En Vikipedio:
La hindeŭropa pralingvo (HIP) estis pri kiu oni supozas ke ĝi estas la lingvo de kiu evoluis la hindeŭropa lingvaro.

Kiu interesiĝas pri la hindeŭropa pralingvo? Kiel Esperanto estas ligita al la hindeŭropa pralingvo?
...
El fabelo Avis akvāsas ka
prahindeŭrope:

laŭ Schleicher je 1868 jaro:
kard aghnutai mai vidanti manum akvams agantam.

laŭ Hirt je 1939 jaro:
k’ērd aghnutai moi widontei gh’ьmonm ek’wons ag’ontm

traduko esperanta (mia):
koro agitas mia vidante homon ĉevalon igantan (homon, kiu igas ĉevalon)

Ĉu simile?

Mi interesiĝis pri tiuj provoj restarigi tiun lingvon. Ŝajne estus preskaŭ certa, ke tiu lingvo (se estis nur unu...) uzis modifojn de la vortformoj por esprimi la diversajn gramatikajn kazojn. Mi legis, ke tial (kaj pro multaj aliaj kialoj) oni konsideras, ke la litova estas unu el la hindeŭropaj lingvoj, kiu estas la plej proksima el la prahindeŭropa (kun la sanskrito kaj la malnova greka). Oni do povus konsideri, ke la aliaj baltaj kaj slavaj lingvoj estas pli konservemaj, ol la aktualaj latinaj lingvoj (france oni ne plu havas modifojn de la vortformoj por indiki gramatikajn kazojn, oni uzas la vortordon por tio; kaj do la vortordo ne estas tre libera tiulingve...kaj mi devas ankaŭ diri, ke la rumana konservis deklinaciojn).

Ja mi interesiĝas. Serĉante aĵoj pri la PHE, en la vikipedio, mi falis en la esperanta...

rosto:Kiel Esperanto estas ligita al la hindeŭropa pralingvo?

Vortare esperanto estas hindeŭropa. Sed gramatike li pli proksimas lingvojn tiel, kiel la ĉina. Zamenhof-o cetere skribis tion:

"Ĉiu vorto [de mia "Internacia Lingvo"] sin trovas ĉiam kaj sole en unu konstanta formo, nome en tiu formo, en kiu ĝi estas presita en la vortaro, Kaj la diversaj formoj gramatikaj, la reciprokaj rilatoj inter la vortoj, k.t.p. estas esprimataj per la kunigo de senŝanĝaj vortoj. Sed ĉar simila konstruo de lingvo estas tute fremda por la Eŭropaj popoloj kaj alkutimiĝi al ĝi estus por ili afero malfacila, tial mi tute alkonformigis tiun ĉi dismembriĝon de la lingvo al la spirito de la lingvoj Eŭropaj, tiel ke se iu lernas mian lingvon laŭ lernolibro, ne traleginte antaŭe la antaŭparolon (kiu por la lernanto estas tute senbezona), li eĉ ne supozos, ke la konstruo de tiu ĉi lingvo per io diferencas de la konstruo de lia patra lingvo."

[D-ro L.L. Zamenhof Fundamenta Krestomatio de la Lingvo Esperanto, Parizo: Esperantista Centra Librejo, 1927, 11-a eldono, paĝo 248 (II a)].

Mi konsilas la legon de tiun tre interesan artikolon de Claude Piron:

http://claudepiron.free.fr/articlesenesperanto/c...

Tia artikolo de Claude Piron estas tre interesa. Mi pli volas lerni Ĉinan leginte. Se vi legos la artikolon, legu ĝin ĝis la fino, tie, kie li respondas al demandoj. Tie leganto komprenas, ke teorie oni povas montri, ke Esperanto gramatike similas al Ĉina. Sed kiam temas pri viva praktiko oni vidas, ke lingva logiko de Esperanta teksto estas hindeŭropa, sed ne ĉina.

Frankouche:Ja mi interesiĝas. Serĉante aĵoj pri la PHE, en la vikipedio, mi falis en la esperanta...

La Hindeuropa pralingvo povas nur esti rekonstrukciita el la etimologia komparo de la hodiauaj lingvoj el tiu spaco - je kio la antikvaj lingvoj ankau estas ankorau relative novaj kompare kun la iamaj fruaj pralingvoj de Hindeuropujo. Nur Sanskriton mi nomus eble jam multe pli tagohava ...
La grandaj vortaroj de Wahrig (Germaneza), de Menge-Güthling (Heleneza) donas cziam etimologiajn deven-indikojn. El tiuj mi jam antau proksimume 25 jaroj elprenis eble interesajn radikojn, kiujn oni tamen povas pleje nur apliki kiel elementojn de etendita vortfarado per determinantoj.
Do jen la listo de la Hindeuropaj radikoj, kiuj estas suficze interesaj: Mi havas la tradukojn ne en Esperanto, sed en Germana.

acam- .... Stein, aus Stein, steinern, Mineral, Fels; versteinert; Steinwerkzeug; Maschine, Gerätschaft

acca- .... klug, gewitzt, scharfsinnig, erfinderisch: schlau, gerissen|durchtrieben

ádom(a)- .... (ans Haus gewöhnen, zum Haustier machen, bändigen, zähmen /ganz zahm machen, häuslich, zahm, folgsam , zügeln, erziehen, gezähmt, ausbilden, artig, zugetan, untertan, hörig)

agúh- .... (in Furcht versetzen, schrecken, ängstigen, grausig, fürchten machen, wild - böse, vor Bosheit Gift sprühend, sehr schlimm , böse zischend, gefährlich, giftig, nach dem Leben trachtend)

aho- .... (per granda busho voki, vokegi super distanco)
[Vaskeza: aho (=busho), Atlantídeza;
cp. vokon surmaran internacionalan intershipan "ahój“ /vgl. das bei allen Völkern bekannte von Schiff zu Schiff gerufene „Ahoi“]

aix- .... immer in Bewegung, rastlos, lebendig|lebhaft, flink, hurtig, feurig, frischen Windes, anfachend, schnell|flott, aufgescheucht, emsig, betriebsam; stürmen, brausen, anspringen, anrennen, angreifen, erstürmen

ajak- .... jagen; (vorwärts)eilen|drängen; rastlos, unaufhaltsam, vorwärts

áli- .... Wechsel anzeigend, Änderung od. Anderssein bedeuten, auf anderem Weg [cp. Hell.: állos]

asgi- .... ertragen, aushalten, durchhalten, stützen: tolerieren, milde sein mit

aus(s)- .... Lichtschein, Lichtstrahl, Licht machen, beleuchten, hell werden

auvi- .... (sehen, erspähen, sichten, ausgucken,

Daurigo de la Hindeuropaj radikoj:

(Mi havas ilin ankau en Esperanto-Moderna (tio estas kun transliterado de la supersignoj, kiel proponitaj ek de la jaro 1981))

barni prigardi flegeme, prizorgi infanon, oldulinon ktp., fidele prozorgi ion [kp. Got.: barn ]

beo- . rigardu sub: beor-
beor- dp. HR: je portejn, kunporti, alporti, portejro; kuntrenejn; surhavi.
beortagi porti aferon tra tuta tago, exp. tra kunvena diskutado, au shovi gjin antau sin tra tiu tago, gjis postponado al alía tago, do aldiskuti themon sed asigni alían tagon, pli postan daton por ankorau trovenda solvo; beortreni = transloke distreni au fortrenegi gjis neretroveblo au por kashi au pro kidnapo

biajo kontraulegjajjo, neobeo al legjo; malobservo de regul au de sindevigo
[Heleneze: bíaios = perfortanta; Hindeuropeze: ¹gwi-/¹gwej- = perforto]

biga forta-granda, dika-fortega
[cp. Bulg.: bik ; A.: big]

bio- dp. HR: vivo-, czio kio vivas, portas vivon en si
biokorpo korpo de estajjo vivanta

bol- d. HR: czio je bolantejn, fermenti, eferveski, dush-shprucigo, elsalti (bole, impete), mugjeblovi, malqviete movei, vehementi, ekspasmi, tiki, skuidsi; agema,. fervora, gnava; bierfari; bolshaumi.
bolkari qvazau eferveski de jjalúz, karemante iun

bomao fortikajjo sur montodors, djibel fortifikita

borugo plej pekena komunum, logjado rangjo, kunlogjantaro plej proxima

bou- dp. HR: je konstrui (tute gjenerale)

bougo dikbranczego, egobranczo
[cp. Hung.: ag; cp. G.: bogen; A.: bough]

budzi dikmushflugi, bigmushbleki, bigmushi, krabrobleki

burko fulmotondro

ceto raveno / interkrutejo kolosa, giganta; megafauko, faryngo gigakirla

cikura malsovagjita, malsovagja

cha- dp. HR: je vakezzo, izolezzo, forlasizzo; evanuo kai vanuo, fadejn, dekresko, malkresko.
chapene = penige, en sencso: apenau sukcesante kai ankorau baraktante
chasoni = foridse, evanue dis- czes-flugi pp. son(oi), ton(oi)

chalepa = trenpenoza, shtelire rampema kai ne ol penege marshanta [el Hel.] (G.: schleppend, mühsam)

chamesh, -o sunbrilego blanketa refraktema kushanta super pejzagjo sunumata exp. tagmeze
[prarádico; Foiniko-Amerikese: chamesh ; Feniciese: shamasoo ] (G.: sonnenglast)

charís, chariso solodancistino

chresta honeste laborema, honestema, brave eltenanta malgrau czargjoi ktp., rektanima kai bonfara; akcela (metafore), profitiga, favora al la kozo en bona senço, subtena-utila [Hel.]

Daurigatas.

Daurigo de la Hindeuropaj radikoj (vd. supre lau Menge-Güthling kaj aliaj):

czauko anstau "^sauro", subita pluv-alversh [Aztekeze: cza°k]

czendi (G.: gleißen, weithin schimmern) qvazausparke rebriletegi, dyslargje brulbrilumi, refrakte glimegi fairerade, grandaree scintilarci, brilaro-disjjeti, intenzive bril-refraktarci, ekradiegi, exp. „dyslargje czenda kupol"
[kp. Lat.: incendere, candêre; A.: to kindle; G.: zünden]

czuli elkovi farajjon, elpensi agon, farendon, spritajjon, au fiagon

dak- dp. HR: je mordantejn, shireska
dakhundo hundo mordema, disshirema

dakni venene piki (kiel faras serpento, formiko ktp.)

dar- dp. HR: je czio dorma, dormanta
dariri iri preskau endormidsinte

das- dp. HR: je demonstrejn, tio-czi, instrui, primontri, montre klarigi, expliki, instrukcioni; sagja far', mirakl forto, miraklkrea, miraklfara, mirakloza.
dasbastoni montri per bastón sur tabulego mura, mur-mapo ks.

dail-
au: (dehl-) dp. HR: je fendejn, priczizejn, pribatejn fendocele, transsaltejn, diskrevejn, disshiridsejn, distordejn, krevado, maltratado, distirado.
dailczifoni disshiregi omraze au iraske en mikrain pezzoin qvazau czifonon diserigante

dej(i)- dp. HR: je lumadejn, brilezzo, brilezzo alta, cziela lum, lumado forta, lumeci, bril, lumsigno, lumsignal, signalego; stel, astr, Diezza
[Hindeuropeze: dej, deja, di, dje].
dejpashi en la lum pashiri/pashi, esti en la prisunita flanko de la vivo
dejiva mult-enhava, ricz-kontena, benita da, fekunda, enspeziga, rekompenciga, riczeflua, multepromesa, delizza, splendida, kosthava, precioza, profit-dona, fruktedona, transfluema; paroladema, multedira, enthuziasma, enthuziasmiga
[Oldlatineze: deivos, Latine: dives,~itis;
Sanskr.: devás = dio, deví = theá /diino, dinam = tago; Latine: dies = tago;
Heleneze: déatai = lumas;
Goteze: taikns = signo;
Germaneze: zeichen = signo]

dejk- dp. HR: je extensejn membron, elstreczi la manon/
manoin, montri, pointi (=alpunkti); fordoni; signi, saluti.
dejkmani elstreczi la antaubrakon kai manpinto-liníe indiki al io, au qvazau voki pri io

dem- dp. HR: je konstruejn, lignostrui, carpenti, domfari.
demstabl konstrueja czirkautrabaro por erekti muroin ktp.

derik- dp. HR: je ekrigardejn, alrigardi/rigardi, rigardi en la okuloin; fakel, heligi, klarigi; desegni; premioni (=premii=) designi, alte distingi per, dekoracioni.
derikmastri levi iun en la rangon de makmastro

derzi kuragje riskegi entreprenon, vojon (Bulg.)

Daurigo.

deu- [do/: =dö:] dp. HR: je firme ligejn, rubando, bendo, czirkauligi, fixeligi; kateni; pak-ligi: ligo; ligokesto, armuar/ metalbendita ^sranko, kofro
deuparoli teni iun je sia vorto de honor donita pp. promés farita ks., prem-urgji qve elfaru, devigi parol- ligizzom

di- prefix: duoblo-

diakopti malshalti [Hel.]

dijy- dp. HR: je czio divida, dividanta
dijyczari per transportil disdividi

djibo elstarajjo dorsa natura

doa- dp. HR: je czio vexa, turmenta, brula
doamontri atentigi al io brula, meti la fingron sur pikbrulantan vundon (metafore)

doba exakte glitpasa tra au en io [HR: ¹dhabh-], exakte adaptita por

don- dp. HR: je donado, donace, transdón.
donnombri nombrante doni.

dol, -o kriminala energío de tromprúz edí murdemo doloza malicefara, perfida en senço de kriminalema-trompanta-ruzemurda en unu [Hel.]

dompa malakra

dref-
(drep-) dp. HR: transturnejn, turni, turni al alía flanko, returni.
drefkarti meti alían, transturnitan folíon/karton/kartaron, komenci alían aferon, novan aferon; starti alían diskuton [Hel.]

dripi [G.: triefen, A.: drip] pp. aqvo k. s.:
defali de iu en gutaro, czirkau si de la korpo disvershi da aqvofluetoi /aqvogutaro

drola iel komika, shercema, etuleta kai ridiga
drolul, -o strangul komika

drom- dp. HR: je kuregejn, kuradejn, kur, kurejo; vetkuri; konkuri
[¹tragh-, ¹treghm-, Heleneze: drómos]
dromtrunki dika-trunkom/-trabom portatom alkure pushfrap-enrompi gaton (eksteran kradopordon fortan;

dropi lasfali, ekmaltene fallasi

duerta malpura, malpurita, 'kot'-shmirita, teracze malpurita

dujto anst. "filino" [Sanskriteze]

dumbo elefantido (Hind.)

dvi- (dwi-) dp. HR: czio tima kai ofte samtempe omraza (malamega)
dviservi servi al organizo de oni mem omrazata/timata {Sed: Dio-servo}

dyki (sich ducken, wie zum sprung) sin katauflexi alfunde, basigi la korpomason por tuj-baldau eksalti hurteme, sinkashige atak-prepari, ekkauri por salti

dys- dp. HR: je malproximigejn sin, estejn en distanco, malczeésti, abstare, havi mankon je, de-idsi, abig°i, senezzo; (pli) poste /postiore seqvanta; foresto, malczeesto.
dyspetul synonym de "malamiko" [Heleneze: dysmenées]

dzeni vespere-mangji
[Lat.: cena, Hisp.: cenar, Rs.: újjin (vespermangjo)]

dzere- dp. HR: je fixigejn, fari fixa, fixi, solidigi, solida; stabiligi; densa, densigi.
dzerebordi la randon firmigi: densigi nepenetreble la limon kontrau

dzibo mangjajjo, nutrajjo [Lat.: cibus]

dzyr, -o (zyr, -o) signo interkona sekreta

Daurigo Hindeuropana:
-e- sufix verbezza ak adjektiva, signanta la ieleston, stadadon, statidson, signas krome kai precipe la kreskantan intenzivon, staton de intenzivezzo. [Kp. la Helenan e-konjugacion]
Exp.: verdei, ondei, enbrakei, alvoluptei, Europei

edí kai ankau, kai krome [el Lat.: etiam ]

ef- lasi okazi, lasfari, lasi ig^i [kp. Hel. eph-ienai ]

-ejko anst.: "-istino"

elesh- dp. HR: je kushigejn sin, kushi; fini, finidsi, czesi.
eleshplagji pp. vento, veter, kushigi sin post ondoshaumado granda mugja kai orkana; ankau metafore

emru- dp. HR: je sprosi, elgjermejn, spros, verde-gjermi; shos, arbusto; ekverdum, fruteska, sukulenta; frutala, frukte-abunda; mezhdika, impresa, impona
emru-lumi lumi tra verdajjo, tra verda arbusto ks.
emrulumo lumo sub wuldarba tegmento

-enk- (sufix markas l'o abismoprofundan, senfundan, netransponteblan, nesupervojeblan, (horor-anserhautuman), tiltigan de horor au pro reverenco, ege malhejmeskan/malkutiman /malfamiliaran /tremendan
barenko ravino profunda, abysma fauko/foso au simila ne vojigajjo
pensenko abysme profunda bariero al tiel pensi

engyni esti (absolute) dependa de io au iu (ne nur pri ino), por povi fari ion, de ..., akre dependegii je
[kp. i.a. gynée = virino]

eós, eoso matenrugjo plej-unua [Hel.]

epí al cze, al pri [Hel.]
epikeji (pri io) al io atendi, (io) superpendi [Hel.]

erimau iom post iom, tre malrapide muelante

erydra helrugjeta, helrugja, sed ne akre
erydri ekrugjidsheti, ekrugjidshi vizagje

ese- dp. HR: esti tie, czeésti, esti, kunesti, alesti, kunestado

-eshl-o (-eczal-) = sufix signanta estrinon.
lernejeshlo, konstrueshlo, buroeshlo, fabrikeshlo, sekcieshlo, regneshlo, grupeshlo
[cp. Bulg.: naczalnik ]

eskual, -o (G.: bö) forta ventpush subita

espisa nur tre lante progresanta/aván-pashanta, mallerte pezeske, plumpa-flegma, nekompreneme flegmo-ira, senverva, senageme hezitema [Lat. spissus]

estanko lageto piteta de pleje staranta/senmova aqvo [Hisp.]

estipi = eltigi, altidshii kiel estipo
estipo plantotigo dura

eu- [o/, ö:] (prefix) bel-/bon- [Hel.]
eua malacza
eufar,-o bonfaro, bonfartigo
eukolori belkolorigi
euetha anst. "gemuta" [Hel.]

eufonío maldisonanco, belsoneco

eukyla saleta ak spicita [Hel.]

eve- dp. HR: czirkauvolva, vesta.
evekovri volvekashe tegi/kovri
(G. umhüllen, einhüllen, verhüllen)

exuti = malvesti [Lat.: exuere, exutus]
exuti sin = malvesti sin