KI-demandoj
KI-demandoj estas farataj per tabelvortoj je KI. Demanda KI-vorto reprezentas informon, kiun oni serĉas.
La KI-vorto normale staras komence de la demanda frazo:
- Kion vi volas? — Mi volas manĝon! - Co chceš? — Chci jídlo!
- Kian manĝon vi deziras? — Mi deziras malmultekostan manĝon! - Jaké jídlo si přejete? — Přeji si levné jídlo!
- Kiel vi fartas? — Mi fartas bone! - Jak se máš? — Mám se dobře!
- Kiom da pomoj vi havas? — Mi havas du kilogramojn da pomoj! - Kolik máš jablek? — Mám dva kilogramy jablek.
- Kies estas tiu aŭto? — Ĝi apartenas al Anno! Ĝi estas de Anno! Ĝi estas ŝia! - Čí je to auto? — Patří Anně! Je Annino! Je její!
- Kiam do? — Morgaŭ! - Kdy tedy? — Zítra!
Oni uzas KI-vortojn ankaŭ en demandaj subfrazoj: Ŝi demandis, kion mi volas.
Otázky s odpovědí ano/ne
Otázky, na které čekáme odpověď jes (ano) nebo ne (ne), vytváříme pomocí otázkového slova ĉu.
Ĉu obvykle stojí na začátku otázky:
- Ĉu vi komprenas min? — Jes, mi komprenas vin! Ne, mi ne komprenas vin! - Chápeš mě? — Ano, chápu tě! Ne, nechápu tě!
- Ĉu vi estas Kanadano? — Jes, mi estas Kanadano! Ne, mi ne estas Kanadano! - Jsi Kanaďan? — Ano, jsem Kanaďan! Ne, nejsem Kanaďan!
- Ĉu li? — Jes, li! - On? — Ano, on!
- Ĉu ĝi estas taŭga? — Jes, (ĝi) estas! - Je to vhodné? — Ano, je!
Ĉu-demando povas ankaŭ esti alternativdemando. Tiam la respondo normale estas elekto inter la diversaj alternativoj:
- Ĉu vi volas kafon aŭ teon? — Mi volas kafon! Mi volas teon! Mi volas nek kafon, nek teon! Mi volas kaj kafon, kaj teon! - Chceš kávu nebo čaj? — Chci kávu! Chci čaj! Nechci ani kávu ani čaj! Chci i kávu i čaj!
- Ĉu li aŭ ŝi? — Ŝi! Li! Iu ajn el ili! Neniu el ili! Ambaŭ! - On nebo ona? — Ona! On! Kdokoli z nich! Ani jeden z nich! Oba!
Respondvortoj
Por respondi al ĉu-demandoj oni povas simple eldiri frazon (plenan aŭ mallongigitan), kiu donas respondon al la demando:
- Ĉu vi amas min? — Mi amas vin! - Miluješ mne? — Miluji tě!
- Kaj ĉu vi longe lernis? — Ho, mi lernis ne malpli ol tri jarojn. - A učil(a) ses dlouho? — Ó, učil(a) jsem se déle než tři roky.
Sed normale oni uzas la respondvortojn jes kaj ne. Tia respondvorto estas kiel tuta frazo per si mem. Ofte oni tamen post la respondvorto aldonas tutan respondan frazon aŭ parton de tia frazo por plia klareco.
Jes
La respondvorto jes donas pozitivan respondon:
- — Ĉu vi volas kafon? — Jes! (= Mi volas kafon.) - Chceš kávu? — Ano! (= Chci kávu.)
- — Ĉu vi ion deziras? — Jes! (= Mi ion deziras.) - Přejete si něco? — Ano! (= Přeji si něco.)
-
Ĉu la Universala Kongreso estos en Eŭropo ĉi-jare? — Mi pensas, ke jes! = Mi pensas, ke ĝi ja estos en Eŭropo ĉi-jare! - Bude Světový kongres letos v Evropě? — Myslím, že ano! = Myslím, že letos bude v Evropě!
La respondvorto jes anstataŭas la tutan respondan subfrazon (krom la enkonduka ke).
Oni ne uzu jes ene de frazo por emfazi la verecon de io. Por tio oni uzu la vorteton ja. Ne diru: Tiu ĉi suko ne estas dolĉa, dum tiu alia jes estas. Diru: Tiu ĉi suko ne estas dolĉa, dum tiu alia ja estas.
Ne
La respondvorto ne donas negativan respondon:
- — Ĉu vi volas kafon? — Ne! (= Mi ne volas kafon.) - Chceš kávu? — Ne! (= Nechci kávu.)
- — Ĉu vi ion deziras? — Ne! (= Mi nenion deziras.) - Přejete si něco? — Ne! (= Nepřeji si nic.)
- Ĉu li estas blondulo aŭ brunulo? — Ne, pli kaŝtanhara. = Li estas nek blondulo nek brunulo, li estas pli kaŝtanhara. - Je blonďák nebo brunet? — Ne, vlasy má spíš kaštanové. = Není ani blonďák ani brunet, vlasy má spíš kaštanové.
- Ha, ĉu efektive la malgranda Kay mortis? La rozoj estis sub la tero, kaj ili diras, ke ne! = ...ili diras, ke li ne mortis. - Ha, ĉu efektive la malgranda Kay mortis? La rozoj estis sub la tero, kaj ili diras, ke ne! = ...ili diras, ke li ne mortis.
Oni atentu pri la diferenco inter ne kiel nea vorto ene de frazo, kaj ne kiel respondvorto:
-
Ne venu ĉi tien! = Mi volas, ke vi ne venu ĉi tien. - Nechoď sem! = Chci, abys sem nechodil(a).
Ne neas la predikaton.
-
Ne, venu ĉi tien! = Ne! Mi ja volas, ke vi venu ĉi tien. - Ne, pojď sem! = Ne! Já přece chci, abys sem přišel/přišla.
Ne estas respondvorto, kaj rolas pli-malpli kiel tuta frazo per si mem.
Se tuj post responda ne sekvas frazo, kiu komenciĝas per verbo, oni devas elparoli kun klara paŭzo post ne por eviti miskomprenon.
Jes kaj ne ĉe neaj demandoj
Ekzistas du manieroj uzi respondvortojn ĉe negativaj demandoj. Unu sistemo estas pli ofta en okcidentaj lingvoj, la alia sistemo estas pli ofta en orientaj lingvoj. Tial oni povas paroli pri okcidenta kaj orienta uzado, sed fakte en multaj landoj kaj lingvoj ambaŭ sistemoj ekzistas paralele. Ankaŭ en Esperanto ambaŭ sistemoj estas hejmaj. Zamenhof pli ofte uzis jes kaj ne laŭ la okcidenta sistemo, sed li ankaŭ plurfoje uzis la orientan sistemon.
Okcidenta sistemo
En la okcidenta sistemo jes reprezentas pozitivan respondfrazon, kaj ne reprezentas negativan respondfrazon. Negativa respondfrazo estas frazo kun nea vorto (ne aŭ NENI-vorto) en la ĉeffraza parto. En la okcidenta sistemo la signifo de respondvorto estas sendependa de la formo de la demando. Se la demando estas nea, oni respondas per la sama respondvorto, kiun oni uzus, se la demando estus sen nea vorto. Gravas nur la formo de tiu respondfrazo, kiun la respondvorto reprezentas:
-
Ĉu vi volas kafon?
- Chceš kávu?(kladná otázka)
- — Jes! (= Mi volas kafon.) - Ano! (= Chci kávu.)
- — Ne! (= Mi ne volas kafon.) - Ne! (= Nechci kávu.)
-
Ĉu vi ne volas kafon?
- Nechceš kávu?(záporná otázka)
- — Jes! (= Mi volas kafon.) - Ano! (= Chci kávu.)
- — Ne! (= Mi ne volas kafon.) - Ne! (= Nechci kávu.)
-
Ĉu vi nenion deziras?
- Nepřejete si něco?
- — Jes! (= Mi ja deziras ion.) - Ano! (= Já si přece něco přeji.)
- — Ne! (= Mi deziras nenion.) - Ne! (= Nepřeji si nic.)
Por respondi (laŭ la okcidenta sistemo) jese al nea demando, oni povas ankaŭ uzi la emfazan respondon Jes ja! = Jes, tiel ja estas! (aŭ simile): Ĉu vi ne volas trinki la malvarman kafon? — Jes ja! (= Jes, mi ja volas trinki ĝin.) Kelkaj uzas tamen anstataŭ jes ja.
Orienta sistemo
En la orienta sistemo jes konfirmas ekzakte tion, kion la demando enhavas, kaj ne malkonfirmas la tutan demandofrazon. En tiu sistemo jes kaj ne interŝanĝas rolojn ĉe neaj demandoj:
-
Ĉu vi volas kafon?
- Chceš kávu?(kladná otázka)
- — Jes! (= Mi volas kafon.) - Ano! (= Chci kávu.)
- — Ne! (= Mi ne volas kafon.) - Ne! (= Nechci kávu.)
-
Ĉu vi ne volas kafon?
- Nechceš kávu?(záporná otázka)
- — Jes! (= Mi ne volas kafon.) - Ano! (= Nechci kávu.)
- — Ne! (= Mi ja volas kafon.) - Ne! (= Chci přece kávu.)
-
Ĉu vi nenion deziras?
- Nepřejete si něco?
- — Jes, mi nenion deziras. - Ano, nic si nepřeji.
- — Ne, mi ja deziras ion. - Ne, já si přece něco přeji.
Du logikoj
Ambaŭ sistemoj respondi al neaj demandoj, estas logikaj, sed en malsamaj manieroj. Estus bone, se nur unu sistemo ekzistus en Esperanto. Principe oni povas rekomendi la okcidentan sistemon, ĉar ĝi estas ĝis nun la pli ofte uzata, kaj klare la pli ofta ĉe Zamenhof. Sed ŝajnas, ke ne estas eble atingi tute unuecan uzon de unu sola sistemo. Ambaŭ uzoj estas hejmaj en la lingvo. Oni tial estu singarda pri respondado al negativaj demandoj. Oni prefere aldonu klaran respondfrazon por ne riski miskomprenon.