Forholdsord er småord, som man sætter foran sætningsdele for at vise deres rolle i en sætning.
Forholdsord står normalt foran kendeord eller pronomoj, men også foran udsagnsord i navneform, undertekster og kvante-biord. Undertiden bruger man forholdsord foran steds- og tidsbiord. Forholdsordet præciser da yderligere steds- eller tidsbetydningen.
Følgende småord er forholdsord: al, anstataŭ, antaŭ, apud, ĉe, ĉirkaŭ, da, de, dum, ekster, el, en, ĝis, inter, je, kontraŭ, krom, kun, laŭ, malgraŭ, per, po, por, post, preter, pri, pro, sen, sub, super, sur, tra kaj trans:
Uafhængige forholdsord
Efter et forholdsord er der normalt en sætningsde, hvortil forholdsordet relaterer. Uden den efterfølgende sætningsdel, ville et forholdsord ikke give mening: sur la tablo, en mia domo, ekster tiu ĉi ĉambro, dum la paŭzo, anstataŭ tio, krom Petro osv.
Hvis man vil udelade ord efter et forholdsord (underforstå dem), skal man bruge forholdsordet med E-endelse, da forholdsordet bliver til egen sætning, som nu har rollen som biord:
- Li staras apud mi. → Li staras apude. - Han stod ved siden af mig. → Han stod ved siden af.
- Ŝi sidas ekster la domo. → Ŝi sidas ekstere. - Hun sidder uden for huset. → Hun sidder udenfor.
- Tio okazis dum la paŭzo. → Tio okazis dume. - Det skete under pausen. → Det skete i mellemtiden.
- Tio okazos post la kongreso. → Tio okazos poste. - Det vil ske efter kongressen. → Det vil ske efterfølgende.
Hvis sådan et biord viser et sted, kan det tage N-endelsen for at vise bevægelsen til stedet:
- Li sidas ekster la domo. → Li sidas ekstere. → Li iras eksteren. = ...al ekstera loko (al loko ekster la domo). - Han sidder uden for huset. → Han sidder ude. → Han går udenfor. = ...til et sted udenfor (til et sted udenfor huset).
Undertiden hvis den originale sætningsdel spiller en tillægsmådes rolle, bruger man A-endelse efter forholdsordet.
- Li loĝas en domo apud mia domo. → Li loĝas en apuda domo. ...en domo apuda. - Han bor i et hus ved siden af mit hus. → Han bor i et hus ved siden af.
Men man kan også bruge sted- eller tidsvisende biord i sådanne tilfælde: Li loĝas en domo apude. = Li loĝas en domo, kiu troviĝas apude.
Af en eller anden grund forekommer nogle forholdsord næppe i praksis med E-endelse eller A-endelse. Man siger fx næsten aldrig paroli prie = "paroli pri tio", iri dee = "iri de la koncerna loko", ala veturo = "veturo al la koncerna loko", proa agado = "agado pro tio".