20 Kata-kata jumlah / Tata bahasa

Kvantaj vortoj iafoje kondutas en aparta maniero. Vortoj kun kvanta signifo povas esti substantivoj (multo, kelko k.s.), adjektivoj (multa, pluraj k.s.), adverboj (multe, sufiĉe k.s.), kaj adverbecaj vortetoj (pli, tiom k.s.).

Kata benda jumlah

Kvantaj substantivoj kondutas kiel normalaj substantivoj. Ofte ili estas priskribataj de da-esprimo, kiu montras, el kio konsistas la kvanto:

Kiam mi ien veturas, mi neniam prenas kun mi multon da pakaĵo. - Saat aku berpergian ke suatu tempat, aku tak pernah membawa bersamaku banyak bawaan(paket).

Secara tata bahasa kata jumlah adalah kata utama, tapi dari sudut pandang arti ungkapan da kadang lebih penting. Kadang kita memberlakukan kata benda dengan ungkapan da{2 seolah menjadi kata utama:

Tiam grandega multo da vortoj fariĝus en la skribado tute nediferencigeblaj unu de alia. - Tiam grandega multo da vortoj fariĝus en la skribado tute nediferencigeblaj unu de alia.

Nediferencigeblaj gramatike rilatas al multo, sed havas J-finaĵon, ĉar ĝi rilatas laŭ la senco tre forte al vortoj. Fakte la frazo iĝus tre stranga, se oni dirus nediferencigebla sen J, ĉar la posta esprimo unu de alia trudas la ideon de pluraj individuoj. Komparu kun la jena ekzemplo: Grandega multo da vortoj fariĝas tute senbezona por lernado.

Selain multo dan malmulto kita paling sering lebih menyukai bentuk kata keterangan multe dan malmulte.

Kata keterangan jumlah

Kvantaj adverboj ofte aperas en frazoj kvazaŭ ili estus substantivoj rolante kiel subjekto, objekto k.t.p. Praktike temas preskaŭ nur pri multe, sufiĉe, kelke kaj variantoj de ili. Tia uzo de kelke estas nuntempe tamen tre malofta:

En la kelo troviĝas multe da rubaĵoj. - Di basement terdapat banyak pita.

Multe adalah subjek. kita dapat mengatakan juga multo da rubaĵoj.
El ŝia buŝo eliris kelke da perloj kaj kelke da diamantoj. - Dari mulutnya keluar beberapa mutiara dan beberapa permata.

La du kelke estas subjektoj de eliris. Oni povus diri kelko da perloj/diamantoj, sed kelko estas praktike neniam uzata. Nuntempe oni plej ofte uzas kelkaj: kelkaj perloj, kelkaj diamantoj
La riĉulo havas multe da mono. - Orang kaya itu punya banyak uang.

Multe adalah objek, tapi dia tidak bisa menerima akhiran -N, karena dia adalah kata keterangan.
Mi havas sufiĉe da laboro. - Aku memiliki cukup pekerjaan.

Secara sama kita bisa menggunakan kata jumlah yang dari kata keterangan.

Ĉu vi scias, kiom estis da mortigitoj? - Apakah kamu tahu, berapa banyak yang terbunuh?

Kiom adalah subjek dari estis.
Prenu tiom da mono, kiom vi volas. - Ambilan sejumlah uang, yang kau butuhkan.

Tiom dan kiom adalah objek.
Pri tiom da feliĉo mi eĉ ne sonĝis, kiam mi estis ankoraŭ la malbela anasido! - Pri tiom da feliĉo mi eĉ ne sonĝis, kiam mi estis ankoraŭ la malbela anasido!

Tiom estas pri-adjekto.
Restas ankoraŭ iom da problemoj. - Masih tersisa sedikit permasalahan.

Iom adalah subjek.
Observu pli da ordo! - Carilah lagi susunan seperti itu!

Pli adalah objek.
Tro da kuiristoj kaĉon difektas. - Terlalu banyak juru masak merusak bubur.

Tro adalah subjek.

Kiam kvanta adverbo havas da-esprimon post si, povas ofte ŝajni, ke la adverbo tute ne estas ĉefvorto, sed ke la substantivo de la posta da-esprimo estas ĉefvorto. El senca vidpunkto la da-esprimo estas fakte pli grava, sed el gramatika vidpunkto la adverbo ja estas ĉefvorto. Sed kiam kvanta adverbo + da-esprimo havas priskribon, oni normale rilatigas la priskribon al la da-esprimo, kvankam ĝi ne estas ĉefvorto: Multe da akvo estis verŝita sur ĝin. Sed se mankas da-esprimo, oni povas rilatigi la priskribon nur al la adverbo, kaj konsekvence oni devas uzi E-formon: Multe estis farite.

Kata sifat jumlah selain kata keterangan jumlah

Kadang kita bisa menggantikan jumlah dari kata keterangan dengan jumlah dari kata sifat. Kemudian kata benda dari pernyataanda menjadi kata utama dan da dihilangkan:

En la subtegmento troviĝas multaj malnovaj vestaĵoj. ≈ ...multe/multo da malnovaj vestaĵoj. - Di atas loteng banyak ditemukan pakaian-pakaian tua.≈ ...banyak pakaian-pakaian tua.
La riĉulo havas multan monon. ≈ ...multe/multo da mono. - La riĉulo havas multan monon. ≈ ...multe/multo da mono.

Estas tamen nuanca diferenco. Multaj kaj kelkaj estas uzataj jen pri individuaj, apartaj aferoj, jen pri kuna nedistingebla amaso. Multe kaj kelke estas uzeblaj nur pri nedistingebla amaso. Ne eblus do diri: Kelke da homoj sentas sin la plej feliĉaj, kiam ili vidas la suferojn de siaj najbaroj. Oni devas diri Kelkaj homoj..., ĉar temas pri la sentoj de ĉiu homo aparte.

Tingkatan dan jumlah

Tingkatan dan jumlah sangat berbeda, tapi kadang mereka tampak sama.

Tre dan multe

tre = "pada derajat yang tinggi, dengan kesungguhan yang besar"
multe = "dengan jumlah besar, dengan lanjutan panjang, sering diulangi"

Pada kata sifat dan kata keterangan kita hampir selalu menggunakan tre, tapi kita bisa menggunakan multe, ketika secara jelas kita berbicara mengenai jumlah atau kekerapan. Pada kata kerja kita paling sering menggunakan multe, karena secara normal membicarakan tentang jumlah atau kekerapan, tapi kita juga menggunakan tre, ketika membicarakan derajat atau kesungguhan:

Ĝi estas tre bona. - Itu sangat baik.
Tie troviĝas tre grandaj domoj. - Disana terdapat rumah-rumah yang sangat besar.
Mi tre ŝatas Berlinon. = Mi intense ŝatas Berlinon. - Aku sangat menyukai Berlin. = Aku sungguh-sungguh menyukai Berlin.
Mi tre amas ŝin. = Mi intense amas ŝin. - Aku sangat mencintainya. = Aku sungguh-sungguh mencintainya.

Mi havas multe da mono. - Aku punya banyak uang.
Ŝi multe pensis pri tio. = Ŝi longe pensis pri tio. - Dia banyak berfikir tentang itu.= Dia telah lama berfikir tentang itu.
Kiu multe parolas, ne multe faras. - Siapa banyak bicara, tak banyak bekerja.
Li tre multe helpis al mi. - Dia sangat banyak membantu aku.

Tre menerangkan multe. Multe menerangkan helpis.

Untuk menerangkan pli dan tro kita gunakan multe:

Ĝi estis multe pli granda ol antaŭe. - Itu lebih besar dari sebelumnya.
Ĝi fariĝis multe tro nigra. - Itu menjadi terlalu hitam.

Kiel dan tiel

Tabel korelasi kiel dan tiel menunjukkan tidak hanya cara, tapi juga kadar/tingkat. Kita harus menggunakannya ditempat yang sama, di mana kita harus bisa menggunakan tre:

Vi estas tiel bela, tiel bona kaj tiel honesta, ke mi devas fari al vi donacon. - Kamu begitu cantik, begitu baik dan begitu jujur, hingga aku harus memberimu hadiah.

Kita bisa mengatakan: tre bela, tre bona dan tre honesta.
La nokto estis tiel malluma, ke ni nenion povis vidi eĉ antaŭ nia nazo. - Malam itu begitu gelap, kami tak bisa melihat apapun bahkan (yang) di depan hidung kami.

Bisa mengatakan: tre malluma.

Kiom dan tiom

Tabel korelasi kiom dan tiom menunjukkan jumlaj. Kita menggunakannya di mana kita menggunakan multe:

Mi volas tiom da terpomoj, kiom mi povas porti. - Aku ingin kentang yang banyak, sebanyak yang aku bisa bawa.

Kita bisa mengatakan: volas multe dan povas porti multe.
Ŝi tiom laboris, ke ŝi fariĝis ĉefo de la firmao. - Dia telah banyak bekerja hingga dia menjadi kepala di perusahaan itu.

Kita bisa mengatakan: multe laboris.

Sebelum multe orang sering lebih suk tiom, karena multe adalah kata jumlah: Nun li estis ja riĉa, havante tiom multe da mono. Atau …havante tiel multe da mono. Atau ...havante tiom da mono.

"Tiom-kiom-isme"

Kiom dan tiom kadang digunakan tentang tingkatan selain kiel dan tiel, saat kita ingin menekankan lebih kuat. Itu benar-benar baik. Tapi beberapa Esperantis menggunakan hanya secara sistem kiom dan tiom selain kiel dan tiel untuk menunjukkan tingkat, seolah mereka selalu menekankan, contoh.: Mi estas tiom forta, kiom vi. Bandingkanlah dengan frase dasar: Mi estas tiel forta, kiel vi. Tia "tiom-kiom-ismo" adalah benar-benar asing dari Dasar dan penggunaannya oleh Zamenhof. di samping tiom-kiom-istoj perdas la eblon uzi tiom dan kiom untuk menekankan.