Kvantaj vortoj iafoje kondutas en aparta maniero. Vortoj kun kvanta signifo povas esti substantivoj (multo, kelko k.s.), adjektivoj (multa, pluraj k.s.), adverboj (multe, sufiĉe k.s.), kaj adverbecaj vortetoj (pli, tiom k.s.).
Количествени съществителни
Съществителните за количество са най-обикновени съществителни. Често са придружени от da-израз, който посочва от какво се състои количеството:
- Kiam mi ien veturas, mi neniam prenas kun mi multon da pakaĵo. - Когато пътувам нанякъде, никога не взимам със себе си много багаж.
От граматична гледна точка думата за количество е главна, но от смислова гледна точка da-изразът често е по-важен. Понякога съществителното на такъв da-израз се разглежда като главна дума:
-
Tiam grandega multo da vortoj fariĝus en la skribado tute nediferencigeblaj unu de alia. - Такова огромно множество думи биха могли да станат напълно неразличими една от друга в писането.
Nediferencigeblaj gramatike rilatas al multo, sed havas J-finaĵon, ĉar ĝi rilatas laŭ la senco tre forte al vortoj. Fakte la frazo iĝus tre stranga, se oni dirus nediferencigebla sen J, ĉar la posta esprimo unu de alia trudas la ideon de pluraj individuoj. Komparu kun la jena ekzemplo: Grandega multo da vortoj fariĝas tute senbezona por lernado.
Вместо multo и malmulto най-често се предпочитат наречийните форми multe и malmulte.
Наречия за количество
Kvantaj adverboj ofte aperas en frazoj kvazaŭ ili estus substantivoj rolante kiel subjekto, objekto k.t.p. Praktike temas preskaŭ nur pri multe, sufiĉe, kelke kaj variantoj de ili. Tia uzo de kelke estas nuntempe tamen tre malofta:
-
En la kelo troviĝas multe da rubaĵoj. - В килера има (букв. 'се намират') много отпадъци.
Multe тук е подлог. Може да се каже също и multo da rubaĵoj.
-
El ŝia buŝo eliris kelke da perloj kaj kelke da diamantoj. - От устата ѝ излязоха няколко бисера и няколко диаманта.
Двете kelke са подлози на eliris. Може да се каже kelko da perloj/diamantoj, но kelko на практика не се използва. Понастоящем най-често се използва kelkaj: kelkaj perloj, kelkaj diamantoj.
-
La riĉulo havas multe da mono. - Богаташът има много пари.
Multe е допълнение, но не получава окончание -n, тъй като е наречие.
- Mi havas sufiĉe da laboro. - Имам достатъчно работа.
Simile oni povas uzi adverbecajn vortetojn kvantajn:
-
Ĉu vi scias, kiom estis da mortigitoj? - Знаеш/Знаете ли колко убити имаше?
Kiom е подлог към estis.
-
Prenu tiom da mono, kiom vi volas. - Вземи толкова пари, колкото искаш.
Tiom и kiom са подлози.
-
Pri tiom da feliĉo mi eĉ ne sonĝis, kiam mi estis ankoraŭ la malbela anasido! - За толкова щастие дори не съм си мечтало, когато още бях грозното патенце!
Tiom estas pri-adjekto.
-
Restas ankoraŭ iom da problemoj. - Остават още няколко проблема.
Iom е подлог.
-
Observu pli da ordo! - Пази повече ред!
Pli е пряко допълнение.
-
Tro da kuiristoj kaĉon difektas. - Много баби – хилаво дете. (букв. Твърде много готвачи развалят кашата.)
Tro е подлог.
Kiam kvanta adverbo havas da-esprimon post si, povas ofte ŝajni, ke la adverbo tute ne estas ĉefvorto, sed ke la substantivo de la posta da-esprimo estas ĉefvorto. El senca vidpunkto la da-esprimo estas fakte pli grava, sed el gramatika vidpunkto la adverbo ja estas ĉefvorto. Sed kiam kvanta adverbo + da-esprimo havas priskribon, oni normale rilatigas la priskribon al la da-esprimo, kvankam ĝi ne estas ĉefvorto: Multe da akvo estis verŝita sur ĝin. Sed se mankas da-esprimo, oni povas rilatigi la priskribon nur al la adverbo, kaj konsekvence oni devas uzi E-formon: Multe estis farite.
Количествени прилагателни вместо количествени наречия
Ofte oni povas anstataŭigi kvantan adverbon per kvanta adjektivo. Tiam la substantivo de la da-esprimo fariĝas ĉefvorto kaj da malaperas:
- En la subtegmento troviĝas multaj malnovaj vestaĵoj. ≈ ...multe/multo da malnovaj vestaĵoj. - На тавана има много стари дрехи. ≈ […] множество стари дрехи.
- La riĉulo havas multan monon. ≈ ...multe/multo da mono. - Богаташът има много пари. ≈ […] голямо количество пари.
Estas tamen nuanca diferenco. Multaj kaj kelkaj estas uzataj jen pri individuaj, apartaj aferoj, jen pri kuna nedistingebla amaso. Multe kaj kelke estas uzeblaj nur pri nedistingebla amaso. Ne eblus do diri: Kelke da homoj sentas sin la plej feliĉaj, kiam ili vidas la suferojn de siaj najbaroj. Oni devas diri Kelkaj homoj..., ĉar temas pri la sentoj de ĉiu homo aparte.
Степен и количество
Степен и количество са различни неща, но понякога се приближават.
Tre и multe
- tre = "en alta grado, kun forta intenso"
- multe = „в голямо количество, с дълга продължителност, често повтаряно“
Ĉe adjektivoj kaj adverboj oni preskaŭ ĉiam uzas tre, sed oni povas uzi multe, kiam klare temas pri kvanto aŭ ofteco. Ĉe verboj oni uzas plej ofte multe, ĉar temas normale pri kvanto aŭ ofteco, sed oni uzas ankaŭ tre, kiam temas pri grado aŭ intenseco:
- Ĝi estas tre bona. - Много е добро.
- Tie troviĝas tre grandaj domoj. - Там се намират много големи къщи.
- Mi tre ŝatas Berlinon. = Mi intense ŝatas Berlinon. - Много харесвам Берлин.
- Mi tre amas ŝin. = Mi intense amas ŝin. - Много я обичам. = Обичам я силно.
- Mi havas multe da mono. - Имам много пари.
- Ŝi multe pensis pri tio. = Ŝi longe pensis pri tio. - Тя много мислеше за това. = Тя дълго (време) мислеше за това.
- Kiu multe parolas, ne multe faras. - Който приказва много, не върши много.
-
Li tre multe helpis al mi. - Той ми помогна изключително много.
Tre описва multe, а multe описва helpis.
За да опишем pli и tro, използваме multe:
- Ĝi estis multe pli granda ol antaŭe. - Много по-голямо е отпреди.
- Ĝi fariĝis multe tro nigra. - Ĝi fariĝis multe tro nigra.
Kiel и tiel
Табличните думи kiel ('как') и tiel ('така') посочват не само начин, а също и степен. Употребяват се на същите места, където може да се използва tre:
-
Vi estas tiel bela, tiel bona kaj tiel honesta, ke mi devas fari al vi donacon. - Толкова си хубав, толкова добър и честен, че трябва да ти направя подарък.
Може да се каже също и: tre bela, tre bona и tre honesta.
-
La nokto estis tiel malluma, ke ni nenion povis vidi eĉ antaŭ nia nazo. - Нощта бе толкова тъмна, че не можехме да видим нищо пред носа си.
Може да се каже и tre malluma.
Kiom и tiom
Табличните думи kiom ('колко') и tiom ('толкова') посочват количество. Те се използват там, където може да се използва multe:
-
Mi volas tiom da terpomoj, kiom mi povas porti. - Искам толкова картофи, колкото мога да нося.
Може да се каже: volas multe и povas porti multe.
-
Ŝi tiom laboris, ke ŝi fariĝis ĉefo de la firmao. - Тя работи толкова, че стана шеф на фирмата.
Може да се каже: multe laboris.
Antaŭ multe oni ofte preferas tiom, ĉar multe estas kvanta vorto: Nun li estis ja riĉa, havante tiom multe da mono. Aŭ …havante tiel multe da mono. Aŭ ...havante tiom da mono.
"Tiom-kiom-ismo"
Kiom kaj tiom estas iafoje uzataj pri grado anstataŭ kiel kaj tiel, kiam oni volas tre forte emfazi. Tio estas tute bona. Sed iuj Esperantistoj uzas sisteme nur kiom kaj tiom anstataŭ kiel kaj tiel por montri gradon, kvazaŭ ili ĉiam emfazus, ekz.: Mi estas tiom forta, kiom vi. Komparu kun la Fundamenta frazo: Mi estas tiel forta, kiel vi. Tia "tiom-kiom-ismo" estas komplete fremda al la Fundamento kaj al la uzado de Zamenhof. Krome tiom-kiom-istoj perdas la eblon uzi tiom kaj kiom por emfazi.