estas pano, [tie] ne mankas panpecetoj.

Una frase con kia relativo si riferisce sempre a un tia nella principale. Il più delle volte si mantiene tia, ma se la frase è chiara lo si può tralasciare: Li havas [tian] kapon, kian vi ne trovos en la tuta mondo.

Una frase con kiel relativo si riferisce sempre a un tiel nella principale, ma spesso si sottintende tiel: Ne vivu [tiel] kiel vi volas, vivu [tiel] kiel vi povas.

Una frase kiom relativa si riferisce sempre a un tiom nella frase principale, ma spesso si può sottintenderetiom: Da pulvo ni havas [tiom] kiom vi volas.

Una frase kies relativa molto raramente si riferisce a un ties nella frase principale. Ma quando a volte avviene così, a malapena si può omettere ties: Kies ĝi estas, ties ĝi restu.

Una frase relativa in kial non fa mai riferimento a tial nella frase principale:.

L'omissione di una parola in TI normalmente non è possibile, quando la parola TI e la relativa KI hanno diversi indicatori di ruolo, o quando uno di essi ha e l'altro non ha indicatore di ruolo:

  • Non dire: Mi konas, kiu venis. Dire: Mi konas tiun, kiu venis. Non dire: Ĝi estas besto, kian vi timas.Ma: Ĝi estas tia besto, kian vi timas.
  • Non si può dire: Ili loĝas, de kie mi venas. Si deve dire: Ili loĝas tie, de kie mi venas. E anche non va bene: Li devenas, kien mi iros. Occorre: Li devenas de tie, kien mi iros. E non si può tralasciare tie, conservando la preposizione, che sta prima di tie. Non dire: Li venas de kie mi loĝas. Dire: Li venas de tie, kie mi loĝas.

In alcune lingue si può a volte tralasciare la parola KI relativa. Questo in esperanto è impossibile. Non dire: La viro, mi vidis, portis valizon. Dire: La viro, kiun mi vidis, portis valizon. Non dire: Nun estas la horo, ŝi normale alvenas. Dire: Nun estas la horo, kiam ŝi normale alvenas.

In alcune lingue si può a volte tralasciare la parola KI relativa, ma conservare una eventuale preposizione che allora sta da sola in qualche posto nella subordinata (persino alla fine). Questo in esperanto è assolutamente impossibile. La preposizione deve stare davanti a quella parte della frase di cui indica il ruolo. Non dire: Mi vidis tiun knabinon, vi parolis pri. Dire: Mi vidis tiun knabinon, pri kiu vi parolis.

Se

Se = "sotto la condizione che, supponendo che, nel caso che". Se introduce una subordinata che esprime una condizione, una supposizione o un avvenimento:

  • Se li scius, ke mi estas tie ĉi, li tuj venus al mi. = En la okazo, ke li scius... - Se lui sapesse che sono qui verrebbe subito da me. = Nel caso che lui sapesse ...

    Si usa il condizionale perchè si tratta solo di una fantasia.

  • Se mi estus sana, mi estus feliĉa. = Sub la kondiĉo, ke mi estus sana... - Se fossi sano, sarei felice. = Sotto la condizione di essere sano ...
  • Se li havas multe da mono, li verŝajne aĉetos aŭton. - Se ha molto denaro, probabilmente comprera un'auto.

    Le forme in AS e OS dell'indicativo indicano che può trattarsi di realtà. Può essere che lui abbia davvero molti soldi, ma non si sa per certo.

  • Se iu havas multe da mono, tiu havas ankaŭ multe da problemoj. - Se uno ha molto denaro, ha anche molti problemi.

    le forme in AS mostrano che si tratta di un principio sempre valido.

  • Tiu ĉi libro havas sesdek paĝojn; tial, se mi legos en ĉiu tago po dek kvin paĝoj, mi finos la tutan libron en kvar tagoj. - Questo libro ha sessanta pagine; perciò se io leggerò ogni giorno sedici pagine, finirò tutto il libro in quattro giorni.

    Si può anche usare il condizionale in frasi di questo tipo. Per il tempo futuro non sempre è possibile distinguere con precisione fra realtà e fantasia, perchè il futuro è sempre incerto.

Quando una frase in se è all'inizio della frase, spesso si usa tiam nella frase principale per maggior chiarezza. Tiam rappresenta la idea della frase in se. Si può anche usare tiuokaze, tiaokaze o simili: Se ĉiu balaos antaŭ sia pordo, tiam en la tuta urbo estos ordo.

A volte tio nella frase principale esprime la idea di una precedente frase se: Se ŝi havas multe da mono, tio ne nepre signifas, ke ŝi estas feliĉa. = Se lei ha molto denaro, il fatto, che lei ha molto denaro, non necessariamente significa ...

Se si usa anche nella frase principale per esprimere un forte desiderio, che probabilmente non sarà realizzabile. In tale frase il verbo assume sempre la forma US: Ho, se mi estus sola! Se mi ne havus infanon! = Io desidero fortemente di essere solo, di non avere un bambino (ma non è possibile). Si può dire che la vera frase principale è sottintesa: Ho, se mi estus sola, tiam mi estus feliĉa! Si può usare nur in frasi di desiderio con se per rafforzare il significato di desiderio: Ho, se mi nur estus sola! Ho, se mi nur povus esti tiu feliĉulo!

Ĉar

Ĉar = "per il fatto che". Ĉar introduce una frase subordinata che esprime una causa o un motivo:

  • La tranĉilo tranĉas bone, ĉar ĝi estas akra. = Ke la tranĉilo estas akra, estas la kaŭzo, ke ĝi tranĉas bone. - Il coltello taglia bene, perchè è affilato = Il fatto che il coltello è affilato è la causa per cui esso taglia bene.
  • Ĉar vi estas tiel servema, mi faras al vi donacon. - Poichè sei così servizievole, ti faccio un regalo.
  • Venigu la kuraciston, ĉar mi estas malsana. - Fai venire il medico, perchè sono malato.
  • Li estas mia onklo, ĉar mia patro estas lia frato. - Lui è mio zio, perchè mio padre è suo fratello.

    Il fatto che mio padre è suo fratello, è il motivo per chiamarlo mio zio.

Se una frase con ĉar è all'inizio della frase, spesso si usa tial nella frase principale. Tial rappresenta la idea della frase con ĉar: Ĉar la aŭtoro de la lingvo Esperanto tuj en la komenco rifuzis unu fojon por ĉiam ĉiujn personajn rajtojn kaj privilegiojn rilate tiun lingvon, tial Esperanto estas "nenies propraĵo". Alla fine della lunga frase con ĉar forse si è dimenticato che essa comincia con ĉar. Tial introduce la conseguenza della causa, e fa ricordare che si tratta di una causa. A volte si usa tial subito prima di ĉar per dare enfasi: Mi petas tion ĉi tial, ĉar mi scias la inklinon de la plimulto da homoj. Dopo tial però normalmente si usa una frase in ke. Tial ke = pro tio ke = ĉar: Tio ĉi estas nur tial, ke la ideo mem de lingvo "tutmonda" estas tiel alta kaj alloga. Non usare invece la variante pro tio ĉar.

Dum

Dum introduce una subordinata di tempo. Una frase con dum indica qualcosa che dura contemporaneamente alla frase principale. Si usa dum se la subordinata e la principale hanno pressappoco la stessa durata e sono all'incirca contemporanee:

  • Unu el la vojaĝantoj gardodeĵoris, dum la aliaj dormis. - Uno dei viaggiatori faceva il turno di guardia, mentre gli altri dormivano.

    Il servizio di guardia durò lo stesso tempo del dormire.

  • Restu apud mi, dum mi kun li ekstere parolos. - Resta vicino a me, mentre parlerò con lui all'esterno.

Spesso una frase con dum indica qualcosa che è in contrasto con la frase principale. In tal caso il significato di durata nel tempo può indebolirsi e a volte quasi sparire:

  • Dum interne ĉio kantadis kaj ĝojadis, ŝi sidis malgaja en sia ĝardeneto. - Mentre dentro tutti cantavano e si divertivano, lei sedeva triste nel suo giardinetto.

    Le due azioni, che erano contemporanee e durature, erano in forte contrasto l'una con l'altra.

  • Li estas nur unufoja mensoginto dum vi estas ankoraŭ nun ĉiam mensoganto. - Lui è uno che ha mentito una sola volta, mentre tu ancora adesso sei sempre bugiardo.

    I due stati sono sì contemporanei (sebbene la azione del mentitore per una sola volta sia accaduto prima) ma è forte il contrasto fra la menzogna per una volta sola e quella abituale.

Dum inizialmente era solo una congiunzione. In seguito dum è diventato anche una preposizione: Dum la manĝado venas apetito.

Sese le due azioni non sono entrambe durevoli, o se non si vuole particolarmente esprimere la durata, si usa un kiam relativo. Allora forse le due azioni sono contemporanee solo per un momento: Kiam mi venis al li, li dormis. Kiam oni estas riĉa, oni havas multajn amikojn. Dum e kiam esprimono sfumature diverse. Perciò non bisogna usarle entrambe allo stesso tempo. Non dire: Tio okazis, dum kiam mi loĝis en Romo. Dire ...dum mi loĝis en Romo, se si tratta di avvenimento di lunga durata. Dire ...kiam mi loĝis en Romo, se si tratta di avvenimento di breve durata, o se la durata non importa.

Ĝis

Ĝis introduce una frase subordinata che indica il limite temporale della frase principale. Quando la azione della frase ĝis inizia, la azione della frase principale termina:

  • Ili persekutos vin, ĝis vi pereos. - Vi perseguiranno fino a quando perirete.

    Quando voi perirete finirà la persecuzione.

  • Malĝoje ŝi eliris el la palaco kaj iris dum la tuta tago tra kampoj kaj marĉoj, ĝis ŝi venis al la granda arbaro. - Infelice lei uscì dal palazzo e per tutto il giorno andò fra campi e paludi finchè arrivò alla grande foresta.

    Quando ella venne nella grande foresta, cessò il viaggio.

  • Ili jam obstine celados al ĝi ĉiam pli kaj pli kaj ne ĉesos en sia celado tiel longe, ĝis ili la aferon atingos. - Essi già ostinatamente continuano sempre più a mirare ad esso, e non cessano nel provarci fino a quando lo otterranno.

Una frase con ĝis deve sempre esprimere qualcosa di più o meno momentaneo. Non dire: Mi restis, ĝis li dormis. Dire: Mi restis, ĝis li ekdormis. O: Mi restis, ĝis mi vidis, ke li dormas.O simili.

In una subordinata di tempo è superfluo, anzi da evitare, di aggiungere kiam dopo ĝis. Non dire: Mi daŭrigos demandadi, ĝis kiam vi respondos. Dire semplicemente: Mi daŭrigos demandadi, ĝis vi respondos. Ĝis è di pr sé una congiunzione e non richiede l'aiuto di kiam. Ma se si tratta di una subordinata interrogativa, ĝis kiam è del tutto normale: Mi demandis, ĝis kiam ili restos tie.

Può sembrare strano da parte nostra utilizzare solo ĝis kiam con le domande. La spiegazione è che una ĝis kiam non interrogativa richiederebbe, in realtà, una costruzione completamente diversa rispetto alla ĝis kiam interrogativa. Le somiglianze sono solo superficiali, di fronte ad una subordinata non interrogativa ĝis si riferisce all'intera subordinata:Mi daŭrigos demandadi, ĝis kiam vi respondos. = Mi daŭrigos demandadi ĝis la tempo de via respondo. In una subordinata interrogativa, comunque, ĝis si riferisce solo a kiam: {5} = {6} Con questo tipo di subordinata sia ĝis che kiam sono assolutamente necessarie per esprimere il significato voluto. In una frase temporale con ĝis, kiam è del tutto superfluo. Infatti, aggiungendo questo kiam superfluo si potrebbe dare l'impressione che questa sia una domanda, quando non lo è.

Alcuni erroneamente aggiungono ne in una frase con ĝis (per influsso della loro lingua nazionale) e questo provoca un significato sbagliato. Si dice per es.: Mi rifuzos kredi al viaj vortoj, ĝis vi ne donos pruvojn. Il senso vorrebbe essere che la azione "rifuzi kredi al viaj vortoj" cesserà nel momento in cui si forniranno delle prove. Perciò si dovrebbe dire: Mi rifuzos kredi al viaj vortoj, ĝis vi donos pruvojn. Se si usa dum invece di ĝis, allora invece si usa ne: Mi rifuzos kredi al viaj vortoj, dum vi ne donos pruvojn. La azione "rifuzi kredi al viaj vortoj" durerà durante quel tempo, in cui non darai prove (ossia fino a quel momento in cui darai le prove).

Ĝis è fin dall'inizio non solo congiunzione di una subordinata, ma anche preposizione: Post la vespermanĝo niaj fratoj eliris kun la gastoj el sia domo kaj akompanis ilin ĝis ilia domo.

Kvankam

Kvankam introduce una subordinata che indica una causa insufficiente o un impedimento insufficiente. Una frase con kvankam indica qualcosa che non riesce a impedire quanto espresso dalla frase principale:

  • Ŝi edziniĝis kun sia kuzo, kvankam ŝiaj gepatroj volis ŝin edzinigi kun alia persono. - Ella sposò suo cugino, benchè i suoi genitori volessero farla sposare con un'altra persona.

    Ella sposò suo cugino. La volontà dei genitori non potè impedirlo.

  • Ĉemizojn, kolumojn, manumojn kaj ceterajn similajn objektojn ni nomas tolaĵo, kvankam ili ne ĉiam estas faritaj el tolo. - Camicie, sciarpe, polsini e altri oggetti simili noi li chiamiamo telerie, anche se non sempre essi sono fatti di tela.

    Noi li chiamiamo un telo. Il fatto che non sempre sono di tela non lo impedisce.

Se una frase in kvankam è all'inizio, spesso per chiarezza si usa tamen nella frase principale:

  • Kvankam la pasintaj tagoj povis ŝin prepari al tia sorto, ĝi tamen estis surprizo. - Sebbene i giorni precedenti la potessero aver preparata a tale sorte, essa fu comunque una sorpresa.
  • Kvankam blinda kaj maljuna, li en la daŭro de tre mallonga tempo perfekte ellernis Esperanton. = Kvankam li estis blinda kaj maljuna... - Benchè cieco e vecchio, egli nel corso di un tempo molto breve imparò perfettamente l'esperanto. = Sebbene egli fosse cieco e vecchio, ...

Non usare mai sed (né kaj) per rafforzare una frase in kvankam. Non dire: Kvankam mi ne volis tion, sed mi faris. Dire: Kvankam mi ne volis tion, mi tamen faris. Oppure: Mi ne volis tion, sed mi tamen faris.

Kvankam somiglia molto a malgraŭ.nLa differenza è che kvankam introduce una subordinata, mentre malgraŭ è una preposizione, che precede una parte della frase sostantiva: Ili rifuzis helpi, kvankam mi petegis. = Ili rifuzis helpi malgraŭ mia petego.

Ma anche malgraŭ può introdurre una subordinata con l'aiuto di ke o tio ke: Ili rifuzis helpi malgraŭ (tio), ke mi petegis. La espressione malgraŭ (tio) ke è`meno frequente e perciò più enfatica di kvankam. C'è anche la espressione ancor più forte spite ke, che indica una opposizione intenzionale: Ili rifuzis spite ke mi petegis. Anche + se possono avere a volte un significato simile. + se indica che sarebbe sorprendente se la cosa non si opponesse: Ili rifuzus, eĉ se mi petegus.

Kvazaŭ

Kvazaŭ = "come se". Kvazaŭ può introdurre una frase subordinata che indica una comparazione immaginata:

  • Tie ili sidis kune, kvazaŭ ili estus gefianĉoj. = Ili sidis kune tiel, kiel estus, se ili estus gefianĉoj. - Là essi sedevano insieme, come se fossero stati fidanzati.= Essi sedevano insieme così come sarebbe stato, se fossero stati fidanzati.

    Essi non erano fidanzati, ma sembrava così.

  • Ŝi kuris al li renkonte, kvazaŭ ŝi volus lin kisi. Ŝi tion ne faris. - Lei gli corse incontro come se volesse baciarlo. Ma non lofece.
  • Estas al mi kvazaŭ mi sonĝus. - Per me è come se sognassi.
  • Mi havas tian senton, kvazaŭ mi kisus mian patrinon! = Mi havas tian senton, kian mi havus, se mi kisus mian patrinon. - Ho l'impressione, come se io baciassi mia madre! = Ho l'impressione che avrei se baciassi mia madre.

In tali frasi con kvazaŭ normalmente si usa il condizionale. Ma se la frase in kvazaŭ in qualche modo riporta il pensiero di qualcuno, allora spesso si usa l'indicativo. Si tratta in tal caso di discorso indiretto, in cui si usa sempre la forma verbale del pensiero o detto originario: Ŝi havis la senton, kvazaŭ tio estas ŝia arbo.

Kvazaŭ spesso si usa come particella avverbiale (che non introduce affatto una subordinata). Allora normalmente si usa solo un indicativo: Ili vidas en mi personon, kiu kvazaŭ ludas la rolon de ia reĝo.

Ol

Ol può introdurre una frase subordinata di tempo, se tale frase è preceduta dalla parola antaŭ:

  • Antaŭ ol li atingis sian celon, la suno subiris. = Pli frue ol tiam, kiam li atingis... - Prima che lui raggiungesse il suo scopo il sole tramontò. = Più presto di quando lui raggiunse ...
  • Mi ne manĝos, antaŭ ol mi diros mian aferon. = Mi ne manĝos pli frue ol tiam, kiam mi diros mian aferon. - Non mangerò prima di aver detto la mia questione. = Non mangerò più presto di quando dirò la mia questione.

Ol di solito indica comparazione, in associazione con pli o alia. Anche in antaŭ ol si tratta di comparazione, è un confronto di due tempi. Uno dei due è prima, l'altro dopo. Logicamente si potrebbe anche usare antaŭ kiam, come si usa post kiam. Ma già da molto tempo si usano antaŭ ol e post kiam. Entrambi sono logici. Sarebbero logici anche antaŭ ke (= antaŭ tio ke), e post ke (= post tio ke), ma queste espressioni praticamente non si usano. Si raccomanda di usare antaŭ ol e post kiam, perchè sono facilmente comprensibili proprio per la loro frequuenza.

Se la frase principale e la subordinata hanno lo stesso soggetto, si può, al posto della subordinata, usare antaŭ ol + infinito: Oni devas iri longan distancon, antaŭ ol veni al la rivero.

Apenaŭ

Apenaŭ è di solito una particella avverbiale, ma può essere anche una congiunzione che introduce una subordinata di tempo. Allora apenaŭ significa "subito dopo che" o "quasi contemporaneamente a". Tali frasi con apenaŭ stanno sempre prima della frase principale:

  • Apenaŭ ŝia patrino ŝin rimarkis, ŝi kriis al ŝi: "Nu, mia filino?" = Tuj post kiam ŝia patrino ŝin rimarkis (preskaŭ samtempe), ŝi kriis... - Appena sua madre la notò, le gridò: "Bene, figlia mia?" = Sibito dopo che sua madre la notò, le gridò...
  • Apenaŭ ŝi ektuŝis ŝian brakon, el la buŝo de Janjo elsaltis krieto de doloro. - Appena lei le toccò il braccio, dalla bocca di Gianna sfuggì un grido di dolore.

In alternativa si può usare apenaŭ come particella avverbiale nella frase principale: Apenaŭ ŝi ektuŝis ŝian brakon, kiam el la buŝo... La frase kiam el la buŝo... è ora una subordinata di tempo.

Torna all’inizio