KI-spørsmål
KI - spørsmål er laget ved hjelp av tabellord med KI . Spørsmåls KI - ord representerer informasjonen som man søker.
KI - ordet står normalt i begynnelsen av en spørresetning:
- Kion vi volas? — Mi volas manĝon! - Hva vil du ha ? - Jeg vil ha mat !
- Kian manĝon vi deziras? — Mi deziras malmultekostan manĝon! - Hva slags mat ønsker du ? - Jeg ønsker billig mat !
- Kiel vi fartas? — Mi fartas bone! - Hvordan har du det ? - Jeg har det bra !
- Kiom da pomoj vi havas? — Mi havas du kilogramojn da pomoj! - Hvor mange epler har du ? - Jeg har to kilogram epler !
- Kies estas tiu aŭto? — Ĝi apartenas al Anno! Ĝi estas de Anno! Ĝi estas ŝia! - Hvem sin bil er det ? - Den tilhører Anna ! Den er Anna sin ! Den er hennes !
- Kiam do? — Morgaŭ! - Når da ? - I morgen !
Man bruker KI - ord også i spørsmålsbisetninger : Ŝi demandis, kion mi volas.
Ĉu-spørsmål
Cxu - spørsmål lages med spørreordet cxu . Cxu - spørsmål søkes bekreftelse på riktigheten av hele setningen. Svaret er normalt jes eller ne .
Cxu står normalt i begynnelsen av spørresetningen:
- Ĉu vi komprenas min? — Jes, mi komprenas vin! Ne, mi ne komprenas vin! - Forstår du meg ? - Ja, jeg forstår deg ! Nei, jeg forstår deg ikke !
- Ĉu vi estas Kanadano? — Jes, mi estas Kanadano! Ne, mi ne estas Kanadano! - Er du kanadier ? - Ja, jeg er kanadier ! Nei, jeg er ikke kanadier !
- Ĉu li? — Jes, li! - Er det han ? - Ja, han !
- Ĉu ĝi estas taŭga? — Jes, (ĝi) estas! - Er det egnet ? - Ja, (det)er !
Et cxu - spørsmål kan også være alternativspørsmål. Da er svaret normalt et valg mellom forskjellige alternativer:
- Ĉu vi volas kafon aŭ teon? — Mi volas kafon! Mi volas teon! Mi volas nek kafon, nek teon! Mi volas kaj kafon, kaj teon! - Vil du ha kaffe eller te ? - Jeg vil ha kaffe ! Jeg vil ha te ! Jeg vil hverken ha kaffe eller te ! Jeg vil ha både kaffe og te !
- Ĉu li aŭ ŝi? — Ŝi! Li! Iu ajn el ili! Neniu el ili! Ambaŭ! - Han eller hun ? - Hun ! Han ! En eller annen av de ! Ingen av de ! Begge !
Svarord
For å svare til cxu -spørsmål kan man enkelt si en setning( hel eller forkortet), som gir svar på spørsmålet:
- Ĉu vi amas min? — Mi amas vin! - Elsker du meg ? - Jeg elsker deg !
- Kaj ĉu vi longe lernis? — Ho, mi lernis ne malpli ol tri jarojn. - Og lærte du lenge ? - Å, jeg har studert i ikke mindre enn tre år.
Men normalt bruker man svarordene jes og ne . Et slikt svarord er som en hel setning i seg selv. Ofte legger man til en setning eller deler av setningen for å klargjøre den.
Jes
Svarordet jes gir et positivt svar:
- — Ĉu vi volas kafon? — Jes! (= Mi volas kafon.) - - Vil du ha kaffe ? - Ja ! ( = Jeg vil ha kaffe. )
- — Ĉu vi ion deziras? — Jes! (= Mi ion deziras.) - - Ønsker du noe ? - Ja ! ( = Jeg ønsker noe.)
-
Ĉu la Universala Kongreso estos en Eŭropo ĉi-jare? — Mi pensas, ke jes! = Mi pensas, ke ĝi ja estos en Eŭropo ĉi-jare! - Skal verdenskongressen være i Europa dette året = - Ja, jeg tror det ! = Jeg tror, at den skal være i Europa dette året !
Svarordet jes erstatter hele svarbisetningen( utenom innledningsordet {1 }ke ).
Ikke bruk {1 } jes inne i en setning for å understreke viktigheten av noe. Bruk da småordet ja . Ikke si: Tiu ĉi suko ne estas dolĉa, dum tiu alia jes estas. Si: Tiu cxi suko ne estas dolcxa, dum tiu alia ja estas. Den her saften er ikke søt mens den andre faktisk er det.
Ne
Svarordet ne gir et negativt svar:
- — Ĉu vi volas kafon? — Ne! (= Mi ne volas kafon.) - - Vil du ha kaffe ? - Nei !( = Jeg vil ikke ha kaffe.)
- — Ĉu vi ion deziras? — Ne! (= Mi nenion deziras.) - - Ønsker du deg noe ? - Nei ! ( = Jeg ønsker ingenting.)
- Ĉu li estas blondulo aŭ brunulo? — Ne, pli kaŝtanhara. = Li estas nek blondulo nek brunulo, li estas pli kaŝtanhara. - Er han blond eller brunhåret ? - Nei, mer kastanjefarget. = Han er hverken blond eller brunhåret, han er mer kastanjefarget.
- Ha, ĉu efektive la malgranda Kay mortis? La rozoj estis sub la tero, kaj ili diras, ke ne! = ...ili diras, ke li ne mortis. - Ha, er det sant at den lille Kaj er død ? Rosene var under jorden, og de sier at det ikke er sant ! =...de sa, at han ikke var død.
Man må være oppmerksom på forskjellen mellom ne som nektende ord inne i setningen , og ne som svarord:
-
Ne venu ĉi tien! = Mi volas, ke vi ne venu ĉi tien. - Ikke kom hit ! = Jeg vil, at du ikke skal komme hit .
Ne gjør predikatet nektende.
-
Ne, venu ĉi tien! = Ne! Mi ja volas, ke vi venu ĉi tien. - Nei, kom hit ! = Nei ! Jeg vil jo at du skal komme hit.
Ne er et svarord, og spiller mer eller mindre rollen som en hel setning i seg selv.
Hvis straks etter svaret ne følger en setning, som begynner med et verb, må man uttale med klar pause etter ne for å unngå misforståelser.
Jes og ne ved nektende spørsmål
Det eksisterer to måter å bruke svarord ved negative spørsmål. Et system er oftere brukt i vestlige språk, det andre systemet er oftere brukt i østlige språk. Derfor kan man snakke om vestlig og østlig bruk, men faktisk i mange land og språk eksisterer begge systemene parallellt. Også i Esperanto hører begge systemene hjemme. Zamenhof brukte oftest jes og ne etter det vestlige systemet, men han brukte også flere ganger det østlige systemet.
Vestlig system
I det vestlige systemet jes representerer et positivt setningssvar, og ne representerer negativt setningssvar.Negativt setningssvar er setning med nektelsesordet( ne eller NENI-ord)i hovedsetningsdelen. I det vestlige systemet er betydningen av svarordet uavhengig av formen på spørsmålet. Hvis spørsmålet er nektende, svarer man med det samme svarordet, som man hadde brukt hvis spørsmålet hadde vært uten nektelsesord. Det er kun viktig formuleringen av setningssvaret som svarordet representerer:
-
Ĉu vi volas kafon?
- Vil du ha kaffe ?( et positivt spørsmål )
- — Jes! (= Mi volas kafon.) - -Ja ! ( = Jeg vil ha kaffe.)
- — Ne! (= Mi ne volas kafon.) - - Nei ! ( = Jeg vil ikke ha kaffe.)
-
Ĉu vi ne volas kafon?
- Vil du ikke ha kaffe ?( et negativt spørsmål)
- — Jes! (= Mi volas kafon.) - -Ja ! ( = Jeg vil ha kaffe.)
- — Ne! (= Mi ne volas kafon.) - - Nei ! ( = Jeg vil ikke ha kaffe.)
-
Ĉu vi nenion deziras?
- Ønsker du ingenting ?
- — Jes! (= Mi ja deziras ion.) - - Ja !( Jeg ønsker jo noe. )
- — Ne! (= Mi deziras nenion.) - - Nei ! ( = Jeg ønsker ingenting. )
For å svare(etter det vestlige system) ja til nektende spørsmål, kan man også bruke et svar med ettertrykk Jes ja! = Jes , slik er det ! ( eller lignende):Cxu vi ne volas trinki la malvarman kafon ? - Jes {3 }ja (=} {2 }Jes , mi ja volas trinki gxin. Noen bruker tamen istedenfor jes ja .
Et østlig system
I det østlige {2 }systemet {3 }jes bekrefter eksakt det som spørsmålet inneholder, og ne motsier hele spørsmålssetningen. I det systemet jes og ne bytter rollen ved nektende spørsmål:
-
Ĉu vi volas kafon?
- Vil du ha kaffe ?( et positivt spørsmål )
- — Jes! (= Mi volas kafon.) - -Ja ! ( = Jeg vil ha kaffe.)
- — Ne! (= Mi ne volas kafon.) - - Nei ! ( = Jeg vil ikke ha kaffe.)
-
Ĉu vi ne volas kafon?
- Vil du ikke ha kaffe ?( et negativt spørsmål)
- — Jes! (= Mi ne volas kafon.) - - Ja !( = Jeg vil ikke ha kaffe.)
- — Ne! (= Mi ja volas kafon.) - - Nei !( = Jeg vil jo ha kaffe. )
-
Ĉu vi nenion deziras?
- Ønsker du ingenting ?
- — Jes, mi nenion deziras. - - Ja, jeg ønsker ingenting.
- — Ne, mi ja deziras ion. - - Nei, jeg ønsker jo noe.
To logikker
Begge system å svare til negative spørsmål, er logiske, men på forskjellig måte. Det hadde vært best hvis bare et system hadde eksistert på Esperanto. Prinsippielt kan man anbefale det vestlige system, fordi det er til nå mest brukt, og klart oftest hos Zamenhof. Men det ser ut til at det ikke er mulig å oppnå ensidig bruk av et enkelt system. Begge system hører hjemme i språket. Man må derfor være forsiktig med å svare på negative spørsmål. Man foretrekker klare svar for ikke å risikere misforståelse.