La afero estas tre facila: La finitaj formoj (as, is, os) difinas absolutan tempon, tamen la participoj difinas relativan tempon.

Vidu PMEG:

bertilow:Oni uzas diversajn formojn depende de tio, ĉu en la priparolata tempo la afero ankoraŭ ne finiĝis, jam finiĝis, aŭ ankoraŭ ne komenciĝis.

ĉu "oni uzas" signifas devigo aŭ kutimo?

Vi ne komentis miajn testojn pri papagoj: ĉu por vi, tiuj frazoj havas senson kaj se jes, kiel vi komprenas ilin?

La parolanta papago ne parolas.
La papago, kiu parolas, ne estas parolanta.

Laŭ mi la du propozicioj estas iom kontraŭdiraj. Se vi celas ion kiel "is talking" ktr "talks", mi ne kredas, ke Esperanto havas progresan aspekton.

Eble, la unua signifas: La papago ne parolas, kvankam li ja povas paroli.
Eble, la dua signifas: La papago, kiu ne estas de parolanta speco, tamen parolas.
Mi ne scias.

ĉu "oni uzas" signifas devigo aŭ kutimo?

Tion vi demandu al Bertilow.

la parolpova papago ĵus nun ne parolas ...

la dua frazo estas nur komprenebla, se oni aplikas tre delikatajn lingvoregulojn. Pli bone oni restu klare.

nornen:
Se vi celas ion kiel "is talking" ktr "talks", mi ne kredas, ke Esperanto havas progresan aspekton.

Krom ke E-o havas finaĵon -ad-:

paroli
paroladi

Laŭ mia (sovaĝa konjekta) teorio, la vortojn oni uzas kiel montriloj, kaj ne entenas sian tutan senson en si. Konfirme ke la senco de frazo dependas de la kunteksto. Oni povas imagi kuntekstojn en kiujn oni povas enmeti tiujn frazojn:

Kliento revenas al birdvendisto kun kaĝo en la mano, kaj kolerante ekkrias: "La parolanta papago ne parolas!"

La vendisto pardonpetas kaj interŝanĝe donas al li alian papagon:
- Mi parolas Esperanton, diras la papago!
- Multan dankon, diras la kliento, kun larĝa rideto.
- Ne dankinde! respondis la papago kiu aŭdis tion multfoje.

La kliento rehejmiĝas, kaj metas la birdon en kaĝon jam entenantan du samspecanojn.
- Jen, vi jam havas du amikojn. Ili ne parolas, sed vi povas instrui al ili Esperanton.

Jen amiko kiu sonoras ĉe la pordo. La kliento estas fiera kaj montras al li la kaĝon, kie la ĵus aĉetita papago malsate manĝegis grajnojn.
- Vidu, mi ĵus aĉetis papagon, kiu parolas Esperanton! Mi nomis ĝin Zaza.

La amiko aŭskultas, sed aŭdas nur la senkoheran blekadon de la du aliaj birdoj.
- Ĉu vere Esperanton?
- La papago, kiu parolas, ne estas parolanta. Ŝajne, ke la kompatindulo nenion manĝis de tri tagoj!

Metsis:Mi samopinias kiel sergejm.

Fakton, ke la us-formo, tradicie nomata kondicionalo, ne montras tempon, povas esti malfacila kompreni. Multaj lingvoj havas kondicionalan prezencon kaj kondicionalan perfekton, tial sentempa kondicionalo sentas stranga.

Ekzemple la frazon
Mi ne farus la eraron, se li antaŭe dirus al mi la veron.

oni povas traduki en la anglan

I would not make the mistake, if he told me the truth ahead.
aŭ
I would not have made the mistake, if he had told me the truth ahead.

Nature la lasta traduko estas pli natura, ĉar la frazo enhavas referencon al la pasinteco, la vorto ahead.

Mi povas etendi mian imagon en situacion, en kiu oni povus uzi nefundamentajn participojn *-unta/*uta, sed oni povas diri alivorte kaj tial esti pli komprenebla. La restaj proponitaj formoj ne necesas. Tro enpakita teksto aŭ parolo ne helpas komunikadon.

unt/ut estas tute natura, sed fakte maloftaj:

"Mi ne farus la eraron, se li antaŭe dirus al mi la veron".
kreas kontekston por:
"mi ne ridas kiam mi devas korekti viajn nefarutajn erarojn"

nornen:

amigueo:pri tiu diskuto, kaj la bedaŭrindo de nesimetrio,

"Subite hi trafit (de) kuglo" slangece

Mi tutkore samopinias. Estus tiel bele se la pasivaj formoj de -as, -is, -os, -us estus ekzemple -al, -il, -ol, -ul (aŭ iaj aliaj morfemoj)...

interesa al mi estas via sugesto ke:
US AS IS OS (absoluta tempo) ne samsignifas al UNT ANT INT ONT (relativa tempo),
do hipoteza morfemo pasiva devus ne koincidi kun UT AT IT OT, por konservi tiun diferencon.

almenaŭ eblas kun certa pravigo:

mi legas la leteron

la letero legatas de mi

(ekzemple Marcel Leereveld, kiu skribas en "Aŭstraliaj Esperantistoj" estas rigida defendato de tiu ĉi formo, kaj eĉ skribis gramatikon, kiu bedaŭrinde ne plu estas havebla)

Interese estas la tuta titolo: "Lingvaj Resondoj por ĝuste uzi Esperanton ate de Marcel Leereveld"

Li uzas "ate" por esprimi ekz. (sed ne nur) "farita"

thyrolf:almenaŭ eblas kun certa pravigo:

mi legas la leteron

la letero legatas de mi

(ekzemple Marcel Leereveld, kiu skribas en "Aŭstraliaj Esperantistoj" estas rigida defendato de tiu ĉi formo, kaj eĉ skribis gramatikon, kiu bedaŭrinde ne plu estas havebla)

Interese estas la tuta titolo: "Lingvaj Resondoj por ĝuste uzi Esperanton ate de Marcel Leereveld"

Li uzas "ate" por esprimi ekz. (sed ne nur) "farita"

tre interese