Metsis:

morico:La statistikoj pri la produktaĵo en Ĉinujo kaj Usono estas tiuj de I.M.F. (Internacia Mona Fonduso). La kalkulo estas sur la bazo de Egaleco de Aĉet'povo. Ĉar kiam oni uzas la ŝanĝ-kvantojn inter la valutoj kiel $,£,€, juan (yuan), la valutoj de la riĉaj landoj estas trotaksataj, kaj la valutoj de la malpli riĉaj aŭ malriĉaj landoj estas maltrotaksataj.

Memoru la grekiajn statistikojn, kiam Grekio volis aliĝi al la eŭro, komenci uzi eŭron anstataŭ drakmon. Poste oni malkovris, ke la grekiaj statistikoj estis falsitaj: buĝeta deficino tre superis la limon, kion oni havas kiel kondiĉo por aligi al la eŭro. Sed Grekio estas ja EU-lando, supozita demokratia kaj honesta! Ĉu vi vere kredas, ke la statistikoj de la popolrespublika Ĉinio estas tute korektaj?

Mi ne kredas ke la statistikoj de la popol-respublika Ĉinio estas tute korektaj. Sed, tiuj statistikoj estas kalkulitaj de I.M.F. La tendencoj estas klaraj. La kreskiĝo de Ĉinio estas pli rapida ol tiu de Usono.
En 2018, la loĝantaro estas en Ĉinio de 1400 milionoj kaj en Usono de 328 milionoj.

En la 21-a jarcento, relative malriĉaj landoj de "Sudo" emerĝ'as/'os, ne nur Ĉinio, sed ankaŭ la plimulto de la landoj de Azio, Latina Ameriko kaj kelkaj de Afriko. La intereso de ĉi tiuj landoj estas mondo pli justa ankaŭ pri komuna neŭtra lingvo.


En 2000 la mondo estis unu'polara kun Usono. Hodiaŭ kaj dum la venontaj jaroj kaj jardekoj, la mondo estas kaj estos pli kaj pli mult'polara. Pli ĝenerale, la intereso de la ne angla-naskiĝ-parolantaj landoj (94% de la monda loĝantaro) estas havi neŭtran facilan internacian lingvon apud la ĉefa dua lingvo de hodiaŭ.

Ĉu la franca filozofo Kartezio (fr.Descartes), [Dekart] estis iniciatinto de la Internacia lingvo?
Letero al Mersenne [Mersen] , 20-a decembro 1629.
Ekstraktoj (kun Guglo traduko)

"Mi kredas, tamen, ke ĝi eblus koncepti plian sistemon por ebligi unuigi la primitivajn vortojn kaj iliajn simbolojn en tia lingvo, por ke ĝi lernu tre rapide. Ordo estas necesa: ĉiuj pensoj, kiuj povas eniri en la homan menson, devas esti ordigitaj laŭ ordo kiel la natura ordo de la nombroj. En unu tago oni povas lerni nomi ĉiun el la senfinaj serioj de nombroj, kaj tiel skribi senfine multajn malsamajn vortojn en nekonata lingvo. Lin sama povus fari por ĉiuj aliaj necesaj vortoj por esprimi ĉiujn aliajn aferojn, kiuj falas ene de la homa menso. Se ĉi tiu sekreto estis malkovrita, mi certas, ke la lingvo baldaŭ disvastiĝos tra la mondo. Multaj homoj volonte pasus kvin aŭ ses tagojn lernante por kompreni la tutan homaron.
  
[...] En ajna kazo la malkovro de tia lingvo dependas de la vera filozofio. Ĉar sen tiu filozofio estas neeble nombri kaj ordigi ĉiujn pensojn de la homoj aŭ eĉ apartigi ilin en klarajn kaj simplajn pensojn, kio laŭ mia opinio estas la granda sekreto por akiri veran sciencan scion. Se iu klarigus ĝuste, kio estas la simplaj ideoj en la homa imago, el kiu ĉiuj homaj pensoj estas kombinitaj, kaj se ĝia klarigo estas ĝenerale ricevita, mi kuraĝus esperi, ke universala lingvo estus tre facile lerni, paroli, kaj skribi. La plej granda avantaĝo de tia lingvo estus la helpo, kiun ĝi donus al la juĝo de la homoj, reprezentante aferojn tiel klare, ke ĝi estus preskaŭ neebla iri malbone. Kiel ĝi estas, preskaŭ ĉiuj niaj vortoj konfuzis signifojn, kaj la mensoj de homoj tiel kutimas al ili, ke apenaŭ ekzistas io, kion ili povas perfekte kompreni.

Mi pensas, ke ĝi eblas inventi tian lingvon kaj malkovri la sciencon, sur kiu ĝi dependas: ĝi farus kamparanojn pli bonajn juĝistojn pri la vero pri la mondo ol nun filozofoj".
.

Is the french philosopher Descartes a precursor of the International Language?
Letter from Descartes to Mersenne (20 december 1629)

"I believe, however, that it would be possible to devise a further system to enable one to make up the primitive words and their symbols in such a language so that it could be learnt very quickly. Order is what is needed: all the thoughts which can come into the human mind must be arranged in an order like the natural order of the numbers. In a single day one can learn to name every one of the infinite series of numbers, and thus to write infinitely many different words in an unknown language. The same could be done for all the other words necessary to express all the other things which fall within the purview of the human mind. If this secret were discovered I am sure that the language would soon spread throughout the world. Many people would willingly spend five or six days in learning how to make themselves understood by the whole human race.

But I do not think that your author has thought of this. There is nothing in all his propositions to suggest it, and in any case the discovery of such a language depends upon the true philosophy. For without that philosophy it is impossible to number and order all the thoughts of men or even to separate them out into clear and simple thoughts, which in my opinion is the great secret for acquiring true scientific knowledge. If someone were to explain correctly what are the simple ideas in the human imagination out of which all human thoughts are compounded, and if his explanation were generally received, I would dare to hope for a universal language very easy to learn, to speak, and to write. The greatest advantage of such a language would be the assistance it would give to men's judgement, representing matters so clearly that it would be almost impossible to go wrong. As it is, almost all our words have confused meanings, and men's minds are so accustomed to them that there is hardly anything which they can perfectly understand.

I think it is possible to invent such a language and to discover the science on which it depends: it would make peasants better judges of the truth about the world than philosophers are now."

Lettre de Descartes au père Mersenne (20 décembre 1629)
Avec Google Traduction

"Je crois, cependant, qu'il serait possible de mettre au point un autre système pour permettre de faire les mots primitifs et leurs symboles dans cette langue afin qu'elle puisse être apprise très rapidement. L'ordre est ce qui est nécessaire : toutes les pensées qui peuvent venir dans l'esprit humain doivent être disposées dans un ordre comme l'ordre naturel des nombres. En une seule journée, on peut apprendre à nommer chacun de la série infinie des nombres, et donc d'écrire une infinité de mots différents dans une langue inconnue. La même chose pourrait être faite pour tous les autres mots nécessaires pour exprimer toutes les autres choses qui relèvent de la compétence de l'esprit humain. Si ce secret était découvert, je suis sûr que la langue se répandrait bientôt dans le monde entier. Beaucoup de gens passeraient volontiers cinq ou six jours pour apprendre à se faire comprendre par toute la race humaine.

Mais je ne pense pas que votre auteur ait pensé à cela. Il n'y a rien dans toutes ses propositions pour le suggérer, et en tout cas la découverte d'une telle langue dépend de la vraie philosophie. Car sans cette philosophie, il est impossible de compter et ordonner toutes les pensées des hommes ou même de les séparer dans des pensées claires et simples, ce qui à mon avis est le grand secret pour acquérir la vraie connaissance scientifique. Si quelqu'un expliquait correctement quelles sont les idées simples dans l'imagination humaine sur lesquelles toutes les pensées humaines sont composées, et si ses explications étaient généralement reçues, j'oserai espérer un langage universel très facile à apprendre, à parler, et écrire. Le plus grand avantage d'une telle langue serait l'aide qu'elle donnerait au jugement des hommes, en représentant les questions si clairement qu'il serait presque impossible de se tromper. Comme c'est, presque tous nos mots ont un sens confus, et les esprits sont tellement habitués à eux qu'il n'y a presque rien qu'ils peuvent parfaitement comprendre.

Je pense qu'il est possible d'inventer une telle langue et de découvrir la science de laquelle elle dépend : il ferait des paysans de meilleurs juges de la vérité sur le monde que les philosophes le sont maintenant."

Texte en vieux français retranscrit:
https://fr.wikisource.org/wiki/Pageescartes_-_%C5%92uvres,_%C3%A9d._Adam_et_Tannery,_I.djvu/190


"Du reste, je trouve qu'on pourrait ajouter à ceci une invention, tant pour composer les mots primitifs de cette langue, que leurs symboles ; en sorte qu'elle pourrait être enseignée en fort peu de temps, et ce par le moyen de l'ordre, c'est-à-dire, en établissant un ordre entre toutes les pensées qui peuvent entrer en l'esprit humain, de même qu'il y en a un naturellement établi entre les nombres ; et comme on peut apprendre en un jour à nommer tous les nombres jusqu'à l'infini, qui font toutefois une infinité de mots différents, et à les écrire en une langue inconnue, qu'on puisse faire de même de tous les autres mots nécessaires pour exprimer toutes les autres choses qui tombent en l'esprit des hommes. Si cela était trouvé, je ne doute point que cette langue n'eût bientôt cours parmi le monde ; car il y a force gens qui emploieraient volontiers cinq ou six jours de temps pour pouvoir se faire entendre par tous les hommes.

Mais je ne crois pas que votre auteur ait pensé à cela, tant parce qu'il n'y a rien en toutes ses propositions qui en témoigne, que parce que l'invention de cette langue dépend de la vraie Philosophie ; car il est impossible autrement de dénombrer toutes les pensées des hommes, et de les mettre par ordre, ni seulement de les distinguer en sorte qu'elles soient claires et simples, ce qui est à mon avis le plus grand secret qu'on puisse avoir pour acquérir la bonne science. Et si quelqu'un avait bien expliqué quelles sont les idées simples qui sont en l'imagination des hommes, desquelles se compose tout ce qu'ils pensent, et que cela fut reçu par tout le monde, j'oserais espérer ensuite une langue universelle fort aisée à apprendre, à prononcer et à écrire, et ce qui est le principal, qui aiderait au jugement, lui représentant si distinctement toutes choses, qu'il lui serait presque impossible d'être trompé ; au lieu que tout au rebours, les mots que nous avons n'ont quasiment que des significations confuses, auxquelles l'esprit des hommes s'étant accoutumé de longue date, cela est cause qu'il n'entend presque rien parfaitement.

Or je tiens que cette langue est possible, et qu'on peut trouver la science dont elle dépend, par le moyen de laquelle les paysans pourraient mieux juger de la vérité des choses, que ne font maintenant les philosophes".

UNESKO KURIERO pri HOMAJ RAJTOJ.

La n° 2018-4 de Unesko Kuriero elŝuteblas sen page.

Elŝutu kaj ĝuu la legadon
https://en.unesco.org/sites/default/files/cou_4_18...

KIEL LA RIĈULOJ DETRUAS LA MONDON

artikolo de Herve Kempf en Diplomatika Mondo, decembro 2018

https://eo.mondediplo.com/article2680.html

Larĝaj ekstraktoj.

" Ĉu eble la media problemo estas intime ligita kun la sociala krizo en la mondo ? Efektive, tiuj kiuj havas la politikajn kaj financajn stirilojn, ankaŭ reprezentas modelon de ekscesa konsumado, detrua por la planedo … sed imitata de la mezaj klasoj. Se tiuj en alta pozicio decidos pri malkresko, tio efikos al ĉio … Konservi la Teron, tio eblas per pli da egaleco.


La tri aŭ kvar generacioj, kiuj troviĝas ĉe la transiro al la tria jarmilo, estas la unuaj en la historio de la homaro, ekde kiam la dupieduloj paŝas sur la planedo, kiuj stumblas super la limoj de la biosfero. Tiu ĉi renkontiĝo okazas ne sub la signo de harmonio, sed sub tiu de grava ekologia krizo.[...]



Ni emfazu kelkajn aspektojn. La unua estas la nova maltrankvilo de la klimat-sciencistoj : ili jam de kelkaj jaroj cerbumas pri la ebla neinversigeblo de la klimata ŝanĝo. Ĝis nun oni pensis, ke okazas laŭgrada varmiĝo, sed ke, kiam la homaro konscios pri la graveco de la situacio, eblos retropaŝi kaj rehavi la klimatan ekvilibron. La klimatistoj diras al ni, ke eble ni atingas tian sojlon, ke la klimata sistemo deglitas en neinversigeblan malordon : la gronlandaj glaĉeroj [1] fandiĝas multe pli rapide ol la modelistoj antaŭvidis ; la oceanoj povus sorbi malpli da karbongaso ; la jam okazanta varmiĝo povus rapidigi la fandiĝon de la grundon de eterna frosto, tiun gigantan tavolon de frosta tero en Siberio kaj Kanado, kiu per tio minacas ellasi la kvantegojn da karbongaso kaj da metano, kiujn ĝi enhavas.

Dua observo estas, ke la ekologia krizo estas ne nur klimata. Tiu ĉi estas la fenomeno plej konata de la granda publiko, sed ĝi estas nur parto de la tuta krizo, de kiu alia parto estas sendube same grava : la erozio de la biodiverseco, kies amplekson plej bone ilustras la fakto, ke la specialistoj parolas pri “sesa estinga krizo” por nomi la rapidan malaperadon de specioj en nia epoko. La kvina estingokrizo, antaŭ sesdek kvin milionoj da jaroj, malaperigis la dinosaŭrojn.

Tria parto, eble malpli urĝe sentata aŭ malpli bone prezentita ol la problemo de la klimatŝanĝo : ĝenerala ĥemia poluado de nia medio, de kiu du aspektoj estas aparte maltrankviligaj. Unuflanke la nutraĵaj ĉenoj estas poluataj, ja en dozoj tre etaj, de ĥemiaj poluantaj substancoj. Aliflanke, ĉiam pli klare aperas la fakto, ke la plej granda ekosistemo de la planedo, la oceanoj, pri kiuj oni pensis ke ilia kapablo regeneriĝi estas preskaŭ senfina, estas pli kaj pli malfortigita, pro poluado kaj pro malboniĝo de iu aŭ de alia aparta ekosistemo.

Tiuj ĉi konstatoj difinas la politikan urĝecon de nia epoko. Tamen nia socio estis avertita pri la danĝero nek de hodiaŭ nek de hieraŭ, sed de pluraj jardekoj. Ekde kiam Rachel Carson alarmis per La silenta printempo (Le printemps silencieux) en la jaro 1962, kaj post kiam en la 1970-aj jaroj la ekologia demando brue penetris en la publikan debaton, internaciaj konferencoj, sciencaj artikoloj, bataloj de ekologiistoj amasigis multajn konojn, kiuj ĉiam konfirmis la ĝeneralan tendencon. "

artikolo Herve Kempf (sekvo)
" Kial do niaj socioj ne vere orientiĝas al politiko, kiu ebligus eviti la profundiĝon de la ekologia krizo ? Jen la ĉefa demando. Por respondi, necesas analizi la fortrilatojn en niaj socioj. Tiuj estas efektive organizitaj por blokadi la necesajn politikojn.

Kiel ? Jam de dudeko da jaroj la kapitalismo estas karakterizita per la reveno de malriĉeco en la riĉaj landoj. La malkreskado de la kvoto de malriĉeco, konstanta ekde la finaj 1940-aj jaroj, interrompiĝis en la okcidentaj landoj, kaj en kelkaj ĝi eĉ inversiĝis. Same la nombro de homoj en situacio de provizoreco, do iomete super la sojlo de malriĉeco, ankaŭ regule altiĝas. Cetere, mondskale la nombro de homoj en situacio de absoluta malriĉeco, do kiuj disponas pri malpli ol 2 dolaroj tage, restas en la alteco de 2 miliardoj, dum la Organizaĵo pri nutraĵo kaj kampkulturo (ONK, laŭ la angla : FAO) taksas la nombron de homoj nesufiĉe nutrataj je 820 milionoj.[...]


Estas esence grava interesiĝi pri la konkreta maniero, per kiu la hiperriĉuloj uzas sian monon. Tiu jam ne estas kaŝita kiel tempe de la protestanta severmora burĝaro, kiun Max Weber priskribis : male, ŝi nutras ekscesan konsumadon, de jaĥtoj, de privataj aviadiloj, de grandegaj loĝdomoj, de juveloj, de horloĝoj, de ekzotaj vojaĝoj, de trompebrila fatraso da luksa malŝparego. La francoj malkovras kun s-ro Nicolas Sarkozy ĉagrenan ekzemplon de tiu blufe alloga konduto.

Kial tio estas kaŭzanto de la ekologia krizo ? Por kompreni tion, ni devas turni nin al la granda ekonomikisto Thorstein Veblen, kies pensadon Raymond Aron rangis sur la saman nivelon kiel tiun de Carl von Clausewitz aŭ de Alexis de Tocqueville. Kvankam hodiaŭ forgesita, ĝi tamen prezentas frapan trafecon.

Ni plej ekstreme resumu ĝin. Kion Veblen diras ? Ke la tendenco rivali estas ennaskita en la homa naturo. Ĉiu el ni havas emon kompari sin kun la aliaj, kaj provas montri per ia aŭ alia ekstera trajto iometan superecon, simbolan diferencon kompare kun la personoj, kiun kiuj li vivas. Veblen ne asertis, ke la homa naturo reduktiĝas al tiu trajto, li ne juĝis el morala vidpunkto, li konstatis. Apogante sin sur la multaj atestoj de etnografoj de sia epoko, li ankaŭ konstatis, ke tiu formo de simbola rivaleco observeblas en ĉiuj socioj.

Krome, li daŭrigis, ĉiuj socioj produktas sufiĉe facile la necesan riĉaĵon por kontentigi siajn bezonojn je nutraĵo, je loĝado, je edukado de la infanoj, je komuna vivĝuado ktp. Tamen ili ĝenerale produktas kvanton de riĉaĵoj multe pli ol necesas por kontentigi tiujn bezonojn. Kial ? Ĉar ili ebligas al siaj membroj distingiĝi disde la aliaj.

Veblen poste konstatis, ke plej ofte ekzistas pluraj klasoj en la socio. Ĉiu el ili estas regata de la principo de elmontra rivaleco. Kaj, en ĉiu klaso, la individuoj prenas kiel modelon la konduton, kiu validas en la pli supra socia tavolo, kiuj montras ke estas bona tio, kion fari estas ŝika. La imitata socia tavolo siavice prenas kiel modelon tiun kiu estas super ĝi en la skalo de la riĉeco. Tiu imitado refariĝas de malsupre supren, tiel ke la pinta klaso difinas la ĝeneralan kulturan modelon de tio, kio estas prestiĝa, kiu trudiĝas al la ceteraj.

Kio okazas en tre malegaleca socio ? Ĝi estigas eksterordinaran malŝparadon, ĉar la materia malŝparo de la oligarĥaro – ĝi mem kaptita de la elmontra konkurado – servas kiel modelo al la tuta socio. Ĉiu laŭ sia nivelo, en la limo de siaj enspezoj, provas akiri la havaĵon kaj la signojn konsideratajn plej valoraj. Komunikiloj, reklamo, filmoj, felietonoj, magazenoj “people” estas la rimedoj, per kiu la dominanta kulturmodelo disvastiĝas.

Kial do la oligarĥaro blokas la necesajn disvolvadojn por malhelpi la pligraviĝon de la ekologia krizo ? Rekte, kompreneble, per la potencaj leviloj – politikaj, ekonomiaj kaj komunikilaj – pri kiuj ĝi disponas kaj kiujn ĝi uzas por konservi siajn privilegiojn. Sed ankaŭ malrekte, kaj tio estas same grava, per tiu kultura konsum-modelo kiu trapenetras la socion kaj kiu difinas la normalecon. "

Artikolo de Herve Kempf (fino)
" Nun ni revenas al la ekologio. Antaŭmalhelpi la pligraviĝon de la ekologia krizo kaj eĉ komenci ripari la medion, estas principe sufiĉe simpla : necesas ke la homaro reduktu sian efikon sur la biosfero. Atingi tion ankaŭ estas principe simpla : tio signifas redukti niajn elprenadojn de mineraloj, de ligno, de akvo, de oro, de petrolo ktp, kaj redukti niajn ellasojn de forcejaj gasoj, eligon de ĥemiaj rubaĵoj, de radioaktivaj materialoj, de pakmaterialoj ktp. Tio signifas redukti la tutan materian konsumadon de niaj socioj. Tia reduktado estas la esenca levilo por ŝanĝi la ekologian situacion.

Kiu reduktos la materian konsumadon ? Oni taksas, ke 20 ĝis 30 elcentoj de la monda loĝantaro konsumas 70 ĝis 80 elcentojn de la resursoj ĉiujare tirataj el la biosfero. Do, la ŝanĝo devas veni el tiuj 20 ĝis 30 elcentoj, do plejparte el la popoloj de Nordameriko, de Eŭropo kaj de Japanujo. Ene de tiuj super-evoluintaj socioj oni devas proponi redukti la materian konsumadon ne al la malriĉuloj, al tiuj, kiuj ricevas la minimuman salajron, al la modestaj salajruloj. Sed ankaŭ ne nur la egaj riĉuloj devas partopreni en tiu reduktado : ĉar eĉ se s-roj Sarkozy, Vincent Bolloré, Alain Minc, Bernard Arnault, Arnaud Lagardère, Jacques Attali kaj ilia sekvantaro de oligarĥoj rezignas pri siaj multekostaj aŭtomobiloj kun ŝoforoj, pri luksegaj horloĝoj, pri aĉet-veturoj per ĵipoj al Saint-Tropez, ili ne estas sufiĉe multnombraj por ke tio sufiĉe ŝanĝas la kolektivan efikon al la medio. Oni devas proponi redukti la materian konsumadon al la tutaj okcidentaj mezaj klasoj.

Ĉi tie ni vidas, ke la demando de egaleco estas centra : la mezaj klasoj ne akceptos iri la vojon de malpli da materia konsumado, se la aktuala situacio daŭras, se la necesa ŝanĝo ne estas egalece adoptita. Por rekrei la senton de esenca solidareco por atingi tiun radikalan reorientiĝon de nia kulturo, evidente necesas ke oni faru ion por rigore redukti la malegalecojn – kio cetere transformus la nunan kultur-modelon.

La propono malaltigi la materian konsumadon povas ŝajni provoka, en la ideologia banujo, en kiu ni troviĝas. Sed hodiaŭ la altigo de la tutmonda materia konsumnivelo ne estas plu akompanata de altigo de kolektiva bonstato – ĝi male sekvigas malboniĝon de nia bonstato. Cetere, civilizacio, kiu elektas redukti la materian konsumadon, spertos, ke la pordo malfermiĝas al aliaj politikoj. Provizita per la transigo de riĉaĵoj, kiu ebligos redukti la malegalecojn, ĝi povos stimuli tiujn homajn agadojn kiuj estas socie utilaj kaj havas malgrandan efikon al la medio. Sano, edukado, transporto, energio, kamp-kulturo estas sferoj, en kiuj la sociaj bezonoj estas grandaj kaj la ag-eblecoj gravaj. Necesas renovigi la ekonomion per la ideo de homa utilo anstataŭ per la obsedo de materia produktado, favori la socian ligon anstataŭ individuan kontentiĝon. Fronte al la ekologia krizo ni devas konsumi malpli por distribui pli bone. Por pli bone vivi kune anstataŭ konsumi sole."