اجزای کلمه O, A, E, I, AS, IS, OS, USو U estas پایانه‌های لغت هستند که در لغت‌‌سازی بسیار مهم هستند. پایانه‌های J و N هم هستند که در لغت‌سازی مهم نیستند.

واژکها بخودی خود لغت هستند: por, mi, jam, eĉ, tiam, anstataŭ, je, jes و غیره.

بیشتر اجزای جمله ریشه‌هاهستند. هر ریشه به خودی خود معنی دارد، ولی ریشه نمی‌تواند به طور مستقل به عنوان لغت، ظاهر شودو به پایانه (نشاندهنده)گروه‌ لغت نیاز دارد.

• برخی ریشه‌هاانسانها، افراد را نشان میدهند. مثلا.: AMIK, TAJLOR, INFAN, PATR, SINJOR, VIR...
• برخی ریشه‌ها حیواناترا نشان میدهند، مثلا: ĈEVAL, AZEN, HUND, BOV, FIŜ, KOK, PORK...
• ریشه‌های دیگری رستنی‌ها را نشان میدهند، مثلا.: ARB, FLOR, ROZ, HERB, ABI, TRITIK...
• برخی ریشه ها عبارتند از ابزارمانند.: KRAJON, BROS, FORK, MAŜIN, PINGL, TELEFON...
• بسیاری ریشه‌ها اسامی اعمالهستند،مانند.: DIR, FAR, LABOR, MOV, VEN, FRAP, LUD...
• سایر ریشه‌ها اسامی کیفی یا مشخصاتهستند، مانند: BEL, BON, GRAV, RUĜ, VARM, ĜUST, PRET...

گروه‌های و دسته‌های بسیاری وجود دارند، نه فقط آنهایی که پیش از این مورد اشاره قرار گرفتند. بسیاری ریشه‌ها به سختی قابل دسته‌بندی هستند، برخی چندین معنی دارند، و برخی معنی خاصی دارند، ولی همه، گونه‌ای معنی دارند.

برای درست استفاده کردن از ریشه با پایانه‌های مختلف، باید معنی مشخص ریشه را بدانید. اهمیت معنی ریشه را مثال ریشه‌هایKOMB و BROSبه خوبی نشان میدهند.

دو فعل kombi و brosi معانی بسیار مشابهی دارند. هر دو نشان دهنده عملی هستند، و حتی دو عمل هم بسیار شبیه بهم هستند.ولی اگر کسی آنها را به اسم تبدیل کنید، ناگهان معانی کاملا تفاوت میکند.

توضیح این تغییر زیاد اینست که ریشه‌ها خودشان دارای معنی هستند؛ KOMB نام عمل مشخصی است، درحالیکه BROS نام وسیله است. با پایانه Oآنها به ترتیب نام‌های عمل و وسیله هستند که خیلی هم به یکدیگر شبیهند. ولی با پایانه فعل، آنها هر دو معنی عمل میگیرند.در آن حالت KOMB تغییر کمی میکند، چون خودش اسم عمل است، ولی BROS تغییر میکند و عملی را نشان میدهد که به وسیله برس انجام میشود.

اگرکسی مایل است برای عملی که کسی با برس انجام میدهد، اسمی بگذارد، باید از کلمه ترکیبی استفاده کند : bros-ad-o. همینطور اگر کسی برای وسیله‌ای که برای شانه کردن، استفاده میشود، به لغتی نیاز دارد، باید از ترکیب استفاده کند: komb-il-o.

ریشه‌های بسیار زیادی ازآنگونه جفت‌ریشه‌ها هستند که معنی شکل فعلی آنها مشابه است، در حالیکه شکل دارای پایانه Oآنها متفاوت است. توضیح همیشه به این صورت است که معنی ریشه متفاوت است. اینک به چند مثال توجه کنید: bati — marteli, haki — pioĉi, servi — sklavi, kudri — tajlori, regi — reĝi, kaperi — pirati, viziti — gasti. همچنین میتوان بسیاری از جفت‌‌ها را پیدا کردکه شکل قیدی دارای پایانه Aدر آنها مشابه است ولی شکل دارای پایانه Oآنها مشابه نیست. به عنوان مثال.: eleganta — danda, nobla — nobela, lerta — majstra, kuraĝa — heroa, proksima — najbara, dolĉa — miela. خودتان معنای لغت دارای پایانهO-را در لغت‌نامه پیدا کنید.

میتوان گفت، لغات پایه مختلفی برای لغت‌سازی وجود دارد. در مورد BROS/ به لغت پایه brosoمیرسیم که نام ابزار است و میتوانیم فعل را brosi (با جایگزینی O بوسیله I)بسازیم. در مورد KOMB/ لغت اصلی kombi است(که نام عمل است). ازkombi میتوان نام عمل kombo را ساخت (با جایگزینی I به وسیلهO), ولغت خاصkombilo (به وسیله جایگزینی IL و پایانه O) ساخته میشود.

ریشه های عملی معمولا نامیده‌میشوند افعال یا فعل رفتاری, زیرا در آنها معمولا فعل به صورت شکل اصلی دیده میشود. به همان دلیل ریشه‌های عملی معمولا در لغت‌نامه‌ها به شکل فعل ظاهر میشوند.

ریشه‌های کیفتیمعمولا صفت یاصفت‌گونهنامیده میشوند، زیرا در آنها پایانه A-به عنوان شکل اصلی دیده میشود. به همین دلیل ریشه‌های کیفیتی معمولا به صورت صفت، در لغتنامه‌ها نمایش داده میشوند . همچنین ریشه‌هایی که بیشتر اوقات با پایانه E-ظاهر میشوند، به طور سنتی قیدی خوانده میشوند..

ریشه‌هایی که نه کیفیتی هستند، نه عملی معمولا اسمی یا اسم کاراکتریخوانده میشوند. در لغتنامه‌ها آنها را به صورت اسم نمایش میدهند.

پایانه O

پایانه O هیچ چیزی به معنای ریشه اضافه نمیکند. اسم، نام ساده امر مربوطه است:

پایانه‌ی A

پایانه‌ی A در اسپرانتو نشان صفت است. صفت توصیف کننده اسم و هرچه که جانشین اسم شود می‌باشد مثل:

هرگاه ریشه معین معنی حالت و چگونگی داشته باشد، معین، چگونگی را نشان میدهد. آنگونه صفتها خیلی بر اساس متن، تغییر نمیکنند:

وقتی ریشه صفت، معنی چگونگی ندارد، صفت می‌تواند توضیحات مختلفی را نشان دهد. معمولا معنی چنان صفتی بسته به متن، خیلی تغییر میکند:

. وقتی ریشه صفت، معنای عملی دارد، صفت میتواند معانی بسیار مختلفی داشته‌باشد. میتواند معنی "مربوط به عمل مربوط " و غیره را داشته باشد. آنگونه صفتی همچنین میتواند مشابه وجه وصفی ANTیا INTبا پایانه A داشته باشد:

برخی از آنگونه صفتها، معنی کیفیت خاصی دارند:

برخی از اینگونه صفات، شبیه حالت وجه وصفی مجهول هستند: komplika ≈ komplikita.در مورد شکل‌های ساده وصفی، عمل ریشه یا مهم نیست و یا اصلا اتفاق نمیفتد و فقط حالت مهم است.گاهی حالت کاملا به وسیله خودش وجود دارد. شکلهای وصفی همیشه نشان میدهند که آن عمل اتفاق افتاده یا اتفاق میفتد.

بسیاری معتقدند که استفاده از برخی از این صفتها، بویژهkorekta, هنگام توصیف چگونگی چیزی، قابل اجتناب هستند. برخی حتی معتقدند که آنگونه استفاده، غلط است. بر اساس نظر آنها، komplikaرا فقط به صورت "پیچیده‌کننده" یا"مربوط به پیچیدگی " و korekta را به صورت "درست کننده" یا"مربوط به درستی، معنی کنید". ولی برخی از آنگونه صفتها، هرگز مورد انتقاد قرار نگرفته‌‌اند، با وجودیکه آنها هم کاملا مشابه همین موارد هستند. چنین لغت‌سازی از ابتدا در اسپرانتو ، معمول بوده‌است، و مثالهای بسیار زیادی در نوشته‌های بسیاری از نویسنده‌ها از زامنهوف تا اکنون، پیدا میشود.در برخی موارد چندمعنابودن آنگونه صفتها، واقعا میتواند سبب سوء تفاهم شود، و آن هنگام جمله باید تغییر لغت پیدا کند، ولی آن مساله برای تمامی لغتهای چندمعنایی اتفاق میفتد. ریشه‌های چنان صفتهایی از نوع عملی هستند، ولی به دلیل معنی چگونگی صفتها، میتوان فکر کرد که ریشه‌ها، از جنس چگونگی هستند. آنموقع، خطر اضافه کردن اشتباهی پسوند IGبه شکل ساده فعل وجود دارد و در نتیجه از kaŝigi بجای kaŝi, komplikigi بجای kompliki, korektigi بجای korektiوغیره استفاده کند.ولی آنگونه IGشکلها معنی کاملا ویژه دیگری دارند: kaŝigi = "وادار کردن کسی که چیزی را مخفی کند", vekigi = "مجبور کردن کسی که کسی را بیدار کند", komplikigi = "مجبور کردن کسی که چیزی را پیچیده کند" و غیره. تصور نکنید که افعال ساده به معنی "آنگونه بودن"است. Korekti به معنی "بی غلط بودن"نیست، بلکه "بی غلط کردن "است. Kompliki به معنی "بی‌دلیل پیچیده بودن"نیست، بلکه "بی دلیل پیچیده کردن"است.

پایانهE

لغت‌سازی با استفاده از پایانهE، بسیار شبیه استفاده از پایانهAاست. E = " مربوط به امری ، مانند امری و غیره":

پایانه‌های فعل

I = "عمل خاصی را انجام دادن (یا بودن در حالت معینی), که مربوط به معنی ریشه است". (پایانه I تمام پایانه‌های فعلی را نمایندگی میکند: I, AS, IS, OS, US kaj U.)

ریشه عملی با پایانه فعلی، همیشه معنی خاص خودش را دارد:

فعل ساخته شده از ریشه‌های غیر عملی، عملی را نشان میدهند که به گونه‌ای نزدیک به معنی ریشه است. معمولا کاملا واضح است که آن عمل کدام است، ولی گاهی برخی اجتناب میکنند. در مورد بسیاری از ریشه‌‌های غیر عملی، رسم همیشه ثابت است که آنها کدام معنی عملی را با پایانه فعل می‌گیرند. ولی برخی ریشه‌ها هرگز در شکل فعل استفاده نمیشوند و هنوز کسی تصمیم نگرفته که کدام معنی عمل را داشته‌باشند.

اگر ریشه بخودی خودحالت یا کیفیتنشان دهد،معمولا شکل فعلی به معنی "آنگونه بودن" یا "عمل کردن با آن کیفیت"خواهد بود:

معمولا چنین فعلی معنای "iĝi tia" یا "igi tia"ندارد. در کنار ریشه‌های حالتی یا کیفتی از پسوندهای IĜ وIG برای خلق آنگونه معناها استفاده میشود.

اگر ریشه ابزار، وسیله‌ای یا چیزی مشابه را نشان دهد، به معنی "استفاده از آن وسیله به روش معمول استفاده از آن"است:

اگر ریشه، نشاندهنده مادهباشد، فعل معمولا به معنی "تامین کردن به وسیله آن ماده" خواهد بود:

در چنین افعالی گاهی از پسوند UMاستفاده میشود، اغلب بدون نیاز.

اگر ریشه نشاندهنده انسان،فردباشد، ریشه معمولا به معنی "عمل کردن مانند آن فرد", "نقش داشتن مانند آن انسان"است:

ریشه‌های حیوانی و بسیاری ریشه‌های پدیده‌ای در شکل فعل، به معنی "عمل کردن مانند آن حیوان یا پدیده" است:

بسیاری از ریشه‌های مختلف معنای فعلی پیدا میکنند که به وسیله قانون دیگری، غیر از قانون کلی، قابل توضیح دادن نیست، که آنها معنی فعلی را میابند که به نوعی تقریبا به معنای ریشه مربوط است:

اجزای بعدی مشخص‌کننده

اغلب ریشه (و واژکها) را با هم پیوند میدهند و لغتهای ترکیبی میسازند. متداولترین نوع با هم‌گذاری لغت در اینجا. ترکیبنامیده میشود. آنگونه لغت از دو قسمت تشکیل شده‌است: جزء اصلی, که معنی اصلی لغت را میدهد، و جزء بعدی تعریف‌کنندهکه معنای عمومی را مشخص میکند.

از جزء اصلی ŜIP به عنوان مثال میتوان ترکیبات زیر را ساخت(همیشه با "Oپایانه خنثی" ):

معنای پایه چنین ترکیبی همیشه "کشتی" است. به وسیله اجزای دیگری که قبل از این کلمه قرار داده میشود، انواع مختلف کشتی را از یکدیگر تفکیک و مشخص میکنند. اجزایی که در جلوی لغت کشتی گذاشته میشود، کاملا با هم فرق میکنند. VAPOR نشاندهنده روشی است که این نوع کشتی کار میکند، BALEN هدف استفاده از این نوع کشتی را نشان میدهد، AER محل(استفاده) را نشان میدهد.

بیشتر اوقات جزئی که به دنبال جزء قبلی اضافه میشود، جزء متفاوتی است.برخی اوقات هم جزء جداگانه‌ای نیست، بلکه بخشی از جزء اصلی است، برای مثال: antaŭbrako = "بخشی از بازو که در جلوی بدن قرار دارد"; Orient-Eŭropo = "بخش شرقی اروپا".

ترکیب مانند ریشه مستقل رفتار میکند و همه انواع پایانه را می‌پذیرد: vaporŝipo, vaporŝipa, vaporŝipe, vaporŝipi; rondiro, rondira, rondire, rondiri; piediro, piedira, piedire, piediri; helruĝo, helruĝa, helruĝe, helruĝi.

میتوان از ترکیب‌ها، ترکیبات جدید ساخت:

ترکیب ریشه‌های مختلف، از نظر تئوری میتواند چندمعنایی باشد.هیچ قاعده گرامری مشخص نمیکند که به طور مثال ŝarĝvaporŝipo است ،ŝarĝ-vaporŝipo و ŝarĝvapor-ŝipo نیست("کشتی که به گونه‌ای به بخار باری مربوط است، بی معنا"). هر کسی باید خودش بفهمد، کدامیک از آنالیزها و معانی مختلف، صحیح هستند. در عمل، اشتباه بندرت اتفاق میفتد. هنگام نگارش ولی در صورت نیاز، میتواند از خط فاصله استفاده کند تا روشنتر باشد، مانند ŝarĝ-vaporŝipo. معمولا ترکیبات با بیش ازسه یا چهار ریشه، میتوانند بسیار مشکل باشند. به جای. vaporŝipasocimembrokunvenejo ترجیحا بگویید kunvenejo por membroj de vaporŝipasocio.

پایانه‌‌های پیوند دهنده

پس از جزء مشخص‌کننده، میتوان پایانه Oرا به منظور ساده‌ کردن گویش یا فهم ترکیب، قرار داد: puŝoŝipo, aeroŝipo, sangoruĝo و غیره.

در ترکیباتی که در صورت جدا کردن ترکیب، عنصر اولیه به صورت صفت در میاید،از عناصر ارتباطی استفاده نمیشود. مثلا: dikfingro (انگشت شست) = "fingrospeco, انگشتی که معمولا چاقتر از بقیه انگشتان است". این ترکیب را به روش طبیعی استفاده از لغت تشکیل دهنده dikoبه سختی میتوان معنی کرد. به همین دلیل کسی نمیگوید dikofingro یا dikafingro، ولی در صورت نیاز dika fingro (گفته میشود). وضعیت مشابهی برای لغات عملی وجود دارد که در آنها تعیین عنصر اولیه، کیفیتی را نشان میدهد که از عمل ناشی میشود : ruĝfarbi → farbi ruĝa, farbi tiel ke io fariĝas ruĝa; plenŝtopi → ŝtopi plena. در چنان ترکیباتی هم از پیوند دهنده استفاده نمیشود. همچنین در ترکیباتی که عناصر اولیه، روش عمل را نشان میدهند، معمولا از پیوند دهنده استفاده نمیشود، بلکه در صورت نیاز ترکیب را از هم باز میکند : laŭtlegi → legi laŭte.

شکل‌هایی مانندnigra-blanka ترکیب نیستند، بلکهدو لغت جداگانه هستند که همراه یکدیگر نوشته شده‌اند تا حس ویژه‌ای را برسانند.

در صورتیکه جزء قبلی، واژک است (لغتی که به پایانه نیازی ندارد)به طور معمول از پایانه ارتباطی استفاده نمیشود. در صورت نیاز میتوان از Eپایانه استفاده کرد.: postsigno → postesigno (گویش را آسان میکند), postulo → posteulo (فهمیدن را آسان میکند). فقط بسیار بندرت اتفاق میفتد.

سایر پایانه‌ها بجز E میتوانند پس از جزء بعدی قرار بگیرند، ولی فقط در صورتیکه معنای لازم را اضافه کنند : unuaeco(اولی بودن) = "کیفیت اولی بودن را داشتن" (unueco = "حالت اول را داشتن"), antaŭeniri = "جلو رفتن" (antaŭiri = "قبل از چیزی رفتن"). از پیوند EN (E + N) گاهی همراه با اجزای قبلی ریشه استفاده میشود: supreniro, ĉieleniro (یا ĉieliro), hejmenvojaĝo (یا hejmvojaĝo).

برخی اوقات از پایانه پیونددهنده Eاستفاده میشود، وقتیکه جزء قبلی ، ریشه MULT است: multe-nombro.

در ترکیب ریشه‌های عمل به اضافه POV, VOL یاDEV, معمولا از I به عنوان پایانه پیوندی استفاده میشود: pagipova, vivivola, pagideva.خیلی بهتر است که این شکل‌ها را به عنوان جمله‌لغتمعرفی کنیم. همچنین میتوان از پایانه O در اینگونه لغتها استفاده کرد: pagopova, vivovola, pagodeva. درآنصورت، آنها ترکیب هستند ولی O در اینگونه لغات، معمول نیست.میتوان آنها را بدون پایانه پیوند هم استفاده کرد: pagpova, vivvola, pagdeva،ولی در عمل کمتر از آن شکلها استفاده میشود.

اگر جزء اصلی پسوند است، یا اگر جزء قبلی پیشوند باشد، از پایانه‌ ارتباطی استفاده کنید.

در سایر ترکیب‌ها, جمله‌لغت, بر اساس قوانین دیگر از اجزای پیوند دهنده استفاده میشود.

واژکها در ترکیبات

برخی واژکها معمولا همراه با پایانه استفاده میشوند. همچننی بر آنگونه پایانه‌ها میتوان جزء پیشین دقیق اضافه کرد:

توضیح ترکیبات

معمولا توضیح معنی ترکیب به وسیله حرف اضافه انجام میشود:

ولی همه ترکیبات، آنگونه قابل توضیح نیستند. برخی به توضیحات پیچیده‌تری نیاز دارند:

در لغات ترکیبی میتوان بسیاری ایده های بیان نشده را پنهان کرد.ترکیب از جزءاصلی تشکیل شده است که معنای اصلی را میدهد، و جزء بعدی که برخی خصوصیات را نشان میدهد. معنی واقعی ترکیب نه فقط به معنی قسمتهای آن بلکه به رسم زبانی، بستگی دارد.

معمولا بینlada skatolo و ladskatolo, sovaĝa besto و sovaĝbesto, dikfingro و dika fingroتردید وجود دارد. معمولا میتوان بدون تفاوت‌گذاری، از هر دو شکل استفاده کرد، با این وجود، بین ترکیبات و آنگونه دولغتی‌های صفت و اسم، تفاوت اساسی وجود دارد.هنگامیکه ترکیبی ساخته میشود، لغتی را برای ایده‌ای خاص به وجود آورده‌اند، برای نوع مشخصی. فکری را نامگذاری میکنند، که به نوعی به عنوان خاصی مورد توجه قرار گرفته است، و به دلیلی لغت خاص خودش را نیاز دارد. .قتی کسی اسم را با لقب استفاده میکند، به طور معمول فقط نوع "اتفاقی" یا "تصادفی" را نشان میدهد::

مشخص کردن اجزای پیشین ، نشان میدهد که چه گونه‌ای است، نه اینکه هر جزء منفرد چگونه است. لقب بر اساس متن معمولا نشان میدهد یک جزءچگونه است، نوع چگونه است. به همین دلیل میتوان از لقب هم برای نامیدن نوع استفاده کرد. میتوان گفت dika fingro بجای dikfingro. میتوان گفت vapora ŝipo بجای vaporŝipo. میتوان گفت sovaĝa besto بجای sovaĝbesto. ولی برعکس نمیتوان گفت dika fingro dikfingroاست،هر vapora ŝipo vaporŝipoاست و هر sovaĝa besto نیست sovaĝbesto.

اشتباه متداولی است که کسی تصور میکند هنگامیکه جزء بعدی، ریشه با معنی چگونگی است، نمیتوان از آن ترکیب ساخت. در واقع به طور معمول از اینگونه لغتها، ترکیب ساخته میشود، به طور مثال altlernejo, altforno, dikfingro, sekvinberoj, solinfano, sovaĝbesto, sanktoleoو بسیاری لغتهای دیگر. آنها کاملا درست هستند. ولی نمیتوان اسم را همراه لقب صفتی کوتاه کرد، اگر هدف ویژه‌تری دارد. بنابراین نگویید belfloroاگر میخواهید بگویید bela floro.

بسیاری فکر میکنند که در صورتیکه جزء اصلی، عملی را نشان دهد، و جزء قبلی، مفعول آن عمل باشد، نمی‌توان ترکیب ساخت، برای مثال: leterskribi, voĉdoni, domkonstrui. ولی این فکر درست نیست.در آنگونه ترکیبات، جزء پیشین، مفعول معمولی نیست، بلکه مشخصات نوعی عمل را نشان میدهد. آنگونه ترکیبات از نظر معنی، با ترکیبات دو لغتی تفاوت دارند. skribi letero(j)n, doni voĉo(j)n و غیره. در skribi leteron مفعول، نتیجه مستقیم عمل نوشتن را نشان میدهد، در حالیکهLETER در leterskribi فقط نوع نوشتن را مشخص میکند. معنی برخی از افعال مشابه، حس و نشانه تلاش دارند: fiŝkapti = "سعی کردن برای گرفتن ماهی". این نوع افعال، به عنوان frazetvortojn(جملات کوتاه فشرده شده در یک کلمه( شناخته میشوند.

لغت‌سازی به وسیله جمله‌‌پاره

جمله‌پاره(گروهی از لغات بهم وابسته)، بوسیله اضافه شدن نوعی جزء بعدی میتواند در هم برود(کوچک شود). این عمل را به کلام درآوردن جمله‌پاره میگویند. نتیجه اینکار جمله‌لغتاست. از جمله اصلی، فقط مهمترین لغتها باقی میمانند. پایانه‌ها و اجزای کم اهمیت، معمولا حذف میشوند. برای راحتی تلفظ یا فهم، میتوان پایانه‌های دسته لغات را حفظ کرد، ولی پایانه جمع و مفعولی را نگه نمیدارند

وقتی کسی جمله‌ای را به وسیله پایانه فعلی یا Oبه لغت تبدیل میکند،پایانه گونه‌ای ایده پنهان شده را نمایندگی میکند. چیزی که پایانه نمایندگی میکند، باید به طور جداگانه برای هر یک از آنگونه لغتها آموخته شود:

جملاتی که در یک لغت آورده شده‌اند، به عنوان جزء پیشوند در اجزای ترکیب استفاده میشوند. جزء اصلی معمولا پسوند است:

شکل غیرمعمولتر و ترکیب‌کردن لغتها، فعل‌کردن یک گفته است. در آنگونه لغت‌سازی، که نوعی جمله‌سازی از لغت است، از کل گفته‌‌ها(واقعی یا مجازی) لغت ساخته میشود.در آن شرایط، همیشه تمام لغات همراه با پایانه‌ها، حفظ میشوند : "Vivu!" → [vivu]-(krii)-I → vivui = فریاد زدن"vivu!"سلام و خوشامد به کسی با فریاد "vivu!". توجه کنید که پایانهUباقی مانده است. لغتهای معمولی، نمی‌توانند دو پایانه لغتی، یکی پس از دیگری، داشته باشند. ولی vivui لغت معمولی نیست.آن لغت کلمه‌ایست که از یک جمله ساخته شده و پایانه Uحتما برای معنی داشتن آن لازم است"Ne forgesu min!" → [ne forgesu min]-(floro)-O → neforgesumino = گل از نوع "فراموشم مکن" (نام ازآبی شدن رنگ آرد میاید که سمبلی از صداقت در عشق است )

پایانه‌ها

گروه کوچکی از ریشه‌ها (حدود 40) آوندهاخوانده میشوند. آنها ریشه‌هایی هستند که اساسا در لغت‌‌های ترکیبی استفاده میشوند.برخی عبارتند از پسوندها – که بعد از دیگر ریشه‌ها آورده میشوند. برخی دیگر عبارتند از پیشوندها – که قبل از دیگر ریشه‌ها آورده میشوند.

بویژه، رسم تصمیم میگیرد که کدام ریشه‌ها آوند خوانده میشوند. با اینحال میتوان گفت که آوند، ریشه‌ای است که به دلیل آن قوانین خاص در لغت‌سازی، معتبر است. بر اساس آن تعریف، برخی از آوندهای سنتی ریشه‌های معمولی هستند. در توضیحات پیش رو در مورد لغت‌سازی معمولی، چندین مثال با ریشه‌هایی که معمولا آوند خوانده میشوند، آورده شده‌است.

بیشتر پسوندها به عنوان جزء اصلی در ترکیب عمل میکنند. آن چیزی که قبل از پسوند قرار میگیرد، جزء مشخص کننده است. ولی برای بیشتر پسوندها، قاعده خاصی وجود دارد، که ارتباط معمولی بین جزء اصلی و جزء قبلی را محدود میکند. برای ریشه‌های معمولی، چنان محدودیتی وجود ندارد.

پسوندهای AĈ, ĈJ, EG, ET, IN, NJ وUM اصلا به آن ترتیب رفتار نمیکنند. لغت‌های ساخته شده به وسیله آن پسوندها نه ترکیب هستند و نه جمله. آن پسوندها بنابراین، آوندها واقعی هستند.

بیشتر پیشوندها مانند توضیح‌دهنده جزء بعدی ترکیب عمل میکنند. چیزی که پس از پیشوند میاید، جزء اصلی است که معنی آن به وسیله پیشوند، دقیقتر میشود. ولی نقش خاصی وجود دارد که ارتباط بین پیشوند و جزء اصلی را محدود میکند.

پیشوندهای GE و MAL به آن گونه عمل نمیکنند. GE و MAL آنقدر معنی جزء قبلی را تغییر میدهند، که نمیتوان آنرا مانند ترکیب معمولی، توضیح داد (به عنوان جمله هم نمیتوان توضیح داد). GE و MAL بنابراین آوندهای واقعی هستند.

اصولا میتوان از همه نوع ریشه‌های آوندی مانند ریشه‌های معمولی استفاده کرد. برخی آوندها حتی بیشتر به آن ترتیب استفاده میشوند. مثالهای دیگر، مانند ĈJ و NJ, بیشتر اوقات به عنوان ریشه‌های معمولی استفاده میشوند. چند مثال در مورد آنگونه استفاده در توضیحات زیر برای آوندهای مختلف آمده است.

در مورد آوند، به طور معمول از پایانه پیوندی استفاده نمیشودمانند dormoĉambro. به عنوان مثال کسی نمیگوید ekokuri, eksosekretario, ŝipoestro.از پایانه پیوندی در آوندهای فقط وقتی استفاده میشود که کما بیش برای معنی یا فهم، لازم است .مثلا unuaeco, antaŭenigi, posteulo.

پیشوندهای وصفی ANT, INT, ONT, AT, ITو OT کمی ویژه رفتار میکنند.

برخی ریشه‌ها که معمولا آنها را به عنوان آوند، طبقه‌بندی نمیکنند، به گونه‌ای مشابه پیشوند یا پسوند رفتار میکنند. میتوان آنها را اجزای آوندگونهنامید.