ზოგჯერ რაოდენობის აღმნიშვნელი სიტყვები განსხვავებულად მოქმედებს. რაოდენობის მნიშვნელობის მატარებელი სიტყვები შესაძლოა იყოს არსებითი სახელები (multo, kelko და ა.შ.), ზედსართავი სახელები (multa, pluraj და ა.შ.), ზმნიზედები (multe, sufiĉe და სხვ.) და ზმნიზედური ნაწილაკები (pli, tiom და ა.შ.).
რაოდენობრივი არსებითი სახელები
რაოდენობრივი არსებითი სახელები ჩვეულებრივი არსებითებივით ხასიათდებიან. ზოგჯერ მათ da-გამოთქმა აღწერს, რომელიც უჩვენებს, თუ რისგან შედგება რაიმეს ოდენობა.
- Kiam mi ien veturas, mi neniam prenas kun mi multon da pakaĵo. - როცა სადმე მივდივარ, თან არასდროს მიმაქვს ბევრი ბარგი.
გრამატიკულად რაოდენობის აღმნიშვნელი სიტყვა წინადადების მთავარი სიტყვაა, მაგრამ აზრობრივი გადმოსახედიდან da-გამოთქმა ხშირად უფრო მნიშვნელოვანია. ზოგჯერ ასეთი da-გამოთქმის არსებითი სახელი ისე აღიქმება, თითქოს თავადვე იყოს მთავარი სიტყვა.
-
Tiam grandega multo da vortoj fariĝus en la skribado tute nediferencigeblaj unu de alia. - ამ შემთხვევაში უამრავი სიტყვა მართლწერაში უბრალოდ ერთმანეთისგან განურჩეველი გახდებოდა.
Nediferencigeblaj გრამატიკულად მიემართება multo-ს, მაგრამ J-დაბოლოება აქვს, რადგან აზრობრივად იგი უფრო ძლიერ vortoj-ს მიემართება. ფაქტობრივად ფრაზა უცნაური გახდებოდა, თუკი nediferencigebla-ს J-ს გარეშე ვიტყოდით, რადგან შემდეგი გამოთქმა - unu de alia, აზრობრივად მრავალ პირს გამოხატავს. შეადარეთ შემდეგ მაგალითს: Grandega multo da vortoj fariĝas tute senbezona por lernado.
Multo-სა და malmulto-ს მაგივრად ყველაზე ხშირად უპირატესობა ენიჭება ზმნიზედურ ფორმებს multe და malmulte.
რაოდენობრივი ზმნიზედები
რაოდენობრივი ზმნიზედები ხშირად წინადადებებში ისე გვხვდება, თითქოს ქვემდებარის, დამატების და ა.შ. ფუნქციის შემსრულებელი არსებითი სახელები იყვნენ. პრაქტიკულად საუბარია თითქმის მხოლოდ multe-ზე, sufiĉe-ზე, kelke-სა და მათ სხვა ვარიანტებზე. თუმცა kelke-ს ასეთი ხმარება დღეს არცთუ ისე ხშირია:
-
En la kelo troviĝas multe da rubaĵoj. - სარდაფში ბევრი ნაგავია.
Multe წარმოადგენს ქვემდებარეს. შეიძლება ასევე ვთქვათ multo da rubaĵoj.
-
El ŝia buŝo eliris kelke da perloj kaj kelke da diamantoj. - მისი პირიდან რამდენიმე მარგალტი და რამდენიმე ალმასი ამოვიდა.
ორი kelke წარმოადგენს eliris-ის ქვემდებარეებს. შეიძლება ვთქვათ kelko da perloj/diamantoj, მაგრამ kelko პრაქტიკულად არასდროს იხმარება. დღესდღეობით უფრო ხშირად გამოიყენება kelkaj: kelkaj perloj, kelkaj diamantoj
-
La riĉulo havas multe da mono. - მდიდარს ბევრი ფული აქვს.
Multe წარმოადგენს დამატებას, მაგრამ იგი N დაბოლოებას არ დაირთავს, რადგან ზმნიზედაა.
- Mi havas sufiĉe da laboro. - საკმაო სამუშაო მაქვს.
მსგავსად შეიძლება ვიხმაროთ რაოდენობრივი ზმნიზედური ნაწილაკები:
-
Ĉu vi scias, kiom estis da mortigitoj? - იცი რამდენი მოკლული იყო?
Kiom არის estis-ის ქვემდებარე.
-
Prenu tiom da mono, kiom vi volas. - იმდენი ფული აიღე, რამდენიც გინდა.
Tiom და kiom დამატებებია.
-
Pri tiom da feliĉo mi eĉ ne sonĝis, kiam mi estis ankoraŭ la malbela anasido! - ამდენ ბედნიერებაზე არც კი მიოცნებია როცა პატარა მახინჯი იხვის ჭუკი ვიყავი!
Tiom წარმოადგენს pri გარემოებით დამატებას.
-
Restas ankoraŭ iom da problemoj. - ცოტაოდენი პრობლემები რჩება.
Iom წარმოადგენს ქვემდებარეს.
-
Observu pli da ordo! - მეტი წესრიგი დაიცავი!
Pli წარმოადგენს დამატებას.
-
Tro da kuiristoj kaĉon difektas. - ზედმეტი მზარეული ფაფას გააფუჭებს.
Tro წარმოადგენს ქვემდებარეს.
როდესაც რაოდენობრივ ზმნიზედას მოსდევს da-გამოთქმა, ხშირად შესაძლოა გვეგონოს, რომ მთავარი სიტყვაა არა ზმნიზედა, არამედ შემდგომი da-გამოთქმა. აზრობრივი თვალსაზრისით da-გამოთქმა რეალურად უფრო მნიშვნელოვანია, მაგრამ გრამატიკული თვალსაზრისით მთავარი სიტყვა დიახაც რომ ზმნიზედაა. მაგრამ როდესაც რაოდენობრივ ზმნიზედას + da-გამოთქმას გააჩნია აღწერა, ჩვეულებრივ ამ აღწერას da-გამოთქმასთან ვაკავშირებთ, მიუხედავად იმისა, რომ იგი არაა მთავარი სიტყვა: Multe da akvo estis verŝita sur ĝin. მაგრამ თუკი da-გამოთქმა არ გვაქვს, შეგვიძლია აღწერა მხოლოდ ზმნიზედას დავუკავშიროთ და შედეგად E-ფორმა გამოვიყენოთ: Multe estis farite.
რაოდენობრივი ზედსართავი სახელები რაოდენობრივი ზმნიზედების მაგივრად.
ხშირად რაოდენობრივი ზმნიზედის რაოდენობრივი ზედსართავი სახელით ჩანაცვლება შეგვიძლია. ამ დროს da-გამოთქმის არსებითი სახელი მთავარ სიტყვად გარდაიქმნება და da ქრება:
- En la subtegmento troviĝas multaj malnovaj vestaĵoj. ≈ ...multe/multo da malnovaj vestaĵoj. - სხვენში ბევრი ძველი ტანსაცმელია. ≈ ...უამრავი ძველი ტანსაცმელია.
- La riĉulo havas multan monon. ≈ ...multe/multo da mono. - მდიდარს ბევრი ფული აქვს. ≈ ... დიდი ოდენობით ფული ...
თუმცა არსებობს ნიუანსური განსხვავება. Multaj და kelkaj ზოგჯერ ინდივიდუალურ, ცალკეულ საგანთა, ზოგჯერ კი - ურთიერთგანურჩეველ ერთობლიობათა აღსანიშნად გამოიყენება. Multe და kelke მხოლოდ ასეთ ერთობლიობებთან იხმარება. ასე რომ, დაუშვებელია: Kelke da homoj sentas sin la plej feliĉaj, kiam ili vidas la suferojn de siaj najbaroj. სწორი ფორმაა: Kelkaj homoj..., რადგან საუბარია ყოველი ცალკეული ადამიანის გრძნობებზე.
ხარისხი და რაოდენობა.
ხარისხი და რაოდენობა სხვადასხვა რამეებია, მაგრამ მნიშვნელობით ხანდახან ერთმანეთს უახლოვდებიან.
Tre და multe
- tre = „მაღალი ხარისხით, ძლიერი ინტენსივობით“
- multe = „დიდი ოდენობით, დიდი ხანგრძლივობით, ხშირად განმეორებით“
ზედსართავ სახელებთან და ზმნიზედებთან თითქმის ყოველთვის იხმარება tre, მაგრამ შეგვიძლია ასევე გამოვიყენოთ multe, როდესაც საუბარია ცხადად რაოდენობასა ან სიხშირეზე. ზმნებთან მეტწილად ვხმარობთ multe-ს, რადგან ამ შემთხვევაში ჩვეულებრივ საუბარია რაოდენობასა ან სიხშირეზე, მაგრამ ასევე tre-ს გამოიყენება ხოლმე, როდესაც საქმე ეხება რაიმეს ხარისხსა ან ინტენსივობას:
- Ĝi estas tre bona. - ეს ძალიან კარგია.
- Tie troviĝas tre grandaj domoj. - იქ ძალიან დიდი სახლებია.
- Mi tre ŝatas Berlinon. = Mi intense ŝatas Berlinon. - ბერლინი ძალიან მომწონს. = ბერლინი ძლიერ მომწონს.
- Mi tre amas ŝin. = Mi intense amas ŝin. - ის ძალიან მიყვარს. = ის ძლიერ მიყვარს.
- Mi havas multe da mono. - ბევრი ფული მაქვს.
- Ŝi multe pensis pri tio. = Ŝi longe pensis pri tio. - მან ამაზე ბევრი იფიქრა. = მან აფაზე დიდხანს იფიქრა.
- Kiu multe parolas, ne multe faras. - ვინც ბევრს ლაპარაკობს, ცოტაც აკეთებს.
-
Li tre multe helpis al mi. - ის ძალიან დამეხმარა.
Tre multe-ს აღწერს. Multe კი - helpis-ს.
Pli-სა და tro-ს აღსაწერად multe იხმარება:
- Ĝi estis multe pli granda ol antaŭe. - იგი წინანდელზე უფრო დიდია.
- Ĝi fariĝis multe tro nigra. - უფრო მეტად გაშავდა.
Kiel და tiel
კორელატები kiel და tiel უჩვენებენ არა მხოლოდ მეთოდს/გზას (რაიმეს გაკეთების), არამედ აგრეთვე ხარისხსაც. ისინი იგივე ადგილას უნდა გამოვიყენოთ, სადაც tre-ს ვიყენებთ:
-
Vi estas tiel bela, tiel bona kaj tiel honesta, ke mi devas fari al vi donacon. - ისეთი ლამაზი, კარგი და პატიოსანი ხარ, რომ საჩუქარი უნდა გაგიკეთო.
შეიძლება ვთქვათ: tre bela, tre bona და tre honesta.
-
La nokto estis tiel malluma, ke ni nenion povis vidi eĉ antaŭ nia nazo. - ისეთი ბნელი ღამე იყო, რომ ცხვირწინაც კი ვერაფერს ვხედავდით.
შეიძლება ითქვას: tre malluma. (ძალიან ბნელი)
Kiom და tiom
კორელატები kiom და tiom უჩვენებენ რაოდენობას. ისინი იქ გამოიყენება, სადაც multe:
-
Mi volas tiom da terpomoj, kiom mi povas porti. - იმდენი კარტოფილი მინდა, რამდენსაც წავიღებ.
შეიძლება ითქვას: volas multe და povas porti multe.
-
Ŝi tiom laboris, ke ŝi fariĝis ĉefo de la firmao. - იმდენი იმუშავა, რომ ფირმის უფროსი გახდა.
შეიძლება ითქვას: multe laboris.
Multe-ს წინ ხშირად tiom-ს ვხმარობთ, რადგან multe რაოდენობრივი სიტყვაა: Nun li estis ja riĉa, havante tiom multe da mono. ან …havante tiel multe da mono. ან ...havante tiom da mono.
„Tiom-kiom-იზმი“
Kiom და tiom ზოგჯერ იხმარება ხარისხის აღსანიშნად kiel-ისა და tiel-ის ნაცვლად, როდესაც მნიშვნელობის გამძაფრება გვსურს. ეს სავსებით დასაშვებია. მაგრამ ზოგი ესპერანტისტი სისტემატურდ ხმარობს მხოლოდ kiom-სა და tiom-ს kiel-ისა და tiel-ის მაგივრად, მაგ.: Mi estas tiom forta, kiom vi. შეადარეთ ეს წინადადებას Fundamento-დან: Mi estas tiel forta, kiel vi. ასეთი „tiom-kiom-ისტური“ტენდენცია Fundamento-სთვია და ზამენჰოფსთვის სრულიად უცხოა. ამას გარდა tiom-kiom-ისტები კარგავენ შესაძლებლობას tiom-ისა და kiom-ის არსის გასამძაფრებლად გამოყენებისა.