Neizravni govor je zavisna rečenica, koja prepričava nječiju izjavu, misao, mišljenje, odluku, pitanje, primjedbu i sl. Često se mora malo promijeniti oblik originalne izjave ili misli. Indirektni govor razlikuje se od direktnog govora, tj. nepromijenjenog citata, koji nije zavisna rečenica i stoga ne treba subjunkciju (zavisni veznik). Izravni govor se često javlja u navodnicima i nakon dvotočke.
| Upravni govor: | Petro diris: "Mi volas doni ion al vi." - Petar je rekao: "Želim ti nešto dati." |
|---|---|
| Indirektni govor: | Petro diris, ke li volas doni ion al mi. - Petar je rekao da mi želi nešto dati. |
| Upravni govor: | Karlo demandis: "Ĉu vi volas iri kun mi?" - Karlo je pitao: "Želiš li ići samnom?" |
|---|---|
| Indirektni govor: | Karlo demandis, ĉu mi volas iri kun li. - Karlo je pitao želim li ići s njim. |
Neizravni govor je obično rečenica koja počinje s ke ili upitna zavisna rečenica. Takva zavisna rečenica najčešće je objekt glagola poput diri, krii, pensi, scii, decidi, skribi, kompreni, rimarki, vidi, demandi, voli, aŭdi i t.d.: Li diris, ke li estas feliĉa. (Rekao je da je sretan.) Ŝi pensis, ke ŝi estas feliĉa. (Mislila je da je sretna.)
Neizravni govor se javlja i kao suplement riječima poput penso, decido, demando, timo i t.d.: Li havis la penson, ke li estas feliĉa. (Mislio je da je sretan.) La decido estis, ke Petro estu prezidanto. (Odluka je bila da Petar bude predsjednik.) Ili faris la demandon, ĉu ili povas partopreni. (Postavili su pitanje mogu li sudjelovati.)
Neizravni govor se javlja i kao subjekt od ŝajni, esti evidente, esti dube, esti klare, esti (ne)eble, esti verŝajne i sl.: Ŝajnis, ke pluvas. (Činilo se da kiši.) Estis evidente, ke li ne estas feliĉa. (Bilo je očito da on nije sretan.)
Glagolski oblici u neizravnom govoru
U nekim jezicima potrebno je kod indirektnog govora promijeniti glagolski oblik. U esperantu se uvijek zadržava originalni glagolski oblik:
-
Li diris: "Mi volas manĝi". → Li diris, ke li volas manĝi. - Rekao je: "Hoću jesti". → Rekao je da hoće jesti.
Nastavak AS u volas je trenutak originalne izjave. To ne treba zamijeniti sa IS.
-
Li diris: "Mi tiam loĝis en Ĉinujo." → Li diris, ke li tiam loĝis en Ĉinujo. - Rekao je: "Tada sam živio u Kini." → Rekao je da je tada živio u Kini.
Nastavak IS u loĝis označava vrijeme ranije od vremena kada je originalna rečenica izrečena. Bilo bi pogrešno to zamijeniti s estis loĝinta.
-
Ŝi demandis: "Ĉu vi iros kun mi al kinejo?" → Ŝi demandis, ĉu mi iros kun ŝi al kinejo. - Upitala je: "Hoćeš li ići u kino samnom?" → Pitala je hoću li ići u kino s njom.
Nastavak -OS u iros pokazuje vrijeme kasnije od originalnog pitanja. Bilo bi pogrešno to zamijeniti sa estis ironta ili volis iri. Da je originalno pitanje bilo "Ĉu vi volas iri kun mi?", reklo bi se: Ŝi demandis, ĉu mi volas iri kun ŝi.
-
Li ne komprenis: "Kial ŝi ne volas partopreni?" → Li ne komprenis, kial ŝi ne volas partopreni. - Nije razumio: "Zašto ona ne želi sudjelovati?" → Nije razumio zašto ona ne želi sudjelovati.
Nastavak AS u volas pokazuje vrijeme originalnog pitanja.
- Ili ordonis: "Paku tuj vian valizon!" → Ili ordonis, ke mi tuj paku mian valizon. - Naredili su: "Pakiraj odmah svoju prtljagu!" → Naredili su da odmah spakiram svoju prtljagu.
-
Ŝi esperis, ke ŝi ilin trovos. - Nadala se da će ih naći.
Originalna misao je bila: "Mi ilin trovos."
-
Ŝi estis plena de timo, ke la infano mortos. - Bila je puna straha da će dijete umrijeti.
Bojala se i mislila: "La infano mortos!"
-
Li metis la kondiĉon, ke oni ne instruu al ŝi la Kristanan religion. - Postavio je uvjet da ju ne podučavaju u kršćanskoj vjeri.
Rekao je: "Ne instruu al ŝi..."
-
Ŝajnis al ŝi, ke ŝin ĉirkaŭas unu sola densa barilo el traboj. - Činilo joj se da je okružena jednom gustom ogradom od dasaka.
Mislila je: "Min ĉirkaŭas...", jer joj je tako izgledalo.
Odnosne (zavisne) rečenice obično ne prepričavaju izjavu ili misao. U takvim zavisnim rečenicama, glagolsko vrijeme se izražava u odnosu na apsolutnu sadašnjost:
-
Mi ne konis tiun, kiu venis. - Nisam poznavao onoga koji je došao.
I konis i venis označavaju vrijeme prije sadašnjeg. Vjerojatno označavaju isto vrijeme.
-
Mi ne konis la personon, kiu estis baldaŭ venonta tra la pordo. - ≈ Nisam poznavao osobu koja će uskoro doći na vrata.
I konis i estis govore o vremenu prije trenutnog. Venonta govori o vremenu poslije tog vrošnog vremena.
Riječi koje opisuju vrijeme i mjesto u neizravnom govoru
Ako se u citiranoj rečenici nalazi izraz koji označava vrijeme, on obično može ostati neizmijenjen u neizravnom govoru. Neke vremenske riječce ipak ovise o apsolutnoj sadašnjosti, pa se stoga moraju katkad promijeniti da se izbjegne zabuna. Takve riječi su hodiaŭ, hieraŭ, antaŭhieraŭ, morgaŭ i postmorgaŭ. Rečenice u kojima se treba promijeniti takva riječ su ipak dosta rijetke:
-
Pasintan lundon li diris: "Mi ne laboros hodiaŭ!" → Pasintan lundon li diris, ke li ne laboros tiun tagon. - Prošloga ponedjeljka je rekao: "Danas neću raditi!" → Prošloga ponedjeljka je rekao da toga dana neće raditi.
Da je u zavisnoj rečenici zadržana riječ hodiaŭ, radilo bi se o danu kada je izrečena ta rečenica.
-
Morgaŭ li verŝajne diros: "Mi estis malsana hieraŭ!" → Morgaŭ li verŝajne diros, ke li estis malsana hodiaŭ. - Sutra će vjerojatno reći: "Jučer sam bio bolestan!" → Sutra će vjerojatno reći da je danas bio bolestan.
Kada bi se u neupravnom govoru koristilo hieraŭ, radilo bi se o danu prije onoga kada je rečenica izgovorena. On će zapravo govoriti o današnjem danu, stoga to treba promijeniti u hodiaŭ.
- Antaŭ unu semajno li demandis al mi: "Ĉu vi venos al mi morgaŭ?" → Antaŭ unu semajno li demandis al mi, ĉu mi venos al li la postan tagon. - Pred tjedan dana on me upitao: "Hoćeš li doći k meni sutra?" → Pred tjedan dana on me upitao hoću li doći k njemu sljedećeg dana.
U pričama se ipak katkad zadržavaju riječi hodiaŭ, hieraŭ i morgaŭ bez promjene: Li renkontis konaton, junan poeton, kiu rakontis al li, ke morgaŭ [= la postan tagon] li komencos sian someran vojaĝon. Ova se rečenica javlja u bajci, i gotovo je nemoguća zabuna sa stvarnim sutrašnjim danom.
Izrazi kao hieraŭo, hieraŭa tago, morgaŭo, morgaŭa tago se često koriste neovisno o apsolutnoj sadašnjosti.
Vremensku riječ nun može se katkad radi jasnoće zamijeniti u indirektnom govoru, ali najčešće to nije potrebno: Hieraŭ li diris: "Mi volas fari tion nun kaj ne poste!" → Hieraŭ li diris, ke li volas fari tion nun kaj ne poste. Moglo bi se zamijeniti sa tiam, tiumomente ili možda tuj, ali i nun odgovara.
Izraz iz citirane rečenice koji označava mjesto mora se katkad promijeniti u neupravnom govoru, ako se sve prepričava na nekom drugom mjestu. Nekad je takva promjena prirodna, ali nije nužna:
- Karlo i Eva su u Parizu. Karlo govori o Pekingu, i kaže Evi: Mi iros tien.
- Eva je kasnije s Petrom u Pekingu, i prepričava Petru: Karlo diris, ke li iros ĉi tien. (Ili: ...ke li venos ĉi tien.)
- Petro i Eva su u Tokiju, i Petro joj kaže: Mi iam estis en Berlino.
- Kasnije su Eva i Karlo u Berlinu, i ona mu prepričava: Petro diris, ke li iam estis ĉi tie. Ili: Petro diris, ke li iam estis en Berlino.
Zamjenice u neizravnom govoru
U neizravnom govoru, osobne i posvojne zamjenice često se moraju promijeniti, ako se promijenio govornik ili slušatelj:
- Karlo kaže: Mi estas tre feliĉa.
- Petro priča Evi: Karlo diris, ke li estas tre feliĉa. Mi → li.
- Karlo kaže Evi: Mi amas vin.
- Petro pita Evu: Ĉu li vere diris, ke li amas vin? Mi → li, vin ostaje.
- Petro pita Karla: Ĉu vi vere diris, ke vi amas ŝin? Mi → vi, vin → ŝin.
- Petro priča Elizabeti: Li fakte diris al ŝi, ke li amas ŝin. Mi → li, vin → ŝin.
- Karlo govori Petru o Evi: Mi amas ŝin.
- Petro priča Evi: Li diris, ke li amas vin. Mi → li, ŝin → vin.