La rozo apartenas al Teodoro. - گل به تئودور متعلق است.

گوینده فرض میکند، که شنونده میتواند بفهمد، در مورد کدام گل است.

Al Teodoro apartenas rozo. - رز به تئودور متعلق است.

حالا در مورد رزی است که شنونده نمیشناسد.

Domo brulas! - خانه میسوزد!

خانه‌ای میسوزد، ولی سخنگو مطمئن نیست که آیا شنونده میداند که کدام خانه است، یا احتمالا گوینده هم خودش نمیداند که کدام خانه میسوزد.

La domo brulas! - خانه میسوزد!

سخنگو میخواهد اطلاع دهد، که حالا آن خانه مشخص میسوزد، خانه‌ای که احتمالا شنونده می‌شناسد(احتمالا خانه اوست).

Venis multaj gastoj al via festo, ĉu ne? - مهمانهای زیادی به جشن شما آمدند، نه؟

مهمانها واقعا افراد معینی بودند، ولی اینجا جمله‌پاره multaj gastoj فقط برای اطلاع دادن در مورد تعداد مهمانها عمل میکند. هویت فردی یا گروهی آنها مهم نیست.

Mi havas grandan domon. La domo havas du etaĝojn. - من خانه بزرگی دارم. خانه دو طبقه دارد.

در اولین اشاره، شنونده هنوز نمیداند در مورد کدام خانه است. به همین دلیل ازlaاستفاده نمیکند. در دومین اشاره، سخنگو میداند و برای اشاره بدان ازlaاستفاده میکند. اگر آنموقع از laاستفاده نکند، شنوند می‌باید تصور کند که در مورد هر خانه دیگری غیر از آن خانه‌ای است که به تازگی مورد اشاره قرار گرفته، یا در مورد خانه به طور کلی است (هر خانه‌ای).

En tiu ĉi skatolo estas frukto. La frukto estas ronda. - در آن قوطی، میوه است. میوه گرد است.

نخست fruktoمیوه (بدون la) امر جدیدی را معرفی میکند. بنابراین شنونده میداند که میوه در جعبه وجود دارد. بعدا گوینده می تواند به صحبت کردن در مورد آن میوه به وسیله کلمات la fruktoادامه دهد.

Mi havas tri infanojn. La infanoj ofte ĝojigas min. - من سه کودک دارم. کودکان اغلب مرا شاد میکنند.

La نشان میدهد که دوباره در مورد همان کودکانی که بهشان اشاره شد, صحبت میشود.

Sur la strato iris tri viroj. Ili aspektis kiel friponoj. Subite la tri friponoj malaperis en bankon. Ŝajnis, ke la banko estas prirabota. - درخیابان سه مرد میرفتند.به نظر میرسید آنها حقه بازند. ناگهان هر سه حقه باز در بانک ناپدید شدند. به نظر رسید که بانک مورد دستبرد قرار گرفته است.

پس از نخستین اشاره به سه مرد، و اطلاع از اینکه آنها به نظر حقه‌باز میرسیدند، میتوان به سادگی آنها را la (tri) friponoj(سه حقه‌باز) معرفی کند. جمله‌پارهla (tri) friponoj به عنوان اسم شخصی این سه مرد، عمل میکند. پس از اولین اشاره به بانک، می‌توان آنرا la banko(بانک) نامید.

Tre malproksime de ĉi tie loĝis reĝo, kiu havis dek unu filojn kaj unu filinon, Elizon. La dek unu fratoj iradis en la lernejon kun stelo sur la brusto kaj sabro ĉe la flanko. - بسیار دور از اینجا , پادشاهی زندگی میکرد, که یازده پسر و یک دختر, الیز, داشت. برادر یازدهم با ستاره ای روی سینه و شمشیری در کنار, به مدرسه میرفت.

با وجودیکه ابتدا او را به وسیله لغت (برادران) filojمعرفی کرده بودند, کسی می توانست بعدا آنها را (یازده) برادران بخواند.

Mi aĉetis aŭton, sed la motoro ne funkcias. - من خودرویی خریدم, ولی موتور کار نمیکند.

موتور, خودش قبلا مورد اشاره قرار نگرفته بود, فقط در مورد خودرو صحبت شده بوده, ولی از آنجا که هر خودرو معمولا موتور دارد, شنونده می تواند بفهمد که در مورد موتور خودرویی است که به تازگی بدان اشاره شده است. همچنین می توان گفتĝia motoro(موتورش), که حتی روشنتر است.

Mi manĝas per la buŝo kaj flaras per la nazo. - من به وسیله دهان میخورم و به وسیله بینی بو میکشم.

شنونده میداند, که گوینده انسان است, و انسان دهان و بینی دارد. La buŝo(دهان) و la nazo(بینی ) معادلmia buŝo (دهان من ) و mia nazo ( بینی من) است. میتوانlaرا حذف کرد, ولی در آن صورت به نظر میرسد که گویی سخنگو در مورد اینکه شنونده میداند که انسان دهان و بینی دارد, مشکوک است.

Jen kuŝas la ĉapelo de la patro. - اینجا کلاه پدر قرار گرفته است.

متممde la patro روشن میکند که در مورد کدام کلاه است. می توان حدس زد, که فقط یک کلاه پدر وجود دارد. اگر کسی از laاستفاده نمیکند, باید حدس بزند, که آن کلاه یکی از چندین کلاه پدر است.

Por la hodiaŭa tago mi ricevis duoblan pagon. - برای روز امروز من دوبرابر دریافت کردم.

لقب hodiaŭa به طور کامل توضیح میدهد که در مورد کدام روز بحث میشود.

Mi redonas al vi la monon, kiun vi pruntis al mi. - من پولی را که به من قرض داده بودی, به تو پس میدهم.

زیرجملهkiun vi pruntis al mi به طور کامل روشن میکند که در مورد کدام پول است.

Mi vojaĝis al la urbo Pekino. - من به شهر پکن سفر میکنم.

نام Pekinoکاملا شهر را مشخص میکند

La domo estas vere bela. - خانه واقعا زیباست.

وقتی هر دو صحبت‌کننده، خانه را میبینند، به آن ترتیب نمی‌توان گفت.

La floroj odoras tre bone. - گلها بوی بسیار خوبی دارند.

به آن ترتیب میتوان گفت، وقتی شنونده خودش گلها را میبیند یا بو میکند، و بنابراین به آسانی میفهمد، در مورد کدام گلهاست.

La ĉielo estas blua. - آسمان آبی است.

همه میدانند, که آسمان وجود دارد.بنابراین می توان آنرا به سادگی la ĉielo(آسمان) نامید.

La prezidanto de Usono diris, ke... - رئیس جمهور آمریکا گفت,...

گوینده فرض میکند, که شنونده میداند, که آمریکا رئیس جمهور دارد, و فقط یکی دارد. برای همین می توان او را به سادگی چنین خواندla prezidanto de Usono.

Leono estas besto. - شیر حیوان است.

کسی میخواهد بگوید, که شیر یکی از بسیاری انواع حیوان است, نه گونه ای گیاه یا چیز دیگری.

Rozo estas floro kaj kolombo estas birdo. - رز, گل است و کبوتر , پرنده است.

در مورد انواع است, نه در مورد افراد تکی.

Karlo estas kuracisto. - کارلو پزشک است.

لغت kuracisto برای مشخص کردن هویت کمکی نمیکند, بلکه برای گفتن اینکه کارلو چگونه تخصصی دارد, کمک میکند.

Elizabeto estas patrino de tri infanoj. - الیزابت مادر سه کودک است.

جمله پارهpatrino de tri infanoj نه برای نشان دادن اینکه کدام الیزابت است, بلکه برای اطلاع دادن در مورد اینکه او(زن) چگونه انسانی است.

Akvo bolas je cent gradoj. - آب در صد درجه می جوشد.

کسی در مورد مجموعه مشخصی آب صحبت نمیکند, ولی در مورد ماده آب به طور کلی.

La gitaro estas tre populara instrumento. - گیتار وسیله بسیار مرسومی است.

کسی نوعی ابزار را, گویی که در مورد یک نوع شناخته شده است, معرفی میکند. همچنین ممکن است: Gitaro estas...

La kato preferas varman klimaton. - گربه آب وهوای گرم را ترجیح میدهد.

کسی نوع حیوان را به عنوان یک نوع شناخته شده معرفی میکند. همچنین می توانست بگوید:Kato preferas...

La urso troviĝas kaj en Eŭropo kaj en Ameriko. - خرس هم در اروپا و هم در آمریکا پیدا میشود.

گفته در مورد یک خرس تنها معتبر نیست. به همین دلیل نمیتوان گفت: Urso troviĝas kaj en Eŭropo kaj en Ameriko.

La saĝulo havas siajn okulojn en la kapo, kaj la malsaĝulo iras en mallumo. La saĝulo = ĉiuj saĝuloj. La malsaĝulo = ĉiuj malsaĝuloj. - آدم شجاع چشمهایش را در سرش دارد, و آدم غیر شجاع در تاریکی میرود. شجاع= همه آدمهای شجاع. آدم غیر شجاع= همه آدمهای غیر شجاع

Mia dorso doloras. - پشتم درد میکند.

نه: La mia dorso doloras. (ولی واقعا امکان دارد la mia/via...,اگر بعد از اسم قرار نگیرد.)

Tiu domo estas granda. - آن خانه بزرگ است.

نه: La tiu domo estas granda.

Ĉiuj gastoj jam venis. - همه مهمانها دیگر آمده بودند.

نه: Ĉiuj la gastoj jam venis. Nek: La ĉiuj gastoj jam venis.

Mi ŝatas ĉiajn legomojn. - من از همه نوع سبزیجات خوشم میاید.

نه: Mi ŝatas la ĉiajn legomojn.

Kies gasto mi estas, ties feston mi festas. - مهمان کسی که هستم, جشن او را جشن میگیرم.

نه: La kies gasto... la ties festo...

Mi legis ambaŭ librojn. - من هر دو کتاب را خواندم.

نه: Mi legis la ambaŭ librojn. Nek: Mi legis ambaŭ la librojn.

Kelnero, alportu al mi glason da biero! - پیشخدمت, برای من یک لیوان آبجو بیاور!

نگویید: La kelnero, alportu...

Diru al la patro, ke mi estas diligenta. La patro = mia patro (la patro de la parolanto)
- به پدر بگو, که من باهوشم. به پدر= پدر من(پدر صحبت کننده).

با اینحال معمولا از لغتهای Patro و Patrino (با حرف اول بزرگ) مانند نامهای شخصی و بدونlaاستفاده میشود.

Ĉi-vespere la Angloj prezentos teatraĵon en la kongresejo. La Angloj ≈ ĉiuj Angloj. - امشب انگلیسیها در محل برگزاری کنگره, تئاتر اجرا میکنند.انگلیسیها≈ تمام انگلیسیها.

شرایط (کنگره) با اینحال حس همه انگلیسی هارا محدود میکند. این مساله (کمابیش) در مورد همه انگلیسیها, که در کنگره شرکت میکنند, و نه در مورد انگلیسی های تمام دنیا, صدق میکند.

Eĉ vulpo plej ruza fine estas kaptata. - حتی گرگ که مکارترین است, بالاخره شکار شد.

در باره گرگ شناخته شده معینی نیست، بلکه در مورد هرگونه گرگ با بیشترین مکارگی.

Li estas plej laca en la mateno. - او (مرد) صبحها بیشتر از (همیشه) خسته است.

مقایسه بین آدمهای مختلف نیست، بلکه مقایسه بین خستگی یک فرد در زمانهای مختلف است.

Kiu venas plej frue, sidas plej ĝue. - کسیکه زودتراز همه آمده، خوشتر از همه نشسته ‌است.

Plej قبل از جمله‌پاره اسمی قرار نمیگیرد، ولی قبل از جمله‌پاره قیدی قرار میگیرد.

Pasintjare mi vojaĝis al Kanado. - سال گذشته من به کانادا سفر کردم.

نگویید: ...al la Kanado.

Kie estas Francisko? - فرانسیسکو کجاست؟

نگویید: Kie estas la Francisko?

Kaj tiam la Nokto diris: "Tenu vin dekstre kaj eniru en la malluman pinarbaron, mi vidis, ke tien foriris la Morto kun via malgranda infano." - و آنموقع شب گفت:" خودت را سمت راست نگه دار و وارد جنگل کاج شو, من دیدم, که مرگ به آن سمت فرار کرد همراه با کودک کوچک تو."

شب و مرگ در داستان , مانند اشخاصی با نامهای شخصی رفتار میکنند( این نکته را نوشتار با حرف کوچک, نشان میدهد) ولیnokto و mortoفاعلهای معمولی هستند و به همین دلیل به laنیاز دارند.

Duoble montriĝis la bildo de Venero, de la surtera Venero. - تصویر ونرو دوبرابر نشان داده شد, ونروی زمینی

ونرو نام شخصی خدای ماده است. اولا Venero بدون laظاهر میشود که بر اساس قوانین پایه اسامی معمولی انسانهاست.بعد لقب surteraقرار دارد, و باید از la برای نشان دادن معرفه بودن, استفاده شود. گویی در مورد دو ونروی غیر یکسان است؛ ونروی آسمانی و ونروی زمینی.

Ĉiuj konas Londonon, la ĉefurbon de Britio, sed ne ĉiuj konas la aliajn Londonojn en Usono kaj Kanado. - همه لندن, پایتخت بریتانیا را میشناسند,ولی نه همه, دیگر لندنهای آمریکا و کانادا را می شناسند

Londonoلندن laندارد . بیانaliaj Londonojلندنهای دیگر دارای لقب aliajدیگر است و بنابراین , باز هم کلمه laمیگیرد.

Multaj vizitis Londonon, la ĉefurbon de Britio, sed mi vizitis ankaŭ aliajn Londonojn. - خیلیها لندن, پایتخت بریتانیا, را بازدید کرده اند, ولی من لندنهای دیگری را هم بازدید کرده ام.

اینجا هم Londonoلندن, لقب دارد ولی از laاستفاده نمیشود. چون ما در مورد همه لندنهای دیگر صحبت نمیکنیم و شنونده نمیتواند بداند, که دقیقا در مورد کدام لندنهاست.

Unu vidvino havis du filinojn. - یک بیوه زن دو دختر دارد.

ابتدای داستان. هنوز فقط روایت کننده زن بیوه را میشناسد.