لغت‌های مقداری گاهی به روش دیگری رفتار میکنند. لغات با معنی مقداری می‌توانند اسم باشند(بسیار , چندتا و غیره), صفتهای (زیاد, چندین وغیره)قیدهای(به زیادی, کافی و غیره.), و واژکهای قیدگونه (بیشتر , مقداریوغیره).
اسامی مقداری
اسامی مقداری مانند اسامی معمولی رفتار میکنند. معمولا آنها توضیحاتی در مورد از -بیان,هستند که نشان میدهند آن مقدار از چه چیزی تشکیل شده‌است:
- Kiam mi ien veturas, mi neniam prenas kun mi multon da pakaĵo. - وقتی من به جایی سفر میکنم، هرگز خیلی بسته‌بندی با خودم برنمی‌دارم.
از نظر گرامری لغت مقداری لغت اصلی است، ولی از نظر حسی از -بیان معمولا مهمتر است. گاهی در مورد از -بیان به گونه‌ای رفتار میشود که گوی لغت اصلی است:
-
Tiam grandega multo da vortoj fariĝus en la skribado tute nediferencigeblaj unu de alia. - آن وقت لغات خیلی بیشتری در نگارش کاملا غیر قابل تفاوت‌گذاری از یکدیگر خواهند شد
غیر قابل تفاوت گذاری ها از نظر گرامری مربوط است به مقدار زیاد, ولی پایانه جمع دارد، زیرا مربوط است به حسی بسیار قوی لغات. در واقع جمله بسیار قوی خواهد شد، اگر کسی بگوید بدون تفاوت گذاری بدون پایانه جمع، زیرا بیان بعدییکی از دیگری ایده افراد زیادی را تحمیل میکند. مقایسه کنید با مثال زیر: انبوه بزرگی از لغات کاملا خواهند شد غیر لازم برای یادگیری.
بجای زیاد(به صورت اسم) و کم(به صورت اسم) ترجیح داده میشود از زیاد(به صورت قید) و کم(به صورت قید) استفاده شود.
قیدهای مقداری
قیدهای مقداری معمولا در جملات به گونه ای ظاهر میشوند که گویی اسم هستند و نقش آنها را مانند اسم, فاعل یا مسند و غیره بازی میکنند. در عمل فقط مربوط میشود به بسیاری, به اندازه کافی, چندتاو ترکیباتی از آنها. با وجود این آنگونه استفاده از چندتا در حال حاضر بسیار نادر است:
-
En la kelo troviĝas multe da rubaĵoj. - در سطل خیلی زباله پیدا میشود.
خیلی فاعل جمله است. میتوان گفت بسیاری از زباله‌ها.
-
El ŝia buŝo eliris kelke da perloj kaj kelke da diamantoj. - از دهان او(زن) تعدادی مروارید و تعدادی الماس بیرون آمد.
هر دو واژه تعدادیفاعل هستند برای بیرون آمد. میتوان گفت تعداد ی مروارید/الماس , ولی تعداد در عمل هیچگاه استفاده نمیشود. در حال حاضر بیشتر اوقات استفاده میشود از چندین: چندین مروارید, چندین الماس
-
La riĉulo havas multe da mono. - فرد ثروتمند بسیاری پول دارد.
بسیاری اسم است, ولی نمی تواند پایانه مفعولی به آن اضافه کرد, چون قید است.
- Mi havas sufiĉe da laboro. - من کار به اندازه کافی دارم.
به طور مشابه می توان از لغت واره های مقداری قیدی استفاده کرد:
-
Ĉu vi scias, kiom estis da mortigitoj? - آیا میدانی, مرده ها چند تا بودند؟
چه مقدار فاعل است برای بود.
-
Prenu tiom da mono, kiom vi volas. - بردار آن مقدار پول ، همان مقدار که میخواهی.
آن مقدار و همان مقدار مفعول هستند.
-
Pri tiom da feliĉo mi eĉ ne sonĝis, kiam mi estis ankoraŭ la malbela anasido! - در مورد آن مقدار خوشبختی من حتی رویا هم نمی‌دیدم، وقتیکه هنوز جوجه اردک زشتی بودم.
آن مقدار است در مورد-متمم.
-
Restas ankoraŭ iom da problemoj. - هنوز مقداری مشکل باقی مانده.
مقداری مفعول است.
-
Observu pli da ordo! - مقررات را بیشتر رعایت کن!
بیشتر مفعول است.
-
Tro da kuiristoj kaĉon difektas. - آشپزهای زیادی حریره را خراب میکنند.
زیادی فاعل است.
وقتی قید مقداری بعد از خود بیانگر da- است غالبا می‌تواند به نظر آید، که آن قید چندان واژه اصلی نیست، بلکه اسمی که بعد از da- می‌آید واژه اصلی است. از نظر معنی حرف اضافه da- در واقع مهمتر است، ولی از نقطه‌نظر گرامری مسلما قید واژه اصلی است. لیکن وقتی قید مقداری + da- شرحی را به همراه دارند، شخص معمولا آن شرح را به da- ازتباط میدهد، هر چند که واژه اصلی نیست: Multe da akvo estis verŝita sur ĝin. در صورت فقدان da، میتوان آن شرح را فقط به قید میتوان ارتباط داد، و در نتیجه بالتبع باید از پایانه E استفاده نمود: Multe estis farite.
صفت های مقداری به جای قیدهای مقداری
صفت مقداری را غالبا میتوان جایگزین قید مقداری نمود. آنگاه اسم da در جایگاه واژه اصلی قرار می‌گیرد و da حذف می‌گردد:
- En la subtegmento troviĝas multaj malnovaj vestaĵoj. ≈ ...multe/multo da malnovaj vestaĵoj. - در اتاق زیر سقف بسیار لباسهای کهنه یافت میشوند. ≈ ...خیلی/بسیاری لباسهای کهنه.
- La riĉulo havas multan monon. ≈ ...multe/multo da mono. - فرد ثروتمند خیلی پول دارد. ≈ ...خیلی/ خیلی از پول.
با وجود این اختلافی وجود دارد. بسیاری و چند تا گاهی برای چیزهای جداگانه استفاده میشوند، گاهی برای انبوه چند چیز غیر قابل تشخیص. بسیار و چند فقط برای انبوه چیزهای غیر قابل تشخیص و جداسازی استفاده میشوند. نمی‌توان گفت: Kelke da homoj sentas sin la plej feliĉaj, kiam ili vidas la suferojn de siaj najbaroj. باید گفت Kelkaj homoj..., چون در مورد حس‌های هر انسان به طور جداگانه است.
درجه و مقدار
درجه و مقدار چیزهای جداگانه ای هستند, ولی بعضی اوقات بهم نزدیک میشوند.
{ Tre خیلی} و {multe بسیار}
- tre = "در مقیاس بالا، با شدت زیاد"
- multe = "در مقدار زیاد، با دوام درازمدت، معمولا تکرارشده"
در مورد صفتها و قیدها تقریبا همیشه از زیاد, استفاده میشود، ولی میتوان از بسیاری, هم استفاده کرد وقتی که در مورد مقدار و تکرار دفعات باشد. در مورد افعال بیشتر اوقات استفاده میشود از بسیار, چون معمولا در مورد مقدار یا تکرار دفعات است، ولی از زیاد, هم استفاده میشود وقتی که در مورد درجه و شدت باشد.
- Ĝi estas tre bona. - آن بسیار خوب است.
- Tie troviĝas tre grandaj domoj. - آنجا خانه های بزرگ یافت میشوند.
- Mi tre ŝatas Berlinon. = Mi intense ŝatas Berlinon. - من از برلین خیلی خوشم میاید. = من به شدت از برلین خوشم میاید.
- Mi tre amas ŝin. = Mi intense amas ŝin. - من خیلی او(زن) را دوست دارم. = من به شدت او(زن) را دوست دارم.
- Mi havas multe da mono. - من خیلی پول دارم.
- Ŝi multe pensis pri tio. = Ŝi longe pensis pri tio. - او (زن) خیلی در مورد آن فکر کرد = او(زن) مدت طولانی در مورد آن فکر کرد.
- Kiu multe parolas, ne multe faras. - کسیکه خیلی حرف میزند, خیلی عمل نمیکند.
-
Li tre multe helpis al mi. - او(مرد) بسیار زیاد به من کمک کرد.
خیلی توضیح میدهد بسیار . بسیار توضیح میدهدs کمک کرد.
برای بیان کردنبیشتر و خیلی زیاد استفاده میکنند از بسیار :
- Ĝi estis multe pli granda ol antaŭe. - آن بسیار بزرگتر از قبل بود.
- Ĝi fariĝis multe tro nigra. - آن بسیار زیادی سیاه شد.
{ Kiel چطور} و { tiel آنطور}
لغات جدولی چگونهو آنگونه نه فقط روش بلکه همچنین درجه و میزان را نشان میدهند. آنها در همان جایی استفاده میشوند, که استفاده میشود از بسیار:
-
Vi estas tiel bela, tiel bona kaj tiel honesta, ke mi devas fari al vi donacon. - شما آنقدر زیبا هستی, آنقدر خوب و آنقدر درستکار , که من باید به شما هدیه ای بدهم.
می توان گفت: بسیار زیبا, بسیار خوب و بسیار درستکار.
-
La nokto estis tiel malluma, ke ni nenion povis vidi eĉ antaŭ nia nazo. - شب آنقدر تاریک بود, که ما نمی توانستیم چیزی ببینیم حتی جلوی بینی خودمان را.
میتوان گفت : بسیار تاریک.
{Kiom چقدر} و {tiom آنقدر}
لغات جدولی چقدر و آنقدر مقدار را نشان میدهند.آنها جایی استفاده میشوند, که (همچنین) استفاده می شود از بسیار:
-
Mi volas tiom da terpomoj, kiom mi povas porti. - من آن مقداری سیب زمینی میخواهم, که میتوانم (آن مقدار)حمل کنم.
می توان گفت: خیلی میخواهم و میتوانم خیلی حمل کنم.
-
Ŝi tiom laboris, ke ŝi fariĝis ĉefo de la firmao. - او(زن) آنقدر کار کرد, که رئیس کارخانه شد.
میتوان گفت: خیلی کار کرد.
قبل از زیاد(قید) معمولا ترجیح داده میشود که از آنقدر استفاده شود, زیرازیاد لغت مقداری است: Nun li estis ja riĉa, havante tiom multe da mono.یا …با داشتن آنچنان مقدار پول زیاد. یا ..با داشتن آنقدر پول زیاد.
"آنقدر-چقدر-ایسم"
چقدر وآنقدر گاهی در مورد درجه استفاده میشوند به جای چگونه و آنگونه , وقتی کسی میخواهد خیلی به شدت تاکید کند.آن کاملا خوب است. ولی برخی اسپرانتیست‌ها به طور سیستماتیک استفاده میکنند از چقدر و آنقدر بجای چگونه و آنگونه برای نشان دادن درجه و شدت ، گویی آنها همیشه تاکید دارند. مانند: من آنقدر قوی هستم که همانقدر تو مقایسه کنید با جمله پایه: من ٱنقدر قوی هستم، مانند تو . به آن ترتیب "آنقدر-چقدر-ایسم" کاملا غریبه است نسبت به پایه و نسبت به کاربری زامنهوف، علاوه بر این آنقدر- چقدر-ایستها امکان استفاده از آنقدر وچقدر برای تاکید را از دست میدهند.