ასოები
აი ესპერანტოს ანბანი:
- Aa ami სიყვარული
- Bb bela ლამაზი
- Cc celo მიზანი
- Ĉĉ ĉokolado შოკოლადი
- Dd doni მიცემა
- Ee egala თანასწორი
- Ff facila მარტივი
- Gg granda დიდი
- Ĝĝ ĝui სიამოვნება
- Hh horo საათი
- Ĥĥ ĥoro ქორო
- Ii infano ბავშვი
- Jj juna ახალგაზრდა
- Ĵĵ ĵurnalo ჟურნალი
- Kk kafo ყავა
- Ll lando ქვეყანა
- Mm maro ზღვა
- Nn nokto ღამე
- Oo oro ოქრო
- Pp paco მშვიდობა
- Rr rapida სწრაფი
- Ss salti ხტომა
- Ŝŝ ŝipo გემი
- Tt tago დღე
- Uu urbo ქალაქი
- Ŭŭ aŭto ავტომობილი
- Vv vivo ცხოვრება
- Zz zebro ზებრა
| მთავრული ასოები: | A, B, C, Ĉ, D, E, F, G, Ĝ, H, Ĥ, I, J, Ĵ, K, L, M, N, O, P, R, S, Ŝ, T, U, Ŭ, V, Z |
|---|---|
| პატარა ასოები | a, b, c, ĉ, d, e, f, g, ĝ, h, ĥ, i, j, ĵ, k, l, m, n, o, p, r, s, ŝ, t, u, ŭ, v, z |
| ასობგერათა სახელები: | a, bo, co, ĉo, do, e, fo, go, ĝo, ho, ĥo, i, jo, ĵo, ko, lo, mo, no, o, po, ro, so, ŝo, to, u, ŭo, vo, zo |
მთავრული (დიდი) და პატარა ასოები:
ყველა ასოს ორი ფორმა გააჩნია: დიდი (მთავრული) და პატარა. ჩვეულებრივი ფორმაა პატარა ასოები. მთავრული ასოები მთავარი წინადადებისა და საკუთარი სახელების პირველი ასოს დასაწერად გამოიყენება.
დიაკრიტიკული ნიშნები
ესპერანტოში ექვსი უნიკალური ასობგერაა (Ĉ, Ĝ, Ĥ, Ĵ, Ŝ და Ŭ), რომელთაც დიაკრიტიკული ნიშნები აქვთ. ამ დიაკრიტიკულ ნიშანს (^) ცირკუმფლექსს ან „ქუდს“ ეძახიან. ასო U-ს თავზე დასმულ ნიშანს „კაუჭა“ ჰქვია.
შესაძლებელია მართლწერისას შესაბამისი დიაკრიტიკული ნიშნების გამოყენების სხვა ალტერნატივას მივმართოთ. ოფიციალური ალტერნატივაა ე.წ. H-სისტემა, რომელსაც ესპერანტოს საფუძვლებში (Fundamento de Esperanto) ვხვდებით. H-სისტემის მიხედვით, ასო „H“-ის დასმით შეგვიძლია ცირკუმფლექსი ჩავანაცვლოთ, ხოლო „Ŭ“-ს თავზე არსებული „კაუჭა“ კი სრულიად გამოვტოვოთ: ch, gh, hh, jh, sh, u. კომპიუტერულ ტექსტებზე მუშაობისას, ელფოსტით სარგებლობისას და ა.შ., დიაკრიტიკულიანი ასოების წერისას ცირკუმფლექსისა და კაუჭას მაგივრად ბევრი ასო „X“-ს სვამს: cx, gx, hx, jx, sx, ux.
გამოთქმა
ასოები A, E, I, O და U ხმოვნებია. ყველა დანარჩენი კი თანხმოვანია. ყოველი ასობგერა ხმამაღლა წარმოითქმის, ჩუმი ბგერები არ არსებობს.
ხმოვნები
| ხმოვანი | აღწერა | ს.ფ.ა. (IPA) ტრანსკრიპცია |
|---|---|---|
| I | ი | [i] |
| U | უ | [u] |
| E | ე | [e] |
| O | ო | [o] |
| A | ა | [a] |
ინტონაცია
ორ ან ორზე მეტ ხმოვნიან სიტყვაში მახვილი ყოველთვის ერთ-ერთ მათგანზე მოდის. იგი ბოლოსწინა ხმოვანზე დაისმის (მთავრული ასო მახვილს მიუთითებს): tAblo, nenIam, rapIda, taksIo, familIo, revolvEro, krokodIloj, eskImo, diskUtas, mEtro, metrOo, Apud, anstAtaŭ, trIcent, mAlpli, Ekde, kElkmil და ა.შ.
„O“ დაბოლოების ჩანაცვლება აპოსტროფითაა შესაძლებელი.
ხმოვანთა სახესხვაობები
ხმოვნის წარმოთქმის ინტონაცია შესაძლოა თავისუფლად ვარირებდეს განსაზღვრულ ფარგლები. მნიშვნელოვანია მხოლოდ, რომ მოცემული თანხმოვნის წარმოთქმა არსებული ხუთიდან რომელიმე სხვას არ დაემსგავსოს.
ესპერანტოში სიტყვათა მნიშვნელობა ხმოვნის წარმოთქმის სიგრძესა და ინტონაციაზე დამოკიდებული არაა. მოსაუბრეს მათი გამოთქმა სურვილისამებრ შეუძლია.
ესპერანტოში ყოველი ხმოვანი „უმოძრაოდ“ გამოითქმის, რაც იმას ნიშნავს, რომ მათ ენის მოძრაობის გარეშე გამოთქვამთ. მაგალითად E არ გამოითქმის როგორც „ეი“, ან O - როგორც „ოუ“.
თანხმოვნები
| თანხმოვანი | აღწერა | ს.ფ.ა. (IPA) ტრანსკრიპცია |
|---|---|---|
| B | ბ | [b] |
| P | პ | [p] |
| D | დ | [d] |
| T | ტ/თ | [t] |
| G | გ | [g] |
| K | კ/ქ | [k] |
| V | ვ | [v] |
| F | ფ (Φ) | [f] |
| Z | ზ | [z] |
| S | ს | [s] |
| Ĵ | ჟ | [ʒ] |
| Ŝ | შ | [ʃ] |
| Ĥ | ხ | [x] |
| H | ჰ | [h] |
| C | ც | [ts] |
| Ĝ | ჯ | [dʒ] |
| Ĉ | ჩ | [tʃ] |
| M | მ | [m] |
| N | ნ | [n] |
| L | ლ | [l] |
| R | რ | [r] |
| J | ი (ჲ) | [j] |
| Ŭ | duonvokalo malvasta malantaŭa | [w] |
ნახევარხმოვნები
ნახევარხმოვნები „J“ და „Ŭ“ გამოთქმის თვალსაზრისით ხმოვნებს წარმოადგენენ, ენაში კი თანხმოვანთა ფუნქციებს ასრულებენ. ისინი ყოველთვის მოკლეა და არასდროს დაირთავენ მახვილს. ნახევარხმოვანი ყოველთვის რომელიმე ხმოვნის წინ ან შემდეგ იხმარემა. „Ŭ“ ჩვეულებრივ „aŭ“ და „eŭ“ კომბინაციებში გვხვდება.
თანხმოვანთა სახესხვაობები
როდესაც უხმო თანხმოვანი პირდაპირ ხმიანი თანხმოვნის წინ დგას, ბევრი მას ახმოვნებს ხოლმე: akvo → "agvo", okdek → "ogdek". და პირიქით, უხმო თანხმოვნის წინ ხმიანის არსებობისას ამ უკანასკნელსაც უხმოდ გამოთქვამენ: subtaso → "suptaso", absolute → "apsolute". ასეთი ცვლილებები არასდროსაა მართებული, მაგრამ პრაქტიკაში ხშირად იხმარება, თუკი ისინი რაიმე გაუგებრობას არ იწვევენ. ზოგჯერ შესაძლოა მავანი ხმიან თანხმოვანს სიტყვის ბოლოს უხმოდ წარმოთქვამდეს: apud → "aput", sed → "set", hund' → "hunt", naz' → "nas", მაგრამ ეს ცვლილება მიუღებელია. იგი ყურადღებით უნდა ავირიდოთ.
ზოგიერთ ენაზე მოსაუბრეები კომბინაციებს KV და GV გამოთქვამენ, როგორც „kŭ“ და „gŭ“: akvo → "akŭo", kvin → "kŭin", gvidi → "gŭidi". თანხმოვნის შემდეგ სიტყვაში Ŭ არასდროს იწერება, ამიტომაც გაუგებრობები იშვიათია, მაგრამ ასეთი გამოთქმა მსგავს შემთხვევაში ჩვეულებრივ არასწორად მიიჩნევა.
ზოგიერთ ენაში ბგერები P, T, K (ქართ: პ, ტ, კ), C და Ĉ მცირედი ამოსუნთქვით (ფშვინიერად: „ფ“, „თ“, „ქ“) წარმოითქმის, თითქოს ბგერას ბოლოში სუსტი H მოყვებოდეს. ესპერანტოში ეს თანხმოვნები ფშვინვის გარეშე გამოითქმის, მაგრამ ამაზე განსაზღვრული წესი არ არსებობს. დასაშვებია სურვილისამებრ მათი ამოსუნთქვით წარმოთქმაც, მაგრამ საჭიროა სიფრთხილე, რადგან თანხმოვანს სრული H არ მოვაყოლოთ.
L კბილებში ჰაერის ნაწილობრივი შეკუმშვით გამოითქმის. თუკი ჰაერს მხოლოდ ამგვარად აკავებენ, ვიღებთ ერთგვარ „ნათელ“ L-ს, ხოლო ერთდროულად ენის უკანა მხარის სასაზე შეხებით კი მიიღება უკანა სასისმიერი, ე.წ. „ბნელი“ L („უ“-ს მაგვარი). ასეთი L სავსებით ნორმალური ალტერნატივაა, მხოლოდ ყურადღება უნდა მიექცეს, რომ იგი მთლად Ŭ-სებურად არ გამოითქვას. ეს მაშინ ხდება, თუკი დარღვეულია ჰაერის მთავარი შემაკავებელი (კბილების წყობა).
როდესაც N ღრძილისმიერი ან უკანა სასისმიერი ბგერის წინ დგას, გამოთქმის გასამარტივებლად იგი ხშირად ღრძილისმიერ (მცირედი განსხვავება) ან უკანა სასისმიერ (დიდი განსხვავება) ბგერად გარდაიქმნება ხოლმე: tranĉi, manĝi, longa, banko და სხვ. ეს პრობლემას არ წარმოადგენს, რადგან ესპერანტოში ღრძილისმიერი ან სასისმიერი ნაზალური (ცხვირისმიერი) ბგერები, რომელთა არევაც N-თან შეიძლებოდა, არ არსებობს. მსგავსად, ბაგის-კბილისმიერად (ლაბიოდენტურად) გამოთქვამენ ხოლმე M-საც, სხვა რომელიმე ლაბიოდენტური ბგერის წინ: amforo, ŝaŭmvino და ა.შ. დიდ პრობლემას არც ეს წარმოადგენს, მაგრამ ყურადღება უნდა მივაქციოთ იგივენაირად N-ის არწარმოთქმას: infero, enveni, რადგან ასეთ შემთხვევაში N და M ერთმანეთს დაემსგავსებიან და გარჩევა გაჭირდება, რაც დაუშვებელია. რასაკვირველია N-ისა და M-ის ძირითადი გამოთქმით ხმარება ყოველთვის შეიძლება.
ჩვეულებრივ, R კბილისმიერ ბგერას წარმოადგენს, მაგრამ რეალურად მნიშვნელობა არ აქვს თუ პირით როგორ ბგერას გამოსცემენ. მაგალითად, სასისმიერი R ძალიან კარგი ალტერნატივაა. მნიშვნელოვანია, რომ იგი მხოლოდ ვიბრირებადი ბგერა იყოს. იგივე ეხება სასის კლიტისებურ R-საც, როდესაც სასის კლიტე (უვულა) ენაზე ვიბრირებს. R მსგავსად უნდა მოძრაობდეს მიუხედავად იმისა, თუ სად დგას იგი სიტყვაში, მაგალითად სიტყვაში rivero, ორივე მათგანი ერთნაირად გამოითქმის. ამ ასო-ბგერის სხვადასხვა ვარიანტები იხმარება და პრაქტიკაშიც კი სავსებით ნებადართულია. თუმცა დაუკვირდით, რომ R ბგერა სხვა თანხმოვანში ან ხუთი ხმოვნიდან რომელიმეში არ აგერიოთ.
ესპერანტოში თანხმოვანთა სიგრძეს არანაირი მნიშვნელობა არ ენიჭება. ისინი მოსაუბრის სურვილისამებრ შეიძლება გამოითქვას: გრძლად, მოკლედ თუ ზომიერად.