agasozo -N kitwa agasozo rwagiriji canke rwagiriji. Gashobora kwiyongera ku mpera z'amajambo amwe amwe.
- amazina
- ingereka
- insigarirazina muvugwa : mi → min, ĝi → ĝin, ili → ilin, oni → onin, si → sin
- sahwanya zirimwo U, O na A : kiu → kiun, iu → iun, ĉiuj → ĉiujn, kio → kion, ĉio → ĉion, ia → ian, nenia → nenian, tiaj → tiajn
- intumbuzi z'ikibanza' sahwanya z'ikibanza zirimwo E
agasozo -N kama kari inyuma y'agasozo -J
Mu gihe sahwanya iherezwa na -N, ingereka zose rero hamwe na zi sahwanya zirimwo U canke A za karangura y'iyo sahwanya itegerezwa guherezwa na N.
- grandan domon
- domon ruĝan
- tiun domon
- tiajn domojn
- tiun domon grandan
- tian malgrandan domon antikvan
- la malgrandajn domojn
- domojn sen ĉiu ajn dubo tre antikvajn
karangura y'igenekerezo ntishobora guherezwa na N
agasozo -N gashobora kwerekana
Karangura nshororokerwa
Karangura nshororokerwa ni iyikurikira iyirangura igikorwa ubwo nyene.Yerekanwa n'akajambo k'incuro - N. Ivyo biratuma hakoreshwa amajambo mu rutonde rutadukanye.
Amungane akurikira afise insiguro imwe: kato mordas hundon ; kato hundon mordas ; mordas kato hundon ; mordas hundon kato ; hundon kato mordas ; hundon mordas kato (imisi yose akayabu niko kababajwe, imbwa ikama ari iyababaje). Kubera urudome -N ruhereza uguhindagurika gutandatu gufise insiguro imwe kuratahuritse neza. Urutonde rw'amajambo ni urwo gukora nk'ukuyaryohora n'inyubako.
Mi amas vin; mi vin amas; vin mi amas; vin amas mi; amas mi vin; amas vin mi. Ihindagurika uko ari zitandatu, ilwe imwe yose irafise insiguro yayo ngenderwako igikorwa amas ije iva « jewe » igiye amagana « wewe ».
Birashoka ko hahindurwa ijambo mu mero mugirwa, iryungane rifise karangura nshororekerwa. Muri icogihe karangura nshororokerwa ica ihinduka rukozi.
Esti n'ayandi mavuga bigomba gusa ntadondora ibikorwa, ahubwo yerekana igitwarwa n'ikindi kintu. Igice c'iryungane kijanye na esti si karangura nshororokerwa, ahubwo ni kaangura y'inshozi itigera ifise urudome - N : Tio estas tri seĝoj . Mi estas kuracisto . Ŝi fariĝis doktoro . Mia patro nomiĝas Karlo .
Rukozi rw'irivuga rurashobora no kuza inyuma y'irivuga. Ku mavuga amwe amwe, urwo rutonde rurakunda kwibonekeza. Muri ico gihe, ntimukoreshe urudome N ruhereza.
-
Hieraŭ okazis grava afero. - Ejo harashitse ikintu ngirakamaro.
Rukozi rw'igikorwa okazis est grava afero.Ntimuvuge *Hieraŭ okazis gravan aferon.*Mugihe ari ijambo nk'iryo, wokwibaza icatumye haba ikintu kitanezereje ariko «okazi» si igikorwa kiva ku muntu kija ku gikorwa. Irivuga «okazi» riboneka ku muntu aboneka akenshi. Ikintu cabaye. Uwo muntu aboneka imisi yose nka rukozi kandi ntiyigera iherezwa n'urudome -N.
-
Restis nur unu persono. - Hasigaye gua umuntu umwe.
Umuntu ni uwakoze igikorwa ca «rester». Ntimuvuge.
-
Aperis nova eldono de la libro. - Haboneste ikindi gitabo gishasha.
Ntimuvuge
-
Mankas al ni mono. - Mbuze amahera.
Ntimuvuge.
Ingero
Akenshi karangura y'ingero ziba zifise urudome -N ruhereza.
Ingero z'umwanya
Urudome N ari karangura irashobora gupima uburebure bw'umwanya canke incuro. Ubwo bwoko bukaba bwishura ku bibazo : kiel longe?, (dum) kiom da tempo?, kiel ofte?, n'ibindi.
Akenshi, iyungane ry'umwanya riba rifise N ihereza na karangura y'irivuga.
- Mi veturis du tagojn kaj unu nokton. = ...dum du tagoj kaj unu nokto. - Natembereye imirango ibiri n'ijoro rimwe = ... mu mirangi ibiri n'ijoro rimwe.
- Li estas morte malsana, li ne vivos pli, ol unu tagon. - Yapfuye arwaye. Ntarobaho umusi urenze umwe.
- La festo daŭris ok tagojn. - Umusi mukuru wamaze imisi umunani.
- Ŝi aĝis tridek jarojn. - Yarafise imyaka mirongo itatu.
- La horloĝo malfruas kvin minutojn. - Isahairi imyuma iminota itanu.
Karangura ipima umwanya n'urudome N ruhereza irashobora kuba karangura y'insigarirazina canke intumbuzi.
- Li estis dudek du jarojn aĝa. = ...je dudek du jaroj aĝa. - Yarafise imyaka mirongo ibiri.
- La parolado estis du horojn longa. - Ijambo ryamaze amasaha abiri (Soma: Ijambo ryari rirerire ry'amasaha abiri.)
- Tiu ĉi vojo estas milojn da kilometroj longa. - Iyo nzira ni ndende y'ibirometero ibihumbi.
-
Unu momenton poste ŝi malaperis malantaŭ ili. - Inyuma y'umwanya muto, yaciye azimanganira inyuma yabo.
Unu momenton yerekana umwanya wahabaye inyuma y'umwanya kanaka.
- Ŝi estas du jarojn kaj tri monatojn pli aĝa ol mi. - Arakuze kunsumva nk'imyaka ibiri n'amezi atatu.
Igihimba c'iryungane muri - N cerekana ingero y'umwanya kirashoboye no gukoreshwa nka karangura yerekana igikorwa cakozwe imbere canke inyuma. Cakozwe mu misi ibiri imbere y'umwanya wari uzwi na «tio».
Ingero zitandukanye.
Izindi karangura z'ingero zikora nkuko nyene nk' ingero z'umwanya. Ivyo birashoboye kuba ingero y'uburebure mu mwanya, y'uburebure, ubwaguke, y'ibiro, y'ikiguzi,n'ibindi. Zishura ku bibazo kiom?, kiel multe?, kiel malproksime?, kiel longe?, kiel alte?, kiel profunde?, kiel peze?, n'ibindi. :
-
Ĝi kostas dek mil vonojn. - Kigurwa amafaranga ibihumbi icumi y'amahera y'ama Koreya.
(Ama won ni amahera yo m uri Koreya.)
- Vi devas kuri pli ol dek kilometrojn. - Utegerezwa kwiruka hejuru y'ibirometero cumi.
- La vojo larĝis dudek metrojn aŭ iom pli. - Inzira yari nyoya y'imetero mirongo ibiri canke munsi yaho gato.
- La monto Everesto estas ok mil okcent kvardek ok metrojn alta. - Umusozi Everest ku burebure bwa metero ibihumbi munani n'amajana umunanani na mirongo ine n'umunani.
- Ili staris nur kelkajn metrojn for de mi. - Kuri jewe zari nko ku metero zingahe.
- La domo estis ducent metrojn distanca. - Inzu yari ku metero amajana abiri.
Igipimo kitagira ikikiranga.
Igipimo kirashoboye guseruka mu murwi w'amajambo kitagira ikiwuranga. Dek jaroj estas tre longa tempo. Dek jaroj iyi ni rukozi. Pasis du tagoj. Du tagoj ifise igikorwa ca rukozi.
Umwanya uzwi
Imvugo irimwo agasozo N ishobora kuba karangura yerekana umwanyta uboneka. Karangura nk'iyo irimwo N yishura ku bibazo kiam?, kiudate?, kiutage?, kiujare?, kiufoje?, n'ibindi. Dushobora kuvuga ko ako gasozo N kasubiriye umwanya uboneka mu gihe coba catanzwe n'imvugo en :
- Unu tagon estis forta pluvo. = En unu tago... - Umunsi umwe, hagwa imvura y'isegenya.
- Ĉiun monaton li flugas al Pekino. - Ku kwezi, agenda n'indege muri Pekin.
- Georgo Vaŝington estis naskita la dudek duan de Februaro de la jaro mil sepcent tridek dua. = ...en la dudek dua tago de Februaro... - Georges Washington yavutse ku wa 21 Ruhuhuma igihumbi n'amajana indwi na mirongo itatu na kabiri. = …ku munsi ugira mirongo ibiri na rimwe mu kwezi kwa Ruhuhuma…
Akamenyetso ka rwagiriji ku mpera y'izina ry'umunsi wo mu ndwi kerekana ko ari umunsi uzwi kandi ubaho : dimanĉon = « ku w'Imana, uzwi », naho batokoresha la. Mu gihe ari inyubako y'intumbuzi yakoreshejwe kw'izina ry'umunsi, vyerekana ko ari uyo munsi nyene mu bisanzwe : dimanĉe = « ku wa mungu, iminsi yose ku wa mungu » : Mi alvenos en Lyon lundon la 30-an de Aŭgusto. (Nzoshika i Lyon kuwa mbere kuwa 30 Myandagaro.)
Mumvugo z'amasah dutegerezwa gukoreshaje, na cane cane mu gihe ijambohororitariho, kugira ngo ntitwitiranye isaha n' itariki :
- Tio okazis la dekan. = Ivyo vyashitse ku wa cumi (ku munsi ugira icumi w'ukwezi).
- Tio okazis je la deka. = Ivyo vyashitse isaha zine (isaha ya kane y'umunsi).
Umwanya nyezina udafise ikiwuranga
umwanya nyezina mu gihe urashobora kandi guseruka uri mu karwi katagira ibikaranga : Hodiaŭ estas sabato, kaj morgaŭ estos dimanĉo. Sabato et dimanĉo zifise igikorwa ca rukozi.
Iyerekeza
Ingereka zifise agasozo -N canke karangura zirimwo -N zirashobora kwerekana iyerekeza. Zishura rero ku bibazo al kiu loko?, en kiu direkto?, n'ibindi.
Agasozo -N konyene
- Morgaŭ mi veturos Kinŝason. = ...al Kinŝaso. - Ejo nzogenda i Kinshasa
- La vagonaro veturas de Tabrizo Teheranon. - Itereni ivuye i Tabriz yerekeza iTéhéran.
Dukoresha agasozo -N mu gihe tugomba kwerekana iyerekeza imbere mu kintu. Ntituvuga iri muron, iri kuraciston, mais iri al muro, al kuracisto. Mu ngiro, rwagiriji rw'iyerekeza -N ikoreshwa bukebuke mu majambo y'ibibanza, na canecane ay'ibisagara.
-N hamwe na en, sur na sub
Agasozo -N kerekana iyo ikintu kija gaseruka kenshi kari kumwe na en, sur na sub, indongorazina ngirakamaro zitatu za mbere z'ikibanza. Mu giheen, sur kaj sub yerekana aho ikintu kiri, tuzikoresha zitagira agasozo -N. Ariko mu gihe bashaka kwerekana ko ikintu kiva hamwe kija ahandi, duca dukoresha ijambo ryerekana ko harimwo amerekezo. Mu mvugo, dukoresha al (al en, al sur, al sub), ariko mu ngiro dukoresha buri gihe agasozo -N :
- sur la tablo - ku meza = kiri ku meza → sur la tablon - ku meza = werekeza ku meza, werekeza imeza
- sub la granda lito - munsi y'igitanda kinini = mu kibanza co munsi y'igitanda kinini → sub la grandan liton - munsi y'igitanda kinini = werekeza ikibanza munsi y'igitanda kinini
-
La hundo kuras en nia domo. - Imbwa yiruka mu nzu yacu.
Imbwa iri mu nzu kandi yiruka mu nzu nyene.
-
La hundo kuras en nian domon. - Imbwa yiruka mu nzu yacu.
Imbwa yari hanze y'inzu ariko ubu iriko yiruka mu nzu.
-
Mi metis ĝin sur vian tablon. - Nagishize ku meza.
Cari mu kindi kibanza hanyuma ndagikurayo ndagishira ku meza.
Hamwe n'indongorazina zindi z'ikibanza atari en, sur na sub, agasozo -N ntigakoreshwa, ariko mu mvugo baca bareka bigasigura ko bariko bavuga amerekezo. Ariko dushobora neza gukoresha-N k'amerekezo kandi mu zindi ndongorazina z'ikibanza mu gihe ivyo vyoshobora gutanga umuco :
- La hirundo flugis trans la riveron, ĉar trans la rivero sin trovis aliaj hirundoj. - Intamba ica irajabuka uruzi iguruka kuko ku rundi ruhande hariho izindi ntamba.
-
La sago iris tra lian koron. ≈ La sago plene penetris lian koron. - Icumu rica rimucumita mu mutima. = Icumu ryinjira ryose mu mutima.
Mu gihe dukoresheje agasozo -N k'amerekezo inyuma ya tra, bibanda ku kuntu ukwiyunguruzakuba ku kintu, ko kwamaze kuba kuri ico kintu.
-
La vojo kondukis preter preĝejon. - Inzira ijana ku rundi ruhande rw'ishengero.
Mu gihe dukoresheje agasozo k'amerekezo -N inyuma ya preter, berekana ko ukwiyunguruza mu gusiganwa vyibonekeza ngaha bafatiye kuri ico casizwe.
-
Siajn brakojn ŝi metis ĉirkaŭ mian kolon. - Aca ashira ukuboko kwiwe kw'izosi ryanje.
Kenshi dukoresha ĉirkaŭ + agasozo –N mu kwerekana kandi ukwiyunguruza werekeza ikibanza ushikamwo uca ku mpande z'ikindi kintu : Li kuris ĉirkaŭ la angulon de la domo.
-
Li kuris kontraŭ la muron kaj vundis sin. - Yisetse ku ruhome aca arakomereka.
Kwerekana ko ukwiyunguruza werekeza ku kintu vyaheze kandi ko ico kintu cashikiriwe, dushobora gukoresha kontraŭ hamwe na -N.
- Gardu vin, ke vi ne venu plu antaŭ mian vizaĝon. = ...al loko antaŭ mia vizaĝo. ...al antaŭ mia vizaĝo. - Niwirinde kuguma uza mu maso yanje = ......kuja mu kibanza kiri imbere y'amaso yanje.
- Mi estis en la urbo kaj iris poste ekster ĝin. = ...al ekster ĝi. - Nari mu gisagara hanyuma ndavayo.
-
Li iris inter la patron kaj la patrinon. - Aja hagati ya Se na nyina.
Ikibanza c'iciyumbiro c'uko kwiyunguruza kiri hagati ya se na nyina.
-
Morgaŭ mi venos ĉe vin. - Ejo nzoza iwanyu.
Nka kera botora
Mu buryo bumwe bumwe, turakunda kudakoresha -N kuko intumbero nyayo ari imvugo itumvikana. Iyo mvugo ica ijako agasozo -N mu gihe baba batagasizeko mu ryungane :
-
Jakob enfosis ilin sub la kverko. - Yakobo aca arabihamba
Ikibnza nyaco ahashikiriwe ni kw'isi.
- Oni metis antaŭ mi manĝilaron. = Oni metis sur la tablon antaŭ mi manĝilaron. - Bashira imbere yanje ivyifuko. = bashira ku meza imbere yanje ivyifuko.
Ntitwoba dukosheje mu gihe tuvuze sub la kverkon na antaŭ min, kuko izo mvugo zishobora kugereranywa nk'aho ukwiyunguruza gushikira muri ayo mungane.
Indongorazina z'ikibanza zikunda gukoreshwa mu nsiguro ifobetse. Ikintu kitaboneka, batavuze aho kiri gishobora kwibonekeza nk'ikibanza. Naho nyene dushobora gukoresha agasozo -N k'amerekezo mu kwerekana amerekezo mu mvugo ifobetse, nk'akarorero : Mi ŝanĝos ilian malĝojon en ĝojon.
Indingorazina zimwe zimwe ziseruka zifise insiguro y'amerekezo: al, ĝis, el et de. Izo ndongorazina ntizigera zerekana ikibanza. Inyuma y'izo ndongorazina ntitwigera dukoresha agasozo -N : al la urbo, ĝis la fino, el la lernejo, de la komenco.
N inyuma y'intumbuzi z'ikibanza
Dushobora kandi gushira agasozo -N inyuma y'ubusozo -E bw'intumbuzi z'ikibanza, n'inyuma ya zi sahawanya z'ibibanza mu kwerekana amerekezo agana mu kibanza :
- hejme = mu nzu → hejmen = amagana ku nzu
- urbe = mu gisagara → urben = amagana mu gisagara
- ekstere = inyuma y'ikintu → eksteren = amagana inyuma y'ikintu
- tie = muri ico kibanza → tien = amagana ico kibanza, muri ico kibanza
- kie = mu kibanza icahe → kien = amagana ikibanza icahe, amaja hehe
- ĉie = hose → ĉien = mu mpande zose
- ie = mu kibanza kimwe → ien = amagana ikibanza kimwe
- nenie = nta na hamwe → nenien = nta na hamwe
N mu yindi nsiguro
ingereka zifise agasozo -N hamwe na karangura zirimwo -N zerekana kenshi urugero, umwanya canke amerekezo, ariko rimwe na rimwe -N yerekana ikindi gikorwa bakoresha indongorazina :
- Mi ridas je lia naiveco. = Mi ridas pro lia naiveco. = Mi ridas lian naivecon. - Natangajwe n'ukutamenya kwiwe. = natangaye kubera ukutamenya kwiwe
- Neniam ŝi miros pri/pro sia propra malaltiĝo. → Neniam ŝi miros sian propran malaltiĝon. - Ntazigera ababazwa n'uko ari mugufi.
Mu mvugo, dushobora kwama dusubiriza indongorazina na -N mu gihe insiguro yagumye iboneka. Kenshi cane dukoresha -N mu kibanza ca je. Muri ico gihe, amategeko yerekeranye nuko kuboneka atuma bidashoboka gukoresha -N mu kibanza c'indongorazina z'ukwiyunguruza de na el, kuko zerekana iyo imvano, ariko -N yerekana ukwiyunguruza bigana ku kintu. Nubwo bimeze bityo, hariho amungane nka Ili eliris la buson.Mu gihe nk'ico, agasozo -N gaserukira karangura mu ryungane : autobus (buso) ni karangura k'irivuga «eliri». riraboneka,kandi ni vyiza kuvuga, Ili eliris el la buso.
Rwagiriji iri mu majambo y'uruharo
Mu mazina y'uruharo ari mu ki esperanto, dukoresha rwagiriji bivanye n'aya mategeko akurikira:
- Mi vidis Karlon. - Narabonye Karlo.
- Elizabeton mi renkontis hieraŭ en la urbo. - Rizabeti, twarahuye ejo mu gisagara.
- Tokion ni tre ŝatas. - Turakunda cane Tokyo.
Amazina y'uruharo akoreshejwe mu nyubako yayo ya mbere ashobora kubaho ata gasozo -O afise. Mu mazina nk'ayo, dushobora guheba agasozo -N, nubwo igikorwa c'iryo jambo gisaba ako gasozo.
-
Ni renkontis Zminska. - Twarahuye na Zminska.
Ni izina ry'igi polonye ryabaye karangura, ariko nta gasozo -N rifise.
-
Ŝi ludis la Prière d'une vierge. - Yaravuze igisabisho c'umubikira.
ni izina ry'umuziki mu gifaransa ryabaye karangura, ariko nta gasozo -N rifise.
-
Li admiras Zamenhof. - Yarashimye Zamenhof.
izina Zamenhof ni karangura , itagira agasozo -N.
Mu gihe izina rishobora kujako agasozo -N (iherezwa n'urudome ruvuga), dushobora guca twongerako bidatevye ako gasozo. Dushobora kandi gushirako O kumazina atazwi. Mu gihe dukoresheje agasozo O dutegerezwa gukoresha agasozo -N mu gihe igikorwa mu ryungane ribidusaba. Dushobora kandi gukoresha imvugo n'iyo ishobora kuronka agasozo -N.
-
Ĉu vi konas Anna? - Urazi Ana?
Izina Anna ni karangura itagira agasozo -N.
-
Ĉu vi konas Annan? - Urazi Ana?
Izina Anna ni karangura ifise agasozo -N.
-
Ĉu vi konas mian amikinon Anna? - Murazi umugenzi wanje Ana?
Anna ni izina ryaumugenzi wanje, ntitegerezwa kujako agasozo -N.
-
Li renkontis Vigdís Finnbogadóttir. - Yarahuye na Vigdís Finnbogadóttir.
Izina riri mu rurimi rwo muri Islande Vigdís Finnbogadóttir rifise igikorwa ca karangura katagira agasozo mu ki espéranto.
-
Li renkontis Vigdíson Finnbogadóttir. - Yarahuye na Vigdís Finnbogadóttir.
Iritazirano rifise ubusozo –O et –N. Kenshi bashira mu esperanto gusa iritazirano ry'umuntu canke bakongerako –O ku nyubako itari mu ki esperanto y'iritazirano, ariko barareka izina rikurikira mu nyubako ya mbere itagira agasozo mu ki esperanto. Dukoresha rero agasozo -N gusa mu ritazirano. Ivyo si itegeko, ariko ni akamenyero. (Dushobora kandi kwandika Vigdís-on harimwo akarongo gahuza.)
- Li renkontis prezidanton Vigdís Finnbogadóttir. - Yarahuye n'umurongozi Vigdís Finnbogadóttir.