Esperanto ni iki?

Rurabereye mw'itumanako mpuzamakungu.

"Iciyumviro nyamukuru ca Esperanto ni uko: ku mushinge w'ururimi ataho ruhangamiye haveho ibihome mu bantu kandi abantu bigishwe ku buryo abantu bose bobona abandi ko ari abantu gusa n'abavukanyi"

L.L.Zamenhof, 1912

Uru rurimi rwatangujwe na Ludwid Lazar Zamenhof, we yashizeho indimburo yisunze indimi z'i buraya zifise ihindagurika nkeya cane. Amajambo mashasha ahagaze cane cane ku kiratini naho naco nyene gifise amajambo yo mu kijerumani n'ayandi makeya yo mu zindi ndimi. Uru rurimi rushasha, igitabo cambere casohotse mu 1887, rwararonse umuryango w'abaruvuga ruca rutangura gutera imbere mu mugwi w;abantu barukoresheje mu bice bitandukanye vy'ubuzima haca habaho n'amayagwa yarwo. Inyuma y'ibinjana bibiri, hari hamaze kuvuka abana bambere bavutse bavuga Esperanto nk'ururimi kavukire n'abavyeyi babo, abo bari imvukira zambere mu kiesperanto. Ni co gituma twovuga ko ari ururimi rwatangujwe ubwambere mw'itumanako mpuzamakungu, mu nyuma rwaragutse ubu ni ururimi rw'umuryango wa diaspora y'abaesperantiste.

Rwubakiye ku majambo aturuka mu ndimi z'iburaya no mu buhindi, ariko ni mu ntumbero yo ku rwiga vyoroshe. Kubw'ivyo indimburo iravanze, irimwo indimi za muri Tirkiya na Finno-ougranes hanyuma ugiye ibwina imeze ukwayo nk'igishinwa n'ikiviyetinamu. Ivyo bisobanura ko uduce tw'amajambo dushobora gukoreshwa nk'amajambo yirebanga. Rufise indimburo yubahiriza amategeko kandi rutuma uronka ayandi majambo menshi ushize hamwe amatsitso hamwe n'ingobotozo n'indobeko zingana hafi mirongo ine (akarorero: dufise itsitso san- , birashoboka kuronka amajambo nka malsana , malsanulo , gemalsanuloj , malsanulejo , sanigilo , saniĝinto , sanigejo , malsaneto , malsanego , malsanegulo , sanstato , sansento , sanlimo , malsankaŭzanto kontraŭmalsanterapio ...). Uduce tw'amajambo nyamukuru (amazina, amavuga, intumbuzi) dufise udusozo tuyaranga igihe cose. Amategeko yarwo aca atuma rworoha kwiga, n'ukwo kuntu ushobora kuronka ayandi majambo bituma ruba ururimi rwambere ruguha amajambo menshi atagira imbibe. Ushobora kwama ushikiriza ivyiyumviro bishasha canke ukuntu umeze. Akarorero, ushobora kwandika inkuru ugashiramwo ububeshi ukavyita tablo , tablino , tablido ... Ushobora kwiyumvira umuntu atambuka inyuma inversmarŝanto , ivyokoreshwa mu kugwanya ikinyoma maldogmigilo , n'ibindi.

Ibiranga bikuru bikuru vy;ikiesperanto

Iciyumbiro gikuru ca Esperanto ni ugushigikira ukwihanganirana no kwubahirizanya mu bantu aba n'abandi bo mu mahanga n'imigenzo itandukanye. Kuyaga ni ikintu ntahara kugira bumvikane kandi mu gihe bayaga bakoresha ururimi ataho ruhengamiye ivyo bishobora gutuma biyumva ko "bahuye" mu bihe bimwe bingana n'ukwubahirizanya.

Mpuzamakungu

Esperanto ahanini ifasha kuyaga mu bantu bo mu bihugu bitandukanye mu gihe badafise ururimi rumwe kavukire.

Ataho gihengamiye

Nticegukira abanyagihugu kanaka canke iguhu kubw'ivyo kimeze nk'aho ataho ruhengamiye.

rw'ukunganya

Igihe ukoresha Esperanto wiyumvamwo ukngana ku vyerekeye indimi ugereranije, nk'akarorero, no kuyaga icongereza n'umuntu yakivukiyemwo.

vyoroshe bivanye

Kubw'ukuntu rukozwe mu bisanzwe ruroroshe kurumenya ugereranije n'urundi rurimi rw'amahanga.

rubaho

Esperanto itera imbere kandi ibaho nk'izindi ndimi kandi kubwa yo birashoboka kwerekana uko ubona ivyiyumviro n'ukuntu biyumva.

rubereye

Abiga Esperanto bose bafise amahirwe yo gushika ku rugero runini rwayo hanyuma ku vyiyumviro vy'indimi, ku rugero rumwe ukayaga n'abandi utisunze inyubako y'ururimi.

akahise

1878

Inyandiko zambere za Esperanto, Zamenhof yise Lingwe Uniwersala, zaratunganye. Birumvikana ko ziyandukanye na Esperanto ya kino gihe.
1887

Zamenhof, afashijwe n'umugore wiwe, asohora Igitabo cambere, kirimwo intangamarara ya Esperanto ya none.

Wikimedia Commons
1889

Ikinyamakuru cambere, La Esperantisto, casokeye i Nurenberg, n'umugwi wambere wa Esperanto urashingwa.

Wikimedia Commons
1905

Inama rukokoma yambere ya Boulogne-sur-Mer abayitavye ni abantu 688.
Umushinge wa Esperanto urashingwa.
1908

Ishirahamwe rikuru rya Esperanto UEA rirashingwa.
1954

Unesco itanguza imigenderanire na UEA. Amasezerano yambere na Unesco.
1985

Amasezerano yakabiri ya Unesco. Unesco ihamagarira ibihugu biri muri ONU gushira Esperanto mu maporogarame yo mu mashure.
1987

Abantu 6000 bitaba inama rukokoma ya 72 yo muri Varsovie mu gihe Esperanto yari imaze imyaka ijana.
2002

lernu! urubuga runini rwa gusa rwo kwigirako Esperanto, rwarashizweho.
2008

Ubwoko bwa Wikipedia ya Esperanto, enciclopedie nini yo kuri interenete, ishikana article 100.000.
2009

Birashoboka ko ukora ibibazo mpuzamakungu vya Esperanto ku ngero zitatu (B1, B2, C1) ku bumenyi bune nshingiro: gusoma no kwumva ugatahura, kwandika hamwe no kuvuga hisunzwe indinganizo rusangi y'iburaya.
2012

Google Translate yongerako Esperanto nk'ururimi rugira 64.
2015

Duolingo yazanye icigwa ca Esperanto ku bavuga icongereza.
2016

Haje iyindi lernu! nshasha.

Esperanto ni...

Igice 1

Esperanto ni ururimi rubereye kuri vyose.
Igice 2

Esperanto ni ururimi rufise ibiruranga vyinshi.
Igice 3

Esperanto ni ururimi rukoreshwa mu buryo bwinshi.
Igice 4a

Esperanto ni ururimi rwigika kandi rukwiye kwigwa.
Igice 4b

Esperanto ni ururimi rwigika kandi rukwiye kwigwa.
Igice 5

Esperanto ni ururimi rufise umuhari utunganije.
Igice 6

Esperanto ni ururimi rwa kazoza.

Indimburo

Indome

Ehe indome z'ikiesperanto. Indome zose zivugwa kumwe kandi uzivuga wisunze amategeko. Fyonda ku karorero kugira wumve uko bavuga!

Aa ami gukunda
Bb bela mwiza (ubwiza bwo ku mutima)
Cc celo intumbero
Ĉĉ ĉokolado cokola
Dd doni guha
Ee egala bingana
Ff facila coroshe (kitagoye)
Gg granda kinini
Ĝĝ ĝui kuryoherwa
Hh horo isaha
Ĥĥ ĥoro umugwi w'abaririmvyi
Ii infano umwana
Jj juna muto
Ĵĵ ĵurnalo ikinyamakuru
Kk kafo ikawa
Ll lando igihugu
Mm maro ikiyaga kinini
Nn nokto ijoro
Oo oro inzahabu
Pp paco amahoro
Rr rapida kinyaruka
Ss salti gusimba
Ŝŝ ŝipo ubwato bunini (imeri)
Tt tago umunsi
Uu urbo igisagara
Ŭŭ aŭto imodoka
Vv vivo ubuzima
Zz zebro ingeregere

amazina

Mu kiesperanto amazina yose ahereza na -o. (amazina y'ibintu.)

domo inzu
libro igitabo

ubwinshi

Mu kwerekana ubwinshi, wongerako gusa -j:

domoj amazu
libroj ibitabo

ikintu

Muri Esperanto, twerekana karangura nshororokerwa y'iryangane mu kwongerako -n. Ivyo bidufasha guhindagura urutonde rw'ibice vy'iryungane tudahinduye insobanuro. (Karangura nshororokerwa ni igikorerwa igikorwa)