218

TENTI
Tentar

1. Instigi iun al ia malpermesata ago, montrante ĝian allogon:
Instigar a alguien a algún tipo de acción prohibida, enseñando/señalando su atractivo:

Ŝi provis tenti lin, sed li restis fidela.
Ella intentó tentarlo, pero él quedó fiel.

Vane vi tentas, mi ne konsentos.
Tientas en vano, yo no estaré de acuerdo.

Li ne povis kontraŭstari al tento.
El no pudo oponerse a la tentación.

La tentanto (la diablo) instigis lin fari malbonon!
¡El tentador (el diablo) lo instigó a hacer el mal!

Eva tentiĝis manĝi malpermesitan frukton.
Eva se tentó a comer un fruto prohibido (o fruta prohibida).

2. Eksciti la deziron, emon:
Excitar el deseo, las ganas:

Malplena sako (malriĉeco) tentas al peko.
Saco/bolso vacío (pobreza) tienta a/al pecado.

Tentaj perspektivoj instigis lin peni kaj provi atingi la postenon.
Perspectivas tentadoras lo instigaron a empeñarse e intentar conseguir el puesto.

ADOLESKI
Ser adolescente

Esti en tiu vivperiodo, kiu venas post la infanaĝo:
Estar en ese periodo de la vida, que viene después de la infancia:

Kutime estas malfacila tempo por la gepatroj, kies infanoj adoleskas.
Normalmente es una época difícil para los padres, cuyos hijos son adolescentes.

Junulo inter 14 kaj 20 jaroj estas adoleskanto, kaj junulino inter 12 kaj 18 jaroj estas adoleskantino.
Un joven entre 14 y 20 años es un adolescente, y una joven entre 12 y 18 años es una adolescente.

Ŝi kun plezuro revenus al la tempo de sia adoleskanteco.
Ella volvería gustosamente a la época de su adolescencia.

TALENTO
Talento

Aparta, rimarkinda kapablo mensa, aŭ denaska, aŭ akirita per laboro:
Capacidad mental a observar, particular, o de nacimiento, o adquirida con (el) trabajo:

Mia infano havas talenton por muziko.
Mi hijo tiene talento para la música.

Ŝi estas tre talenta kantistino.
Ella es una cantante muy talentosa.

Mizero havas talentan kapon.
La miseria tiene (una) cabeza talentosa.

Li estas talentulo; ne nur kiel verkisto, sed ankaŭ kiel desegnisto.
El es talentoso; no sólo como autor/escritor, sino también como dibujante.

SUBITA
Súbito-a, repentino-a

Tute rapide kaj neatendite okazanta:
Que ocurre totalmente rápida e inesperadamente:

Lia subita kaj stranga morto estigis dubojn kaj polemikojn.
Su repentina y extraña muerte establecieron/plantearon dudas y polémicas.

Post brua vento subita silento.
Tras viento ruidoso silencio de pronto (repentino).

Subite ni ekvidis belegan konstruaĵon.
De pronto nos dimos cuenta de un edificio muy bello.

Ne atendita, ne esperita ofte venas subite.
No esperado, sin esperanza a menudo viene de pronto.

Prefikso "ek" montras la plej unuan momenton de la ago, ofte kun nuanco de subiteco aŭ neatenditeco.
El prefijo ek señala el momento más inicial de la acción, a menudo con un matiz de algo repentino o inesperado.

ABSTINI
Abstener-se

1. Sin detenadi, pro principo, de la uzado de io plezuriga (ekzemple alkoholo, viando, tabako kaj tiel plu):
Contenerse, por principio, del uso de algo placentero (que hace placer) (por ejemplo alcohol, carne, tabaco, étc):

Mi abstinas je alkoholaĵoj, sed la festo por mi ne estas malbona pro tio.
Me abstengo de alcoholes, pero la fiesta para mi no es mala por eso.

Ili lanĉis abstinan kampanjon.
Ellos lanzaron una campaña de abstinencia.

Abstinado je kafo plibonigis mian sanon.
La abstinencia de café mejoró mi salud.

Mi scias, ke vi estas abstinulo, pro tio mi proponos al vi limonadon.
Yo sé que eres abstemio, por eso te propondré limonada.

2. Sin deteni de la manĝado de viando aŭ limigi troan konsumadon, precipe dum vendredo, la mortotago de Jesuo:
Contenerse del consumo de carne o limitar un consumo en demasía -demasiado consumo-, principalmente durante el viernes, el día de la muerte de Jesús:

Hodiaŭ ni abstinas je viando, sed dimanĉe ni jam povos manĝi ĝin.
Hoy nos abstenemos de carne, pero el domingo ya podremos comerla.

La katolika abstinado estas mildigo de fasto.
La abstinencia católica es una suavización de la cuaresma.

Pro mia abstinemo estas facile por mi abstini.
Por mi tendencia a la abstinencia es fácil para mi abstenerme.

ROMPI
Romper

1. Disigi subite en du aŭ plurajn pecojn alie, ol per tranĉo:
Separar de pronto en dos trozos o en muchos, de otra manera que (no sea) con cuchillo:

Mi rompis ĉokoladon kaj disdonis al la infanoj.
Yo rompí chocolate y repartí a los niños.

Kiu rompis, tiu pagu.
Quien rompe paga (quien rompió pague).

Ŝipon rompitan ĉiuj ventoj atakas.
A barco roto todos los vientos atacan.

Vitro estas rompebla.
El vidrio es rompible.

Ĉi tiu taso estas rompiĝema (facilrompa).
Esta taza es de romperse ("rompefácil", de fácil rotura, endeble, frágil).

Se la arbo falis, ĉiu branĉon derompas.
Si el árbol cayó, todos arrancan una rama.
(A árbol caído, todos arrancan rama...:hacer leña del árbol caído).

Ŝtelistoj enrompis la pordon.
(Los) ladrones irrumpieron en la puerta.

2. Perforte kaj subite deloki:
Desplazar violenta y repentinamente:

Esperanto rompas la murojn inter la popoloj.
El Esperanto rompe los muros entre los pueblos.

Kie maldike, tie rompiĝas.
Donde hay flaqueza, allí se quiebra...
(literalmente: Donde flacamente, allí se rompe).

3. Meti en tian staton, ke ĝi ne plu povas taŭge funkcii:
Poner en tal estado que no puede funcionar más de forma adecuada/apropiada:

Mi longe rompis al mi la kapon, sed mi neniel sukcesis tion kompreni.
Me rompí la cabeza (por) mucho tiempo, pero de ninguna manera (de modo alguno) conseguí comprender/entender eso.

4. Fari, ke io ne plu havu efikon:
Hacer que algo no tenga más eficacia:

Vi rompis vian promeson, pro tio mi ne plu fidas vin.
Rompiste tu promesa, por eso no confío más en ti (no me fío más de ti).

Por la mono pastra preĝo, por la mono romp' de leĝo.
Para el dinero oración/rezo pastoril/sacerdotal, para el dinero rotura/rompimiento de ley (todo vale).

Miaj bonaj intencoj disrompiĝis kontraŭ tia senkonfido.
Mis buenas intenciones se destrozaron por/ante tal desconfianza.

5. Ĉesigi la kontinuecon de io:
Terminar/cesar la continuidad de algo:

Ŝia voĉo rompis la silenton.
Su voz rompió el silencio.

Ne interrompu mian parolon!
¡No interrumpas mi discurso/habla/charla!

Li paroladis seninterrompe dum kelkaj horoj.
El habló y habló ininterrumpidamente durante algunas horas.

6. Forigi per superforto, venke cedigi:
Alejar/abolir con una fuerza mayor, hacer ceder/abandonar victoriosamente:

Li rompis la rekordon.
El rompió el récord.

7. Ĉesigi la rilatojn kun iu:
Terminar/cesar las relaciones con alguien/alguno:

Li rompis kun sia amatino.
Él rompió con su amada.

671

FIKSI
Fijar, sujetar

1. Firme senmovigi per almeto de io aŭ al io:
Inmovilizar firmemente mediante colocación de algo o a algo:

Ni fiksis afiŝon al la muro.
Nosotros fijamos (pusimos) un anuncio en la pared/muro.

Nia ŝipeto fiksiĝis en la sablaĵo.
Nuestra barca se fijó/sujetó en la arena (en el arenal).

Alfiksu lampojn al la muro.
Coloca/fija lámparas en la pared.

2. Pli-malpli longe teni en unu direkto:
Más o menos sujetar mucho tiempo en una dirección:

La hundo fiksis sian rigardon sur la kato.
El perro fijó su mirada sobre el gato.

Li fikse rigardis ŝin kaj ŝi hontiĝis.
Él la miró fijamente y ella se avergonzó.

3. Fari ion neŝanĝebla, konstanta:
Hacer algo invariable, constante:

La formo de la lingvo estas jam fiksita por ĉiam.
La forma de la lengua está ya fijada para siempre.

Tiu festo ĉiam okazas je fiksa dato.
Esa fiesta siempre ocurre en (una) fecha fija.

Esploro kaj fikso de ĉiuj vortoj postulus multe da tempo.
La exploración y fijación de todas las palabras exigiría mucho tiempo.

Ĉu neniu kontraŭis la fiksadon de preciza fundamento por Esperanto?
¿Nadie se opuso a la fijación de un fundamento preciso para el Esperanto?

4. Fari fotografaĵon nedifektebla de la lumo:

Hacer que una fotografía no se pueda estropear ( "inestropeable" ) por la luz:

Li ŝanĝis la koloron de la fotografaĵo per bano kaj poste fiksis ĝin.
Él cambió el color de la fotografía con un baño y después la fijó.

Mi ankoraŭ bezonos fiksilon por fotografaĵoj.
Todavía necesitaré un fijador para fotografías.

KRAKI
Crujir

Eligi sekan bruon, kiel de rompado aŭ krevado:
Emitir un sonido seco, como de rotura o estallido:

Sekaj folioj krakas sub la piedoj.
Hojas secas crujen bajo los pies.

Li mensogas tiel, ke la muroj krakas.
El miente de forma que los muros crujen.

Arbo krakanta venton ne timas.
Árbol que cruje no teme al viento.

Estis tiel malvarme, ke la neĝo krakadis sub niaj piedoj.
Hacía tanto frío (un frío tal) que la nieve crujía bajo nuestros pies.

Helpas krako kontraŭ atako.
Ayuda un crujido contra un ataque.

Ne plu aŭdeblas krakado de la teleroj en la kuirejo.
No se puede oir más el crujido de los platos en la cocina.

Mi ŝatas aŭskulti, kiel la fajro kraketas.
Me gusta escuchar como el fuego chisporrotea.

La vento krakigas la arbojn.
El viento hace crujir los árboles.

LANĈI
Lanzar, presentar públicamente, ejecutar (un programa informático)

1. Forlasi unuafoje al la ago de fizikaj fortoj konstruaĵon (ŝipon, balonon, ponton kaj simile), provante ties fortikecon kaj funkciivon:
Abandonar por primera vez una construcción a la acción de fuerzas físicas (un barco, un globo, un puente y similar), probando la fortaleza y la funcionalidad de aquella:

(Aquí curiosamente ha usado el sufijo no oficial -iv, me remito a REVO:
Via teksto...)

Oni lanĉis ankoraŭ unu grandan butikon en nia urbo.
Se presentó una gran tienda más (aún, todavía) en nuestra ciudad.

Mi ankoraŭ ne vojaĝis per tiu ĵus lanĉita ŝipo.
Todavía no viajé con ese barco recién presentado.

2. Forlasi al la ĝenerala uzado novaĵon (vorton, verkon, dancon, modon kaj alian), provante ties sukceson:
Abandonar una novedad al uso general (una palabra, un trabajo, un baile, una moda y otros), probando el éxito de aquella (probando su éxito):

Li lanĉis tutmondan kampanjan movadon.
Él lanzó un movimiento de campaña mundial.

Hodiaŭ okazis lanĉo de nia revuo.
Hoy fue (tuvo lugar, aconteció) el lanzamiento de nuestra revista.

3. Ekfunkciigi komputilan programon:
Poner en marcha (hacer funcionar de pronto) un programa de ordenador/computador:

lernu! jam lanĉis la tujmesaĝilon.
Lernu! ya lanzó el mensajero instantáneo/inmediato.

La paĝaro de lernu! estis lanĉita en la jaro 2002.
El portal de lernu! fue lanzado en el año 2002.

Li okupiĝas pri lanĉado de diversaj programoj.
El se ocupa del lanzamiento (de la ejecución) de diversos programas.

NAVIGI
Navegar

Vojaĝi, per tiucela veturilo, sur maro, lagoj, riveroj aŭ en aero:
Viajar, con un vehículo para ese fin, por mar, lagos, ríos o por aire:

Li navigis al la ekstremaĵo de la oceano.
Él navegó al extremo del océano.

Mia aŭto havas navigan sistemon, pro tio mi neniam perdas la vojon.
Mi coche/carro tiene sistema navegador, por eso yo nunca pierdo el camino.

Post longa navigado estas agrable denove esti sur la tero.
Tras una larga navegación es agradable de nuevo estar en tierra.

Ĉi tiu rivero ne estas navigebla, ĉar ĝi estas tro malgranda por tio.
Este río no es navegable, porque es demasiado pequeño para eso.

Nia lando iĝis riĉa pro la navigebleco de ĉi tiu rivero.
Nuestro país se hizo rico por la navegabilidad de este río.

La manovradon de la aviadilo oni estras en navigejo.
Se controla la maniobra/maniobrabilidad del avión en la sala de navegación.

Iam navigistoj uzis astrojn por difini la vojon.
Una vez los navegantes usaban/usaron los astros para definir el camino.