Mianownik (bez przyimków lub końcówki biernika) może pełnić następujące role:
Podmiot
Podmiotem jest to co wykonuje czynność orzeczenia. Zawsze występuje w mianowniku:
- La patro donis al mi dolĉan pomon. - Ojciec dał mi słodkie jabłko.
- Ili promenadis. - Oni spacerują.
- La soldato pafis. - Żołnierz strzelał.
- Subite granda hundo alsaltis el inter la arbetaĵoj. - Nagle wielki pies wyskoczył spomiędzy krzaków.
- Ĉu vi aŭdis jam tiun historion? - Czy słyszałeś już tę historię?
- La folioj faladis de la arboj. - Liście spadały z drzew.
- Tio surprizis min. - Zaskoczyło mnie to.
- Estis iam malgranda knabino. - Kiedyś była mała dziewczynka.
- Mankas al mi nenio. - Niczego mi nie brak.
- Ŝi estas tre maljuna. - Ona jest bardzo stara.
Wołacz
Wołacz służy do wskazania, do kogo kieruje się daną wypowiedź. Stanowi on najczęściej nazwę/imię adresata ma na celu zwrócenie jego uwagi. Wołacz jest zwykle oddzielony od reszty zdania przecinkiem lub też przecinkami. Zawsze występuje w mianowniku.
- Elizabeto, ĉu vi scias, kie la hundo estas? - Elżbieto, czy wiesz gdzie jest pies?
- Mi konstatis, kara Petro, ke vi ne estis en la lernejo hodiaŭ. - Uświadomiłem sobie, drogi Piotrze, że nie byłeś dzisiaj w szkole.
- Mi deziras al vi bonan tagon, sinjoro! - Życzę Panu miłego dnia!
- Estimata prezidanto, mi ŝatus fari jenan proponon. - Pani/e przewodnicząca/y, chciałbym przedstawić następującą propozycję.
Nominacja
Rzeczowniki w zdaniu mogą posiadać epitety, które wskazują ich tożsamość, zazwyczaj poprzez nazwę własną. Taka nominacja zawsze jest zgodna z głównym słowem i powinna znajdować się w mianowniku:
-
Tio estis en la monato Majo. - To było w miesiącu maju.
Nazwa miesiąca to "maj". Majo to zaimkowa nominacja słowa miesiąc.
- Ni vizitis la urbon Seulo. - Odwiedziliśmy miasto Seul.
- La ĉefurbo de Britio estas Londono, sed ankaŭ en Kanado kaj Usono oni havas urbojn Londono. - Stolicą Zjednoczonego Królestwa jest Londyn, ale także w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych są miasta „Londyn”.
- Sinjoro Petro kaj lia edzino tre amas miajn infanojn. - Pan Piotr i jego żona, bardzo kochają moje dzieci.
Często można wstawić frazę kiu nomiĝas przed nominacją: monato, kiu nomiĝas Majo; urbon, kiu nomiĝas Seulo; urbojn, kiuj nomiĝas Londono:
Nie używaj przyimka de przed nominacją: la urbo de Nov-Jorko, la ŝtato de Keralo, la Popola Respubliko de Ĉinujo. Poprawne są tylko: la urbo Nov-Jorko, la ŝtato Keralo, la Popola Respubliko Ĉinujo.
Porównaj nominację z zjawiskiem apozycji.
Orzecznik
Orzecznik opisuje podmiot lub obiekt z pomocą orzeczenia. Orzecznik zazwyczaj występuje w mianowniku.
Orzecznik podmiotu
Czasownik esti jest głównym czasownikiem, który łączy opis z podmiotem. Inne czasowniki opisowe to np.: (far)iĝi, ŝajni, montriĝi, nimiĝi.
Orzecznik podmiotu jest najczęściej przymiotnikiem (frazą przymiotnikową) lub przymiotnikową częścią mowy (słówkiem):
-
Ŝi estis terure malbela. - Była okropnie brzydka.
Terure malbela jest tutaj opisem dla ŝi. Jako opis pośredniczy tutaj czasownik estis.
-
La patro estas sana. - Ojciec jest zdrowy.
Sana jest tutaj opisem dla la patro.
- La dentoj de leono estas akraj. - Zęby lwa są ostre.
- Ili fariĝis trankvilaj. - Uspokajali się.
- La juna vidvino fariĝis denove fianĉino. - Młoda wdowa znów stała się narzeczoną.
-
Ŝi aspektis kolera. - Wyglądała na zagniewaną.
Przy aspekti często używa się przysłówkowej formy, a nie przymiotnika: En la novaj vestoj ŝi aspektis tiel elegante kaj bele.
-
Ordinare li ne estas tia. - Zazwyczaj on taki nie jest.
Przymiotnikowe słówko tia opisuje podmiot li za pomocą estas.
Orzecnik podmiotowy może być również zwrotem rzeczownikowym w mianowniku:
-
Leono estas besto. - Lew jest zwierzęciem.
Besto to opis (gatunek) lwa- leono.
- Januaro estas la unua monato de la jaro. - Styczeń jest pierwszym miesiącem roku.
- Mi scias, kio mi estas. - Wiem kim jestem.
- Mia frato fariĝos doktoro. - Mój brat zostanie lekarzem.
Orzecznik podmiotowy może być również zwrotem rzeczownikowym z przyimkiem. Taki opis wykazuje cechy lub jakość. Często można przekształcić go w przymiotnik:
- Li estas hodiaŭ en kolera humoro. = Li estas hodiaŭ kolerhumora. - On jest dzisiaj w złym nastroju. = Dzisiaj jest zły (gniewny).
- Ili estas de la sama speco. = Ili estas samspecaj. - Oni są tego samego rodzaju. = Oni są tacy sami.
Przysłówek jest używany jako orzecznik zamiast przymiotnika, jeśli opisywany podmiot to bezokolicznik lub zdanie podrzędne:
- Resti kun leono estas danĝere. - Odpoczywanie z lwem jest niebezpieczne.
- Estas pli bone, ke ni tie ĉi manĝu kaj iru en la urbon vespere. - Lepiej, żebyśmy zjedli tutaj, a wieczorem poszli do miasta.
Przysłówek jest używany zamiast przymiotnika, gdy w wypowiedzi brakuje podmiotu (jest domyślny). W takim przypadku orzecznik opisuje całą sytuację:
-
Estis al mi tiel terure! - Było (mi) strasznie!
Było strasznie stanowi tutaj ogólny opis sytuacji.
- Ĉu hodiaŭ estas varme aŭ malvarme? - Jest dzisiaj gorąco czy zimno?
Jeśli podmiot jest domniemanym rzeczownikiem lub zaimkiem, używa się formy przymiotnikowej: La mastro traktis min tre bone, kaj estis tre afabla. = ...kaj li estis tre afabla. Estu kuraĝa! = Vi estu kuraĝa!
Orzecznik jako dopełnienie
Niektóre czasowniki mogą opisać swoje dopełnienie. Chociaż takie orzeczniki opisują dopełnienie, nie powinny przyjmować końcówki „-N”:
-
Vi farbas la domon ruĝan. (= Vi farbas la ruĝan domon.) - Barwisz dom czerwony. (=Barwisz czerwony dom.)
Ruĝan to epitet dla la domon. = Malujesz ten dom, który jest już czerwony. Nie wspomniano o tym, na jaki kolor go barwisz.
-
Vi farbas la domon ruĝa. = Vi farbas la domon tiel, ke ĝi fariĝas ruĝa. - Barwisz dom dom na czerwono. = Barwisz dom tak, że staje się czerwony.
Ruĝa to orzecznik dla la domo i dopłenienie orzecznika. Barwa czerwona pojawia się z powodu działania czasownika farbi. Nie wspomniano, jaki kolor miał wcześniej dom. (Można też powiedzieć: Vi farbas ruĝa la domon. Ale nie: Vi farbas la ruĝa domon.)
Orzecznik dopełnieniowy może być przymiotnikiem lub przymiotnikową częścią mowy:
- Ĉu vi farbos vian ruĝan domon verda? - Pomalujecie wasz czerwony dom (na) zielono?
- Ne, ni preferas ĝin flava. = Ne, ni preferas, ke ĝi estu flava. - Nie, wolimy go żółtym. = Nie, my wolimy, żeby był żólty.
- Ŝi trovis la Francajn vinojn tre bonaj. = Ŝi trovis, ke ili estas tre bonaj. - Ona znajduje (uważa … za) francuskie wina bardzo dobrze. = Ona uważa, że są one bardzo dobre.
- Neniam mi vidis lin tia. = Neniam mi vidis, ke li estas tia. - Nigdy go takim nie widziałem. = Nigdy nie widziałem, żeby był taki.
- La ĝojo kaj surprizo faris lin muta! - Radość i niespodzianka sprawiły, że zaniemówił!
Czasami taki przymiotnikowy opis dopełnienia jest logiczną odpowiedzią na zdania z kiedy- i pokazuje stan, który nie zależy od działania orzecznika. W takim przypadku możesz użyć biernika:
-
Ni lin trovis malvivan. = Ni lin trovis, kiam li estis malviva. - Znaleźliśmy go martwego. = Znaleźliśmy go, gdy był martwy.
Końcówka „-N” w słowie malvivan może ujednoznacznić wypowiedź, ale można też ją pominąć. Bez końcówki „-N” zdanie mogłoby wyglądać: Znaleźliśmy go i okazało się, że jest nieżywy.
-
Mi ŝatas la matenmanĝajn ovojn malmolaj(n). = Mi ŝatas la matenmanĝajn ovojn, kiam ili estas malmolaj. Mi ŝatas, ke la matenmanĝaj ovoj estu malmolaj.
- Na śniadanię bardzo lubię jajka na twardo. = Na śniadanię lubię jajka, gdy są (przyrządzone) na twardo. Lubię gdy jajka na śniadanie są twarde (na twardo). Niektórzy używają w takich wyrażeniach słów z końcówką -N. Inni wolą używać przymiotnika bez końcówki -N. Różnica jest praktycznie zerowa.
Orzecznik dopełniający może być frazą rzeczownikową w mianowniku:
- Mi elektis lin prezidanto. = Mi elektis lin, ke li estu prezidanto. - Wybrałem go na przewodniczącego. = Wybrałem go, by był przewodniczącym. [Uwaga: W Esperanto (inaczej niż w np. Angielskim) często (ale nie zawsze) odróżnia się słowo „prezidento” (prezydent) od „prezidanto” (przewodniczący)!]
- Vin mi volas fari mia edzo! = Mi volas fari tiel, ke vi estos mia edzo. - Ciebie chcę uczynić moim mężem! = Chcę uczynić tak, byś ty został moim mężem.
- Ĉemizojn, kolumojn, manumojn kaj ceterajn similajn objektojn ni nomas tolaĵo. - Koszule, kołnierze, mankiety i inne podobne przedmioty nazywamy bielizną.
Przy niektórych czasownikach możesz również użyć kiel- wyrażenia: Ili elektis ŝin kiel kasiston.
Czasami część zdania z przyimkiem może być orzecznikiem dopełniającym:
- Ŝi lin trovas laŭ sia gusto. = Ŝi trovas, ke li estas laŭ ŝia gusto. - Ona znajduje go jako zgodnego z jej smakiem/gustem. = Odkrywa, że jest zgodny z jej gustem.
- Mi preferas ĝin sen sukero. - Wolę to bez cukru.
Jeśli obiekt jest bezokolicznikiem lub zdaniem podrzędnym, przysłówek jest używany jako orzecznik dopełnienia. Praktycznie ma to miejsce wyłącznie z czasownikami opini i trovi (w specjalnym znaczeniu "pomyśleć, że coś jest czymś"- analogicznie do dawnej formy „jak to znajdujesz”/„za jakie to uważasz”):
-
Ili trovis saĝe forkuri. - Uważali, że rozsądnie jest uciec.
(Myśleli, że ucieczka była rozsądna.)
-
Mi opinias taŭge, ke Petro faru la tutan laboron sola. - Myślę, że Petro powinien wykonywać całą pracę sam.
(Myślałem, że to, iż Petro sam wykonuje całą pracę, jest właściwe.)
Uwaga: Według niektórych gramatyków w takich zdaniach używa się przymiotnika, gdyż forma przysłówkowa może być źle zrozumiana jako przymiotnik. Dlatego zalecają formę taką jak np. Ili trovis saĝa forkuri.
Metody sprawdzania
Jeśli nie jesteśmy pewni, czy jest to epitet, czy orzecznikm dopełniający, możemy zastąpić dopełnienie zaimkiem (lin, ŝin, ĝin, ilin itp.). Wtedy zwykle usuwamy epitet, ponieważ jest on częścią dopełnienia. Z kolei orzecznik jest zachowywany, ponieważ jest to niezależny element zdania, niezbędny do zachowania jego znaczenia: Ĉu vi farbas la domon ruĝan? → Ĉu vi farbas ĝin? Ruĝan jest epitetem. Ĉu vi farbas la domon ruĝa? → Ĉu vi farbas ĝin ruĝa? Ruĝa to orzecznik dopełnienia.