Jen unu el miaj tradukaĵoj, jam prezentitaj en rusia eo-forumo, kiu, bedaŭrinde, estas nun ŝlosita.
----------
Антон Чехов
Anton Ĉeĥov
Дочь Альбиона
Filino de Albiono
----------
Anglalingva tradukaĵo:
https://en.m.wikisource.org/wiki/A_Daughter_of_Alb...
----------
К дому помещика Грябова подкатила прекрасная коляска с каучуковыми шинами, толстым кучером и бархатным сиденьем.
Al la domo de bienulo Grjabov alruliĝis superba kaleŝo kun kaŭĉukaj radringoj, dika koĉero kaj sidilo, tegita per veluro.
Из коляски выскочил уездный предводитель дворянства Федор Андреич Отцов.
El la kaleŝo elsaltis Teodoro Andreiĉ Otcov, la distrikta gvidisto de nobelaro.
В передней встретил его сонный лакей.
En la vestiblo lin renkontis dormema lakeo.
— Господа дома? — спросил предводитель.
— Ĉu la mastroj estas hejme? — demandis la gvidisto.
— Никак нет-с. Барыня с детями в гости поехали, а барин с мамзелью-гувернанткой рыбу ловят-с. С самого утра-с.
— Ili forestas, via ekscelenco. La mastrino kun la infanoj forveturis vizite, kaj la mastro kun fraŭlino guvernistino fiŝumas. De la plej matena horo.
Отцов постоял, подумал и пошел к реке искать Грябова.
Dum kelkaj sekundoj Otcov staris kaj pensis, post kio ekiris al la rivero por serĉi Grjabov'on.
Нашел он его версты за две от дома, подойдя к реке.
Li trovis tiun je du verstoj de la domo, kiam li proksimiĝis al la rivero.
Поглядев вниз с крутого берега и увидев Грябова, Отцов прыснул.
Rigardinte suben de la kruta bordo kaj ekvidinte Grjabov'on, Otcov ride ŝprucis.
Грябов, большой, толстый человек с очень большой головой, сидел на песочке, поджав под себя по-турецки ноги, и удил.
Grjabov — ega, dika homo kun enorma kapo — sidis sursable, kruciginte turkamaniere siajn krurojn, ka tenis fiŝvergon.
Шляпа у него была на затылке, галстук сполз набок.
Lia ĉapelo estis surnuke, la kravato delokiĝis flanken.
Возле него стояла высокая, тонкая англичанка с выпуклыми рачьими глазами и большим птичьим носом, похожим скорей на крючок, чем на нос.
Apud li staris alta, minca anglino kun protrudaj kankraj okuloj kaj granda birda nazo, kiu pli similis hokon ol nazon.
Одета она была в белое кисейное платье, сквозь которое сильно просвечивали тощие, желтые плечи.
Ŝi surhavis blankan staminan robon, tra kiu klare videblis ŝiaj magraj, flavetaj ŝultroj.
На золотом поясе висели золотые часики.
Sur ŝia orumita zono pendis ora horloĝeto.
Она тоже удила.
Ankaŭ ŝi tenis fiŝvergon.
Вокруг обоих царила гробовая тишина.
Ĉirkaŭ tiuj du fiŝistoj regis tomba silento.
Оба были неподвижны, как река, на которой плавали их поплавки.
Ili ambaŭ estis senmovaj, samkiel la rivero, en kiu flosis iliaj flosiloj.
— Охота смертная, да участь горькая! — засмеялся Отцов. — Здравствуй, Иван Кузьмич!
— Deziro fortega, tamen sorto amara! — ekridis Otcov. — Saluton, Ivano Kuzmiĉ!
— А… это ты? — спросил Грябов, не отрывая глаз от воды. — Приехал?
— Ho... estas vi, ĉu? — prononcis Grjabov, ne deŝirante sian rigardon de la akva supraĵo. — Ĉu vi do venis?
— Как видишь… А ты всё еще своей ерундой занимаешься! Не отвык еще?
— Kiel vi vidas... Sed vi daŭre okupiĝas pri ĉi tiu sensencaĵo! Ĉu ne sukcesis ankoraŭ dekutimiĝi?
— Кой чёрт… Весь день ловлю, с утра…
— Kiel, diable, eblas?.. La tutan tagon mi fiŝumas, de la mateno...
Плохо что-то сегодня ловится. Ничего не поймал ни я, ни эта кикимора.
Ial malviglas hodiaŭ ĉi-afero. Ĝis nun nenion ni kaptis — nek mi, nek tiu ĉi marĉa koboldino.
Сидим, сидим и хоть бы один чёрт! Просто хоть караул кричи.
Ni sidas-sidadas, sed ne ekhavis eĉ unusolan diablan fiŝeton. Eblas eĉ kriegi pro malespero.
— А ты наплюй. Пойдем водку пить!
— Sed vi kraĉu al ĉi-aferaĉo. Iru ni prefere drinki vodkon!
— Постой… Может быть, что-нибудь да поймаем.
— Atendu... Eble ni ion tamen kaptos.
Под вечер рыба клюет лучше…
Vespere fiŝoj pli vigle mordetas hokon...
Сижу, брат, здесь с самого утра!
Mi sidas ĉi tie, ftatulo, de la plej matena horo!
Такая скучища, что и выразить тебе не могу.
Estas tiela enuego, ke mi ne kapablas ĝin esprimi.
Дернул же меня чёрт привыкнуть к этой ловле!
Kvazaŭ la diablo instigis min kutimiĝi al fiŝkaptado!
Знаю, что чепуха, а сижу!
Mi scias, ke estas senutila okupaĉo, tamen mi daŭre sidas!
Сижу, как подлец какой-нибудь, как каторжный, и на воду гляжу, как дурак какой-нибудь!
Mi sidaĉas, kiel iu kanajlo, kiel punlaborulo, kaj gapas akvon, kiel iu stultulo!
На покос надо ехать, а я рыбу ловлю.
Endas kontroli kiel oni falĉas, sed mi fiŝumas.
Вчера в Хапоньеве преосвященный служил, а я не поехал, здесь просидел вот с этой стерлядью… с чертовкой с этой…
Hieraŭ nia episkopo di-servis en Ĥaponjevo, sed mi ne ĉeestis, ĉar sidaĉis ĉi tie kun ĉi-sterledo... kun ĉi-diablino...
— Но… ты с ума сошел? — спросил Отцов, конфузливо косясь на англичанку. — Бранишься при даме… и ее же…
— Tamen... ĉu vi freneziĝis? — demandis Otcov, konfuzite strabante al la anglino. — Kiel vi povas sakri dum ĉeesto de la sinjorino... kaj des pli koncerne ŝin mem...
— Да чёрт с ней! Всё одно, ни бельмеса по-русски не смыслит.
— Restu ŝi kun diablo! Tutegale ŝi ne eĉ unu vorteton komprenas ruse.
Ты ее хоть хвали, хоть брани — ей всё равно!
Por ŝi maldiferencas, ĉu oni ŝin laŭdas aŭ insultas!
Ты на нос посмотри! От одного носа в обморок упадешь!
Rigardu do ŝian nazon! Nura vidaĵo de ĉi-nazo povas svenigi!
Сидим по целым дням вместе, и хоть бы одно слово!
Tagon post tago ni pasigas kune, tamen ne eĉ unu vorto eliĝas!
Стоит, как чучело, и бельмы на воду таращит.
Ŝi nur staras kvazaŭ birdotimigilo kaj gapas akvon per siaj okulaĉoj.
Англичанка зевнула, переменила червячка и закинула удочку.
Intertempe la anglino oscedis, ŝanĝis vermeton kaj denove ĵetis sian hokon enakven.
— Удивляюсь, брат, я немало! — продолжал Грябов.
— Miregas mi, fratulo, ne malmulte! — daŭrigis Grjabov.
— Живет дурища в России десять лет, и хоть бы одно слово по-русски!..
— Ĉi-stultulino loĝas en Rusio dum dek jaroj, sed ne eĉ unu vorton prononcis ruse!..
Наш какой-нибудь аристократишка поедет к ним и живо по-ихнему брехать научится, а они… чёрт их знает!
Iu nia aristokrateto, veninte ilialanden, tuj ellernas babilaĉi ilialingve, sed tiuj... nur diablo ilin komprenas!
Ты посмотри на нос! На нос ты посмотри!
Rigardu do ĉi-nazon!
Ŝian nazon vi rigardu!
— Ну, перестань… Неловко… Что напал на женщину?
— Ĉesu do... Estas maldece... Pro kio vi agresas la virinon?
— Она не женщина, а девица… О женихах, небось, мечтает, чёртова кукла.
— Ŝi estas ne virino, sed virgulino... Probable pri fianĉoj ŝi revas, diabla pupino.
И пахнет от нее какою-то гнилью…
Kaj fetoras ŝi iun putraĵon...
Возненавидел, брат, ее! Видеть равнодушно не могу!
Ekmalamegis mi ŝin, fratulo! Ne povas mi vidi ŝin egalanime!
Как взглянет на меня своими глазищами, так меня и покоробит всего, словно я локтем о перила ударился.
Kiam ŝi ekrigardas min per siaj okulegoj, tio min ŝokas tiel, kvazaŭ mi frapus mian kubuton kontraŭ balustradon.
Тоже любит рыбу ловить. Погляди: ловит и священнодействует!
Ankaŭ ŝi ŝatas fiŝkapti. Rigardu ŝin: ŝi fiŝumas kaj kvazaŭ sakramentas!
С презрением на всё смотрит…
Malestime ĉion rigardas...
Стоит, каналья, и сознает, что она человек и что, стало быть, она царь природы.
Ŝi staras, kanajlino, kaj konscias, ke ŝi estas homo kaj sekve estas la reĝo de la naturo.
А знаешь, как ее зовут? Уилька Чарльзовна Тфайс! Тьфу!.. и не выговоришь!
Sed ĉu vi scias, kiel ŝi nomiĝas? Uilka Ĉarlzovna Tfajs! Pu!.. malfacilas eĉ eldiri!
Англичанка, услышав свое имя, медленно повела нос в сторону Грябова и измерила его презрительным взглядом.
La anglino, aŭdinte sian nomon, malrapide direktis sian nazon al Grjabov kaj mezuris tiun per malrespekta rigardo.
С Грябова подняла она глаза на Отцова и его облила презрением.
De Grjabov ŝi levis la okulojn al Otcov kaj priverŝis per disdegno ankaŭ lin.
И всё это молча, важно и медленно.
Kaj ĉio tio estis farita silente, grave kaj malrapide.
— Видал? — спросил Грябов, хохоча. — Нате, мол, вам!
— Ĉu vi vidis? — demandis Grjabov kun ridego. — Ŝi kvazaŭ dirus: jen, havu, fiuloj!
Ах ты, кикимора! Для детей только и держу этого тритона.
Ho, koboldino enmarĉa! Nur por miaj infanoj mi dungas ĉi-tritonon.
Не будь детей, я бы ее и за десять верст к своему имению не подпустил…
Se ne estus la infanoj, mi ne lasus ŝin proksimiĝi al mia bieno eĉ je deko da verstoj...
Нос точно у ястреба… А талия?
La nazo estas kvazaŭ tiu de akcipitro... Kaj ŝia talio, ĉu?
Эта кукла напоминает мне длинный гвоздь. Так, знаешь, взял бы и в землю вбил.
Ĉi-pupino memorigas al mi longan najlon. Se vi scius, kun kia plezuro mi martelus ŝin enteren.
Постой… У меня, кажется, клюет…
Atendu do... Ŝajnas, ke mia hoko estas tuŝita...
Грябов вскочил и поднял удилище. Леска натянулась… Грябов дернул еще раз и не вытащил крючка.
Grjabov salte ekstaris kaj levis sian fiŝvergon. La hokfadeno streĉiĝis... Grjabov ektiris ankoraŭfoje, tamen ne sukcesis elakvigi la hokon.
— Зацепилась! — сказал он и поморщился. — За камень, должно быть… Чёрт возьми…
— Ĝi alkroĉiĝis! — li diris kaj malkontente grimacis. — Verŝajne al ŝtono... Diable...
На лице у Грябова выразилось страдание.
Sur la vizaĝo de Grjabov bildiĝis sufera esprimo.
Вздыхая, беспокойно двигаясь и бормоча проклятья, он начал дергать за лесу.
Ve-spirante, maltrankvile moviĝante kaj murmurante damnaĵojn, li komencis ree kaj ree tiri la fiŝfadenon.
Дерганье ни к чему не привело. Грябов побледнел.
Tiuj tiroj rezultigis nenion. Grjabov paliĝis.
— Экая жалость! В воду лезть надо.
— Kia domaĝo! Necesas enakviĝi.
— Да ты брось!
— Forlasu do ĉi-aferon!
— Нельзя… Под вечер хорошо ловится…
— Mi ne povas... Vespere fiŝkaptado vigliĝas...
Ведь этакая комиссия, прости господи!
Jen ja kiela okazaĉo, Dio pardonu!
Придется лезть в воду. Придется!
Endas enakviĝi. Jes, endas!
А если бы ты знал, как мне не хочется раздеваться!
Se vi nur scius, kiel mi maldeziras senvestiĝi!
Англичанку-то турнуть надо… При ней неловко раздеваться. Все-таки ведь дама!
La anglinon necesas forpeli. Maldecas senvestiĝi dum ŝia ĉeesto. Ŝi ja estas, fakte, sinjorino!
Грябов сбросил шляпу и галстук.
Grjabov demetis la ĉapelon kaj la kravaton.
— Мисс… эээ… — обратился он к англичанке. — Мисс Тфайс! Жё ву при[1]…
— Sinjorino... eee... — adresis li la anglinon. — Sinjorino Tfajs! Ĵö vu pri (fr. mi vin petas)...
Ну, как ей сказать? Ну, как тебе сказать, чтобы ты поняла?
Ho, kiel eblas diri al ŝi? Kiel do mi diru, por ke vi komprenu?
Послушайте… туда! Туда уходите! Слышишь?
Aŭskultu... tien! Foriru tien! Ĉu vi aŭdas?
Мисс Тфайс облила Грябова презрением и издала носовой звук.
Sinjorino Tfajs priverŝis Grjabov'on per malestimo kaj eligis nazsonon.
— Что-с? Не понимаете? Ступай, тебе говорят, отсюда!
— Kio do?.. Ĉu vi ne komprenas? Paŝu for, mi diras!
Мне раздеваться нужно, чёртова кукла! Туда ступай! Туда!
Mi devas senvestiĝi, diabla pupino! Paŝu tien! Tien!
Грябов дернул мисс за рукав, указал ей на кусты и присел: ступай, мол, за кусты и спрячься там…
Grjabov ektiris la manikon de la guvernistino, indikis al apudaj arbustoj kaj ekkaŭris, kvazaŭ dirante al ŝi tielmaniere, ke ŝi iru post tiun arbustaron kaj kaŝu sin tie...
Англичанка, энергически двигая бровями, быстро проговорила длинную английскую фразу.
La anglino, energie movante siajn brovojn, prononcis longan anglalingvan frazon.
Помещики прыснули.
La bienuloj ride ŝprucis.
— Первый раз в жизни ее голос слышу… Нечего сказать, голосок! Не понимает! Ну, что мне делать с ней?
— Unuafoje mi aŭdas ŝian voĉon... Neordinara voĉeto! Ŝi tamen ne komprenas! Kion do mi faru pri ŝi?
— Плюнь! Пойдем водки выпьем!
— Kraĉu al ĉi-afero! Iru ni drinki vodkon!
— Нельзя, теперь ловиться должно… Вечер… Ну, что ты прикажешь делать? Вот комиссия! Придется при ней раздеваться…
— Mi ne povas, nun estas favora tempo por fiŝado... Vespero... Tamen kion mi faru? Jen okazaĵo! Mi do devas senvestiĝi dum ŝia ĉeesto...
Грябов сбросил сюртук и жилет и сел на песок снимать сапоги.
Grjabov demetis la surtuton kaj la veŝton kaj sidiĝis sur sablon por detiri siajn botojn.
— Послушай, Иван Кузьмич, — сказал предводитель, хохоча в кулак. — Это уж, друг мой, глумление, издевательство.
— Aŭskultu, Ivano Kuzmiĉ, — diris la nobelar-gvidisto, ridegante en sian pugnon. — Tio, mia amiko, estas jam mokego, fi-traktado.
— Ее никто не просит не понимать! Это наука им, иностранцам!
— Neniu devigas ŝin ne kompreni! Tio estu instruaĵo por ĉi tiuj alilanduloj!
Грябов снял сапоги, панталоны, сбросил с себя белье и очутился в костюме Адама.
Grjabov detiris siajn botojn kaj pantalonon, demetis la subveston kaj prezentis sin en la kostumo de Adamo.
Отцов ухватился за живот.
Otcov alpremis la manojn al sia ventro.
Он покраснел и от смеха, и от конфуза.
Li ruĝiĝis kaj pro rido, kaj pro konfuzo.
Англичанка задвигала бровями и замигала глазами…
La anglino ekis movi la brovojn kaj palpebrumi...
По желтому лицу ее пробежала надменная, презрительная улыбка.
Ŝian flavetan vizaĝon trapasis orgojla, malestima rideto.
— Надо остынуть, — сказал Грябов, хлопая себя по бедрам. — Скажи на милость, Федор Андреич, отчего это у меня каждое лето сыпь на груди бывает?
— Necesas iom malvarmiĝi, — diris Grjabov, frapetante siajn femurojn. — Diru, perfavore, Teodoro Andreiĉ, pro kio sur mia brusto ĉiusomere aperas ekzantemo?
— Да полезай скорей в воду или прикройся чем-нибудь! Скотина!
— Marŝu do pli rapide enakven aŭ ŝirmu vin iel! Brutulo!
— И хоть бы сконфузилась, подлая! — сказал Грябов, полезая в воду и крестясь.
— Ŝi tamen ne konfuziĝis eĉ iomete, malnobla ino! — diris Grjabov, enpaŝante la riveron kaj farante krucosignon.
— Брр… холодная вода… Посмотри, как бровями двигает! Не уходит… Выше толпы стоит! Хе-хе-хе… И за людей нас не считает!
— Brr... akvo malvarmas... Rigardu, kiel ŝi movadas la brovojn! Tamen ne foriras... Ŝi superas homamason! He-he-he... Ŝi eĉ ne opinias nin homoj!
Войдя по колена в воду и вытянувшись во весь свой громадный рост, он мигнул глазом и сказал:
Enakviĝinte ĝis siaj genuoj kaj etendinte sian tutan grandegan staturon, li palpebrumis unuokule kaj diris:
— Это, брат, ей не Англия!
— Ĉi tie, fratulo, ne estas ŝia Anglio!
Мисс Тфайс хладнокровно переменила червячка, зевнула и закинула удочку.
Sinjorino Tfajs fridsange ŝanĝis vermeton, oscedis kaj denove ĵetis la fiŝfadenon enakven.
Отцов отвернулся.
Otcov forturniĝis.
Грябов отцепил крючок, окунулся и с сопеньем вылез из воды.
Grjabov dekroĉis sian hokon, unufoje mergiĝis kaj, snufante, revenis surborden.
Через две минуты он сидел уже на песочке и опять удил рыбу.
Post du minutoj li jam ree sidis sursable kaj fiŝumis.
----------
[1] Я вас прошу (фр. Je vous prie).
----------
Tradukis/esperantigis Igor Sokolov
----------
Filmeto, kreita surbaze de ĉi-rakonto:
https://youtu.be/ZJgA4Trvc3M

Saluton, kamaradoj.
Jen ankoraŭ unu rakonto de A. Ĉeĥov.
--------------------
Angla-lingva traduko:
https://en.m.wikisource.org/wiki/The_Boys
German-lingva traduko:
https://de.m.wikisource.org/wiki/Die_Jungens
Pol-lingva traduko:
https://pl.m.wikisource.org/wiki/Wyprawa_po_złoto
--------------------
Антон Чехов
Anton Ĉeĥov
Мальчики
Knaboj

— Володя приехал! — крикнул кто-то на дворе.
— Vladĉjo alveturis! — elkriis iu surkorte.
— Володичка приехали! — завопила Наталья, вбегая в столовую. — Ах, боже мой!
— Vladĉjo alveturis! — ekstridis Natalia, enkurante la manĝoĉambron. — Ho, Dio mia!
Вся семья Королевых, с часу на час поджидавшая своего Володю, бросилась к окнам.
La tuta Koroljov-familio, de horo al horo atendanta sian Vladĉjon, ĵetiĝis al la fenestroj.
У подъезда стояли широкие розвальни, и от тройки белых лошадей шел густой туман.
Ĉe la perono staris larĝa glitveturilo, kaj triopo da blankaj ĉevaloj eligis densan vaporon.
Сани были пусты, потому что Володя уже стоял в сенях и красными, озябшими пальцами развязывал башлык.
La sledo estis senpasaĝera, ĉar Vladĉjo jam staris en la vestiblo kaj per siaj ruĝaj, friditaj fingroj malligis la baŝlikon.
Его гимназическое пальто, фуражка, калоши и волосы на висках были покрыты инеем,
Liaj gimnazia palto, kaskedo, galoŝoj kaj surtempiaj haroj estis kovritaj per prujno,
и весь он от головы до ног издавал такой вкусный морозный запах, что, глядя на него, хотелось озябнуть и сказать: «Бррр!»
kaj de la kapo ĝis la piedoj li eligis tiel bongustan frostan odoron, ke rigardante lin oni deziris ankaŭ fridiĝi kaj diri: "Brrr!"
Мать и тетка бросились обнимать и целовать его,
La patrino kaj la onklino ekis brakumi kaj kisi lin,
Наталья повалилась к его ногам и начала стаскивать с него валенки,
Natalia preskaŭ falis al liaj piedoj kaj komencis detiri liajn feltbotojn,
сестры подняли визг, двери скрипели, хлопали,
la fratinoj ekŝrikis, la pordoj grincis, frapis,
а отец Володи в одной жилетке и с ножницами в руках вбежал в переднюю и закричал испуганно:
kaj la patro de Vladĉjo, surhavanta nur veŝton super sia ĉemizo, kun tondilo enmane, enkuris la antaŭĉambron kaj ekkriis kvazaŭ timigita:
— А мы тебя еще вчера ждали!
— Sed ni atendis vin jam hieraŭ!
Хорошо доехал? Благополучно?
Ĉu vi ĝisveturis bone, senprobleme?
Господи боже мой, да дайте же ему с отцом поздороваться!
Ho, Dio mia, lasu do al li saluti lian patron!
Что я не отец, что ли?
Ĉu mi ne estas la patro?
— Гав! Гав! — ревел басом Милорд, огромный черный пес, стуча хвостом по стенам и по мебели.
— Vaŭ! Vaŭ! — base bojis Milordo, la ega nigra hundo, frapante per sia vosto la murojn kaj la meblaron.
Всё смешалось в один сплошной радостный звук, продолжавшийся минуты две.
Ĉio miksiĝis en unu ĝeneralan ĝojan sonadon, kiu daŭris dum paro da minutoj.
Когда первый порыв радости прошел, Королевы заметили, что кроме Володи в передней находился еще один маленький человек, окутанный в платки, шали и башлыки и покрытый инеем;
Kiam unua ondo de ĝojo pasis, la anoj de Koroljov-familio rimarkis, ke krom Vladĉjo en la antaŭĉambro troviĝas ankoraŭ unu hometo, volvita per tukoj, ŝaloj kaj baŝlikoj kaj kovrita per prujno;
он неподвижно стоял в углу в тени, бросаемой большою лисьей шубой.
li senmove staris enangule, en ombro de la vulpa peltaĵo.
— Володичка, а это же кто? — спросила шёпотом мать.
— Vladĉjo, kaj kiu estas ĉi-knabo? — flustre demandis la patrino.
— Ах! — спохватился Володя.
— Aĥ! — rememoris Vladĉjo.
— Это, честь имею представить, мой товарищ Чечевицын, ученик второго класса...
— Ĉi tiu, mi havas honoron prezenti, estas mia kamarado Lentin, lernanto de dua klaso...
Я привез его с собой погостить у нас.
Mi kunveturigis lin por gasti niahejme.
— Очень приятно, милости просим! — сказал радостно отец.
— Tre agrable, bonvenu! — ĝoje diris la patro.
— Извините, я по-домашнему, без сюртука...
— Pardonu, ke mi vestitas hejm-maniere, sen surtuto...
Пожалуйте!
Bonvenu!
Наталья, помоги господину Черепицыну раздеться!
Natalia, helpu al sinjoro Tegolin senvestiĝi!
Господи боже мой, да прогоните эту собаку!
Ho, Dio mia, forpelu do ĉi-hundon!
Это наказание!
Estas kvazaŭ puno!
Немного погодя Володя и его друг Чечевицын, ошеломленные шумной встречей и всё еще розовые от холода, сидели за столом и пили чай.
Post kelkaj minutoj Vladĉjo kaj lia amiko Lentin, iom konsternitaj per brua bonvenigo kaj ankoraŭ rozkoloraj pro frosto, sidis ĉe la tablo kaj trinkis teon.
Зимнее солнышко, проникая сквозь снег и узоры на окнах, дрожало на самоваре и купало свои чистые лучи в полоскательной чашке.
La vintra suneto, penetrante tra neĝo kaj surfenestraj arabeskoj, tremis sur la samovaro kaj banis siajn purajn radiojn en la lav-bovlo.
В комнате было тепло, и мальчики чувствовали, как в их озябших телах, не желая уступать друг другу, щекотались тепло и мороз.
En la ĉambro estis varme, kaj la knaboj sentis, kiel en iliaj friditaj korpoj, ne dezirante cedi unu al la alia, tikle konkuris varmo kaj frosto.
— Ну, вот скоро и Рождество! — говорил нараспев отец, крутя из темно-рыжего табаку папиросу.
— Baldaŭ do estos la Kristnasko! — kante diris la patro, farante cigaredon el malhel-rufa tabako.
— А давно ли было лето и мать плакала, тебя провожаючи?
— Sed ĉu antaŭlonge estis somero kaj via patrino ploris, adiaŭante vin?
ан ты и приехал...
kaj jen vi revenis...
Время, брат, идет быстро!
La tempo, fratulo, pasas rapide!
Ахнуть не успеешь, как старость придет.
Apenaŭ oni prononcas "Aĥ!", jen venas maljuneco.
Господин Чибисов, кушайте, прошу вас, не стесняйтесь!
Sinjoro Vanelin, manĝu, mi petas, ne ĝenu vin!
У нас попросту.
Ĉe ni eblas simplamaniere.
Три сестры Володи, Катя, Соня и Маша — самой старшей из них было одиннадцать лет, — сидели за столом и не отрывали глаз от нового знакомого.
La tri fratinoj de Vladĉjo — Katja, Sonja kaj Maŝa (la plej aĝa el ili estis dekunu-jara) — sidis ĉe la tablo kaj ne demovis siajn okulojn de la nova konato.
Чечевицын был такого же возраста и роста, как Володя, но не так пухл и бел, а худ, смугл, покрыт веснушками.
Lentin estis samaĝa kaj samalta kiel Vladĉjo, tamen ne tiel diketa kaj blanka, sed magra, malhelhaŭta kaj kovrita per lentugoj.
Волосы у него были щетинистые, глаза узенькие, губы толстые, вообще был он очень некрасив,
La knabo havis malmolan hararon, mallarĝajn okuojn, dikajn lipojn, estis, fakte, tre malbela,
и если б на нем не было гимназической куртки, то по наружности его можно было бы принять за кухаркина сына.
kaj se li ne surhavis sian gimnazian jakon, laŭaspekte oni povus mispreni lin por filo de iu kuiristino.
Он был угрюм, всё время молчал и ни разу не улыбнулся.
Li estis moroza, konstante silentis kaj ne ridetis eĉ unufoje.
Девочки, глядя на него, сразу сообразили, что это, должно быть, очень умный и ученый человек.
La knabinoj, rigardante lin, tuj konkludis, ke ĉi- persono estas probable tre inteligenta kaj klera homo.
Он о чем-то всё время думал и так был занят своими мыслями, что когда его спрашивали о чем-нибудь, то он вздрагивал, встряхивал головой и просил повторить вопрос.
La gasto senĉese meditis pri io kaj estis tiel okupita per siaj pensoj, ke ĉiufoje kiam oni adresis al li iun demandon, li ektremis, skuis sian kapon kaj petis rediri ĝin.
Девочки заметили, что и Володя, всегда веселый и разговорчивый, на этот раз говорил мало, вовсе не улыбался и как будто даже не рад был тому, что приехал домой.
La knabinoj rimarkis, ke ankaŭ Vladĉjo, ĉiam gaja kaj babilema, ĉi-foje parolis malmulte, tute ne ridetis kaj ŝajnis eĉ ne esti ĝoja pri tio ke li venis hejmen.
Пока сидели за чаем, он обратился к сестрам только раз, да и то с какими-то странными словами.
Dum ili ĉiuj teumis, li adresis al la fratinoj nur unufoje, uzante ĉe tio iuj strangaj vortoj.
Он указал пальцем на самовар и сказал:
Li indikis perfingre la samovaron kaj diris:
— А в Калифорнии вместо чаю пьют джин.
— Sed en Kalifornio anstataŭ teo oni trinkas juniperbrandon.
Он тоже был занят какими-то мыслями и, судя по тем взглядам, какими он изредка обменивался с другом своим Чечевицыным, мысли у мальчиков были общие.
Ankaŭ li estis okupita per iuj pensoj, kaj juĝante laŭ tiuj rigardoj, kiujn li fojfoje interŝanĝis kun sia amiko Lentin, la knaboj havis komunajn pensojn.
После чаю все пошли в детскую.
Post la teumado ĉiuj iris en la infan-ĉambron.
Отец и девочки сели за стол и занялись работой, которая была прервана приездом мальчиков.
La patro kaj la knabinoj sidiĝis ĉe la tablo kaj reokupis sin per la laboro, kiu estis interrompita pro l' alveno de la knaboj.
Они делали из разноцветной бумаги цветы и бахрому для елки.
Ili faris el diverskolora papero florojn kaj franĝon por la kristnaska arbo.
Это была увлекательная и шумная работа.
Tio estis interesega kaj brua laboro.
Каждый вновь сделанный цветок девочки встречали восторженными криками, даже криками ужаса, точно этот цветок падал с неба;
Ĉiun ĵus faritan floron la knabinoj salutis per ekstazaj krioj, eĉ per krioj de teruro, kvazaŭ tiuj floroj falus de la ĉielo;
папаша тоже восхищался и изредка бросал ножницы на пол, сердясь на них за то, что они тупы.
ankaŭ la patro admiris kaj fojfoje ĵetis la tondilon surplanken, kolerita pro ĝia malakreco.
Мамаша вбегала в детскую с очень озабоченным лицом и спрашивала:
La patrino, enkurinte la infan-ĉambron kun zorg-esprimanta vizaĝo, demandis:
— Кто взял мои ножницы?
— Kiu prenis mian tondilon?
Опять ты, Иван Николаич, взял мои ножницы?
Ĉu vi denove, Ivano Nikolaiĉ, prenis mian tondilon?
— Господи боже мой, даже ножниц не дают! — отвечал плачущим голосом Иван Николаич и, откинувшись на спинку стула, принимал позу оскорбленного человека, но через минуту опять восхищался.
— Ho, Dio mia, oni ne donas al mi eĉ tondilojn! — plorvoĉe respondis Ivano Nikolaiĉ kaj, dekliniĝinte al la seĝapogilo, prezentis pozon de ofendita homo, sed post minuto li ree admiris.
В предыдущие свои приезды Володя тоже занимался приготовлениями для елки
Dum siaj antaŭaj revenoj hejmen ankaŭ Vladĉjo okupiĝis pri Kristnaska preparado
или бегал на двор поглядеть, как кучер и пастух делали снеговую гору,
aŭ elkuradis surkorten por spekti, kiel la koĉero kaj la paŝtisto faras neĝmonteton,
но теперь он и Чечевицын не обратили никакого внимания на разноцветную бумагу и ни разу даже не побывали в конюшне, а сели у окна и стали о чем-то шептаться;
tamen nun li kaj Lentin absolute ne atentis la diverskoloran paperon, ili ne eĉ unufoje vizitis la ĉevalejon, sed sidiĝis ĉe la fenestro kaj pri io ekflustris;
потом они оба вместе раскрыли географический атлас и стали рассматривать какую-то карту.
poste ili kune malfermis la atlason kaj komencis esplori iun mapon.
— Сначала в Пермь... — тихо говорил Чечевицын... — оттуда в Тюмень... потом Томск... потом... потом... в Камчатку...
— Unue al Perm-urbo... — mallaŭte diris Lentin... — de tie al Tjumen-urbo... poste Tomsk-urbo... poste... poste... al Kamĉatko...
Отсюда самоеды перевезут на лодках через Берингов пролив...
De tie samojedoj veturigos nin perboate trans Beringan markolon...
Вот тебе и Америка... Тут много пушных зверей.
Kaj jen al vi Ameriko... Tie multas peltbestoj.
— А Калифорния? — спросил Володя.
— Kaj kie estas Kalifornio? — demandis Vladĉjo.
— Калифорния ниже...
— Kalifornio estas pli sube...
Лишь бы в Америку попасть, а Калифорния не за горами.
Ni nur atingu Amerikon, kaj Kalifornio estos tuj apude.
Добывать же себе пропитание можно охотой и грабежом.
Akiri nutraĵojn eblas per ĉaso kaj rabado.
Чечевицын весь день сторонился девочек и глядел на них исподлобья.
Lentin tuttage penis ne proksimiĝi al la knabinoj kaj rigardis ilin el sub siaj brovoj.
После вечернего чая случилось, что его минут на пять оставили одного с девочками.
Post la vespera teumado okazis, ke oni restigis lin dum kvin minutoj en kompanio de la knabinoj.
Неловко было молчать.
Daŭre silenti iom ĝenis.
Он сурово кашлянул, потер правой ладонью левую руку, поглядел угрюмо на Катю и спросил:
Li severe tusetis, frotis per la dekstra manplato la livan brakon, moroze ekrigardis al Katja kaj demandis:
— Вы читали Майн-Рида?
— Ĉu vi legis ion de Majn Rid?
— Нет, не читала...
— Ne, mi ne legis...
Послушайте, вы умеете на коньках кататься?
Aŭskultu, ĉu vi scipovas sketi?
Погруженный в свои мысли, Чечевицын ничего не ответил на этот вопрос, а только сильно надул щеки и сделал такой вздох, как будто ему было очень жарко.
Sinkinta en siaj pensoj, Lentin ne respondis tiun demandon; li nur pufigis siajn vangoj kaj suspiris tiel, kvazaŭ li suferus pro varmego.
Он еще раз поднял глаза на Катю и сказал:
Li ree levis la okulojn al Katja kaj diris:
— Когда стадо бизонов бежит через пампасы, то дрожит земля, а в это время мустанги, испугавшись, брыкаются и ржут.
— Kiam grego da bizonoj kuregas tra la pampo, tiam vibras tero, dum timigitaj mustangoj hufobatas kaj henas.
Чечевицын грустно улыбнулся и добавил:
Lentin triste ridetis kaj aldonis:
— А также индейцы нападают на поезда. Но хуже всего это москиты и термиты.
— Kaj krome indianoj atakas trenojn. Sed plej malbonas, kiam aperas moskitoj kaj termitoj.
— А что это такое?
— Sed kio estas tiuj?
— Это вроде муравчиков, только с крыльями. Очень сильно кусаются. Знаете, кто я?
— Ili similas al formikoj, tamen havas flugilojn. Ili tre dolorige pikas. Ĉu vi scias kiu mi estas?
— Господин Чечевицын.
— Vi estas sinjoro Lentin.
— Нет. Я Монтигомо, Ястребиный Коготь, вождь непобедимых.
— Ne. Mi estas Montigomo, la Akcipitra Krifo, la ĉefulo de nevenkebluloj.
Маша, самая маленькая девочка, поглядела на него, потом на окно, за которым уже наступал вечер, и сказала в раздумье:
Maŝa, la plej eta knabino, rigardis unue lin, poste transfenestren, kie jam vesperiĝis, kaj diris enpense:
— А у нас чечевицу вчера готовили.
— Kaj ĉe ni oni kuiris hieraŭ lentojn.
Совершенно непонятные слова Чечевицына и то, что он постоянно шептался с Володей, и то, что Володя не играл, а всё думал о чем-то, — всё это было загадочно и странно.
Absolute nekompreneblaj vortoj de Lentin kaj lia senĉesa flustrado kun Vladĉjo, kaj la fakto ke Vladĉjo ne ludis, sed konstante ion pripensis, — ĉio tio estis enigma kaj stranga.
И обе старшие девочки, Катя и Соня, стали зорко следить за мальчиками.
Kaj du pli aĝaj knabinoj, Katja kaj Sonja, komencis atente observi la knabojn.
Вечером, когда мальчики ложились спать, девочки подкрались к двери и подслушали их разговор.
Vespere, kiam la knaboj estis enlitiĝantaj, la knabinoj ŝtelvenis al la pordo kaj subaŭskultis ilian konversacion.
О, что они узнали!
Ho, kion ili eksciis!
Мальчики собирались бежать куда-то в Америку добывать золото;
La knaboj intencis sekrete migri en Amerikon por akiri oron;
у них для дороги было уже всё готово:
ili jam havis por la vojaĝo ĉiujn necesaĵojn:
пистолет, два ножа, сухари, увеличительное стекло для добывания огня, компас и четыре рубля денег.
pistolon, du tranĉilojn, biskvitojn, lupeon por generi flamon, kompason kaj kvar rublojn da mono.
Они узнали, что мальчикам придется пройти пешком несколько тысяч верст,
La fratinoj eksciis, ke la knaboj estas destinitaj iri piede kelkajn milojn da verstoj,
а по дороге сражаться с тиграми и дикарями,
kaj survoje bataladi kontraŭ tigroj kaj sovaĝuloj,
потом добывать золото и слоновую кость,
poste akiradi oron kaj eburon,
убивать врагов, поступать в морские разбойники, пить джин
mortigadi malamikojn, aliĝi marajn rabistojn, drinkadi juniperbrandon
и в конце концов жениться на красавицах и обрабатывать плантации.
kaj finfine edziĝi kun belulinoj kaj prilaboradi plantejojn.
Володя и Чечевицын говорили и в увлечении перебивали друг друга.
Vladĉjo kaj Lentin parolis kaj en sia entuziasmo interrompis unu la alian.
Себя Чечевицын называл при этом так: «Монтигомо Ястребиный Коготь», а Володю — «бледнолицый брат мой».
Ĉe tio Lentin nomis sin mem tiel: "Montigomo, la Akcipitra Krifo", kaj Vladĉjon — "mia blankvizaĝa frato".
— Ты смотри же, не говори маме, — сказала Катя Соне, отправляясь с ней спать.
— Memoru do, ne sciigu pri tio nian panjon, — diris Katja al Sonja, forirante kun ŝi por dormi.
— Володя привезет нам из Америки золота и слоновой кости, а если ты скажешь маме, то его не пустят.
— Vladĉjo kunportas por ni el Ameriko oron kaj eburon, sed se vi sciigos la panjon, oni ne forpermesos lin.
Накануне сочельника Чечевицын целый день рассматривал карту Азии и что-то записывал,
Kiam ĝis la Kristnasko restis nur du tagoj, Lentin de la mateno ĝis la vespero esploris la mapon de Azio kaj ion surpaperigis,
а Володя, томный, пухлый, как укушенный пчелой, угрюмо ходил по комнатам и ничего не ел.
kaj Vladĉjo, malvigla, diketa, kvazaŭ pikita de abelo, kun sombra aspekto iradis tra la ĉambroj kaj manĝis nenion.
И раз даже в детской он остановился перед иконой, перекрестился и сказал:
Kaj foje li eĉ haltis apud la ikono en la infan-ĉambro, krucesignis sin kaj diris:
— Господи, прости меня грешного!
— Ho, Dio, pardonu min, pekulon!
Господи, сохрани мою бедную, несчастную маму!
Ho, Dio, savu mian povran, kompatindan panjon!
К вечеру он расплакался.
Vespere li ekploris.
Идя спать, он долго обнимал отца, мать и сестер.
Antaŭ ol iri por enlitiĝi, li longe brakumis siajn gepatrojn kaj fratinojn.
Катя и Соня понимали, в чем тут дело, а младшая, Маша, ничего не понимала, решительно ничего, и только при взгляде на Чечевицына задумывалась и говорила со вздохом:
Katja kaj Sonja komprenis pri kio temas, sed la plej juna fratino, Maŝa, komprenis nenion, absolute nenion; ŝi nur enpensiĝis, rigardante al Lentin, kaj diris kun suspiro:
— Когда пост, няня говорит, надо кушать горох и чечевицу.
— Kiam estas fasto, nia vartistino diras, ke endas manĝi pizojn kaj lentojn.
Рано утром в сочельник Катя и Соня тихо поднялись с постелей и пошли посмотреть, как мальчики будут бежать в Америку.
Frumatene en la antaŭkristnaska tago Katja kaj Sonja senbrue ellitiĝis por rigardi la knabojn forkuri al Ameriko.
Подкрались к двери.
La fratinoj ŝtele proksimiĝis al la pordo.
— Так ты не поедешь? — сердито спрашивал Чечевицын.
— Ĉu vi do ne veturos? — kolere demandis Lentin.
— Говори: не поедешь?
— Diru al mi: ĉu vi ne veturos?
— Господи! — тихо плакал Володя.
— Ho, Dio! — mallaŭte ploris Vladĉjo.
— Как же я поеду?
— Kiel mi povas veturi?
Мне маму жалко.
Mi kompatas mian panjon.
— Бледнолицый брат мой, я прошу тебя, поедем!
— Blankvizaĝa mia frato, mi petas vin, iru!
Ты же уверял, что поедешь, сам меня сманил, а как ехать, так вот и струсил.
Vi ja asertis, ke vi veturos, vi mem min delogis, sed nun, kiam tempas iri, vi malkuraĝiĝis.
— Я... я не струсил, а мне... мне маму жалко.
— Mi... mi ne malkuraĝiĝis, mi... mi kompatas la panjon.
— Ты говори: поедешь или нет?
— Diru do: ĉu vi veturos aŭ ne?
— Я поеду, только... только погоди. Мне хочется дома пожить.
— Mi veturos, tamen... tamen atendu. Mi volas pasigi iom da tempo hejme.
— В таком случае я сам поеду! — решил Чечевицын.
— Ĉi-okaze mi veturos sole! — decidis Lentin.
— И без тебя обойдусь.
— Mi sukcesos sen vi.
А еще тоже хотел охотиться на тигров, сражаться!
Kaj ĉi-bravulo volis ja ĉasi tigrojn kaj batali!
Когда так, отдай же мои пистоны!
Se tiel, redonu do miajn prajmojn!
Володя заплакал так горько, что сестры не выдержали и тоже тихо заплакали.
Vladĉjo ekploris tiel amare, ke ankaŭ la fratinoj, ne elteninte, softe ekploris.
Наступила тишина.
Estiĝis silento.
— Так ты не поедешь? — еще раз спросил Чечевицын.
— Ĉu vi do ne veturos? — refoje demandis Lentin.
— По... поеду.
— Mi... mi... veturos.
— Так одевайся!
— Do vestu vin?
И Чечевицын, чтобы уговорить Володю, хвалил Америку,
Kaj Lentin, por persvadi Vladĉjon, laŭdis Amerikon,
рычал как тигр, изображал пароход, бранился,
graŭlis kiel tigro, imitis vaporŝipon, sakris,
обещал отдать Володе всю слоновую кость и все львиные и тигровые шкуры.
promesis fordoni al Vladĉjo la tutan sian akiron de eburo kaj de leonaj kaj tigraj feloj.
И этот худенький смуглый мальчик со щетинистыми волосами и веснушками казался девочкам необыкновенным, замечательным.
Kaj ĉi tiu magra brunhaŭta knabo kun malmola hararo kaj lentugoj ŝajnis al la knabinoj eksterordinara kaj mirinda persono.
Это был герой, решительный, неустрашимый человек, и рычал он так, что, стоя за дверями, в самом деле можно было подумать, что это тигр или лев.
Tiu estis heroo, decidema, kuraĝa homo, kaj li graŭlis tiel, ke starante ĉe la pordo, oni povus kredi, ke interne reale estas tigro aŭ leono.
Когда девочки вернулись к себе и одевались, Катя с глазами полными слез сказала:
Kiam la knabinoj revenis en sian dormoĉambron kaj komencis vesti sin, Katja, havanta plenplene da larmoj en la okuloj, diris:
— Ах, мне так страшно!
— Aĥ, mi tiel timas!
До двух часов, когда сели обедать, всё было тихо, но за обедом вдруг оказалось, что мальчиков нет дома.
Ĝis la dua horo, kiam la familio sidiĝis por tagmanĝi, la etoso estis kvieta, sed dum la tagmanĝo subite evidentiĝis, ke la knaboj ne estas hejme.
Послали в людскую, в конюшню, во флигель к приказчику — там их не было.
Oni estis senditaj en la servistaran ĉambron, en la ĉevalejon, en la alon al la intendanto — la knaboj ne estis tie.
Послали в деревню — и там не нашли.
Oni estis senditaj en la vilaĝon, sed ankaŭ tie ne trovis ilin.
И чай потом тоже пили без мальчиков, а когда садились ужинать, мамаша очень беспокоилась, даже плакала.
La familianoj ankaŭ teumis sen la knaboj, kaj kiam ili sidiĝis por vespermanĝi, la patrino estis tre maltrankvila kaj eĉ ploris.
А ночью опять ходили в деревню, искали, ходили с фонарями на реку.
Kaj nokte oni denove iris en la vilaĝon, serĉis tie, poste iris kun lanternoj al la rivero.
Боже, какая поднялась суматоха!
Ho, Dio, kia tumulto estis!
На другой день приезжал урядник, писали в столовой какую-то бумагу.
Sekvatage alveturis polic-serĝento kaj, sidante en la manĝejo, ion skribis sur iu papero.
Мамаша плакала.
La patrino ploris.
Но вот у крыльца остановились розвальни, и от тройки белых лошадей валил пар.
Sed jen ĉe la perono haltis la glitveturilo, kaj de la triopo da blankaj ĉevaloj leviĝis vaporo.
— Володя приехал! — крикнул кто-то на дворе.
— Vladĉjo alveturis! — elkriis iu surkorte.
— Володичка приехали! — завопила Наталья, вбегая в столовую.
— Vladĉjo alveturis! — ekstridis Natalia, enkurante la manĝejon.
И Милорд залаял басом: «Гав! гав!»
Kaj Milordo base ekbojis: "Vaŭ! vaŭ!"
Оказалось, что мальчиков задержали в городе, в Гостином дворе
Evidentiĝis, ke la knaboj estis detenitaj en la urbo, en la vendej-pasejo
(там они ходили и всё спрашивали, где продается порох).
(ili paŝadis tie kaj multfoje demandis, kie oni vendas pulvon).
Володя, как вошел в переднюю, так и зарыдал и бросился матери на шею.
Apenaŭ Vladĉjo eniris la vestiblon, li tuj ekploris kaj ĵetiĝis al la patrino por ĉirkaŭbraki ŝian kolon.
Девочки, дрожа, с ужасом думали о том, что теперь будет,
La knabinoj, tremante, kun teruro pensis pri probablaj sekvoj;
слышали, как папаша повел Володю и Чечевицына к себе в кабинет и долго там говорил с ними;
ili aŭdis, kiel la patro kondukis Vladĉjon kaj Lentin'on en sian kabineton kaj tie longe interparolis kun la knaboj;
и мамаша тоже говорила и плакала.
ankaŭ la patrino parolis kaj ploris.
— Разве это так можно? — убеждал папаша.
— Ĉu decas tiel fari? — persvadis la patro.
— Не дай бог, узнают в гимназии, вас исключат.
— Se, Dio savu, oni ekscios pri tio en la gimnazio, vi estos elpelitaj.
А вам стыдно, господин Чечевицын! Нехорошо-с!
Kaj vi hontu, sinjoro Lentin! Tio malbonas!
Вы зачинщик, и, надеюсь, вы будете наказаны вашими родителями.
Vi estas la instiginto, kaj mi esperas, ke viaj gepatroj punos vin.
Разве это так можно!
Ĉu tio decas?
Вы где ночевали?
Sed kie vi tranoktis?
— На вокзале! — гордо ответил Чечевицын.
— En la stacidomo! — fiere respondis Lentin.
Володя потом лежал, и ему к голове прикладывали полотенце, смоченное в уксусе.
Post tio Vladĉjo kuŝis enlite, kaj sur lian kapon oni metis viŝtukon trempitan en vinagro.
Послали куда-то телеграмму и на другой день приехала дама, мать Чечевицына, и увезла своего сына.
Oni sendis ien telegramon, kaj sekvatage venis sinjorino, la patrino de Lentin kaj forveturigis sian filon.
Когда уезжал Чечевицын, то лицо у него было суровое, надменное, и, прощаясь с девочками, он не сказал ни одного слова;
Dum lastaj minutoj antaŭ sia forveturo Lentin havis rigoran, orgojlan mienon, kaj adiaŭnte la knabinojn li ne diris eĉ unu vorton;
только взял у Кати тетрадку и написал в знак памяти:
li nur prenis de Katja ŝian kajeron kaj enskribis kiel signo de memoro:
«Монтигомо, Ястребиный Коготь».
"Montigomo, la Akcipitra Krifo".
--------------------
Tradukis/esperantigis Igor Sokolov

Saluton, kamaradoj.
Jen estas la plej konata rakonto de Saltikov-Ŝĉedrin.
---------------
Angla-lingva traduko:
https://en.m.wikisource.org/wiki/Best_Russian_Shor...
Franc-lingva traduko:
https://fr.m.wikisource.org/wiki/Trois_contes_russes/Les_Généraux_et_le_Moujik
---------------
М. Е. Салтыков-Щедрин
M. E. Saltikov-Ŝĉedrin

Повесть о том, как один мужик двух генералов прокормил
Rakonto pri tio kiel unu muĵiko(1) sukcesis nutri du generalojn

Жили да были два генерала, и так как оба были легкомысленны, то в скором времени, по щучьему велению, по моему хотению, очутились на необитаемом острове.
Vivis-estis foje du generaloj, kaj pro tio ke ambaŭ estis facilmensaj, ili baldaŭ trafis, laŭ ezoka ordono kaj mia volo(2), sur neloĝatan insulon.
Служили генералы всю жизнь в какой-то регистратуре; там родились, воспитались и состарились, следовательно, ничего не понимали. Даже слов никаких не знали, кроме: «Примите уверение в совершенном моем почтении и преданности».
Tutvive la generaloj oficis en iu registrejo; tie ili naskiĝis, edukiĝis kaj maljuniĝis, kaj sekve nenion kompenis. Ili eĉ ne sciis iujn vortojn krom: "Akceptu aserton pri mia absoluta respekto kaj fideleco".
Упразднили регистратуру за ненадобностью и выпустили генералов на волю. Оставшись за штатом, поселились они в Петербурге, в Подьяческой улице, на разных квартирах; имели каждый свою кухарку и получали пенсию. Только вдруг очутились на необитаемом острове, проснулись и видят: оба под одним одеялом лежат. Разумеется, сначала ничего не поняли и стали разговаривать, как будто ничего с ними и не случилось.
Oni abolis la regisrejon pro ties malneceso kaj ellasis la generalojn en la liberan mondon. Restinte ekster etato, ili ekloĝis en Peterburgo, en Podjaĉeska-strato, en personaj apartamentoj; ĉiu el ili havis propran kuiristinon kaj ricevadis pension. Tamen subite ili trafis sur neloĝatan insulon, vekiĝis kaj ekvidis ke ambaŭ kuŝas sub unusama litkovrilo. Fakte, ili komence nenion komprenis kaj ekparolis tiel, kvazaŭ al ili nenion okazis.
— Странный, ваше превосходительство, мне нынче сон снился, — сказал один генерал, — вижу, будто живу я на необитаемом острове…
— Strangan sonĝon, via ekscelenco, mi havis ĉi-nokte, — diris unu generalo, — mi sonĝis, kvazaŭ mi rezidas sur neloĝata insulo...
Сказал это, да вдруг как вскочит! Вскочил и другой генерал.
Li diris tion kaj tuj eksaltis! Ankaŭ alia generalo saltleviğis.
— Господи! да что ж это такое! где мы! — вскрикнули оба не своим голосом.
— Ho, Dio! Kio okazas?! Kie ni estas?! — elkriis ambaŭ fremdvoĉe.
И стали друг друга ощупывать, точно ли не во сне, а наяву с ними случилась такая оказия. Однако, как ни старались уверить себя, что все это не больше как сновидение, пришлось убедиться в печальной действительности.
Kaj ili komencis palpi unu la alian: ĉu vere ne ensonĝe, sed reale okazis al ili tiela eventaĉo? Tamen malgraŭ ĉiuj penoj certigi sin, ke tio estas nur sonĝo, ili finfine konvinkiĝis pri la malgaja realeco.
Перед ними с одной стороны расстилалось море, с другой стороны лежал небольшой клочок земли, за которым стлалось все то же безграничное море. Заплакали генералы в первый раз после того, как закрыли регистратуру.
Antaŭ ili unuflanke etendiĝis maro, kaj aliflanke kuŝis malgranda peco da tero, malantaŭ kiu sterniĝis la sama senlima maro. La generaloj ekploris unuafoje post kiam oni fermis la registrejon.
Стали они друг друга рассматривать и увидели, что они в ночных рубашках, а на шеях у них висит по ордену.
Ili komencis pririgardi unu la alian kaj ekvidis, ke ili surhavas dormoĉemizojn kai sur kolo de ĉiu pendas ordeno.
— Теперь бы кофейку испить хорошо! — молвил один генерал, но вспомнил, какая с ним неслыханная штука случилась, и во второй раз заплакал.
— Nun estus bone trinketi iom da kafo! — diris unu generalo, sed rememoris, kia eksterodinara aĵo al li okazis, kaj duafoje ekploris.
— Что же мы будем, однако, делать? — продолжал он сквозь слезы, — ежели теперича доклад написать — какая польза из этого выйдет?
— Kion ni tamen faru? — daŭrigis li tra larmoj. — Se ni skribus nun raporton — kia utilo de tio rezultus?
— Вот что, — отвечал другой генерал, — подите вы, ваше превосходительство, на восток, а я пойду на запад, а к вечеру опять на этом месте сойдемся; может быть, что-нибудь и найдем.
— Mi proponas jenon, — respondis alia generalo, — iru vi, via ekscelenco, orienten, kaj mi iru okcidenten, kaj vespere ni ree kunvenos ĉi-loke; eble ni sukcesos ion trovi.
Стали искать, где восток и где запад. Вспомнили, как начальник однажды говорил: «Если хочешь сыскать восток, то встань глазами на север, и в правой руке получишь искомое». Начали искать севера, становились так и сяк, перепробовали все страны света, но так как всю жизнь служили в регистратуре, то ничего не нашли.
Ili ekis serĉi, kie estas la oriento kaj kie estas la okcidento. Ili rememoris ke ilia estro foje diris: “Se vi volas trovi la orienton, staru okule al la nordo, kaj dekstramane vi ricevos la serĉaton”. Ili komencis serĉi la nordon, stariĝis tiel kaj aliel, traprovis ĉiujn flankojn de l' mondo, sed ĉar ili tutvive oficis en la registrejo, do trovis nenion.
— Вот что, ваше превосходительство, вы пойдите направо, а я налево; этак-то лучше будет! — сказал один генерал, который, кроме регистратуры, служил еще в школе военных кантонистов учителем каллиграфии и, следовательно, был поумнее.
— Ni faru jenon, via ekscelenco: vi iru dekstren, kaj mi — maldekstren; tiel estos pli bone! — diris unu generalo, kiu krom la registrejo servis ankaŭ en lernejo por soldataj filoj kiel instruisto pri kaligrafio kaj sekve estis pli inteligenta.
Сказано — сделано. Пошел один генерал направо и видит — растут деревья, а на деревьях всякие плоды. Хочет генерал достать хоть одно яблоко, да все так высоко висят, что надобно лезть. Попробовал полезть — ничего не вышло, только рубашку изорвал. Пришел генерал к ручью, видит: рыба там, словно в садке на Фонтанке, так и кишит, и кишит.
Dirite — farite. Unu generalo iris dekstren kaj ekvidis arbojn sur kiuj abundis ĉiuspecaj fruktoj. La generalo volis atingi almenaŭ unu pomon, sed tiuj pendis tiel alte ke necesis grimpi supren. Li provis surgrimpi, sed ne sukcesis, nur sian ĉemizon ŝiretis. La generalo venis al rojo kaj ekvidis, ke fiŝoj svarme svarmas tie kvazaŭ en fiŝujo ĉe Fontanka-rivero.
«Вот кабы этакой-то рыбки да на Подьяческую!» — подумал генерал и даже в лице изменился от аппетита.
"Estus bonege, se tielaj fiŝoj estus haveblaj ĉe ni sur Podjaĉeska-strato!” — pensis la generalo kaj lia mieno eĉ ŝanĝis pro apetito.
Зашел генерал в лес — а там рябчики свищут, тетерева токуют, зайцы бегают.
La generalo enpaŝis arbaron — kaj tie bonazioj fajfas, tetroj murmuras, leporoj kuradas.
— Господи! еды-то! еды-то! — сказал генерал, почувствовав, что его уже начинает тошнить.
— Ho Dio! Kiom da manĝaĵoj! — diris la generalo, eksentinte eĉ naŭzeton.
Делать нечего, пришлось возвращаться на условленное место с пустыми руками. Приходит, а другой генерал уж дожидается.
Sed nenio fareblis, kai li devis reiri al interkonsentita loko kun malplenaj manoj. Kiam li venis, la alia generalo jam atendis lin.
— Ну что, ваше превосходительство, промыслил что-нибудь?
— Nu, kiel do, via ekscelenco?.. Ĉu vi akiris ion?
— Да вот нашел старый нумер «Московских ведомостей», и больше ничего!
— Jen trovis mi malnovan numeron de "Moskvaj informoj", kaj nenion pli!
Легли опять спать генералы, да не спится им натощак. То беспокоит их мысль, кто за них будет пенсию получать, то припоминаются виденные днем плоды, рыбы, рябчики, тетерева, зайцы.
La generaloj denove kuŝiĝis por dormi, sed ne povis endormiĝi kun malplenaj stomakoj. Jen maltrankviligas ilin la penso pri tio, kiu ricevados anstataŭ ili la pension, jen emerĝas en la memoro viditaj dumtage fruktoj, fiŝoj, bonazioj, tetroj, leporoj.
— Кто бы мог думать, ваше превосходительство, что человеческая пища, в первоначальном виде, летает, плавает и на деревьях растет? — сказал один генерал.
— Kiu povus imagi, via ekscelenco, ke porhomaj nutraĵoj en dekomenca aspekto flugas, naĝas kaj kreskas sur arboj? — diris unu generalo.
— Да, — отвечал другой генерал, — признаться, и я до сих пор думал, что булки в том самом виде родятся, как их утром к кофею подают!
— Jes, — respondis alia generalo, — mi devas konfesi, ke ankaŭ mi ĝis nun opiniis, ke bulkoj naskiĝas samaspekte, kiel oni surtabligas ilin matene kun kafo.
— Стало быть, если, например, кто хочет куропатку съесть, то должен сначала ее изловить, убить, ощипать, изжарить… Только как все это сделать?
— Sekve, se iu deziras, ekzemple, manĝi perdrikon, tiu devas ĝin komence kapti, mortigi, senplumigi, friti... Tamen kiel oni tion faras?
— Как все это сделать? — словно эхо, повторил другой генерал.
— Kiel oni tion faras? — kvazaŭ eĥo ripetis alia generalo.
Замолчали и стали стараться заснуть; но голод решительно отгонял сон. Рябчики, индейки, поросята так и мелькали перед глазами, сочные, слегка подрумяненные, с огурцами, пикулями и другим салатом.
Ili silentiĝis kaj penis endormiĝi; sed malsato rezolute forpeladis dormon. Bonazioj, meleagroj, porkidoj senĉese preterflugis antaŭ iliaj okuloj — sukplenaj, iom brulbrunigitaj, kun kukumoj, pikloj kaj aliaj salatoj.
— Теперь я бы, кажется, свой собственный сапог съел! — сказал один генерал.
— Ŝajnas, ke nun mi formanĝus eĉ mian propran boton! — diris unu generalo.
— Хороши тоже перчатки бывают, когда долго ношены! — вздохнул другой генерал.
— Bongustas ankaŭ gantoj, se ili estas longe uzitaj! — suspiris alia generalo.
Вдруг оба генерала взглянули друг на друга: в глазах их светился зловещий огонь, зубы стучали, из груди вылетало глухое рычание. Они начали медленно подползать друг к другу и в одно мгновение ока остервенились. Полетели клочья, раздался визг и оханье; генерал, который был учителем каллиграфии, откусил у своего товарища орден и немедленно проглотил. Но вид текущей крови как будто образумил их.
Ĉi-momente ambaŭ generaloj ekrigardis unu la alian: en iliaj okuloj ekbrilis sinistra fajro, la dentoj ekklakis, el la brustoj elflugis obtuza muĝado. Ili malrapide ekrampis unu al la alia kaj dum momento iĝis kvazaŭ bestoj. Ekflugis tufoj, audiĝis jelpoj kaj ĝemoj; la generalo, kiu estis instruisto pri kaligrafio, formordis ordenon de sia kunulo kaj tuj englutis ĝin. Sed la vidaĵo de fluanta sango finfine prudentigis ilin.
— С нами крестная сила! — сказали они оба разом, — ведь этак мы друг друга съедим!
— Estu kun ni la forto de l' kruco! — diris ili ambaŭ unisone. — Tiel ni ja formanĝos unu la alian!
— И как мы попали сюда! кто тот злодей, который над нами такую штуку сыграл!
— Ho, kiel ni trafis ĉi tien?! Kiu estas tiu maliculo, kiu ludis kun ni tielan fi-ŝercon?!
— Надо, ваше превосходительство, каким-нибудь разговором развлечься, а то у нас тут убийство будет! — проговорил один генерал.
— Necesas, via ekscelenco, ke ni distriĝu per ia konversacio, alie inter ni ja mortigo okazos! — proponis unu generalo.
— Начинайте! — отвечал другой генерал.
— Komencu! — diris alia generalo.
— Как, например, думаете вы, отчего солнце прежде восходит, а потом заходит, а не наоборот?
— Kiel vi, ekzemple, opinias, pro kio la suno komence supreniras kaj poste subiras, sed ne male?
— Странный вы человек, ваше превосходительство; но ведь и вы прежде встаете, идете в департамент, там пишете, а потом ложитесь спать?
— Stranga homo vi estas, via ekscelenco; sed ankaŭ vi komence leviĝas, iras al departemento, tie skribadas kaj poste kuŝiĝas dormi, ĉu ne?
— Но отчего же не допустить такую перестановку: сперва ложусь спать, вижу различные сновидения, а потом встаю?
— Sed ĉu ne eblas supozi jenan rearanĝon: komence mi kuŝiĝas dormi, spektas diversajn sonĝojn kaj poste leviĝas?
— Гм… да… А я, признаться, как служил в департаменте, всегда так думал: «Вот теперь утро, а потом будет день, а потом подадут ужинать — и спать пора!»
— Hm... jes... Kaj mi, konfese, kiam servis en la departemento, ĉiam pensis tiel: “Jen estas nun mateno, kaj poste estos tago, kaj poste oni surtabligos vespermanĝon — kaj tempas dormi!”
Но упоминовение об ужине обоих повергло в уныние и пресекло разговор в самом начале.
Sed la mencio pri vespermanĝo ĵetis ilin ambaŭ en tristegon kaj ĉesigis tiun interparolon en la komenco.
— Слышал я от одного доктора, что человек может долгое время своими собственными соками питаться, — начал опять один генерал.
— Unu doktoro informis min, ke homo povas longatempe nutriĝi per siaj propraj sukoj, — ree ekparolis unu generalo.
— Как так?
— Kiel do?
— Да так-с. Собственные свои соки будто бы производят другие соки, эти, в свою очередь, еще производят соки, и так далее, покуда, наконец, соки совсем не прекратятся…
— Tiel do... Niaj propraj sukoj supozeble produktas aliajn sukojn, tiuj siavice ankaŭ produktas sukojn, kaj tiel plu, ĝis kiam finfine la sukoj absolute ĉesas...
— Тогда что ж?
— Kaj kio do poste?
— Тогда надобно пищу какую-нибудь принять…
— Poste necesas enpreni iun nutraĵon...
— Тьфу!
— Pu!
Одним словом, о чем ни начинали генералы разговор, он постоянно сводился на воспоминание об еде, и это еще более раздражало аппетит. Положили: разговоры прекратить, и, вспомнив о найденном нумере «Московских ведомостей», жадно принялись читать его.
Resume, pri kio ajn komencis la generaloj sian interparolon, ĝi ĉiam deglitis al la temo de manĝaĵoj, kaj tio eĉ pli ekscitis la apetiton. Do ili decidis ĉesigi la babiladon kaj, rememorinte pri la trovita numero de "Moskvaj informoj", ekis avide ĝin legi.
«Вчера, — читал взволнованным голосом один генерал, — у почтенного начальника нашей древней столицы был парадный обед. Стол сервирован был на сто персон с роскошью изумительною. Дары всех стран назначили себе как бы рандеву на этом волшебном празднике. Тут была и «шекснинска стерлядь золотая», и питомец лесов кавказских — фазан, и, столь редкая в нашем севере в феврале месяце, земляника…»
"Hieraŭ, — legis emoci-voĉe unu generalo, — en la domo de la respektinda estro de nia antikva ĉefurbo estis parada tagmanĝo. La tablo estis primetita por cent personoj kun lukso plej mirinda. La donacoj de ĉiuj landoj kvazaŭ aranĝis por si randevuon dum tiu magia festo. Tie estis "ŝeksninska sterledo orkolora", kaj indiĝeno de arbaroj kaŭkazaj — fazano, kaj tiom raraj en nia norda regiono dum februaro — fragetoj..."
— Тьфу ты, господи! да неужто ж, ваше превосходительство, не можете найти другого предмета? — воскликнул в отчаянии другой генерал и, взяв у товарища газету, прочел следующее:
— Pu, dio mia! Sed ĉu vi, via ekscelenco, ne povas trovi alian temon? – ekkriis kun malespero alia generalo kaj, preninte de sia kunulo la gazeton, tralegis la sekvaĵon:
«Из Тулы пишут: вчерашнего числа, по случаю поимки в реке Упе осетра (происшествие, которого не запомнят даже старожилы, тем более что в осетре был опознан частный пристав Б.), был в здешнем клубе фестиваль. Виновника торжества внесли на громадном деревянном блюде, обложенного огурчиками и держащего в пасти кусок зелени. Доктор П., бывший в тот же день дежурным старшиною, заботливо наблюдал, дабы все гости получили по куску. Подливка была самая разнообразная и даже почти прихотливая…»
"Oni komunikas el Tula-urbo: hieraŭ, okaze de la kapto de sturgo en Upa-rivero (similan eventon ne memoras eĉ ĉi-urbaj olduloj, des pli ke la sturgo aspektis simile al policestro B.) en loka klubo estis festivalo. Oni enportis la kaŭzinton de la soleno sur grandega ligna plado; ĝi estis ĉirkaŭigita per kukumetoj kaj tenis enfaŭke fasketon de verdaĵo. Doktoro P., kiu estis tiutage deĵor-sindiko, zorgeme observis, ke ĉiu gasto ricevu sian pecon. Saŭcoj estis plej diversaj kaj eĉ preskaŭ ekstravagancaj..."
— Позвольте, ваше превосходительство, и вы, кажется, не слишком осторожны в выборе чтения! — прервал первый генерал и, взяв, в свою очередь, газету, прочел:
— Atentu, via ekscelenco, ŝajne ankaŭ vi ne estas tre elektema pri legado! — interrompis unua generalo kaj, preninte siavice la gazeton, tralegis:
«Из Вятки пишут: один из здешних старожилов изобрел следующий оригинальный способ приготовления ухи: взяв живого налима, предварительно его высечь; когда же, от огорчения, печень его увеличится…»
"Oni komunikas el Vjatka-urbo: unu el ĉi-lokaj delongaj rezidantoj inventis sekvan originalan metodon por kuirado de fiŝsupo: preninte vivan lojton, vergu ĝin anticipe, kaj kiam pro aflikto ĝia hepato pligrandiĝos..."
Генералы поникли головами. Все, на что бы они ни обратили взоры, — все свидетельствовало об еде. Собственные их мысли злоумышляли против них, ибо как они ни старались отгонять представления о бифштексах, но представления эти пробивали себе путь насильственным образом.
La generaloj klinis siajn kapojn. Ĉio, al kio ili direktis sian rigardon, rememorigis pri manĝaĵoj. Iliaj propraj pensoj kvazaŭ komplotis kontraŭ ili, ĉar malgraŭ ĉiuj penoj forpeli bildojn de bifstekoj, tiuj bildoj trabatis sian vojon perforte.
И вдруг генерала, который был учителем каллиграфии, озарило вдохновение…
Kaj subite la generalon, kiu estis kaligraf-instruisto, iluminis inspiro...
— А что, ваше превосходительство, — сказал он радостно, — если бы нам найти мужика?
—Auskultu, via ekscelenco, — li diris ĝoje, — ni ja povus trovi muĵikon! Kiel vi opinias?
— То есть как же… мужика?
— Kiel do... muĵikon?
— Ну, да, простого мужика… какие обыкновенно бывают мужики! Он бы нам сейчас и булок бы подал, и рябчиков бы наловил, и рыбы!
— Jes ja, simplan muĵikon... tielan, kiaj ili ordinare estas! Li ja povus tuj doni al ni bulkojn, kaj bonaziojn kapti, kaj fiŝojn!
— Гм… мужика… но где же его взять, этого мужика, когда его нет?
— Hm... muĵikon... sed kie ni prenu lin, tiun muĵikon, se li mankas?
— Как нет мужика — мужик везде есть, стоит только поискать его! Наверное, он где-нибудь спрятался, от работы отлынивает!
— Kiel do mankas — muĵiko troveblas ĉiuloke, necesas nur serĉi lin iomete! Probable li kaŝiĝis iuloke kaj de laboro evitas!
Мысль эта до того ободрила генералов, что они вскочили как встрепанные и пустились отыскивать мужика.
Ĉi tiu ideo tiom vigligis la generalojn, ke ili tuj saltleviĝis kaj ekis serĉi la muĵikon.
Долго они бродили по острову без всякого успеха, но, наконец, острый запах мякинного хлеба и кислой овчины навел их на след. Под деревом, брюхом кверху и подложив под голову кулак, спал громаднейший мужичина и самым нахальным образом уклонялся от работы. Негодованию генералов предела не было.
Ili longe vagadis sur la insulo sen ia sukceso, sed finfine akraj odoroj de sekala pano kaj de acida ŝafofelo kondukis ilin al la celo. Sub arbo, eksponinte sian ventron al la ĉielo kaj metinte sian pugnon subkapen, dormis grandega muĵikego kai plej impertinente evitis de laboro. Indigno de la generaloj estis senlima.
— Спишь, лежебок! — накинулись они на него. — Небось и ухом не ведешь, что тут два генерала вторые сутки с голода умирают! сейчас марш работать!
— Ci do dormas, kuŝemulo! — atakis ili lin. — Eĉ orelon ne movetas dum du generaloj la duan tagon mortantas ĉi tie pro malsato! Ek tuj al laboro!
Встал мужичина: видит, что генералы строгие. Хотел было дать от них стречка, но они так и закоченели, вцепившись в него.
La muĵikego leviĝis kaj vidas, ke la generaloj estas severaj. Intencis li forkuri, sed tiuj kvazaŭ rigidiĝis, alkroĉiĝinte al li.
И зачал он перед ними действовать.
Kaj komencis li antaŭ ili agadi.
Полез сперва-наперво на дерево и нарвал генералам по десятку самых спелых яблоков, а себе взял одно, кислое. Потом покопался в земле — и добыл оттуда картофелю; потом взял два куска дерева, потер их друг об дружку — и извлек огонь. Потом из собственных волос сделал силок и поймал рябчика. Наконец, развел огонь и напек столько разной провизии, что генералам пришло даже на мысль: «Не дать ли и тунеядцу частичку?»
Unue li grimpis sur arbon kaj plukis por la generaloj po deko da plej maturaj pomoj kaj por si mem prenis nur unu acidan. Poste fosis iom en la grundo kaj akiris de tie terpomojn; poste prenis du pecojn de ligno, interfrotis tiujn kaj generis flamon. Poste el propraj haroj li faris maŝkaptilon kaj kaptis bonazion. Finfine li aranĝis lignofajron kaj bakis tiom da diversaj provizaĵoj, ke la generalojn eĉ vizitis penso: ĉu ili donu peceton ankaŭ al ĉi tiu mallaborulo?
Смотрели генералы на эти мужицкие старания, и сердца у них весело играли. Они уже забыли, что вчера чуть не умерли с голоду, а думали: «Вот как оно хорошо быть генералами — нигде не пропадешь!»
La generaloj spektis tiujn penojn de la muĵiko, kaj iliaj koroj gaje ludetis. Ili jam forgesis, ke hieraŭ preskau mortis pro malsato, kaj pensis: “Jen kiel bonegas esti generaloj — nenie eblas perei!”
— Довольны ли вы, господа генералы? — спрашивал между тем мужичина-лежебок.
— Ĉu vi kontentas, sinjoroj generaloj? — demandis intertempe la kuŝema muĵiko.
— Довольны, любезный друг, видим твое усердие! — отвечали генералы.
— Jes, ni kontentas, kara amiko, ni vidas cian diligenton! — respondis la generaloj.
— Не позволите ли теперь отдохнуть?
— Ĉu vi nun permesas al mi iom ripozi?
— Отдохни, дружок, только свей прежде веревочку.
— Ripozu, amiketo, sed antaŭe tordu ŝnureton.
Набрал сейчас мужичина дикой конопли, размочил в воде, поколотил, помял — и к вечеру веревка была готова. Этою веревкою генералы привязали мужичину к дереву, чтоб не убег, а сами легли спать.
La muĵiko tuj plukis trunketojn de sovaĝa kanabo, maceris ilin enakve, frapetis, taŭzetis — kaj vespere la ŝnuro estis preta. Per tiu ŝnuro la generaloj ligis la muĵikon al arbo, por ke li ne forkuru, kaj poste kuŝis dormi.
Прошел день, прошел другой; мужичина до того изловчился, что стал даже в пригоршне суп варить. Сделались наши генералы веселые, рыхлые, сытые, белые. Стали говорить, что вот они здесь на всем готовом живут, а в Петербурге между тем пенсии ихние всё накапливаются да накапливаются.
Pasis unu tago, pasis alia; la muĵiko tiel lertiĝis, ke sukcesis eĉ supon kuiri en sia manplato. Iĝis niaj generaloj gajaj, diketaj, sataj, blankaj, kaj komencis paroli, ke jen vivas ili ĉi tie plene provizitaj, dum en Peterburgo iliaj pensioj pli kaj pli akumuliĝas.
— А как вы думаете, ваше превосходительство, в самом ли деле было вавилонское столпотворение, или это только так, одно иносказание? — говорит, бывало, один генерал другому, позавтракавши.
— Kaj kiel vi opinias, via ekscelenco, ĉu reale estis la babilona kunamasiĝo aŭ tio estas nura alegorio? — diradis, ekzemple, unu generalo al la alia post matenmanĝo.
— Думаю, ваше превосходительство, что было в самом деле, потому что иначе как же объяснить, что на свете существуют разные языки!
— Mi opinias, via ekscelenco, ke tiu reale estis, ĉar kiel alie eblas ekspliki, kial en la mondo ekzistas diversaj lingvoj?
— Стало быть, и потоп был?
— Ĉu do estis ankaŭ la tutmonda diluvo?
— И потоп был, потому что, в противном случае, как же было бы объяснить существование допотопных зверей? Тем более, что в «Московских ведомостях» повествуют…
— Ankaŭ la diluvo estis, ĉar kiel alie eblas ekspliki la ekziston de antaŭdiluvaj bestoj? Des pli ke en "Moskvaj informoj" oni rakontas...
— А не почитать ли нам «Московских ведомостей»?
— Ĉu ni eble legu la "Moskvajn informojn"?
Сыщут нумер, усядутся под тенью, прочтут от доски до доски, как ели в Москве, ели в Туле, ели в Пензе, ели в Рязани — и ничего, не тошнит!
Ili do prenadis la gazeton, eksidadis en ombro, tralegadis la numeron de l' komenco ĝis la fino — pri tio, kiel oni manĝis en Moskvo, kiel manĝis en Tulo, kiel manĝis en Penzo, kiel manĝis en Rjazano — kaj ĉio estis enorde, neniun naŭzon ili sentis.
Долго ли, коротко ли, однако генералы соскучились. Чаще и чаще стали они припоминать об оставленных ими в Петербурге кухарках и втихомолку даже поплакивали.
Ĉu multe da tempo pasis, ĉu ne, tamen la generaloj eksopiris. Pli kaj pli ofte ili rememoris pri siaj kuiristinoj, lasitaj en Peterburgo, kaj eĉ kaŝite ploretis.
— Что-то теперь делается в Подьяческой, ваше превосходительство? — спрашивал один генерал другого.
— Kio, interese, okazas nun en Podjaĉeska-strato, via ekscelenco? — demandadis unu generalo la alian.
— И не говорите, ваше превосходительство! все сердце изныло! — отвечал другой генерал.
— Ho, ne parolu pri tio, via ekscelenco! Mia koro tute elturmentiĝis! — respondadis alia generalo.
— Хорошо-то оно хорошо здесь — слова нет! а все, знаете, как-то неловко барашку без ярочки! да и мундира тоже жалко!
— Jes, ĉi tie estas bone, tio ne disputindas! Tamen, vi ja scias, iel malkomfortas por boketo vivi sen ŝafineto! Krom tio, pri la uniformo mi sopiras!
— Еще как жалко-то! Особливо, как четвертого класса, так на одно шитье посмотреть, голова закружится!
— Ankaŭ mi sopiras! Des pli, ke tiu estas kvarklasa — sole pro rigardo al ĉenilo la kapo turniĝas!
И начали они нудить мужика: представь да представь их в Подьяческую! И что ж! оказалось, что мужик знает даже Подьяческую, что он там был, мед-пиво пил, по усам текло, в рот не попало!
Kaj ili komencis tedumi la muĵikon: transportu nin nepre al Podjaĉeska-strato! Kaj evidentiĝis, ke la muĵiko konas ankaŭ Podjaĉeska-straton, ke li tiun vizitis, drinkis tie mielan vinon kaj bieron, kiuj fluis laŭ liaj lipharoj, sed enbuŝen ne trafis!
— А ведь мы с Подьяческой генералы! — обрадовались генералы.
— Kaj ni ja estas la generaloj, kiuj rezidas sur Podjaĉeska-strato! — ekĝojis la generaloj.
— А я, коли видели: висит человек снаружи дома, в ящике на веревке, и стену краской мажет, или по крыше словно муха ходит — это он самый я и есть! — отвечал мужик.
— Kaj mi, se vi vidis: pendas homo ekstere de konstruaĵo, en kesto kun ŝnuro, kaj penikas muron per farbo, aŭ sur tegmento paŝas kvazaŭ muŝo — do tiu estis ĝuste mi! — respondis la muĵiko.
И начал мужик на бобах разводить, как бы ему своих генералов порадовать за то, что они его, тунеядца, жаловали и мужицким его трудом не гнушалися! И выстроил он корабль — не корабль, а такую посудину, чтоб можно было океан-море переплыть вплоть до самой Подьяческой.
Kaj komencis la muĵiko cerbumi, kiel li povus kontentigi siajn generalojn kaj danki pro tio, ke ili traktis lin, mallaborulon, indulgeme kaj ne rifuzis lian plebanan penadon! Kaj konstruis li ĉu ŝipon, ĉu ion alian, sed tio estis tiela ujo, en kiu oni povus transnavigi maron-oceanon ĝuste ĝis Podjaĉeska-strato.
— Ты смотри, однако, каналья, не утопи нас! — сказали генералы, увидев покачивавшуюся на волнах ладью.
— Ci tamen zorgu, kanajlo, ne dronigu nin! — diris la generaloj, ekvidinte tiun boaton, balanciĝantan sur ondoj.
— Будьте покойны, господа генералы, не впервой! — отвечал мужик и стал готовиться к отъезду.
— Estu trankvilaj, sinjoroj generaloj, ne estas unua fojo! — replikis la muĵiko kaj komencis prepari ĉion por forveturo.
Набрал мужик пуху лебяжьего мягкого и устлал им дно лодочки. Устлавши, уложил на дно генералов и, перекрестившись, поплыл. Сколько набрались страху генералы во время пути от бурь да от ветров разных, сколько они ругали мужичину за его тунеядство — этого ни пером описать, ни в сказке сказать. А мужик все гребет да гребет, да кормит генералов селедками.
Kolektis la muĵiko molan cignan lanugon kaj kovris per ĝi la fundon de la boato. Post tio li kuŝigis surfunden la generalojn kaj, farinte krucsignon, eknavigis. Kiom da timo havis la generaloj dumvojaĝe pro ŝtormoj kaj diversaj ventoj, kiel skoldis ili la muĵikon pro lia sentaŭgeco — tion ne eblas priskribi per plumo aŭ rakonti en fabelo. Sed la muĵiko remadis plu kaj nutradis la generalojn per haringoj.
Вот, наконец, и Нева-матушка, вот и Екатерининский славный канал, вот и Большая Подьяческая! Всплеснули кухарки руками, увидевши, какие у них генералы стали сытые, белые да веселые! Напились генералы кофею, наелись сдобных булок и надели мундиры. Поехали они в казначейство, и сколько тут денег загребли — того ни в сказке сказать, ни пером описать!
Kaj jen estas finfine la kara Neva-rivero, jen glora Ekaterin-kanalo, jen ankaŭ Granda Podjaĉeska-strato! La kuiristinoj mirigite kunpremis siajn manojn, ekvidinte kiaj sataj, blankaj kaj gajaj fariĝis iliaj generaloj! Kaj tiuj enprenis ĝissate kafon kun dolĉaj bulkoj, surmetis siajn uniformojn, veturis al trezorejo kaj tiom da mono ricevis — tio nek en fabelo rakonteblas, nek per plumo priskribeblas!
Однако, и об мужике не забыли; выслали ему рюмку водки да пятак серебра: веселись, мужичина!
Tamen ankaŭ la muĵiko ne estis forgesita; ili sendis al tiu glason da vodko kaj arĝentan kvinkopekan moneron: jen, festenu, muĵikego!
----------
(1) En antaŭ-sovetia Rusio oni nomis tiel kamparanojn aŭ, pli ĝenerale, virojn de pleba deveno.
(2) Aludo al rusa fabelo “Laŭ ezoka ordono”.
----------
Tradukis/esperantigis Igor Sokolov

Saluton, kamaradoj.
Jen estas ankoraŭ unu mia tradukaĵo.
==========
Параллельные тексты
(русский-эсперанто)
Paralelaj tekstoj
(ruse-esperante)
==========
Михаил Зощенко
Miĥaelo Zoŝĉenko
Лимонад
Limonado

Я, конечно, человек непьющий. Ежели другой раз и выпью, то мало — так, приличия ради или славную компанию поддержать.
Mi, fakte, estas homo nedrinkema. Se mi fojfoje drinkas iun brandon, mi enprenas malmulte da ĝi — nur por esti konvena aŭ por partopreni bonan kompanion.

Больше как две бутылки мне враз нипочем не употребить. Здоровье не дозволяет. Один раз, помню, в день своего бывшего ангела я четверть выкушал.
Mi certe malkapablas konsumi pli ol du botelojn unuseance. Mia sanstato malpermesas tion. Mi tamen memoras, kiel foje, en la tago de mia eksa sanktulo-gardulo, mi elsuĉis eĉ tri litrojn.

Но это было в молодые, крепкие годы, когда сердце отчаянно в груди билось и в голове мелькали разные мысли.
Sed tio estis dum miaj junaj, fortikaj jaroj, kiam mia koro fervore batis enbruste kaj diversaj ideoj svarmis enkape.

А теперь старею.
Sed nun mi maljuniĝas.

Знакомый ветеринарный фельдшер, товарищ Птицын, давеча осматривал меня и даже, знаете, испугался. Задрожал.
Mia konatulo, kamarado Pticin, kiu estas bestkuracisto, antaŭ kelkaj tagoj esploris min, kaj li, fakte, eĉ ektimis kaj ektremis.

— У вас, — говорит, — полная девальвация. Где, — говорит, — печень, где мочевой пузырь, распознать, — говорит, — нет никакой возможности. Очень, — говорит, — вы сносились.
— Ĉe vi, — li diras, — okazis plena devalutiĝo. Absolute maleblas distingi, kie estas la hepato kaj kie estas la urinveziko. Vi, fakte, tre eluziĝis.

Хотел я этого фельдшера побить, но после остыл к нему.
Mi volis pribati tiun kuraciston, sed poste perdis entuziasmon koncerne lin.

«Дай, — думаю, — сперва к хорошему врачу схожу, удостоверюсь».
"Komence, — mi pensas, — mi vizitu bonan doktoron por certiĝi.

Врач никакой девальвации не нашел.
La doktoro ne trovis iun devalutiĝon.

— Органы, — говорит, — у вас довольно в аккуратном виде. И пузырь, — говорит, — вполне порядочный и не протекает. Что касается сердца, то оно очень еще отличное, даже, — говорит, — шире, чем надо. Но, — говорит, — пить вы перестаньте, иначе очень просто смерть может приключиться.
— Viaj organoj, — li diras, — havas sufiĉe bonordan aspekton. Kaj la urinveziko, — li diras, — tute normalas kaj ne likas. Koncerne la koron faktas, ke ĝi ankoraŭ estas tre bonega kaj eĉ pli ampleksa ol necesas. Tamen, — li diras, — vi ĉesigu vian drinkadon, aliel morto tre facile povas okazi.

А помирать, конечно, мне неохота. Я жить люблю.
Kaj mi, kompreneble, malvolontas morti. Mi ŝatas vivi.

Я человек еще молодой. Мне только-только в начале нэпа тридцать три года стукнуло.
Mi estas ankoraŭ sufiĉe juna homo. Kiam komencis Nova Ekonomia Politiko, mi havis nur tridek tri jarojn.

Можно сказать, в полном расцвете сил и здоровья.
Eblas diri, ke mi atingis la kulminon de miaj fortoj kaj sano.

И сердце в груди широкое. И пузырь, главное, не протекает. С таким пузырем жить да радоваться.
Kaj la koro enbruste estas ampleksa. Kaj ankaŭ la urinveziko ne likas. Kun tiela veziko endas ĝoje ĝui la vivon.

«Надо, — думаю, — в самом деле пить бросить». Взял и бросил.
"Probable, — mi pensas, — mi efektive ĉesigu drinkadon". Kaj mi faris tion.

Не пью и не пью. Час не пью, два не пью. В пять часов вечера пошел, конечно, обедать в столовую.
Mi ekis do abstini je drinkado kaj pasigis tiel paron da horoj. Kaj vespere, je la kvina horo, mi iris por manĝi en la kantinon.

Покушал суп. Начал вареное мясо кушать — охота выпить. «Заместо, — думаю, — острых напитков попрошу чего-нибудь помягче — нарзану или же лимонаду». Зову.
Mi formanĝis supon, komencis maĉi viandon kaj eksentis deziron eltrinki ion.
"Anstataŭ iu alkoholaĵo, — mi pensas, — mi petu ion pli mildan — mineralakvon aŭ limonadon". Kaj mi vokis la kelneron.

— Эй, — говорю, — который тут мне порции подавал, неси мне, куриная твоя голова, лимонаду.
— Hej, vi, — mi diras, — tiu kiu surtabligis por mi la porciojn... Donu al mi, kok-kapulo, limonadon.

Приносят, конечно, мне лимонад на интеллигентном подносе. В графине. Наливаю в стопку.
La ulo alportas al mi limonadon — en karafo, sur delikata pleto. Mi plenigas glaseton.

Пью я эту стопку, чувствую: кажись, водка. Налил еще. Ей-богу, водка. Что за черт! Налил остатки — самая настоящая водка.
Mi eltrinkis tiun glaseton kaj sentas, ke la likvaĵo similas vodkon. Mi replenigis la glaseton, eltrinkis — je Dio, estas vodko. Sed kiel, diable, eblas!.. Mi enverŝis la restaĵon, eltrinkis — jes ja, ver-vera vodko.

— Неси, — кричу, — еще!
— Alportu, — mi krias, — pli!

«Вот, — думаю, — поперло-то».
"Jen, — mi pensas, — bonŝanco".

Приносит еще.
La ulo alportas plian porcion.

Попробовал еще. Никакого сомненья не осталось — самая натуральная.
Mi gustumis ĝin. Kaj restis neniu dubo — estis la plej aŭtentika vodko.

После, когда деньги платил, замечание все-таки сделал.
Poste, kiam mi pagis monon, mi tamen eldiris riproĉon.

— Я, — говорю, — лимонаду просил, а ты чего носишь, куриная твоя голова?
— Mi ja petis limonadon, — mi diras, — kaj kion vi, kok-kapulo, alportis?

Тот говорит:
Kaj la kelnero diras:

— Так что это у нас завсегда лимонадом зовется. Вполне законное слово. Еще с прежних времен… А натурального лимонаду, извиняюсь, не держим — потребителя нету.
— Sed ni ja ĉiam nomis ĉi-likvaĵon limonado. Tute legala titolo. Tiel estis ankaŭ dum cara reĝimo... Sed realan limonadon, pardonu, ni malhavas, ĉar neniu ĝin postulas.

— Неси, — говорю, — еще последнюю.
— Alportu, — mi diras, — ankoraŭ unu porcion, la lastan.

Так и не бросил. А желание было горячее. Только вот обстоятельства помешали. Как говорится — жизнь диктует свои законы. Надо подчиняться.
Tiel do mi ne ĉesigis drinkadon. Kvankam mi havis ardan deziron pri tio. Tamen cirkonstancoj malhelpis. Kiel oni diras — la vivo diktas siajn leĝojn. Kiuj devigas obei.

Tradukis Igor Sokolov.

Se kvarono estas tri litroj, la tuto estas dek du litroj.
Pticin (de птица=birdo) estas bestkuracista familinomo. Komparu la rakonton de Ĉeĥov ha 'Ĉevala familinomo'

En rakonto "Limonado" la vorto "четверть" (kvarono) rilatas al la mezur-sistemo por likvaĵoj, uzata en Rusio pasint-tempe:
Ведро (sitelo) —12,3 litroj;
Четверть (kvarono) — 3,075 litroj;
Штоф (stofo) — 1,5 litroj.
Supozeble, ĉi-faktoj apenaŭ troveblas en nuntempaj matematikaj libroj, sed oni povas renkonti menciojn pri tiu mezur-sistemo en verkaĵoj de rus-lingvaj klasikuloj, inkluditaj en la lernejan programon pri literaturo.
Fakte, familinomo "Птицын" (Pticin) ne estas senc-hava en la kunteksto, kiel tiuj menciitaj en la rakontoj "Čevala familinomo" aŭ "Knaboj" (Чечевицын/Lentin), kaj pro tio ĝi ne estas tradukenda aŭ tradukinda.

Михаил Зощенко
Miĥaelo Zoŝĉenko
Мещанство
Filistreco

О мещанстве Иван Петрович имел особое мнение.
Pri filistreco Ivano Petroviĉ havis specialan opinion.

Он крайне резко и зло отзывался об этой накипи нэпа.
Li ekstreme akre kaj indigne parolis pri tiu ŝaŭmo de Nova Ekonomia Politiko.

Не любил он этой житейской плесени.
Li malŝatis ĉi tiun socian ŝimon.

— Для меня, — говорил Иван Петрович,— нету ничего хуже, как это мещанство.
— Por mi, — diradis Ivano Petroviĉ, — nenio estas pli malbona ol filistreco.

Потому через это вся дрянь в человеке обнаруживается...
Ĉar pro ĝi ja la tuta aĉa enhavo en homoj emerĝas...

Давеча, например, я Васькино пальто накинул.
Antaŭnelonge mi, ekzemple, surĵetis al miajn ŝultrojn la palton de Bazilo.

За керосином побежал в лавку.
Kaj mi kuris al la butiko por aĉeti kerosenon.

Так Васька сразу в морду лезет. Дерётся.
Kaj pro tio Bazilo tuj iĝis batalema, kaj ekis svingi siajn pugnojn apud mia muzelo.

Зачем ему, видите ли, пальто керосином залил.
Pro tio — nur imagu! — ke mi senintence priverŝis lian palton per keroseno.

— Воняет,— говорит.
— Ĝi fetoras, — li diris.

— Да брось,— говорю,— ты, Вася, свои мещанские штучки!
— Forlasu do, Bazilo, — mi diris, — vian filistran pretendon!

Ну, залил и залил, сегодня я залил, завтра ты заливай.
Nu, jes ja, mi priverŝis ĝin... Hodiaŭ mi priverŝis vian palton, morgaŭ vi priverŝu la mian.

Я с этим не считаюсь.
Mi ne konsideras tion grava.

А если, говорю, воняет — нос зажми.
Kaj se ĝi fetoras, kunpremu vian nazon.

Пора бы, говорю, перестать запахи нюхать. Мещанство, говорю, какое.
Tempas jam, — mi diris, — entute ne flari odorojn. Filistra kutimo tio estas.

Так нет, недоволен, чёрт сопатый. Бубнит что-то себе под нос.
Sed li tamen malkontentas, diablo snufema, kaj murmuras ion sub sian nazon.

Или, например, хозяйка. Квартиру держит.
Aŭ jen, ekzemple, la loĝej-mastrino.

И чуть первое число наступает — вкатывается в комнату.
Apenaŭ vica monato komenciĝas, ŝi tuj enruliĝas miaĉambren.

Деньги ей, видите ли, за квартирную площадь требуются.
Ŝi — nur imagu! — urĝe bezonas lu-monon.

— Да что вы,— говорю,— гражданка, объелись?
— Ĉu vi, civitanino, — mi diras, — ion malbonan englutis?

Да что, говорю, я сам деньги делаю?
Ĉu, viasupoze, mi mem monon stampas?

Оставьте, говорю, при себе эти мещанские штучки.
Ne demonstru, mi diras, ĉi tiun filistran manieron.

Обождите, говорю, месяц.
Atendu unu monaton.

Так нет — вынь да положь ей за квадратную площадь.
Tamen ne — mi devas tuj elpoŝigi kaj fordoni al ŝi tiun lu-monon.

Ну, да когда старый паразит в мещанстве погрязши, это ещё куда ни шло.
Nu, kiam iu olda parazito enmarĉiĝis en filistrecon, tio ankoraŭ tolereblas.

А вот когда молоденькая в мещанство зарывается — это больно и обидно.
Sed kiam iu junulino sinkas en filistrecon, tio dolorigas kaj ĉagrenas.

Например, Катюша из трепального отделения.
Jen, ekzemple, Katja el la taŭza fako de nia fabriko.

Довольно миленькая барышня, полненькая.
Ŝi estas sufiĉe aminda fraŭlino, plaĉe diketa.

По виду никогда не скажешь, что мещанка.
Laŭaspekte neniel supozeblas, ke ŝi estas filistrino.

Потому поступки видны, идеология заметна, ругаться по матери может.
Ĉar ŝiaj agoj videblas, la ideologio rimarkeblas, kaj sakri-blasfemi ŝi kapablas.

А поближе тронешь — мещанка. Не подступись к ней.
Sed se esplori ŝin pli atente, tuj klaras, ke ŝi estas filistrino netraktebla.

Давеча в субботу после получки говорю ей запросто, как дорогой товарищ дорогому товарищу:
Pasintan sabaton, post kiam mi ricevis vican salajron, mi diris al ŝi simpla-maniere, kiel bona kamarado al bona kamarado:

— Приходите,— говорю,— Катюша, ко мне на квартиру.
— Venu do, Katja, en mian loĝejon.

У печки, говорю, посидим.
Komence ni sidos ĉe la forno.

После фильму пойдём посмотрим. За вход заплачу.
Kaj poste ni iros spekti iun filmon. Mi pripagos vian bileton.

Не хочет.
Ŝi tamen ne volas.

Спасибо, ребята срамить начали.
Dankindas, ke niafabrikaj buboj komencis hontigi ŝin.

— Да брось ты,— говорят,— Катюша, своё мещанство. Любовь свободная.
— Forlasu vian filistrecon, Katja, — ili diris. — Nun estas libera amo.

Ломается.
Sed ŝi plu ŝajnigis ĉastecon.

Всё-таки, поломавшись, через неделю зашла.
Sed, iom obstininte, ŝi tamen venis post unu semajno.

Зашла и чуть не плачет, дура такая глупая.
Ŝi eniris, preskaŭ plorante, stultulino malsaĝa.

— Не могу,— говорит,— заходить. Симпатии, говорит, к вам не ощущаю.
— Mi ne povas, — ŝi diris, — viziti vin. Ĉar mi ne sentas al vi iun simpation.

— Э,— говорю,— гражданка! Знаем мы эти мещанские штучки.
— Hej, civitanino! — mi diris. — Konataj estas ĉi tiuj filistraĵoj.

Может, говорю, вам блондины эффектней, чем брунеты?
Ĉu eble blonduloj pli efektas vin ol brunuloj?

Пора бы, говорю, отвыкнуть от мещанской разницы.
Tempas jam dekutimiĝi de ĉi tiu filistreca elektemo.

Молчит. Не находит чего сказать.
Ŝi iom silentis, ne havante iujn vortojn.

— Пущай,— говорит,— мещанство лучше, а только не могу к вам заходить. В союз пойду жалиться.
— Estu prefere filistreco, — ŝi finfine diris, — tamen mi ne povas viziti vin. Mi iros al nia sindikat-oficejo por plendi.

Я говорю:
— Да я сам на тебя в Петросовет доложу за твои мещанские штучки.
Mi diris:
— Sed mi mem raportos pri vi al la magistrato pro via filistra konduto.

Так и махнул на неё рукой.
Mi do forsvingis mian intencon koncerne ŝin.

Потому вижу, девчонка с головой погрязши в мещанство.
Ĉar mi vidas, ke ĉi-knabinaĉo ĝis sia verto enmarĉiĝis en filistrecon.

И добро бы старушка или паразит погрязши, а то молоденькая, полненькая, осьмнадцати лет нет.
Estas pardoneble, se iu oldulino aŭ iu parazito enmarĉiĝis, sed ŝi ja estas juna, plaĉe diketa, eĉ dek ok jarojn ankoraŭ ne aĝas.

Обидно.
Tio ĉagrenas.

1925

Tradukis/esperantigis Igor Sokolov

Jen ankoraŭ unu tradukaĵo de elpelita kamarado Igor.
====================
Angla-lingvaj tradukoj de ĉi-rakonto:
https://en.m.wikisource.org/wiki/Rothschild%27s_Fi...
Pol-lingvaj tradukoj de ĉi-rakonto:
https://pl.m.wikisource.org/wiki/Skrzypce_Rotszyld...

Антон Чехов
Anton Ĉeĥov
Скрипка Ротшильда
La violono de Rotŝild

Городок был маленький, хуже деревни, и жили в нем почти одни только старики, которые умирали так редко, что даже досадно.
La urbeto estis malgranda, pli mizera ol iu vilaĝo, kaj ĉi tie loĝis preskaŭ nuraj geolduloj, kiuj mortis tiel malofte, ke tio eĉ elvokis ĉagrenon.

В больницу же и в тюремный замок гробов требовалось очень мало.
Ankaŭ en la hospitalo kaj en la prizona kastelo oni bezonis tre malmulte
da ĉerkoj.

Одним словом, дела были скверные.
Unuvorte, la stato de aferoj estis aĉa.

Если бы Яков Иванов был гробовщиком в губернском городе, то, наверное, он имел бы собственный дом и звали бы его Яковом Матвеичем;
Se Jakobo Ivanov estus ĉerkisto en la gubernia urbo, li verŝajne havus propran domon kaj oni nomus lin, uzante patronomon, Jakobo Matveiĉ;

здесь же в городишке звали его просто Яковом, уличное прозвище у него было почему-то — Бронза,
sed en ĉi-urbeto oni nomis lin simple Jakobo, lia loka kromnomo estis ial Bronzo,

а жил он бедно, как простой мужик, в небольшой старой избе, где была одна только комната,
kaj li estis malriĉa kiel simpla plebano, loĝante en malgranda malnova kabano, kiu havis nur unusolan ĉambron,

и в этой комнате помещались он, Марфа, печь, двухспальная кровать, гробы, верстак и всё хозяйство.
kaj en tiu ĉambro lokiĝis li mem, lia edzino Marfa, la forno, la duobla lito, ĉerkoj, la stablo kaj ĉiuj hejmaj mastrumaĵoj.

Яков делал гробы хорошие, прочные.
Jakobo produktadis bonkvalitajn kaj firmajn ĉerkojn.

Для мужиков и мещан он делал их на свой рост и ни разу не ошибся, так как выше и крепче его не было людей нигде, даже в тюремном замке, хотя ему было уже семьдесят лет.
Por muĵikoj kaj filistroj li faris tiujn laŭ propra staturo kaj ne eraris eĉ unufoje, ĉar nenie, eĉ en la prizona kastelo, estis homoj pli altaj kaj fortikaj ol li, kvankam li jam aĝis sepdek jarojn.

Для благородных же и для женщин делал по мерке и употреблял для этого железный аршин.
Sed por nobeloj kaj virinoj li faris ĉerkojn laŭmezure kaj uzis tiucele sian feran arŝinan mezurilon.

Заказы на детские гробики принимал он очень неохотно и делал их прямо без мерки, с презрением, и всякий раз, получая деньги за работу, говорил:
Mendoj pri porinfanaj ĉerketoj li akceptis tre malvolonte kaj faris tiujn sen iu anticipa primezuro, kun disdegno, kaj ĉiufoje, ricevante perlaboritan monon, li diris:

— Признаться, не люблю заниматься чепухой.
— Konfese, mi ne ŝatas okupiĝi pri bagateloj.

Кроме мастерства, небольшой доход приносила ему также игра на скрипке.
Krom la ĉerka metio, malgrandan enspezon donis al li ankaŭ violona ludado.

В городке на свадьбах играл обыкновенно жидовский оркестр, которым управлял лудильщик Моисей Ильич Шахкес, бравший себе больше половины дохода.
Dum nuptoj en la urbeto plejofte muzikis juda orkestro sub gvido de stanisto Moseo Iljĉ Ŝaĥkes, kiu ĉiufoje proprigis al si pli ol duonon de honorario.

Так как Яков очень хорошо играл на скрипке, особенно русские песни, то Шахкес иногда приглашал его в оркестр с платою по пятьдесят копеек в день, не считая подарков от гостей.
Ĉar Jakobo tre bone ludis per sia violono, precipe rusajn kantojn, Ŝaĥkes fojfoje invitis lin aliĝi la orkestron kontraŭ kvindek kopekoj tage kaj eventualaj donacoj de gastoj.

Когда Бронза сидел в оркестре, то у него прежде всего потело и багровело лицо;
Kiam Bronzo partoprenis la orkestron, lia vizaĝo preskaŭ tuj iĝis ŝvita kaj malhelruĝa;

было жарко, пахло чесноком до духоты, скрипка взвизгивала, у правого уха хрипел контрабас, у левого — плакала флейта, на которой играл рыжий тощий жид с целою сетью красных и синих жилок на лице, носивший фамилию известного богача Ротшильда.
estis varmege, sufoke odoris je ajlo, la violono stridis kaj ŝrikis, ĉe la dekstra orelo stertoris la kontrabaso, ĉe la maldekstra ploris la fluto, kiun ludis rufhara magra judo kun densa reto da ruĝaj kaj bluaj vejn-strekoj survizaĝe, havanta la saman familinomon kiel la fama riĉulo Rotŝild.

И этот проклятый жид даже самое веселое умудрялся играть жалобно.
Kaj ĉi tiu malbenita judaĉo eĉ la plej gajan muzikon kapablis ludi preskaŭ lamente.

Без всякой видимой причины Яков мало-помалу проникался ненавистью и презрением к жидам, а особенно к Ротшильду;
Sen iu reala kaŭzo Jakobo iom post iom pleniĝis je malamo kaj disdegno kontraŭ la judoj, kaj precipe kontraŭ ĉi tiu Rotŝild;

он начинал придираться, бранить его нехорошими словами и раз даже хотел побить его, и Ротшильд обиделся и проговорил, глядя на него свирепо:
li komencis fitrakti kaj aĉvorte skoldi ĉi-judon kaj foje eĉ volis pribati tiun, kaj Rotŝild ofendiĝis kaj diris, kolere rigardante lin:

— Если бы я не уважал вас за талант, то вы бы давно полетели у меня в окошке.
— Se mi ne respektus vin pro via talento, mi jam antaŭlonge flugigus vin trafenestren.

Потом заплакал.
Kaj, eliginte ĉi-frazon, la judo ekploris.

Поэтому Бронзу приглашали в оркестр не часто, только в случае крайней необходимости, когда недоставало кого-нибудь из евреев.
Tial oni invitis Bronzon aliĝi la orkestron malofte, nur okaze de urĝa neceso, kiam mankis iu el judaj muzikistoj.

Яков никогда не бывал в хорошем расположении духа, так как ему постоянно приходилось терпеть страшные убытки.
Jakobo neniam havis bonan humoron, ĉar li konstante suferis terurajn malprofitojn.

Например, в воскресенья и праздники грешно было работать, понедельник — тяжелый день, и таким образом в году набиралось около двухсот дней, когда поневоле приходилось сидеть сложа руки.
Ekzemple, laboro dum dimanĉoj kaj festotagoj egalis pekon, lundoj estis tagoj malfacilaj, kaj tiel ĉiujare akumuliĝis ĉirkaŭ ducent tagoj, kiam li vole-nevole devis sidi senfare.

А ведь это какой убыток!
Sed pro tio ja sekvas tiela malprofito!

Если кто-нибудь в городе играл свадьбу без музыки или Шахкес не приглашал Якова, то это тоже был убыток.
Se okazis, ke iu en la urbo aranĝis nupton senmuzike aŭ Ŝaĥkes ne invitis Jakobon, ankaŭ tio kaŭzis malprofiton.

Полицейский надзиратель был два года болен и чахнул, и Яков с нетерпением ждал, когда он умрет, но надзиратель уехал в губернский город лечиться и взял да там и умер.
La polic-inspektoro dum du jaroj malsanis kaj iĝis pli kaj pli febla, kaj Jakobo streĉe atendis lian morton, sed la inspektoro forveturis por kuracado en la gubernian urbon kaj preferis morti tie.

Вот вам и убыток, по меньшей мере рублей на десять, так как гроб пришлось бы делать дорогой, с глазетом.
Kaj pro tio certe estis malprofito, almenaŭ je dek rubloj, ĉar por tiela homo endus fari sufiĉe altprezan ĉerkon, kun brokaĵo.

Мысли об убытках донимали Якова особенно по ночам;
Pensoj pri malprofitoj plej akre turmentis Jakobon dum noktoj;

он клал рядом с собой на постели скрипку и, когда всякая чепуха лезла в голову, трогал струны, скрипка в темноте издавала звук, и ему становилось легче.
li kutime metis sian violonon surliten apud si, kaj kiam en lian menson rampis iuspecaj maltrankvilaĵoj, li tuŝis la kordojn, la violono sonis en mallumo, kaj li sentis sin pli komforte.

Шестого мая прошлого года Марфа вдруг занемогла.
La sesan de majo de pasinta jaro Marfa subite ekmalsanis.

Старуха тяжело дышала, пила много воды и пошатывалась, но все-таки утром сама истопила печь и даже ходила по воду.
La oldulino malfacile spiris, trinkis multe da akvo kaj iom ŝanceliĝis, tamen matene memstare hejtis la fornon kaj eĉ alportis de la puto akvon.

К вечеру же слегла.
Sed jam vespere ŝi fartis tre malbone.

Яков весь день играл на скрипке; когда же совсем стемнело, взял книжку, в которую каждый день записывал свои убытки, и от скуки стал подводить годовой итог.
Jakobo la tutan tagon ludis la violonon; kaj kiam ekstere absolute krepuskiĝis, li prenis la notlibron, en kiun li ĉiutage enskribis informon pri siaj malprofitoj, kaj pro enuo komencis resumi la tutaĵon por la pasinta jaro.

Получилось больше тысячи рублей.
Rezultis pli ol mil rubloj.

Это так потрясло его, что он хватил счетами о пол и затопал ногами.
Tio tiel ĉagrenis lin, ke li plensvinge ĵetis sian abakon surplanken kaj ekstampfis per la piedoj.

Потом поднял счеты и опять долго щелкал и глубоко, напряженно вздыхал.
Poste li levis la abakon kaj denove longe klakis per ĝiaj disketoj, profunde kaj streĉe suspirante.

Лицо у него было багрово и мокро от пота.
Lia vizaĝo estis densruĝa kaj humida pro ŝvito.

Он думал о том, что если бы эту пропащую тысячу рублей положить в банк, то в год проценту накопилось бы самое малое — сорок рублей.
Li pensis pri tio, ke se li enbankigus ĉi tiun perditan milon da rubloj, tiukaze dum unu jaro akumuliĝis ne malpli ol kvardek rubloj de interezo.

Значит, и эти сорок рублей тоже убыток.
Sekve, ankaŭ ĉi tiuj kvardek rubloj estis malprofito.

Одним словом, куда ни повернись, везде только убытки и больше ничего.
Unuvorte, kien ajn oni turnu sin, ĉiuflanke estas nur malprofitoj kaj nenio pli.

— Яков! — познала Марфа неожиданно. — Я умираю!
— Jakobo! — subite vokis Marfa. — Mi mortas!

Он оглянулся на жену.
Li rerigardis al sia edzino.

Лицо у нее было розовое от жара, необыкновенно ясное и радостное.
Ŝia vizaĝo estis rozkolora pro febro, nekutime serena kaj ĝoja.

Бронза, привыкший всегда видеть ее лицо бледным, робким и несчастным, теперь смутился.
Bronzo, kiu alkutimiĝis vidi ŝian vizaĝon ĉiam pala, kun timema kaj malfeliĉa esprimo, nun eksentis embarason.

Похоже было на то, как будто она в самом деле умирала и была рада, что наконец уходит навеки из этой избы, от гробов, от Якова…
Aspektis tiel, kvazaŭ ŝi efektive estis mortanta kaj ĝojis pri tio, ke ŝi finfine por ĉiam forlasas ĉi-dometon, la ĉerkojn kaj Jakobon...

И она глядела в потолок и шевелила губами, и выражение у нее было счастливое, точно она видела смерть, свою избавительницу, и шепталась с ней.
Kaj ŝi okulumis la plafonon kaj movetis siajn lipojn, kaj havis feliĉan vizaĝesprimon, kvazaŭ ŝi vidus sian morton-liberigonton, kaj interflustrus kun ĝi.

Был уже рассвет, в окно видно было, как горела утренняя заря.
Ekstere jam mateniĝis, tra la fenestro videblis, kiel ruĝas la aŭroro.

Глядя на старуху, Яков почему-то вспомнил, что за всю жизнь он, кажется, ни разу не приласкал ее, не пожалел, ни разу не догадался купить ей платочек или принести со свадьбы чего-нибудь сладенького, а только кричал на нее, бранил за убытки, бросался на нее с кулаками;
Rigardante sian maljunan edzinon, Jakobo ial rememoris, ke dum sia tuta vivo li, ŝajne, ne eĉ unufoje prikaresis aŭ kompatis ŝin, ne eĉ unufoje ekhavis ideon, ke li povus aĉeti por ŝi kaptukon aŭ kunporti post iu nupto ion dolĉan; li kutimis nur krii al ŝi, skoldi ŝin pro malprofitoj, impeti al ŝi kun la pugnoj;

правда, он никогда не бил ее, но все-таки пугал, и она всякий раз цепенела от страха.
li fakte neniam batis ŝin, sed tamen timigis, kaj ŝi ĉiufoje stuporis pro teruro.

Да, он не велел ей пить чай, потому что и без того расходы большие, и она пила только горячую воду.
Krome, li ne permesis al ŝi trinki teon, ĉar sen tio estis grandaj elspezoj, kaj ŝi trinkis nur boligitan akvon.

И он понял, отчего у нее теперь такое странное, радостное лицо, и ему стало жутко.
kaj li komprenis, kial ŝi havas nun tiel strangan, ĝojan vizaĝesprimon, kaj li eksentis fortegan angoron.

Дождавшись утра, он взял у соседа лошадь и повез Марфу в больницу.
Ĝisatendinte la matenon, li pruntis najbaran ĉevalon kaj veturigis Marfan al la hospitalo.

Тут больных было немного и потому пришлось ему ждать недолго, часа три.
Tie estis malmulte da pacientoj kaj tial li atendis ne tre longe, dum ĉirkaũ tri horoj.

К его великому удовольствию, в этот раз принимал больных не доктор, который сам был болен, а фельдшер Максим Николаич, старик, про которого все в городе говорили, что хотя он и пьющий и дерется, но понимает больше, чем доктор.
Jakobon ege prezurigis la fakto, ke ĉi-foje la malsanulojn ekzamenis ne la doktoro, kiu malsanis mem, sed la olda helpkuracisto, Maksimo Nikolaiĉ, pri kiu ĉiuj en la urbo diris, ke kvankam li estas batalema drinkulo, li tamen pli kompetentas ol la doktoro.

— Здравия желаем, — сказал Яков, вводя старуху в приемную.
— Nian grandan saluton, — prononcis Jakobo, enkondukante sian maljunan edzinon en la akceptejon.

— Извините, всё беспокоим вас, Максим Николаич, своими пустяшными делами.
— Pardonu, Maksimo Nikolaiĉ, ke ni senĉese ĝenas vin per niaj bagatelaj problemoj.

Вот, изволите видеть, захворал мой пре́дмет. Подруга жизни, как это говорится, извините за выражение…
Jen, bonvolu atenti, ekmalsanis mia parulino. La tutviva amikino, kiel oni diras, pardonu ĉi-esprimon...

Нахмурив седые брови и поглаживая бакены, фельдшер стал оглядывать старуху, а она сидела на табурете сгорбившись и, тощая, остроносая, с открытым ртом, походила в профиль на птицу, которой хочется пить.
Kuntirinte la grizajn brovojn kaj glatumante siajn vangharojn, la helpkuracisto komencis pririgardi la oldulinon, dum tiu, ĝibiginte sian dorson, sidis sur la tabureto kaj ĉi-aspekte — magra, akrenaza, kun la ovrita buŝo — similis profile iun soifantan birdon.

— М-да… Так… — медленно проговорил фельдшер и вздохнул. — Инфлуэнца, а может и горячка. Теперь по городу тиф ходит. Что ж? Старушка пожила, слава богу… Сколько ей?
— Jes... Tiel do... — malrapide eligis la medicinisto kaj suspiris. — Estas influenco, sed eble eĉ febro. Niaurbe nun tifo promenas. Nu, fakte la oldulino sufiĉe vivis, dank' al Dio... Kiom ŝi aĝas?

— Да без года семьдесят, Максим Николаич.
— Preskaŭ sepdek, mankas nur unu jaro, Maksimo Nikolaič.

— Что ж? Пожила старушка. Пора и честь знать.
— Nu, jes ja... La oldulino havis longan vivon. Tempas adiaŭi ĉi-mondon.

— Оно, конечно, справедливо изволили заметить, Максим Николаич, — сказал Яков, улыбаясь из вежливости, — и чувствительно вас благодарим за вашу приятность, но позвольте вам выразиться, всякому насекомому жить хочется.
— Tion vi, certe, plenjuste bonvolis aserti, — diris Jakobo kun afabla rideto, — kaj ni tutkore dankas vin pro via agrableco, tamen permesu al mi atentigi, ke eĉ ajna insekteto strebas vivi.

— Мало ли чего! — сказал фельдшер таким тоном, как будто от него зависело жить старухе или умереть.
— Jen kia deziro! — diris la kuracisto tieltone, kvazaŭ de li dependus, ĉu la oldulino vivu plu aŭ mortu.

— Ну, так вот, любезный, будешь прикладывать ей на голову холодный компресс и давай вот эти порошки по два в день. А за сим досвиданция, бонжур.
— Nu, tiel do, karulo... Metu sur ŝian kapon malvarmajn kompresojn kaj donu al ŝi ĉi-pulvorojn — po du ĉiutage. Kaj nun... ĝisrevidancu, bonĵur.

По выражению его лица Яков видел, что дело плохо и что уж никакими порошками не поможешь;
Rigardante la mienon de l' kuracisto, Jakobo konsciis, ke la situacio estas senespera kaj jam neniuj pulvoroj povas helpi;

для него теперь ясно было, что Марфа помрет очень скоро, не сегодня-завтра.
por li nun estis klare, ke Marfa mortos tre baldaŭ, eble hodiaŭ aŭ morgaŭ.

Он слегка толкнул фельдшера под локоть, подмигнул глазом и сказал вполголоса:
Li puŝetis la kuraciston subkubute, unuokule palpebrumis kaj diris duonvoĉe:

— Ей бы, Максим Николаич, банки поставить.
— Estus bone, Maksimo Nikolaiĉ, se vi aplikus al ŝi kupojn.

— Некогда, некогда, любезный. Бери свою старуху и уходи с богом. Досвиданция.
— Mankas tempo, karulo. Prenu vian parulinon kaj foriru kun dia protekto.. Ĝisrevidancu.

— Сделайте такую милость, — взмолился Яков.
— Faru tielan favoraĵon, — ekpetegis Jakobo.

— Сами изволите знать, если б у нее, скажем, живот болел или какая внутренность, ну, тогда порошки и капли, а то ведь в ней простуда!
— Vi mem bonege scias, ke se al ŝi, ekzemple, dolorus la stomako aŭ iu alia internaĵo, tiuokaze vere taŭgus pulvoroj kaj gutoj, sed ŝi ja havas malvarmumon!

При простуде первое дело — кровь гнать, Максим Николаич.
Kiam estas malvarmumo oni plej unue pelas sangon, Maksimo Nikolaiĉ.

А фельдшер уже вызвал следующего больного, и в приемную входила баба с мальчиком.
Sed la helpkuracisto jam vokis laŭvican pacienton, kaj en la akceptejon paŝis virino kun knabo.

— Ступай, ступай… — сказал он Якову, хмурясь. — Нечего тень наводить.
— Marŝu, marŝu... — diris li al Jakobo, kuntirinte la brovojn. — Ne ombru la lokon.

— В таком случае поставьте ей хоть пьявки! Заставьте вечно бога молить!
— Ĉi-okaze alsuĉigu al ŝi almenaŭ hirudojn! Ŝuldigu min eterne preĝi por vi!

Фельдшер вспылил и крикнул:
La kuracisto eferveskis kaj elkriis:

— Поговори мне еще! Ддубина…
— Ĉesu babilaĉi! Ŝtipkapulo...

Яков тоже вспылил и побагровел весь, но не сказал ни слова, а взял под руку Марфу и повел ее из приемной.
Ankaŭ Jakobo ekbolis, lia vizaĝo iĝis malhelruĝa, sed li ne eligis eĉ unu vorton kaj, preninte Marfan je kubuto, kondukis ŝin for.

Только когда уж садились в телегу, он сурово и насмешливо поглядел на больницу и сказал:
Nur kiam ili estis sidiĝantaj sur la ĉaron, li severe kaj moke ekrigardis la hospitalon kaj diris:

— Насажали вас тут артистов! Богатому небось поставил бы банки, а для бедного человека и одной пьявки пожалел. Ироды!
— Diablaj aktoraĉoj!.. Kiu do instalaĉis vin ĉi tie?.. Iun riĉulon li tuj traktus per kupoj, sed por la malriĉa homo eĉ unusolan hirudon avaris. Heroduloj!

Когда приехали домой, Марфа, войдя в избу, минут десять простояла, держась за печку.
Kiam ili revenis hejmen, Marfa, enpaŝinte la kabanon, dum ĉirkaŭ dek minutoj staris, apoginte sin al la forno.

Ей казалось, что если она ляжет, то Яков будет говорить об убытках и бранить ее за то, что она всё лежит и не хочет работать.
Ŝi supozis, ke apenaŭ ŝi kuŝiĝos, Jakobo tuj ekos paroli pri malprofitoj kaj skoldi ŝin pro tio, ke ŝi nur kuŝas kaj ne volas labori.

А Яков глядел на нее со скукой и вспоминал, что завтра Иоанна богослова, послезавтра Николая чудотворца, а потом воскресенье, потом понедельник — тяжелый день.
Intertempe Jakobo rigardis ŝin kun enuo kaj pensis pri tio, ke morgaŭ estos sanktultago de Johano-evangeliisto, postmorgaŭ — tiu de Nikolao-miraklofaranto, kaj poste estos dimanĉo, post kiu sekvas lundo — malfacila tago.

Четыре дня нельзя будет работать, а наверное Марфа умрет в какой-нибудь из этих дней; значит, гроб надо делать сегодня.
En daŭro de kvar tagoj maldecas do labori, sed Marfa verŝajne mortos dum iu el tiuj tagoj; sekve necesas fari ĉerkon hodiaŭ.

Он взял свой железный аршин, подошел к старухе и снял с нее мерку.
Li prenis sian feran mezurilon, proksimiĝis al la edzino kaj difinis ŝiajn dimensiojn.

Потом она легла, а он перекрестился и стал делать гроб.
Post tio ŝi kuŝiĝis, kaj li krucosignis sin kaj komencis fari la ĉerkon.

Когда работа была кончена, Бронза надел очки и записал в свою книжку:
Kiam tiu laboro estis finita, Bronzo surmetis la okulvitrojn kaj enskribis en sian notlibron:

«Марфе Ивановой гроб — 2 р. 40 к.».
"Ĉerko por Marfa Ivanova — du rubloj kaj kvardek kopekoj.

И вздохнул.
Post tio li suspiris.

Старуха всё время лежала молча с закрытыми глазами.
Dum longaj horoj la oldulino kuŝis silente, kun fermitaj okuloj.

Но вечером, когда стемнело, она вдруг позвала старика.
Sed vespere, kiam ekstere krepuskiĝis, ŝi subite vokis la oldulon.

— Помнишь, Яков? — спросила она, глядя на него радостно.
— Ĉu vi memoras, Jakobo? — ŝi demandis, rigardante lin kun ĝoja vizaĝesprimo.

— Помнишь, пятьдесят лет назад нам бог дал ребеночка с белокурыми волосиками?
— Ĉu vi memoras, kiel antaŭ kvindek jaroj Dio donacis al ni infaneton kun blondaj haretoj?

Мы с тобой тогда всё на речке сидели и песни пели… под вербой.
Tiam ni ofte sidis ĉe la rivero kaj kantis... sub la saliko.

— И, горько усмехнувшись, она добавила:
— Kaj kun amara subrido ŝi aldonis:

— Умерла девочка.
— Mortis tiu knabineto.

Яков напряг память, но никак не мог вспомнить ни ребеночка, ни вербы.
Jakobo streĉis sian menson, sed nenion sukcesis rememori — nek la infaneton, nek la salikon.

— Это тебе мерещится, — сказал он.
— Vi nur vizias tion, — li diris.

Приходил батюшка, приобщал и соборовал.
Oni venigis la pastron, kiu plenumis la sakramenton de komunio kaj unkto.

Потом Марфа стала бормотать что-то непонятное и к утру скончалась.
Post iom da tempo Marfa komencis murmuri ion nekompreneblan kaj matene de sekva tago forpasis.

Старухи-соседки обмыли, одели и в гроб положили.
Kelkaj maljunaj najbarinoj ŝin lavis, vestis kaj kuŝigis en la ĉerkon.

Чтобы не платить лишнего дьячку, Яков сам читал псалтырь, и за могилку с него ничего не взяли, так как кладбищенский сторож был ему кум.
Ne dezirante pripagi servon de la diakono, Jakobo mem laŭtlegis psalmojn, kaj ankaŭ fosado de la sepultejo kostis al li nenion, ĉar la tombeja gardisto estis lia baptano.

Четыре мужика несли до кладбища гроб, но не за деньги, а из уважения.
Kvar viroj portis la ĉerkon ĝis la tombejo, kaj ili faris tion ne pro mono, sed pro respekto.

Шли за гробом старухи, нищие, двое юродивых, встречный народ набожно крестился…
Post la ĉerko iris oldulinoj, almozuloj kaj du ĉi-urbaj beatuloj; la renkontitaj pasantoj pie krucosignis sin.

И Яков был очень доволен, что всё так честно, благопристойно и дешево и ни для кого не обидно.
Kaj Jakobo estis tre kontenta, ke la tuta funebra ceremonio efektiviĝis digne, dece, ĉipe kaj ne ofende por iu ajn.

Прощаясь в последний раз с Марфой, он потрогал рукой гроб и подумал:
Adiaŭante por ĉiam sian edzinon, li tuŝis la ĉerkon kaj mense notis:

«Хорошая работа!»
"Bonega laboraĵo!"

Но когда он возвращался с кладбища, его взяла сильная тоска.
Sed kiam Jakobo reiris de la tombejo, lin ekposedis intensa angoro.

Ему что-то нездоровилось: дыхание было горячее и тяжкое, ослабели ноги, тянуло к питью.
Li sentis sin kvazaŭ malsana: lia spirado estis varmega kaj malfacila, la gamboj malfortiĝis, aperis soifo.

А тут еще полезли в голову всякие мысли.
Kaj krome enkapen komencis penetri diversaj pensoj.

Вспомнилось опять, что за всю свою жизнь он ни разу не пожалел Марфы, не приласкал.
Li denove rememoris, ke dum la tuta kunvivo li ne eĉ unufoje kompatis aŭ prikaresis sian edzinon.

Пятьдесят два года, пока они жили в одной избе, тянулись долго-долго, но как-то так вышло, что за всё это время он ни разу не подумал о ней, не обратил внимания, как будто она была кошка или собака.
Tiuj kvindek du jaroj, dum kiuj ili loĝis en sia dometo, daŭris tre longe, tamen iel okazis, ke dum tuta ĉi-tempo li neniam reale pensis pri Marfa, nek atentis ŝin, kvazaŭ ŝi estus kato aŭ hundo.

А ведь она каждый день топила печь, варила и пекла, ходила по воду, рубила дрова, спала с ним на одной кровати, а когда он возвращался пьяный со свадеб, она всякий раз с благоговением вешала его скрипку на стену и укладывала его спать, и всё это молча, с робким, заботливым выражением.
Sed ŝi ja ĉiutage hejtis la fornon, kuiris kaj bakis, alportis akvon, hakis hejtlignon, dormis kun li en unu lito, kaj kiam li revenadis post nuptoj en ebria stato, ŝi ĉiufoje kun adoro pendigis lian violonon surmuren kaj kuŝigis lin por dormi, farante ĉion tion silente, kun timema kaj zorga mieno.

Навстречу Якову, улыбаясь и кланяясь, шел Ротшильд.
Renkonten al Jakobo, ridetante kaj riverencante, iris Rotŝild.

— А я вас ищу, дяденька! — сказал он. — Кланялись вам Мойсей Ильич и велели вам за̀раз приходить к ним.
— Sed mi serĉas ĝuste vin, oĉjo! — li diris. — Moseo Iljĉ riverencas al vi kaj volas, ke vi tuj venu al li.

Якову было не до того. Ему хотелось плакать.
Jakobo havis neniun emon al tio. Li deziris plori.

— Отстань! — сказал он и пошел дальше.
— Lasu min sola! — li diris kaj iris plu.

— А как же это можно? — встревожился Ротшильд, забегая вперед. — Мойсей Ильич будут обижаться! Они велели за́раз!
— Sed kiel tio eblas? — eksklamaciis Rotŝild, antaŭkurinte Jakobon. — Moseo Iljiĉ ofendiĝos! Li diris, ke vi venu tuj!

Якову показалось противно, что жид запыхался, моргает и что у него так много рыжих веснушек.
Jakobo eksentis abomenon pro tio, ke la judo anhelas, palpebrumas kaj havas tiom multe da rufaj lentugoj.

И было гадко глядеть на его зеленый сюртук с темными латками и на всю его хрупкую, деликатную фигуру.
Kaj estis tre malagrable rigardi al lia verda surtuto kun malhelaj flikaĵoj kaj al lia tuta fragila, delikata figuro.

— Что ты лезешь ко мне, чеснок? — крикнул Яков. — Не приставай!
— Kial vi tedas min, ajlulo? — elkriis Jakobo. — Ne molestu min!

Жид рассердился и тоже крикнул:
La judo koleriĝis kaj ankaŭ laŭtigis sian viĉon:

— Но ви пожалуста потише, а то ви у меня через забор полетите!
— Sed vi estu pli kvieta perfavore, alie mi tuj flugigos vin transbarilen!

— Прочь с глаз долой! — заревел Яков и бросился на него с кулаками. — Житья нет от пархатых!
— Foriĝu de miaj okuloj! — ekmuĝis Jakobo kaj impetis al li kun pugnitaj manoj. — Maleblas vivi pro vi, tempibuklaj favulaĉoj!

Ротшильд помертвел от страха, присел и замахал руками над головой, как бы защищаясь от ударов, потом вскочил и побежал прочь что есть духу.
Rotŝild paliĝis pro timo, kaŭriĝis kaj eksvingis per la brakoj super sia kapo, kvazaŭ defendante sin kontraŭ frapoj, poste saltleviĝis kaj kuris for tiel rapide, kiel li kapablis.

На бегу он подпрыгивал, всплескивал руками, и видно было, как вздрагивала его длинная, тощая спина.
Dum sia kurado li jen kaj jen kapriolis, ĵetante la manojn supren, kaj estis videble kiel ektremas lia longa, magra dorso.

Мальчишки обрадовались случаю и бросились за ним с криками: «Жид! Жид!»
Kelkaj buboj ĝoje kaptis la okazon kaj ekis persekuti lin, kriante: "Judaĉo! Judaĉo!"

Собаки тоже погнались за ним с лаем.
Surstrataj hundoj ekbojis kaj ankaŭ postkuris lin.

Кто-то захохотал, потом свистнул, собаки залаяли громче и дружнее…
Iu ekridegis, poste fajfis, kaj la hundoj daŭrigis boji pli laŭte kaj akorde.

Затем, должно быть, собака укусила Ротшильда, так как послышался отчаянный, болезненный крик.
Poste iu hundo verŝajne mordis Rotŝild'on, ĉar aŭdiĝis despera, dolorplena krio.

Яков погулял по выгону, потом пошел по краю города, куда глаза глядят, и мальчишки кричали: «Бронза идет! Бронза идет!»
Jakobo iom promenis sur la paŝtejo, poste sencele ekpaŝis laŭ urborando, kaj renkontitaj buboj kriis: "Bronzo iras! Bronzo iras!"

А вот и река. Тут с писком носились кулики, крякали утки.
Kaj jen estas la rivero. Ĉi tie fulme flugis pepantaj kalidroj, kvakis anasoj.

Солнце сильно припекало, и от воды шло такое сверканье, что было больно смотреть.
La suno radiis varmege, kaj la akva supraĵo spegulis tiel intensan rebrilon, ke ĝi dolorigis la okulojn.

Яков прошелся по тропинке вдоль берега и видел, как из купальни вышла полная краснощекая дама, и подумал про нес: «Ишь ты, выдра!»
Paŝante laŭbordan vojeton, Jakobo ekvidis, kiel el la riverbanejo eliris korpulenta ruĝvanga sinjorino, kaj mense prikomentis ŝin: "Ho, lutrino!"

Недалеко от купальни мальчишки ловили на мясо раков; увидев его, они стали кричать со злобой: «Бронза! Бронза!»
Proksime al la banejo kelkaj buboj kaptadis kankrojn per vianda logaĵo; rimarkinte Jakobon, ili komencis malice krii: "Bronzo! Bronzo!"

А вот широкая старая верба с громадным дуплом, а на ней вороньи гнезда…
Kaj jen estas larĝa olda saliko kun ega kaverno kaj kornikaj nestoj surbranĉe.

И вдруг в памяти Якова, как живой, вырос младенчик с белокурыми волосами и верба, про которую говорила Марфа.
Kaj subite en la memoro de Jakobo vive bildiĝis la blondhara bebo kaj la saliko, pri kiu parolis Marfa.

Да, это и есть та самая верба — зеленая, тихая, грустная… Как она постарела, бедная!
Ho jes, ĉi-arbo estas ĝuste tiu saliko — verda, kvieta, melankolia... Ho, kiel ĝi maljuniĝis, kompatinda...

Он сел под нее и стал вспоминать.
Li sidiĝis sub la salikon kaj komencis rememori.

На том берегу, где теперь заливной луг, в ту пору стоял крупный березовый лес,
Sur la kontraŭa bordo, kie nun estas riverherbejo, tiutempe staris ega betularo.

а вон на той лысой горе, что виднеется на горизонте, тогда синел старый-старый сосновый бор.
kaj jen sur tiu kalva monto, kiu vidiĝas ĉe la horizonto, tiam bluis tre olda pinarbaro.

По реке ходили барки.
Laŭ la rivero navigadis barkoj.

А теперь всё ровно и гладко, и на том берегу стоит одна только березка, молоденькая и стройная, как барышня, а на реке только утки да гуси, и не похоже, чтобы здесь когда-нибудь ходили барки.
Sed nun ĉio ebenas kaj glatas, kaj sur la kontraŭa bordo staras nur unusola betuleto, juna kaj svelta kiel iu fraŭlino, kaj sur la rivero estas nur anasoj kaj anseroj, kaj nenio supozigas, ke ĉi tie iam navigadis barkoj.

Кажется, против прежнего и гусей стало меньше.
Ŝajnas, ke kompare kun pasintaj jaroj ankaŭ la aro da anseroj malpliiĝis.

Яков закрыл глаза, и в воображении его одно навстречу другому понеслись громадные стада белых гусей.
Jakobo fermis la okulojn, kaj en lia imago renkonten unu al la alia impetis egaj gregoj da blankaj anseroj.

Он недоумевал, как это вышло так, что за последние сорок или пятьдесят лет своей жизни он ни разу не был на реке, а если, может, и был, то не обратил на нее внимания?
Li perplekse demandis sin, kiel povis okazi, ke dum lastaj kvardek aŭ kvindek jaroj de sia vivo li ne eĉ unufoje venis al la rivero, aŭ, se li tamen estis ĉi tie, ne atentis ĝin?

Ведь река порядочная, не пустячная;
Ĉi-rivero estas ja sufiĉe granda, ne bagatela;

на ней можно было бы завести рыбные ловли, а рыбу продавать купцам, чиновникам и буфетчику на станции и потом класть деньги в банк;
ĉi tie eblus aranĝi fiŝadon, kaj vendi fiŝojn al negocistoj, oficistoj kaj al la stacidoma bufedisto kaj poste enbankigi akiritan monon.

можно было бы плавать в лодке от усадьбы к усадьбе и играть на скрипке, и народ всякого звания платил бы деньги;
li povus moviĝi en boato de vilao al vilao kaj ludi sian violonon, kaj homoj de diversaj rangoj pripagus lian muzikon;

можно было бы попробовать опять гонять барки — это лучше, чем гробы делать;
li povus denove entrepreni kondukadon de barkoj — tio estus pli preferinda ol farado de ĉerkoj;

наконец, можно было бы разводить гусей, бить их и зимой отправлять в Москву; небось одного пуху в год набралось бы рублей на десять.
finfine li povus bredi anserojn, buĉi ilin kaj ekspedi vintre en Moskvon; probable nura lanugo profitigus ĉirkaŭ dek rublojn jare.

Но он прозевал, ничего этого не сделал.
Sed li preterlasis la ŝancojn kaj nenion entreprenis.

Какие убытки! Ах, какие убытки!
Kiom da malprofitoj! Ho, kiom da malprofitoj!

А если бы всё вместе — и рыбу ловить, и на скрипке играть, и барки гонять, и гусей бить, то какой получился бы капитал!
Kaj se li farus ĉion tion samtempe — fiŝumus, ludus la violonon, kondukus barkojn, buĉus anserojn — ho, kiom da kapitalo tiuokaze akumuliĝus!

Но ничего этого не было даже во сне,
Sed nenio el tio efektiviĝis eĉ ensonĝe,

жизнь прошла без пользы, без всякого удовольствия, пропала зря, ни за понюшку табаку;
lia vivo pasis senutile, sen iu plezuro, ĝi estis disipita vane, pro iuj bagateloj;

впереди уже ничего не осталось, а посмотришь назад — там ничего, кроме убытков, и таких страшных, что даже озноб берет.
antaŭe lin jam nenio atendas, kaj se rigardi posten, tie estas nenio krom malprofitoj — tiel teruraj, ke tio eĉ frostigas.

И почему человек не может жить так, чтобы не было этих потерь и убытков?
Kial do oni ne povas vivi sen ĉiuj tiuj perdoj kaj malprofitoj?

Спрашивается, зачем срубили березняк и сосновый бор?
Por kio — jen demando — oni elhakis la betularon kaj la pinarbaron?

Зачем даром гуляет выгон?
Kial senutilas ĉi-herbejo?

Зачем люди делают всегда именно не то, что нужно?
Kial homoj ĉiam faras ne tion, kio estas necesa?

Зачем Яков всю свою жизнь бранился, рычал, бросался с кулаками, обижал свою жену и, спрашивается, для какой надобности давеча напугал и оскорбил жида?
Por kio li mem tutvive skoldis kaj ofendis sian edzinon, graŭlis, impetis al ŝi kun la pugnoj, kaj pro kiu neceso, oni povus demandi, li timigis kaj insultis hodiaŭ tiun judon?

Зачем вообще люди мешают жить друг другу?
Por kio ĝenerale homoj malhelpas vivon unu al la alia?

Ведь от этого какие убытки! Какие страшные убытки!
Tio ja kaŭzas tiom da malprofitoj! Ho, kiom da teruraj malprofitoj!

Если бы не было ненависти и злобы, люди имели бы друг от друга громадную пользу.
Se ne ekzistus malamo kaj malico, homoj ricevus egan utilon unu de la alia.

Вечером и ночью мерещились ему младенчик, верба, рыба, битые гуси, и Марфа, похожая в профиль на птицу, которой хочется пить, и бледное, жалкое лицо Ротшильда, и какие-то морды надвигались со всех сторон и бормотали про убытки.
Vespere kaj nokte al Jakobo viziiĝis la bebo, la saliko, fiŝoj, buĉitaj anseroj, kaj Marfa, kiu similis profile soifantan birdon, kaj pala, mizera vizaĝo de Rotŝild, kaj iuj muzeloj proksimiĝis al li de ĉiuj direktoj, murmurante pri malprofitoj.

Он ворочался с боку на бок и раз пять вставал с постели, чтобы поиграть на скрипке.
Li turniĝadis de unu flanko al la alia kaj elletiĝis eble kvinfoje por ludi sian violonon.

Утром через силу поднялся и пошел в больницу.
Matene Jakobo pene leviĝis kaj iris al la hospitalo.

Тот же Максим Николаич приказал ему прикладывать к голове холодный компресс, дал порошки, и по выражению его лица и по тону Яков понял, что дело плохо и что уж никакими порошками не поможешь.
Tiu sama Maksimo Nikolaiĉ ordonis, ke li metu surkapen malvarman kompreson, donis pulvorojn, kaj laŭ ties mieno kaj voĉtono Jakobo komprenis, ke lia sanstato malbonegas kaj jam neniuj pulvoroj kapablas helpi.

Идя потом домой, он соображал, что от смерти будет одна только польза: не надо ни есть, ни пить, ни платить податей, ни обижать людей, а так как человек лежит в могилке не один год, а сотни, тысячи лет, то, если сосчитать, польза окажется громадная.
Paŝante hejmen, li pensis, ke morto havigas senduban utilon: necesas nek manĝi, nek trinki, nek pagi impostojn, nek ofendi homojn, kaj ĉar oni kuŝas entombe ne unu jaron, sed dum centoj aŭ miloj da jaroj, do utilo, se oni kalkulus, estos grandega.

От жизни человеку — убыток, а от смерти — польза.
Vivo kaŭzas al homoj nur malprofitojn, sed morto havigas utilon.

Это соображение, конечно, справедливо, но все-таки обидно и горько: зачем на свете такой странный порядок, что жизнь, которая дается человеку только один раз, проходит без пользы?
Ĉi-konkludo estis certe justa, sed tio tamen amare afliktis: kial en la mondo ekzistas tiel stranga aranĝo, pro kiu vivo, donita al homo nur unufoje, pasas sen iu utilo?

Не жалко было умирать, но как только дома он увидел скрипку, у него сжалось сердце и стало жалко.
Jakobo nenion bedaŭris, pensante pri sia morto, sed kiam, reveninte hejmen, li ekvidis sian violonon, lia koro premiĝis kaj li sentis domaĝon.

Скрипку нельзя взять с собой в могилу, и теперь она останется сиротой и с нею случится то же, что с березняком и с сосновым бором.
Li ne povos kunpreni la violonon entomben, sekve ĝi fariĝos kvazaŭ orfano, kaj ĝin atendas sorto, simila al tiu, kiun havis la betularo kaj la pinarbaro.

Всё на этом свете пропадало и будет пропадать!
Ĉi-monde ĉio malaperadis kaj malaperados plu!

Яков вышел из избы и сел у порога, прижимая к груди скрипку.
Jakobo eliris el sia kabano kaj sidiĝis ĉe la sojlo, alpremante la violonon al sia brusto.

Думая о пропащей, убыточной жизни, он заиграл, сам не зная что, но вышло жалобно и трогательно, и слезы потекли у него по щекам.
Pensante prl sia vana, senutila vivo, plena je malprofitoj, li ekludis sian instrumenton, eĉ ne sciante, kion li muzikas, tamen la melodio rezultis tiel melankolia kaj kortuŝa, ke laŭ liaj vangoj ekfluis larmoj.

И чем крепче он думал, тем печальнее пела скрипка.
Kaj ju pli intense li meditis, des pli triste kantis la violono.

Скрипнула щеколда раз-другой, и в калитке показался Ротшильд.
Intertempe dufoje grincis la klinko, kaj ĉe la barila pordeto aperis Rotŝild.

Половину двора прошел он смело, но, увидев Якова, вдруг остановился, весь съежился и, должно быть, от страха стал делать руками такие знаки, как будто хотел показать на пальцах, который теперь час.
Duonon de la kortspaco li trairis kuraĝe, sed, rimarkinte Jakobon, subite haltis, tutkorpe kuntiriĝis kaj verŝajne pro timo komencis fari per la manoj iuj signojn, kvazaŭ dezirante montri perfingre, kioma horo nun estas.

— Подойди, ничего, — сказал ласково Яков и поманил его к себе. — Подойди!
— Ĉio enordas, proksimiĝu, — milde diris Jakobo kun invita gesto. — Proksimiĝu!

Глядя недоверчиво и со страхом, Ротшильд стал подходить и остановился от него на сажень.
Rigardante malfide kaj timeme, Rotŝild ekpaŝis plu kaj haltis je klafta distanco de li.

— А вы, сделайте милость, не бейте меня! — сказал он, приседая.
— Sed vi faru favoraĵon, ne batu min! — diris la judo, iom fleksante la genuojn.

— Меня Мойсей Ильич опять послали.
— Moseo Iljiĉ denove sendis min al vi.

Не бойся, говорят, поди опять до Якова и скажи, говорят, что без их никак невозможно.
Ne timu, li diris, iru reen al Jakobo kaj diru, ke sen li neniel eblas muziki.

В среду швадьба… Да-а! Господин Шаповалов выдают дочку жа хорошего целовека...
Merkrede estas nupto... Ho, jes! Sinjoro Ŝapovalov edzinigas siian filinon kun bona homo...

И швадьба будет богатая, у-у! — добавил жид и прищурил один глаз.
Kaj la nupto estos tre riĉa, ho jes! — aldonis la judo, duonferminte sian okulon.

— Не могу… — проговорил Яков, тяжело дыша. — Захворал, брат.
— Mi ne povas... — diris Jakobo, malfacile spirante. — Ekmalsanis mi, fratulo.

И опять заиграл, и слезы брызнули из глаз на скрипку.
Li daŭrigis sian muzikon, kaj larmoj ŝprucis el siaj okuloj sur la violonon.

Ротшильд внимательно слушал, ставши к нему боком и скрестив на груди руки.
Rotŝild atente aŭskultis, turninte sian flankon al Jakobo kaj kruciginte la brakojn surbruste.

Испуганное, недоумевающее выражение на его лице мало-помалу сменилось скорбным и страдальческим,
Timigita kaj perpleksa esprimo sur lia vizaĝo iom post iom ŝanĝiĝis je la funebra kaj sufera,

он закатил глаза, как бы испытывая мучительный восторг, и проговорил: «Ваххх!..»
li suprenrulis la okulojn, kvazaŭ sentante turmentan ekstazon, kaj eligis: "Vahhh!.."

И слезы медленно потекли у него по щекам и закапали на зеленый сюртук.
Kaj larmoj malrapide ekfluis laŭ liaj vangoj kaj ekgutis sur la verdan surtuton.

И потом весь день Яков лежал и тосковал.
Kaj poste Jakobo tuttage kuŝis kaj angoris.

Когда вечером батюшка, исповедуя, спросил его, не помнит ли он за собою какого-нибудь особенного греха, то он, напрягая слабеющую память, вспомнил опять несчастное лицо Марфы и отчаянный крик жида, которого укусила собака, и сказал едва слышно:
Kiam vespere dum konfespreno la pastro demandis, ĉu li havas iun gravan pekon suranime, Jakobo, streĉante sian malvigliĝantan menson, denove rememoris mizeran vizaĝon de Marfa kaj la desperan krion de la judo, kiam tiun mordis hundo, kaj li diris apenaŭ aŭdeble:

— Скрипку отдайте Ротшильду.
— Fordonu mian violonon al Rotŝild.

— Хорошо, — ответил батюшка.
— Jes, mi faros tion, — respondis la pastro.

И теперь в городе все спрашивают: откуда у Ротшильда такая хорошая скрипка?
Kaj nun en la urbo ĉiuj interesiĝas: kielmaniere Rotŝild ekhavis tiel bonan violonon?

Купил он ее или украл, или, быть может, она попала к нему в заклад?
Ĉu li aĉetis aŭ ŝtelis ĝin, aŭ ĝi trafis liamanen kiel garantiaĵo?

Он давно уже оставил флейту и играет теперь только на скрипке.
Li antaŭlonge formetis sian fluton kaj nun ludas nur la violonon.

Из-под смычка у него льются такие же жалобные звуки, как в прежнее время из флейты,
El sub lia arĉo fluas la samaj lamentaj sonoj, kiel antaŭe el lia fluto,

но когда он старается повторить то, что играл Яков, сидя на пороге, то у него выходит нечто такое унылое и скорбное, что слушатели плачут,
sed kiam li penas ripeti tion, kion ludis Jakobo, sidante sursojle, li rezultigas ion tiel melankolian kaj funebran, ke liaj aŭskultantoj ploras,

и сам он под конец закатывает глаза и говорит: «Ваххх!..»
kaj li mem fine de sia ludo suprenrulas la okulojn kaj diras: "Vahhh!.."

И эта новая песня так понравилась в городе, что Ротшильда приглашают к себе наперерыв купцы и чиновники и заставляют играть ее по десяти раз.
Kaj la urbanoj tiel ekŝatis tiun novan kanton, ke negocistoj kaj oficistoj senĉese invitas Rotŝild'on siahejmen kaj igas lin plenumi ĝin ĝis dek fojoj sinsekve.

Tradukis/esperantigis Igor Sokolov