DETERMINI
Déterminer

1. Precize fiksi ion necertan, indikante la limojn, inter kiuj tiu io estas entenata:
1. Fixer précisément quelque chose d'incertain, en indiquant les limites entre lesquelles cette chose est comprise :

Homoj jam determinis la distancon inter Luno kaj Tero.
Les hommes ont déjà déterminé la distance entre la Terre et la Lune.

La estroj de tiuj landoj parolis pri determino de landlimoj.
Les dirigeants de ce pays ont parlé de la détermination des frontières.

Tio estis nedeterminebla ero de la materio.
C'était un élément indéterminable de la matière.

2. Pliprecizigi la sencon de apuda frazero:
2. Rendre plus précis le sens d'une partie de la phrase voisine :

La artikolo determinas la substantivon.
L'article détermine le substantif.

La verbo estas determinita de la adverbo.
Le verbe est déterminé par l'adverbe.

La vorto "tiu" estas unu el determinaj adjektivoj.
Le mot tiu est l'un des adjectifs déterminants.

Determinanto estas vorto, kiu determinas alian vorton.
Un déterminant est un mot qui détermine un autre mot.

DRESI
Dresser, dompter

Instrui beston por iu celo:
Instruire un animal dans un but particulier :

Oni ofte dresas la hundojn por ĉaso.
On dresse souvent les chiens pour la chasse.

Kvankam tiuj leonoj estas dresitaj, estas danĝere tuŝi ilin.
Bien que ces lions soient dressés, il est dangereux de les toucher.

La plej malfacila dresado estas tiu de katoj.
Le dressage le plus difficile est celui des chats.

Mia frato estas cirka dresisto.
Mon frère est dompteur de cirque.

PRAVA
Qui a raison ; vrai, justifié

1. Havanta opinion konforman al la vero:
1. Qui a une opinion conforme à la vérité :

Li estis prava en sia proceso.
Il a eu raison à son procès.

Kiu jam havas, tiu pravas.
Celui qui a déjà a raison.

Kolero pravecon ne donas.
La colère ne donne pas raison.

Kiu tro sin pravigas, tiu mem sin kulpigas.
Qui se justifie trop s'accuse lui-même.

La forestanto ĉiam estas malprava.
Les absents ont toujours tort.

Kiu forton ne havas, ĉiam malpravas.
Qui n'a pas de force a toujours tort.

2. (Se paroli pri opinio) Konforma al la vero:
2. (En parlant d'une opinion) Conforme à la vérité :

Li senkulpigis sin per la plej pravaj motivoj.
Il s'est innocenté avec les motifs les plus justifiés.

Prave punite laŭmerite.
Puni justement selon ce qui était mérité.

Ju pli da havo, des pli da pravo.
Plus on a [de choses], plus on a raison.

Pro eraro ne praviĝas la faro.
À cause d'une erreur, l'action n'est pas justifiée.

KREPUSKO
Crépuscule

1. Nehela lumo, kiun estigas sunaj radioj resenditaj de la tera atmosfero post subiro de la Suno kaj antaŭ ĝia leviĝo:
1. Lumière faible créée par les rayons du soleil réfléchis par l'atmosphère terrestre après le coucher du Soleil et avant son lever :

Mi tre ŝatas promeni en la krepusko.
J'aime beaucoup me promener au crépuscule.

Ni jam iru hejmen, ĉar komencis krepuski.
Allons maintenant à la maison, il commence à faire nuit.

Apud nia domo flugadis krepuskaj papilioj.
À côté de notre maison, des papillions de nuit volaient.

2. Ekkadukiĝo, ekfiniĝo, ekmalfortiĝo:
2. Début de la fin, affaiblissement :

Mia cerbo naĝas kvazaŭ en krepusko.
Mon cerveau nage dans le brouillard.

La pensoj krepuskiĝas (malklariĝas).
Les pensées s'éteignent (deviennent floues).

Grandaj planoj elkrepuskiĝas (naskiĝas) en mia animo.
Des grands plans naissent de mon âme (comme s'ils sortaient du crépuscule).

ŜIRMI
Protéger, couvrir

1. Evitigi materian difekton, intermetiĝante inter tiu difektokaŭzo kaj la koncerna persono aŭ objekto:
1. Éviter un dégât matériel en s'interposant entre ce qui cause les dégâts et l'objet ou la personne concerné :

La ombrelo ŝirmis nin de la pluvo.
Le parapluie nous protège de la pluie.

Sub la ŝirmo de la domo kreskas belaj floroj.
Sous la protection de la maison, des belles fleurs poussent.

Ni sidis sub la arbo, kiu etendis sian ŝirman foliaron.
Nous étions assis sous l'arbre qui étendait son feuillage protecteur.

Ni trovis bonan ŝirmejon sub la arbo.
Nous avons trouvé un bon abri sous l'arbre.

2. Evitigi materian difekton, intermetante ion inter tiu difektokaŭzo kaj la koncerna persono aŭ objekto:
2. Éviter un dégât matériel en mettant quelque chose entre ce qui cause les dégâts et l'objet ou la personne concerné :

Ŝirmu viajn okulojn kontraŭ la lumo!
Protège tes yeux de la lumière !

Mallevante la brakon, li malŝirmis sin kontraŭ la pugno de la kontraŭulo.
En baissant le bras, il n'était plus protégé contre le poing de l'adversaire.

3. Gardi, protekti:
3. Garder, protéger :

La polico sukcesis ŝirmi ilin.
La police a réussi à les protéger.

En Esperanto ni vidas la plej bonan ŝirmilon, por gardi la naciajn lingvojn de konstanta difektiĝado.
En l'espéranto nous voyons le meilleur bouclier pour garder les langues nationales d'une détérioration constante.

Mi edukos miajn infanojn tiel, ke ili estu ŝirmataj kontraŭ la superstiĉoj.
J'éduquerai mes enfants de telle manière qu'ils soient protégés contre les superstitions.

GLORI
Glorifier, rendre gloire

Honori iun donante al li grandan famecon, konigante ĉien lian indecon, publikigante sian admiron; laŭdegi:
Honorer quelqu'un en lui donnant une grande renommée, en faisant connaître son mérite, en rendant publique son admiration ; louer beaucoup :

Ĉiuj gloris la bonfarojn de malriĉa virino.
Tout le monde rendait gloire aux bonnes actions de la femme pauvre.

Kiu mem sin gloras, malbone odoras.
Qui se glorifie lui-même sent mauvais.

Oni ne pagas per gloro al sia tajloro.
On ne paie pas son tailleur avec de la gloire.

Oni gratulis la heroojn per glora kanto.
On a félicité les héros avec des chants de gloire.

Li mortis glore.
Il est mort dans la gloire.

Tiu scienculo glorigis nian landon.
Ce scientifique glorifie notre pays.

La aktoro estis tre glorama, sed ne tre glorinda.
L'acteur aimait beaucoup la gloire, mais ne méritait pas beaucoup qu'on lui rende gloire.

Vi meritis malgloron pro viaj malbonaj agoj.
Tu as mérité l'opprobre pour tes mauvaises actions.

FANFARONI
Se vanter, frimer

1. Sin glori per ecoj aŭ virtoj, kiujn oni ne posedas:
Se glorifier par des qualités ou des vertus que l'on ne possède pas :

Li fanfaronis, ke li estas tre forta.
Il s'est vanté d'être très fort.

Ne fanfaronu irante, fanfaronu revenante.
Ne te vante pas en partant, vante-toi en revenant.

Li tion faris nur pro fanfaronado.
Il ne l'a fait que par vantardise.

Ŝia rakonto estas nur fanfaronaĵo.
Son histoire n'est qu'une vantardise.

Neniu ŝatas fanfaronulojn (fanfaronistojn).
Personne n'aime les vantards (frimeurs).

DENSA
Dense

1. Prezentanta la karakterizan aspekton de substanco, kies eroj, tre proksimaj unuj al aliaj, estas multnombre entenataj en malgranda volumeno:
Qui présente l'aspect caractéristique d'une substance dont les composants, très proches les un des autres, sont nombreux et compris dans un petit volume :

Ŝi havis belajn densajn harojn.
Elle avait de beaux cheveux denses.

Tie iras fumo per densaj nuboj.
Ici, la fumée va en nuages denses.

La vesto de la reĝo estis dense brodita per oro.
L'habit du roi était densément brodé d'or.

Neniu besteto povis eniri tiun arbaran densejon.
Aucune petite bête ne pouvait entrer dans la densité de cette forêt.

Mi ŝatus trinki kafon kun densigita lakto.
J'aimerais boire un café avec du lait concentré.

Estas malfacile spiri en maldensa aero.
C'est difficile de respirer dans de l'air diffus.

Miaj haroj ial maldensiĝis.
Pour une certaine raison, mes cheveux sont devenus moins denses.

TUFO
Touffe

Densa aro da maldikaj kunkreskantaj aĵoj:
Ensemble dense de choses fines qui poussent ensemble :

Tiu knabaĉo elŝiris tufon da miaj haroj!
Ce sale gosse m'a arraché une touffe de cheveux !

De malbona ŝafo estas bona eĉ tufo (pli bone ol nenio).
Même une touffe d'un mauvais mouton est bonne (meilleure que rien).

Mia patro havas grizajn tufajn brovojn.
Mon père a des sourcils gris touffus.

Tufoiĝantaj muskoj kovris la teron de la arbaro.
Des mousses touffues couvraient la terre de la forêt.

FLIRTI
Virevoleter, voltiger ; flirter, draguer

1. Delikate, kaprice flugeti:
1. Voleter délicatement, capricieusement :

La papilioj flirtis ĉirkaŭ floroj.
Les papillons voletaient autour des fleurs.

Ŝi kuris facile kaj flirte.
Elle courait facilement et gracieusement.

2. Senpeze, facile moviĝi en la aero tien kaj reen:
2. Se déplacer légèrement et facilement en l'air en avant et en arrière :

La kurtenoj flirtis ĉe la malfermitaj fenestroj.
Les rideaux virevoletaient devant les fenêtres ouvertes.

Ŝiaj longaj belaj haroj ĉirkaŭflirtis ŝin.
Ses beaux cheveux longs virevoletaient autour d'elle.

2. Amindumi, kvazaŭ flugetante de unu al alia kaj ne celante konstantan ligon:
3. Draguer comme en voletant de l'un à l'autre, en ne visant pas un liaison durable :

Ŝi estas flirtema - ŝi ŝatas flirti kun ĉiuj fraŭloj.
C'est une dragueuse - elle aime flirter avec tous les célibataires.

Mi ne povis elteni lian flirtadon kun la knabinoj kaj forlasis lin.
Je ne pouvais pas supporter qu'il drague les filles et je l'ai quitté.

Ŝi havas sian preferitan flirtanton.
Elle a son dragueur préféré.

Via flirtaĵo (amindumaj vortoj kaj karesoj) jam tedis al mi!
Ce que tu fais pour draguer m'ennuie déjà !

SUPERSTIĈO
Superstition

Psika sinteno, kiu rigardas aŭgursignifaj iujn ceremoniojn, gestojn ks aŭ iujn hazardajn okazaĵojn:
Attitude mentale qui considère comme des présages certains cérémonies, gestes et autres ou certains événements dûs au hasard :

Mi volas rakonti pri kelkaj superstiĉoj de mia nacio.
Je veux parler de quelques superstitions de mon pays.

Atentu - tiuj signoj estas superstiĉaj.
Attention - ces signes sont superstitieux.

La kamparano estas kruda kaj superstiĉa.
Le paysan était grossier et superstitieux.

Lia malsukceso estis tiel konstanta, ke ĝi povis superstiĉigi tiun, kiu ĝin portis.
Son échec était si constant qu'il pouvait rendre superstitieux celui qui le portait. (Phrase bizarre, je sais.)

KONSILI
Conseiller

Diri al iu, kion oni opinias, ke tiu devas fari:
Dire à quelqu'un ce que l'on pense qu'il devrait faire :

La kuracisto konsilis al mi pasigi pli multe da tempo ekstere.
Le médecin m'a conseillé de passer plus de temps dehors.

Kiu konsilas kaj rezonas, tiu helpon ne donas.
Celui qui conseille et raisonne n'aide pas.

Konsilojn ĉiu donas, sed ne kiam oni bezonas.
Tout le monde donne des conseils, mais pas quand on en a besoin.

Kie ne estas konsileble, tie ne estas helpeble.
Là où on ne peut pas conseiller, on ne peut pas aider.

Estas multaj konsilantoj, sed malmultaj helpantoj.
Il y a beaucoup de donneurs de conseils, mais peu de gens qui aident.

Mi ne scias, kiel solvi la problemon, pro tio mi (inter)konsiliĝas kun vi.
Je ne sais pas comment résoudre le problème, c'est pourquoi je vais te demander conseil.

La kuracisto malkonsilis al mi uzi tiun medikamenton.
Le médecin m'a déconseillé d'utiliser ce médicament.

Vi estas senkonsila, pro tio mi ĉiam helpas al vi.
Tu n'es pas conseillé, c'est pour ça que je t'aide toujours.

SAVI
Sauver

1. Liberigi iun de danĝero aŭ morto:
1. Libérer quelqu'un d'un danger ou de la mort :

Eĉ kvar piedoj de ĉevalo ĝin ne savas de falo.
Même les quatre pieds d'un cheval ne le sauvent pas d'une chute.

Ne ekzistas savo kontraŭ malbona virino.
On ne peut pas être sauvé d'une mauvaise femme.

Li estas mia savanto.
C'est mon sauveur.

Dronanto domon proponas, savito eĉ brikon ne donas.
Celui qui se noie propose une maison, celui qui est sauvé ne donne même pas une brique.

Ŝafo kalkulita ne estas savita.
Un mouton calculé (?) n'est pas sauvé.

Nekredeble, sed mi sukcesis saviĝi.
C'est incroyable, mais j'ai réussi à me sauver.

2. Gardi ion de difekto aŭ pereo:
2. Empêcher quelque chose de s'abîmer ou de se perdre :

Mi estis sensava (havanta nenian savrimedon) kaj vi savis mian vivon!
J'étais fichu et tu m'as sauvé la vie !

Forsavis sian korpon kaj animon (tute malaperis).
(J'ai du mal à comprendre, là…)

Oni devas antaŭsavi la animon de la infanoj kontraŭ la tentoj.
On doit sauver à l'avance l'âme des enfants contre les tentations.

INSULO
Île

Terparto, ĉiuflanke ĉirkaŭita de akvo:
Terre entourée d'eau de tous les côtés :

Korsiko estas insulo.
La Corse est une île.

La insulanoj estis tre amikaj.
Les habitants de l'île étaient très amicaux.

Neniu homo loĝis en tiu insuleto.
Personne n'habitait sur cet îlot.

Italio, Hispanio kaj Grekio estas tri grandaj duoninsuloj en la sudo de Eŭropo.
L'Italie, l'Espagne et la Grèce sont trois grandes presqu'îles du sud de l'Europe.

Ĉi tiu insularo konsistas el dek insuloj.
Cet archipel est composé de dix îles.

Trafikinsulo estas parto de ŝoseo, destinita por trairantaj piedirantoj.
Un refuge est une partie d'une route destinée aux piétons qui traversent.