25 Odvisni stavki / Slovnica

Znotraj povedi se lahko nahaja drug stavek, ki ima v glavnem stavku vlogo stavčnega člena. Takšen neglavni stavek imenujemo odvisni stavek. Odvisni stavki najčešče nimajo funkcijskega kazalnika. Odvisni stavek se navadno začne z uvodno besedico, podrednim veznikom:

Ke je najbolj pomemben podredni veznik.
Ĉu uvaja vprašalne odvisne stavke.
Tabelne besed na KI uvajajo vprašalne odvisne stavke in oziralne odvisne stavke.

Drugi podredni vezniki so se, ĉar, dum, ĝis, kvankam, kvazaŭ, ol in apenaŭ.

Ke

Podredni veznik ke res ne prikazuje nekega pomena. Prikazuje le začetek odvisnega stavka, ki nima drugega podrednega veznika. Stavek na ke lahko nastopi v mnogih različnih stavčnih funkcijah. Stavčno funkcijo lahko razkrijemo, če nadomestimo stavek na ke s tabelno besedo tio. Včasih uporabimo besedico tio in stavek na ke skupaj, zlasti kadar je potrebno naznačiti stavčno funkcijo stavka na ke s predlogom.

Stavki na ke kot osebek, predmet ali prislovno določilo

Okazis, ke la reĝino mortis. → Tio okazis. - Zgodilo se je, da je kraljica umrla. → To se je zgodilo.
Ŝajnas, ke pluvos. → Tio ŝajnas. - Zdi se, da bo deževalo. → To se zdi.
Estas vero, ke ŝi havis sur si pantoflojn. → Tio estas vero. - Res je, da je imela na sebi copate. → To je res.
Kompreneble, ke mi lin amas. - Jasno, da ga ljubim.

Povedek je zaradi samoumevnosti izpuščen: Estas kompreneble, ke mi lin amas. → Tio estas komprenebla. Kompreneble ima končnico E, ker je povedkovni opis odvisnega stavka. Kadar spremenimo po modelu tio, moramo spremeniti v komprenebla.
Diru al la patro, ke mi estas diligenta. → Diru tion al la patro. - Reci očetu, da sem marljiv. → Reci to očetu.
Mi volas ke vi tien iru. → Mi volas tion. - Hočem, da greš tja. → To hočem.
Se li scius, ke mi estas tie ĉi, li tuj venus al mi. → Se li scius tion... - Če bi on vedel, da sem tu, bi takoj prišel k meni. → Če bi on to vedel, ...
Subite li aŭdis, ke iu alrajdas de la vojo al la domo. → Subite li aŭdis tion. - Iznenada je slišal, da nekdo jezdi od poti k hiši. → Iznenada je to slišal.
Mi pensas, ke ne. → Mi pensas tion. - Mislim, da ne. → To mislim.

Odvisni stavek je močno skrajšan, = ...ke tiel ne estas, ali podobno.
Li vekiĝis per tio, ke iu lin skuis. = Li vekiĝis per skuado. - Zbudil se je s tem, da ga je nekdo stresel. = Prebudil se je zaradi tresenja.
Tiam ŝi ekploris pro tio, ke ŝi estas tiel malbela. = Tiam ŝi ekploris pro sia malbeleco. - Tedaj je zajokala zaradi tega, ker je tako grda. = Tedaj je zajokala zaradi svoje grdosti.
Via patro neniam povis ekrigardi vin sen tio, ke li batus sin en la bruston kaj ĝemus. = ...sen brustobatado kaj ĝemado. - Tvoj oče te ni nikoli mogel pogledati, ne da bi se udaril po prsih in vzdihnil. = ... brez udarjanja po prsih in vzdihovanja.
Ne por tio mi estas ĉi tie, ke mi alportadu manĝon al la loĝantoj. = Mi estas ĉi tie ne por alportado de manĝo al la loĝantoj. - Tu nisem zato, da bi prinesel hrano prebivalcem. = Nisem tu za prinašanje hrane prebivalcem.

Če je predlog pri, ga navadno izpustimo (in pomožni tio):

Ili nin kulpigas, ke ni agas maljuste. = Ili nin kulpigas pri tio, ke... - Obtožujejo nas, da delujemo nepravično. = Obtožujejo nas za to, da ...
Petu ŝin, ke ŝi sendu al mi kandelon. = Petu ŝin pri tio, ke... - Prosi jo, da mi pošlje svečo. = Prosi jo za to, da ...

Predlog por navadno postavimo pred stavek na ke brez pomožnega tio. Celoten izraz por tio ke zelo redko uporabljamo. Tudi anstataŭ uporabljamo neposredno pred ke in včasih tudi malgraŭ, krom in sen:

Jen prenu ankoraŭ du panojn kaj unu ŝinkon, por ke vi ne bezonu malsati. - Tu vzemi še še dva kruha in eno šunko, da ti ne bo treba gladovati.
Ŝi tuj lavis sian kruĉon kaj ĉerpis akvon en la plej pura loko de la fonto kaj alportis al la virino, ĉiam subtenante la kruĉon, por ke la virino povu trinki pli oportune. - Takoj je umila svoj vrč in zajela vodo na najbolj čistem mestu izvira ter prinesla vodo k ženski, ves čas podpirajoča vrč, da bi mogla ženska bolj udobno piti.
Anstataŭ ke ĉiu lernas diversajn lingvojn, ĉiuj ellernadu unu saman lingvon. - Namesto da se vsak uči različne jezike, naj se vsi naučijo en isti jezik.
Li klopodis daŭrigi, malgraŭ ke li estis tre laca. Malgraŭ (tio) ke = kvankam. - Trudil se je nadaljevati, kljub temu da (čeprav) je bil zelo utrujen.
Mi nenion pli postulus, krom ke oni montru al mi sindonecon kaj estimon. - Ničesar več ne bi zahteval, razen da bi mi izkazali vdanost in spoštovanje.
Vi ne povas ĝin tuŝi, sen ke ĝi rompiĝus. - Ne morete se ga dotakniti, ne da bi se zlomil.

Včasih uporabimo preprost stavek na ke brez por namesto por (tio) ke:

Ŝi bone lin kovris, ke li ne malvarmumu denove. = ...kovris por ke li ne malvarmumu denove. - Dobro ga je pokrila, da se ne bi ponovno prehladil. = ... pokrila zato, da se ne bi ponovno prehladil.
Tie estis unu riĉa virino, kiu retenis lin, ke li manĝu ĉe ŝi. = ...por ke li manĝu ĉe ŝi. - Tam je bila neka bogata ženska, ki ga je zadržala, da bi jedel pri njej. = ... zato, da bi jedel pri njej.

Samo por ke, malgraŭ ke, anstataŭ ke, krom ke in sen ke so splošno sprejeti. Ampak le neobičajnost je argument proti stavkom kot: Ni parolis, pri ke la prezoj ĉiam altiĝas. Oni argumentis, kontraŭ ke ili ekloĝu en la urbo. Li sukcesis eskapi, pro ke vi dormis. Tio okazis, antaŭ ke mi naskiĝis. Neobičajnost pa je močen argument. Ne izražajmo se po nepotrebnem na tako neobičajen način, da nas morda ne bodo razumeli. Raje uporabimo pomožni tio: pri tio ke, kontraŭ tio ke itd. Namesto antaŭ (tio) ke in post (tio) ke uporabljamo antaŭ ol in post kiam. Namesto pro ke uporabimo pro tio ke, tial ke ali ĉar.

Stavki na ke kakor dopolnilo

Stavek na ke pogosto nastopa kakor dopolnilo, ki pojasnjuje pomen besede.

De s-ro Bourlet mi ricevis la sciigon, ke li ne volas publikigi la projekton en la "Revuo". - Od gospoda Bourleta sem prejel obvestilo, da noče objaviti projekta v "Revuo".
Ŝi estis plena de timo, ke la infano mortos. - Bila je polna strahu, da bo otrok umrl.
Li metis la kondiĉon, ke oni ne instruu al ŝi la Kristanan religion. - Postavil je pogoj, da je ne bodo učili krščanske vere.
Tio estis la unua fojo, ke ŝi nomis ŝin sia filino. - To je bilo prvikrat, da jo je imenovala svojo hčer.

Mnogi uporabljajo v takšnih stavkih kiam namesto ke. Ke je navadno bolj primeren, ker takšen stavek na ke najčešče ne pokaže, kdaj se je to zgodilo, ampak pojasnjuje vsebino zadeve.
Estis tia ventego, ke la tegoloj deflugis de la tegmentoj. - Bil je tak vihar, da so strešniki odletavali s streh.
Ili ambaŭ estis tiel malagrablaj kaj tiel fieraj, ke oni ne povis vivi kun ili. - Oba sta bila tako zoprna in tako vzvišena, da človek ni mogel živeti z njima.
Ili enpakis tiom da libroj, ke ili ne povis ĉion porti. - Zapokala sta toliko knjig, da nista mogla vsega nesti.
Vi ne estas kulpa, ke vi fariĝis tio, kio vi estas. = ...kulpa pri tio, ke... - Nisi kriv, da si postal, kar si. = ... kriv za to, da ...
Ŝi estis tute certa, ke tio estos plenumita. = ...certa pri tio ke... - Bila je popolnoma prepričana, da bo to izvršeno. = ... prepričana o tem, da ...
Kiel feliĉa mi estas, ke mi ĝin scias! - Kako srečen sem, da (tisto) vem!

Tu stavek na ke prikazuje vzrok. Lahko bi torej namesto ke uporabili ĉar.
Ĉion mi permesis al vi escepte, ke vi faru tion ĉi. = ...kun la escepto, ke vi faru tion ĉi. - Vse sem ti dovolil, razen da storiš to. = ... z izjemo, da storiš to.

Stavek na ke kakor povedkovo določilo

Stavek na ke je lahko povedkovnikov opis samostalniškega stavčnega člena:

La vero estas, ke mi amas vin. - Resnica je, da te ljubim.
La esenco de la sciigoj estis, ke al ili estas bone. - Srž obvestil je bila, da mu je dobro.

Izpuščanje ke

Včasih izpustimo ke pred odvisnim stavkom, a skoraj samo v odvisnem govoru:

Mi diras al vi, ŝi ricevos. = Mi diras al vi, ke ŝi ricevos. - Pravim ti, dobila bo. = Pravim ti, da bo dobila.
La vetero baldaŭ malboniĝos, ŝajnas. = Ŝajnas, ke la vetero baldaŭ malboniĝos. - Vreme se bo kmalu poslabšalo, se zdi. = Zdi se, da se bo vreme kmalu poslabšalo.

Vprašalni odvisni stavki

Če je odvisni stavek vprašanje, se začne s ĉu ali s tabelno besedo na KI. Vprašalni odvisni stavki lahko nastopajo v enakih stavčnih funkcijah kot stavki na ke.

Diru, ĉu mi povos veni. - Reci, ali bom lahko prišel.

Vprašanje na ĉu je predmet od diru.
Ŝi ne sciis, ĉu ŝi nur sonĝis aŭ ĉu tio estis efektivaĵo. - Ni vedela, ali je samo sanjala ali bila tisto resničnost.

Obstajata dve predmetni vprašanji na ĉu, povezani z aŭ.
Ĉu tio estas roso aŭ larmoj, tion neniu povis vidi. - Ali je bila tisto rosa ali solze, tega nihče ni mogel videti.

Vprašanje na ĉu je predmet s pomožnim tio.
Li provis, ĉu la pordo estas nefermita. - Poskusil je, ali so vrata nezaklenjena.

Vprašanje na ĉu je predmet od provis.
La tuta afero dependas de tio, ĉu ŝi venos aŭ ne. - Vsa zadeva je odvisna od tega, ali bo prišla ali ne.

Vprašanje je prislovno določilo na de s pomožnim tio.
Mi dubas, ĉu vi estas feliĉa. - Dvomim, ali si srečen.

Vprašanje nastopa kot prislovno določilo na pri. = Mi dubas pri tio, ĉu...
Li faris al mi la demandon, ĉu mi bone fartas. - Postavil mi je vprašanje, ali mi gre dobro.

Vprašanje je dopolnilo besede demandon.
Mia sola demando al vi estas, ĉu vi amas min. - Moje edino vprašanje zate je, ali me ljubiš.

Vprašanje je povedkovo določilo osebka.
Kion ni nun faru, estas demando tre malfacila. - Kaj naj zdaj storimo, je zelo težko vprašanje.

Vprašanje na KI nastopa kot osebek k estas.
Mi montris al la infano, kie kuŝas ĝia pupo. - Otroku sem pokazal, kje leži njegova lutka.

Vprašanje je predmet od montris.
Mi volus scii, kiom de la ŝtofo ili jam pretigis. - Jaz bi hotel vedeti, koliko blaga so že pripravili.

Vprašanje je predmet od scii.
Mi ne scias, ĝis kiam ili restos ĉi tie. - Ne vem, do kdaj bodo ostali tu.

Vprašanje je predmet.
Kiel longe ni estis en la malliberejo, tion mi ne scias. - Kako dolgo smo bili v zaporu, tega ne vem.

Vprašanje je predmet s pomožnim tio.
Nun mi venis, por informi vin, kio estos kun via popolo en la estonta tempo. - Zdaj sem prišel, da vas obvestim, kaj bo z vašim ljudstvom v prihodnje.

Vprašanje je prislovno določilo na pri, a pri tio je izpuščen: ...por informi vin pri tio, kio estos...
La demando pri tio, kia estos la formo de tiu lingvo, estas por mi afero negrava. - Vprašanje o tem, kakšna bo oblika tistega jezika, je zame nepomembna zadeva.

Vprašanje je premi opis od la demando s pomožnim tio.

V nekaterih jezikih uporabljamo v odvisnih stavkih enako besedo za ĉu in za se. V esperantu moramo to razlikovati. Ĉu kaže vprašanje. Se kaže pogoj. Razlika v pomenu je zelo velika:

Morgaŭ li diros, ĉu li venos. ≈ Morgaŭ li diros "jes, mi venos" aŭ "ne, mi ne venos". - Jutri bo povedal, ali bo prišel. ≈ Jutri bo rekel "da, prišel bom" ali "ne, ne bom prišel".

Vprašanje na ĉu je predmet od diros. = Morgaŭ li diros la respondon al la demando, ĉu li venos.
Morgaŭ li diros, se li venos. = Morgaŭ li diros (ion), sed tio okazos nur se li venos. - Jutri bo povedal, če bo prišel. = Jutri bo (nekaj) povedal, a to se bo zgodilo samo, če bo prišel.

Stavek na se je pogojno prislovno določilo.

Oziralni odvisni stavki

Tabelne besede na KI uvajajo tudi odvisne stavke brez vprašalnega pomena. Pogosto takšna beseda na KI nekako predstavlja zadevo, ki se tudi nahaja v glavnem stavku. Takšne besede na KI imenujemo oziralni zaimki, ker prikazujejo zvezo med odvisnim in glavnim stavkom.

Oziralni kiu

Hieraŭ mi vidis viron, kiu promenis sur la strato. - Včeraj sem videl moškega, ki se je sprehajal po cesti.

Stavek na kiu je pridevek besede viron. cela poved je povezava dveh stavkov: Hieraŭ mi vidis viron. + La viro promenis sur la strato. Isti moški nastopa v obeh stavkih. V odvisnem stavku uporabimo oziralni kiu za predstavitev tega moškega. Lahko bi uporabili namesto stavka na kiu deležniški pridevek: Hieraŭ mi vidis viron promenantan sur la strato.
La libroj, kiuj kuŝas tie, estas miaj. - Knjige, ki ležijo tam, so moje. = La libroj estas miaj. + La libroj kuŝas tie. (= La libroj kuŝantaj tie estas miaj.)

Uporabimo kiuj s končnico J, ker predstavlja besedo v množini.
La domo, kiun vi aĉetis, estas malbona. - Hiša, katero si kupil, je slaba. = La domo estas malbona. + Vi aĉetis la domon. (= La domo aĉetita de vi estas malbona.)

Uporabimo kiun s končnico N, ker nastopa kot predmet v odvisnem stavku.
Mi vidis la filmojn, pri kiuj vi tiel multe rakontis. - Videl sem filme, o katerih si tako mnogo pripovedoval. = Mi vidis la filmojn. + Vi rakontis tiel multe pri la filmoj.

Uporabimo pri pred kiuj, ker nastopa kot prislovno določilo s pri v odvisnem stavku.
Jen venas la verkisto, la librojn de kiu ĉiuj legas. - Tu prihaja pisatelj, čigar knjige vsi berejo. = Jen venas verkisto. + Ĉiuj legas la librojn de la verkisto.

De kiu je svojilno dopolnilo od la librojn in mora stati za la librojn. Navadno uporabimo kies namesto de kiu: Jen venas la verkisto, kies librojn ĉiuj legas.
Riĉa estas tiu, kiu ŝuldas al neniu. - Bogat je tisti, ki nikomur ne dolguje.
Mi nun havas tie ĉi preskaŭ neniun, al kiu mi povus konfidi! - Zdaj nimam tu skoraj nikogar, kateremu bi lahko zaupal!
Mi vizitos tiujn amikojn, kiujn mi ekkonis dum la pasinta Universala Kongreso. - Obiskal bom tiste prijatelje, katere sem spoznal med preteklim Svetovnim kongresom. = Mi vizitos tiujn amikojn. + Mi ekkonis tiujn amikojn dum...

Dodatni tiujn pred amikojn okrepi povezavo s kasnejšim oziralnim odvisnim stavkom.
Ŝi kisis tiun manon, kiu ankoraŭ antaŭ nelonge kruele batis ŝian infanon. - Poljubila je tisto roko, ki je še pred nedavnim kruto tepla njenega otroka.
Unuj servas por ornamo, kaj aliaj por manĝo, ekzistas ankaŭ tiaj, kiuj estas tute superfluaj. - Ene služijo za okras in druge za hrano, obstajajo pa tudi takšne, ki so čisto odvečne.

Lahko bi rekli, da je samostalnik zaradi samoumevnosti izpuščen: ...ekzistas ankaŭ tiaj kreskaĵoj, kiuj estas.... Lahko tudi uporabimo oziralni kia za tia, če gre nedvoumno za lastnost.
Al Vi, kiu kreas, al Vi, kiu reĝas, hodiaŭ ni preĝas. - K Tebi, ki ustvarjaš, k Tebi, ki kraljuješ, mi danes molimo.

Pogosto je težko, oddvojiti oziralni stavek na kiu od glavnega stavka, ker je pomen odvisen od obeh stavkov skupaj:

Ŝi prenis la plej belan arĝentan vazon, kiu estis en la loĝejo. - Vzela je najlepšo srebrno vazo, ki je bila v stanovanju. = Ŝi prenis la plej belan arĝentan vazon. + La plej bela arĝenta vazo estis en la loĝejo.

Ločena stavka nista resnična. Stavek na kiu je potreben za omejitev pomena stavčnega člena la plej belan arĝentan vazon.

Mnogi ne postavljajo vejice pred in za stavki na kiu, ki so potrebni za pomen celega stavka. Vendar o tem ni pravil. Vedno lahko postavimo vejice.

Oziralni stavek na kiu navadno stoji takoj za zadevno besedo, a včasih tudi na drugem mestu, npr. na začetku celega stavka. Tedaj je opisovana beseda vedno tiu ali ima tiu pred sabo:

Kiu volas perfektiĝi en Esperanto, al tiu mi rekomendas la diversajn lernolibrojn kaj vortarojn. = Al tiu, kiu volas perfektiĝi en Esperanto, mi rekomendas... - Kdor se hoče izpopolniti v esperantu, temu priporočam različne učbenike in slovarje. = Temu, ki se hoče izpopolniti v esperantu, priporočam ...
Kiun malĝojo ne turmentis, tiu ĝojon ne sentas. = Tiu, kiun malĝojo ne turmentis, ne sentas ĝojon. - Kogar žalost ne muči, ta veselja ne čuti. = Ta, kogar žalost ne muči, ne čuti veselja.

Včasih ima ena glavna beseda več kot en oziralni stavek na kiu kot pridevek. Navadno dodamo za večjo jasnost veznik, npr. kaj ali sed: Hieraŭ mi vidis viron, kiu promenis sur la strato, kaj kiu portis grandan valizon. Oba stavka na kiu se nanašata na besedo viron. Če je več kot dva oziralnih stavkov na kiu, zadošča postaviti veznik pred zadnji stavek na kiu: Jen estas afero, kiu estas tre utila, kiu helpos vin en multaj okazoj, kaj kiun vi tre zorge gardu. Vsi trije stavki na kiu so pridevek besede afero.

Včasih je oziralni stavek na kiu zelo šibko povezan na besedo, katere pridevek je. Takšen stavek na kiu preprosto nadaljuje pripoved. Prav tako dobro bi lahko uporabili ločen glavni stavek. Nadaljevalni stavek na kiu stoji vedno na koncu glavnega stavka:

Ŝi kun ĝentila rideto transdonis la leteron al la anglino, kiu leviĝis, faris saluton kaj eliris el la ĉambro. = Ŝi kun ĝentila rideto transdonis la leteron al la anglino, kaj tiu (poste) leviĝis... - Ona je z vljudnim nasmeškom izročila pismo Angležinji, ki se je dvignila, pozdravila in zapustila sobo. = Ona je z vljudnim nasmeškom izročila pismo Angležinji in ta se je (potem) dvignila ...
Kelkaj estimataj scienculoj per sugestio falis en kaptilon, el kiu ili tamen baldaŭ retiriĝis. = ...falis en kaptilon, sed ili tamen baldaŭ retiriĝis el ĝi. - Nekaj spoštovanih znanstvenikov je zaradi sugestije padlo v past, iz katere pa so se kmalu umaknili. = ... padlo v past, vendar pa so se kmalu umaknili iz nje.
Li ŝuldas al mi mil eŭrojn, kiun sumon li ne repagis malgraŭ plurfoja rememorigo. = Li ŝuldas al mi mil eŭrojn. Tiun sumon li ne repagis... - On mi dolguje tisoč evrov, znesek, ki ga ni vrnil kljub večkratnemu opominu. = Dolguje mi tisoč evrov. Tega zneska ni vrnil ...

Oziralni kio

Oziralni kio se lahko uporablja kot podredni veznik podobno kakor oziralni kiu. Oziralni kio uporabimo namesto oziralnega kiu, če je odvisni stavek pridevek tabelne besede s končnico O:

Mi volas, ke tio, kion mi diris, estu obeata. = Mi volas, ke tio estu obeata. + Mi diris tion. - Hočem, da je to, kar sem rekel, izvedeno. = Hočem, da je to izvedeno. + To sem rekel.
Mi faros ĉion, kion mi povos, por trovi por vi konforman okupon. - Storil bom vse, kar bom mogel, da najdem zate primerno zaposlitev.
La juvelista laboro enhavas en si nenion, kio superus miajn fortojn. - Delo juvelirja ne vsebuje ničesar, kar bi presegalo moje moči.
Vi rakontis al mi ion, kion mi neniam forgesis. - Pripovedoval si mi nekaj, česar nisem nikoli pozabil.
Neniu faris ion eminentan, kio meritus mencion. - Nihče ni naredil ničesar odličnega, kar bi si zaslužilo omembo.

V takšnih primerih, ko za tabelno besedo s končnico O sledi pridevniški pridevek, lahko uporabimo tudi oziralni kiu: ...faris ion eminentan, kiu meritus mencion.

Pogosto je opisana tabelna beseda zaradi samoumevnosti izpuščena:

Redonu, kion vi prenis. = Redonu tion, kion vi prenis. - Vrni, kar si vzel. = Vrni tisto, kar si vzel.
Post du aŭ tri tagoj mi jam ne havos per kio hejti la ĉambron. = ...ne havos ion, per kio mi povus hejti la ĉambron. - Čez dva ali tri dni že ne bom imel s čim ogrevati sobe. = ... ne bom imel ničesar, s čimer bi lahko ogreval sobo.

Uporabljamo oziralni kio namesto kiu, če je odvisni stavek pridevek samostalniškega pridevnika z zelo splošnim pomenom. Lahko bi rekli, da je beseda io za pridevnikom zaradi samoumevnosti izpuščena. Vendar dejansko nikoli ne uporabljamo takšnega celotnega izraza z io:

La sola, kion mi deziras, estas: ke la mondo havu lingvon internacian. (≈ La sola io, kion mi deziras...) - Edino, kar želim, je, da bi svet imel mednarodni jezik. (≈ *Edina stvar, ki jo želim ...*)
La unua, kion li faris vespere, estis tio, ke li elprenis la nukson. - Prvo, kar je storil zvečer, je bilo to, da je vzel ven oreh.
Okazis la plej bona, kion oni povus imagi. - Zgodilo se je najboljše, kar bi si mogel človek predstavljati.

Če pa vstavimo samostalnik, npr. afero, moramo zmeraj uporabiti oziralni kiu: La sola afero, kiun mi deziras... La unua afero, kiu okazis... Okazis la plej bona afero, kiun oni povus imagi.

Če je pomen samostalniškega pridevnika manj abstrakten in je izpuščen kakšen realen samostalnik, tedaj moramo uporabiti kiu:

Vi ne estas la unua [persono], kiu parolas al mi en tia maniero. - Vi niste prva [oseba], ki govori z menoj na takšen način.
Ĉiu estis ravata de la nova kaj bela [afero], kiun ŝi vidis. - Vsak je bil očaran od nove in lepe [zadeve], katero je videla.

Oziralni kio namesto kiu uporabljamo tudi za opis celega stavka. Tedaj kio predstavlja zamisel celega stavka:

Li donadis multe da mono al la malriĉuloj, kio estis tre laŭdinda. - On je podarjal mnogo denarja revežem, kar je bilo zelo hvalevredno. = Li donadis multe da mono al la malriĉuloj. + Tio estis tre laŭdinda.

Kio predstavlja cel stavek: Li donadis multe da mono al la malriĉuloj.
Ŝi havas ŝatokupon, kio estas bona. = Estas bone, ke ŝi havas ŝatokupon. - Ona ima konjička, kar je dobro. = Dobro je, da ima ona konjička.

Primerjajte z: Ŝi havas ŝatokupon, kiu estas bona. = Ŝi havas bonan ŝatokupon.
La filmo estis tute teda, pro kio li foriris jam antaŭ la fino. = Ĉar la filmo estis tute teda, li foriris... - Film je bil čisto dolgočasen, zaradi česar je odšel že pred koncem. = Ker je bil film čisto dolgočasen, je odšel ...
Oni proponis al li oficon de kuriero, kio promesis esti tre enspeziga afero. - Predlagali so mu službo kurirja, kar je obetalo biti zelo donosna zadeva.

Tu kio ne predstavlja zamisli oni proponis al li oficon de kuriero, ampak zamisel ke li eble havos oficon de kuriero ali havi oficon de kuriero.

Poudarjeni stavčni zasuki z oziralnim kiu ali kio

Obstaja poseben poudarjeni stavčni zasuk, pri katerem uporabimo predstavitev z glagolom esti plus oziralni odvisni stavek s kiu ali kio:

Li decidas pri ĉi tiaj aferoj. → Estas li, kiu decidas pri ĉi tiaj aferoj. - On odloča o takšnih zadevah. → On je, ki odloča o takšnih zadevah.

Glavni stavek estas li predstavlja osebek poudarjeno.
Ni manĝas makaroniojn. → Tio, kion ni manĝas, estas makaronioj. → Estas makaronioj [tio], kion ni manĝas. - Jemo makarone. → Tisto, kar jemo, so makaroni. → Makaroni so [tisto], kar jemo.

Močno poudarjanje besede makaronioj.

Često lahko na lažji način poudarimo z vrstnim redom besed: Pri ĉi tiaj aferoj decidas li. Makaroniojn ni manĝas.

Oziralni kies

Oziralni kies najčešče prikazuje posedovanje ali pripadanje:

Jen venas la verkisto, kies librojn ĉiuj legas. - Tu prihaja pisatelj, čigar knjige vsi berejo. = Jen venas verkisto. + Ĉiuj legas la librojn de tiu verkisto.

Knjige pripadajo temu pisatelju (ker jih je napisal).
La ĉambro, kies pordon la pordisto malfermis, estis sufiĉe vasta. - Soba, katere vrata je vratar odprl, je bila dokaj prostorna. = La ĉambro estis sufiĉe vasta. + La pordisto malfermis la pordon de la ĉambro.

Oziralni kies lahko tudi prikazuje smiselni predmet ali osebek glagolnika:

Ĝi estas ia ennovaĵo, pri kies akceptado aŭ neakceptado oni devas konsiliĝi. - Ono je bila nekakšna novotarija, o sprejetju ali nesprejetju katere se bo treba posvetovati. = Ĝi estas ia ennovaĵo. + Oni devas konsiliĝi pri la akceptado aŭ neakceptado de tiu ennovaĵo.

Dopolnilo k de tiu ennovaĵo prikazuje smiselni predmet od (ne)akceptado: Oni devas konsiliĝi, ĉu oni akceptu aŭ ne akceptu tiun ennovaĵon.
La serpento, de kies mordo mortis via patro, nun portas lian kronon. - Kača, od ugriza katere je umrl tvoj oče, zdaj nosi njegovo krono. = La serpento nun portas lian kronon. + Via patro mortis de la mordo de la serpento.

De la serpento prikazuje smiselni osebek od mordo: Via patro mortis, ĉar la serpento mordis lin.

V nekaterih jezikih obstaja beseda, ki je podobna kies, ki pa ima več pomenov. Esperantski kies lahko pomeni le de kiu in le, kadar gre za posedovanje ali pripadanje, smiselni predmet ali osebek. Kies ne more pomeniti el kiu, al kiu, pri kiu ali podobno: Venis grupo de junuloj, el kiuj du estis miaj filoj. Ni možno: ...junuloj, kies du estis miaj filoj. Samostojni stavek je: Du el la junuloj estis miaj filoj. Gre za izločanje posameznikov iz skupine. Moramo reči el la junuloj, ne de la junuloj. Zato kies ni možen. Nia asocio, al kiu ne apartenas tiuj personoj, ne havas ian ajn respondecon pri iliaj agoj. Ni možno: Nia asocio, kies ne apartenas... Samostojen stavek je: Tiuj personoj ne apartenas al nia asocio. Nikoli ne rečemo aparteni de. Torej ne moremo uporabiti kies.

Oziralni kiam

Oziralni kiam lahko uvaja časovni odvisni stavek. Takšen odvisni stavek se lahko nanaša na časovni izraz v glavnem stavku ali na zaradi samoumevnosti izpuščeni tiam:

Antaŭhieraŭ, kiam mi estis en la urbo, mi aĉetis novan robon. - Predvčerajšnjim, ko sem bila v mestu, sem kupila novo haljo. = Antaŭhieraŭ mi aĉetis novan robon. + Tiam mi estis en la urbo.
Kiam Nikodemo batas Jozefon, tiam Nikodemo estas la batanto kaj Jozefo estas la batato. - Ko Nikodem tepe Jožefa, tedaj je Nikodem tepoči in Jožef tepeni.
Kiam oni estas riĉa, [tiam] oni havas multajn amikojn. - Ko je človek bogat, [tedaj] ima mnogo prijateljev. = Tiam oni havas multajn amikojn. + Tiam oni estas riĉa.
Kiam mi venis al li, [tiam] li dormis. - Ko sem prišel k njemu, [tedaj] je spal.

Stavek z oziralnim kiam ima lahko časovni predlog pred seboj. Predlog prikazuje vlogo celega stavka s kiam, ne pa vlogo besede kiam:

Post kiam ŝi estis mallongan tempon en la arbaro, fariĝis nokto. = Post mallonga estado en la arbaro fariĝis nokto. - Potem ko je bila kratek čas v gozdu, se je znočilo. = Po kratkem času v gozdu se je znočilo.
De kiam naskiĝis mia filino, mi estas kiel alia homo. = De la naskiĝo de mia filino mi estas kiel alia homo. - Od kar se je rodila moja hči, sem kakor drugačen človek.
Adam vivis, post kiam naskiĝis al li Set, okcent jarojn. = ...post la naskiĝo de Set... - Adam je živel, potem ko se mu je rodil Set, osemsto let. = ... po rojstvu Seta ...

Če v takšne stavke vstavimo tiam, naj stoji predlog pred tiam: Adam vivis, post tiam, kiam naskiĝis al li Set, 800 jarojn.

Pri vprašalnem kiam je drugače. Predlog pred vprašalnim kiam prikazuje vlogo od kiam, ne pa vloge celega vprašalnega stavka: Ŝi demandis, ĝis kiam mi restos hejme. = Ŝi demandis, ĝis kiu tempo mi restos hejme.

Oziralni kie

Oziralni kie lahko uvaja krajevni odvisni stavek. Takšen odvisni stavek se lahko nanaša na krajevni izraz v glavnem stavku ali na zaradi samoumevnosti izpuščeni tie:

Mi volis resti tie, kie mi estis. - Hotel sem ostati tam, kjer sem bil. = Mi volis resti tie. + Mi estis tie.
Kie fumo leviĝas, tie fajro troviĝas. - Kjer se dviga dim, tam se nahaja ogenj.
Jen la loko, de kie venis la bruo. - Tu je kraj, od koder prihaja hrup. = Jen (estas) la loko. + De tiu loko venis la bruo.
Ĉie, kien mi venas, troviĝas ia malbonaĵo, kiu premas la koron. - Povsod, kamor koli pridem, se nahaja zlo, ki stiska srce.

Namesto oziralnega kie lahko pogosto uporabimo en kiu(j), ĉe kiu(j), sur kio ali podobno, zlasti če je odvisni stavek pridevek samostalnika, ki ne nastopa kot krajevno prislovno določilo v glavnem stavku. Vendar je kie često bolj eleganten:

Kelkajn fojojn mi eĉ legis longajn artikolojn pri mia afero, kie estis videble, ke la aŭtoroj eĉ ne vidis mian verkon. = ...longajn artikolojn pri mia afero, en kiuj estis... - Nekajkrat sem celo bral dolge članke o moji zadevi, kjer je bilo razvidno, da avtorji niti videli niso mojega dela. = ... dolge članke o moji zadevi, v katerih je bilo ...

Stavčni člen longajn artikolojn pri mia afero ni krajevno prislovno določilo, ampak predmet.
Ne troviĝas, kie sidi. = Ne troviĝas io, sur kio oni povus sidi. - Ni, kjer bi sedel. = Ne nahaja se nič, na kar bi človek lahko sedel.

Oziralni kia

Oziralni kia lahko uvaja odvisni stavek o lastnosti. Stavek z oziralnim kia se lahko nanaša na tia, tiaspeca ali tiuspeca v glavnem stavku:

Ŝi ne estas tia, kia devas esti reĝino. - Ni bila takšna, kakršna mora kraljica biti. = Ŝi ne estas tia. + Reĝino devas esti tia.
Kia oni vin vidas, tia oni vin taksas. - Kakršnega te ljudje vidijo, za takšnega te ocenijo. = Tia oni vin taksas. + Tia oni vin vidas.
Regis tia frosto, kian ni ĉe ni ne havas eĉ en la plej kruela vintro. - Vladal je takšen mraz, kakršnega pri nas nimamo celo v najbolj kruti zimi. = Regis tia frosto. + Tian froston ni ĉe ni ne havas eĉ en la plej kruela vintro.
La arbo de la suno estis belega arbo tia, kian ni neniam vidis. - Sončevo drevo je bilo takšno krasno drevo, kakršnega nismo nikoli videli.

Če se oziralni stavek na KI nanaša na samostalnik s tia, lahko uporabimo tudi oziralni kiu: Vi havas plenan rajton uzi la monon en tia maniero, kiu ŝajnas al Vi la plej bona.

Oziralni kiu prikazuje določenega posameznika, medtem ko oziralni kia prikazuje vrsto:

Mi uzis tiun aŭton, kiu povas veturi tre rapide. - Uporabil sem tisti avto, ki lahko vozi zelo hitro.

Govorimo o določenem posameznem avtu. Ta lahko vozi zelo hitro.
Mi uzis tian aŭton, kia povas veturi tre rapide. - Uporabil sem takšen avto, kakršen lahko vozi zelo hitro.

Govorimo o vrsti avta. Vsi avti tiste vrste lahko vozijo zelo hitro.

Vendar v teh zgledih že tiun in tian dovolj jasno kažeta razliko med posameznim in vrsto. Torej lahko uporabimo kiu v obeh odvisnih stavkih. Bolj pogosto dajemo prednost podrednemu vezniku kiu, a kia bolj poudari, da gre za vrsto.

Uporabite oziralni kia le pred stavkom z glagolom! Pred samim stavčnim členom ali skupino stavčnih členov brez glagola uporabljamo primerjalni kiel: Li vizitis (tiajn) urbojn kiel Parizo. Ne recite: ...urbojn kia Parizo.

Oziralni kiel

Oziralni kiel lahko uvaja odvisni stavek o načinu ali stopnji. Stavek z oziralnim kiel se nanaša na tiel v glavnem stavku, a je tiel pogosto izpuščen:

Oni ludas sur fortepiano, tamen tre mallaŭte kaj tiel bele, kiel ŝi neniam antaŭe aŭdis. - Igrali so na klavir, vendar zelo potihem in tako lepo, kakor ni prej še nikoli slišala.
Li komprenas predikon [tiel], kiel bovo [komprenas] muzikon. - On razume pridigo [tako], kakor govedo [razume] glasbo.

Stavek z oziralnim kiel včasih opisuje cel stavek. Tedaj kiel predstavlja zamisel celega stavka, podobno kot oziralni kio: Ŝia beleco, kiel oni diris, estas la deloga beleco de la malbono. = Ŝia beleco estas la deloga beleco de la malbono. + Tiel oni diris. = Oni diris, ke ŝia beleco estas...

Oziralni kiom

Oziralni kiom lahko uvaja odvisni stavek o količinah ali merah. Stavek z oziralnim kiom se nanaša na tiom v glavnem stavu, a često je tiom izpuščen:

Vi faris por nia afero tiom multe, kiom neniu alia ĝis nun faris. - Vi ste storili za našo zadevo tako mnogo, kolikor doslej ni storil nihče drug. = Vi faris por nia afero tiom multe. + Neniu alia ĝis nun faris tiom.
Nun vi ricevos tiom multe da mono, kiom vi volas havi. - Zdaj boste prejemali toliko mnogo denarja, kolikor hočete imeti.
Ĉiuj donas al mi prunte [tiom], kiom mi volas. - Vsi mi posojajo [toliko], kolikor hočem.

Odvisni stavke z oziralnim kiom pogosto prikazuje nekakšno omejitev:

La kompatinda stana soldato tenis sin, kiom li povis, tute rekte. - Pomilovanja vredni cinasti vojak se je držal, kolikor je mogel, čisto pokonci.

Njegove moči so bile omejene.
Unu el la plej kuraĝaj knaboj kaj iom post iom ankaŭ ĉiuj aliaj ekkantis strofon el malnova kanto pri cikonioj, kiom ili tion memoris. - Eden od najbolj hrabrih dečkov in malo po malo tudi vsi ostali so zapeli kitico iz stare pesmi o štorkljah, kolikor so se tega spominjali.

So meje njihovega spomina. Niso mogli peti več kot je spomin dopuščal.

Oziralni kial

Tudi kial se uporablja kakor oziralna beseda, a le kakor dopolnilo samostalnikov, kot sta kaŭzo ali motivo, in tudi tedaj zelo redko:

La efektiva kaŭzo, kial ili ne aliĝas al ni, estas tio, ke ili timas. - Dejanski vzrok, zakaj se nam ne pridružijo, je to, da se bojijo. = La efektiva kaŭzo estas tio, ke ili timas. + Tial ili ne aliĝas al ni.

Lahko tudi rečemo ...la kaŭzo, pro kiu ili ne aliĝas al ni... Bolj pogosto pa uporabimo stavek s ke: ...la kaŭzo, ke ili ne aliĝas al ni...

Pač pa ne uporabljamo stavkov kot: Ili foriris tial, kial mi foriris. Ampak rečemo: Ili foriris pro la sama kaŭzo, kial mi foriris. Ali bolj pogosto: ...pro la sama kaŭzo, pro kiu mi foriris.

Za predstavitev celega stavka, ki prikazuje vzrok, lahko uporabimo pro kio: Mi ne ricevis vian leteron, pro kio mi ne respondis. Lahko tudi zasukamo stavkovo zgradbo z uporabo ĉar: Ĉar mi ne ricevis vian leteron, mi ne respondis.

Stavek z oziralnim kial ne prikazuje sam vzroka ali motiva. Vzrok prikazuje beseda, na katero se stavek s kial nanaša in besedica kial predstavlja ta vzrok v odvisnem stavku. Za uvajanje odvisnega stavka, ki sam prikazuje vzrok ali motiv, uporabljamo zlasti ĉar: Ili foriris, ĉar mi foriris. (Mia foriro estas la kaŭzo de ilia foriro.)

Izpuščanje besede na TI

Oziralna beseda na KI se nanaša na istovrstno besedo na TI v glavnem stavku. Često lahko zaradi samoumevnosti izpustimo besedo na TI, ne da bi spremenili pomen. Ni enoveljavnih pravil, kdaj lahko izpustimo besedo na TI. Najbolj pomembna je jasnost: Če stavek postane preveč nejasen, ne izpuščajmo besede na TI. Oziralna beseda na KI in kazalna beseda na TI morata navadno imeti isto obliko: Naj bosta iz iste skupine tabelnih besed (tiu — kiu, tio — kio, tiel — kiel itd.) in naj imata isti funkcijski kazalnik ali naj bosta obe brez funkcijskega kazalnika.

Tiu, kiu havas forton, havas rajton. → Kiu havas forton, havas rajton. - Tisti, kdor ima moč, ima oblast. → Kdor ima moč, ima oblast.
Kiu okupas sin je meĥaniko, estas meĥanikisto, kaj kiu okupas sin je ĥemio, estas ĥemiisto. = Tiu, kiu okupas sin... - Kdor se ukvarja z mehaniko, je mehanik in, kdor se ukvarja s kemijo, je kemik. = Tisti, kdor se ukvarja ...
Mi pagis al tiu, al kiu oni devis [pagi]. → Mi pagis, al kiu oni devis. - Plačal sem tistemu, komur je treba [plačati]. → Plačal sem, komur je treba.

Navadno ne izpuščamo samih tiun ali tiujn: Mi finfine provis tiujn, kiujn vi tiom laŭdis. Ne recite: Mi finfine provis, kiujn vi tiom laŭdis.

Če tiu stoji pred samostalnikom kakor njegov določevalnik, ne moremo izpustiti tiu, ne da bi spremenili pomen. A često lahko spremenimo tiu v la brez pomembne spremembe pomena: Li ankoraŭ ne redonis tiun libron, kiun li pruntis de mi. → Li ankoraŭ ne redonis la libron, kiun li pruntis de mi. Če bi rekli: Li ankoraŭ ne redonis libron, kiun..., bi šlo za eno izmed tistih knjig, ki se jih je od mene sposodil. Pomen bi se spremenil.

Tio, kio pasis, ne revenos. → Kio pasis, ne revenos. - Tisto, kar je minilo, se ne bo povrnilo. → Kar je minilo, se ne bo povrnilo.
Li tuj faris tion, kion mi volis. → Li tuj faris, kion mi volis. - Takoj je storil tisto, kar sem hotel. →Takoj je storil, kar sem hotel.

Če imata tio in kio predlog, raje ne izpuščajmo tio: Marta renkontiĝis kun tio, kun kio renkontiĝas milionoj da homoj. Ne: Marta renkontiĝis, kun kio renkontiĝas...

Če se stavek z oziralnim kiam nanaša na tiam, najčešče izpustimo tiam. Ohranimo pa tiam, če hočemo poudariti: Kiam oni estas riĉa, [tiam] oni havas multajn amikojn.

Namesto post tiam kiam, de tiam kiam itd. navadno uporabimo le post kiam, de kiam itd. Torej izpustimo tiam, a ohranimo predlog. V takih primerih se predlog ne nanaša na besedo kiam, ampak na cel stavek s kiam: Post tiam, kiam ŝi estis mallongan tempon en la arbaro, fariĝis nokto. → Post kiam ŝi estis mallongan tempon en la arbaro, fariĝis nokto.

Namesto ĝis (tiam) kiam recimo preprosto ĝis. Tudi ne uporabljamo dum (tiam) kiam, ampak preprosto dum. Ĝis in dum sta že sama podredna veznika in sploh ne potrebujeta pomoči od kiam. Namesto antaŭ tiam kiam navadno uporabljamo antaŭ ol.

Če se oziralni stavek s kie nanaša na sam tie, često izpustimo tie, a lahko ohranimo tie pri poudarjanju: Kie estas pano, [tie] ne mankas panpecetoj.

Oziralni stavek s kia se vedno nanaša na tia v glavnem stavku. Najčešče ohranimo tia, vendar ga lahko izpustimo, če stavek ostane jasen: Li havas [tian] kapon, kian vi ne trovos en la tuta mondo.

Oziralni stavek s kiel se vedno nanaša na tiel v glavnem stavku, a pogosto lahko tiel izpustimo zaradi samoumevnosti: Ne vivu [tiel] kiel vi volas, vivu [tiel] kiel vi povas.

Oziralni stavek s kiom se vedno nanaša na tiom v glavnem stavku, a pogosto lahko tiom izpustimo: Da pulvo ni havas [tiom] kiom vi volas.

Oziralni stavek s kies se izredno redko nanaša na ties v glavnem stavku. Kadar pa vendar je tako, skoraj ne moremo izpustiti ties: Kies ĝi estas, ties ĝi restu.

Oziralni stavek s kial se nikoli ne nanaša na tial v glavnem stavku.

Izpuščanje besedice na TI ni možno, kadar imata besedica na Ti in oziralna besedica na KI različna funkcijska kazalnika ali kadar ena od njih ima funkcijski kazalnik, druga pa ne:

Ne recite: Mi konas, kiu venis. Recite: Mi konas tiun, kiu venis. Ne recite: Ĝi estas besto, kian vi timas. Ampak: Ĝi estas tia besto, kian vi timas.
Ne gre: Ili loĝas, de kie mi venas. Moramo reči: Ili loĝas tie, de kie mi venas. Tudi ni možno: Li devenas, kien mi iros. Treba je reči: Li devenas de tie, kien mi iros. Tudi ni možno izpustiti tie, vendar ohraniti predlog, ki bi stal pred tie. Ne recite: Li venas de kie mi loĝas. Recite: Li venas de tie, kie mi loĝas.

V nekaterih jezikih je možno včasih izpustiti oziralno besedo na KI. To v esperantu ni možno. Ne recite: La viro, mi vidis, portis valizon. Recite: La viro, kiun mi vidis, portis valizon. Ne recite: Nun estas la horo, ŝi normale alvenas. Recite: Nun estas la horo, kiam ŝi normale alvenas.

V nekaterih jezikih lahko včasih izpustimo oziralno besedo na KI, a ohranimo morebitni predlog, ki tedaj stoji sam nekje v odvisnem stavku (celo na koncu). To v esperantu nikakor ni možno. Predlog mora stati pred tistim stavčnim členom, katerega funkcijo prikazuje. Ne recite: Mi vidis tiun knabinon, vi parolis pri. Nujno recite: Mi vidis tiun knabinon, pri kiu vi parolis.

Se

Se = "pod pogojem, da; ob predpostavki, da; v primeru, da". Se uvaja odvisni stavek, ki prikazuje pogoj, predpostavko ali primer:

Se li scius, ke mi estas tie ĉi, li tuj venus al mi. = En la okazo, ke li scius... - Če bi on vedel, da sem tu, bi takoj prišel k meni. = V primeru, da bi on vedel, ...

Uporabimo pogojnik, ker gre za namišljeno situacijo.
Se mi estus sana, mi estus feliĉa. = Sub la kondiĉo, ke mi estus sana... - Če bi bil zdrav, bi bil srečen. = Pod pogojem, da bi bil zdrav, ...
Se li havas multe da mono, li verŝajne aĉetos aŭton. - Če ima mnogo denarja, bo verjetno kupil avto.

Sedanjik in prihodnjik (povedni naklon) kažeta, da gre za stvarnost. Možno je, da ima res veliko denarja, a ne vemo za gotovo.
Se iu havas multe da mono, tiu havas ankaŭ multe da problemoj. - Če ima kdo veliko denarja, ima tisti tudi mnogo problemov.

Oblika z AS kaže, da gre za vedno veljavno načelo.
Tiu ĉi libro havas sesdek paĝojn; tial, se mi legos en ĉiu tago po dek kvin paĝoj, mi finos la tutan libron en kvar tagoj. - Ta knjiga ima šestdeset strani; zato bom, če bom vsak dan prebral po petnajst strani, končal celo knjigo v štirih dneh.

Možno je v teh stavkih uporabiti tudi pogojni naklon. Pri prihodnjem času ni vedno mogoče strogo razločevati med namišljeno in stvarno situacijo, ker je prihodnost zmeraj negotova.

Kadar je stavek na se na začetku povedi, često uporabljamo tiam v glavnem stavku za večjo jasnost. Tiam predstavlja zamisel stavka na se. Lahko tudi uporabimo tiuokaze, tiaokaze ali podobno: Se ĉiu balaos antaŭ sia pordo, tiam en la tuta urbo estos ordo.

Včasih tio v glavnem stavku predstavlja zamisel predhodnega stavka na se: Se ŝi havas multe da mono, tio ne nepre signifas, ke ŝi estas feliĉa. = Se ŝi havas multe da mono, la fakto, ke ŝi havas multe da mono, ne nepre signifas...

Se se uporablja tudi v glavnem stavku za izražanje močne želje, ki se je verjetno ne da uresničiti. Glagol v takšnem stavku je vedno v pogojnem naklonu: Ho, se mi estus sola! Se mi ne havus infanon! = Mi deziregas, ke mi estu sola, ke mi ne havu infanon (sed tio ne eblas). Lahko rečemo, da je resnični glavni stavek izpuščen: Ho, se mi estus sola, tiam mi estus feliĉa! Lahko uporabimo nur v želelnem stavku na se za podkrepitev želelnega pomena: Ho, se mi nur estus sola! Ho, se mi nur povus esti tiu feliĉulo!

Ĉar

Ĉar = "zaradi tistega, da". Ĉar uvaja odvisni stavek, ki prikazuje vzrok ali motiv:

La tranĉilo tranĉas bone, ĉar ĝi estas akra. = Ke la tranĉilo estas akra, estas la kaŭzo, ke ĝi tranĉas bone. - La tranĉilo tranĉas bone, ĉar ĝi estas akra. = To da je nož oster, je vzrok, da dobro reže.
Ĉar vi estas tiel servema, mi faras al vi donacon. - Ker ste tako uslužni, vam dam darilo.
Venigu la kuraciston, ĉar mi estas malsana. - Privedi zdravnika, ker sem bolan.
Li estas mia onklo, ĉar mia patro estas lia frato. - On je moj stric, ker je moj oče njegov brat.

Dejstvo, da je moj oče njegov brat, je motiv za to, da ga imenujem moj stric.

Če se nahaja stavek na ĉar na začetku povedi, često uporabimo v glavnem stavku tial. Tial predstavlja zamisel stavka na ĉar: Ĉar la aŭtoro de la lingvo Esperanto tuj en la komenco rifuzis unu fojon por ĉiam ĉiujn personajn rajtojn kaj privilegiojn rilate tiun lingvon, tial Esperanto estas "nenies propraĵo". Na koncu dolgega stavka na ĉar smo morda pozabili, da se je začel z ĉar. Tial uvaja posledico vzroka in nas spomni, da gre za vzrok. Včasih uporabljamo tial neposredno pred ĉar za poudarek: Mi petas tion ĉi tial, ĉar mi scias la inklinon de la plimulto da homoj. Za tial pa navadno uporabljamo stavek na ke. Tial ke = pro tio ke = ĉar: Tio ĉi estas nur tial, ke la ideo mem de lingvo "tutmonda" estas tiel alta kaj alloga. Različice pro tio ĉar pa ne uporabljajmo!

Dum

Dum uvaja časovni odvisni stavek. Stavek na dum prikazuje nekaj, kar traja istočasno z glavnim stavkom. Dum uporabljamo, če sta in odvisni stavek in glavni stavek bolj ali manj trajajoča in trajata več ali manj isti čas:

Unu el la vojaĝantoj gardodeĵoris, dum la aliaj dormis. - En od potnikov je bil na straži, medtem ko so ostali spali.

Straženje je trajalo istočasno kot spanje.
Restu apud mi, dum mi kun li ekstere parolos. - Ostani pri meni, medtem ko bom jaz z njim zunaj govoril.

Pogosto stavek na dum prikazuje nekaj, kar se razlikuje od glavnega stavka. Tedaj lahko pomen časovnega trajanja oslabi in v nekaterih primerih skoraj izgine:

Dum interne ĉio kantadis kaj ĝojadis, ŝi sidis malgaja en sia ĝardeneto. - Medtem ko je znotraj vse prepevalo in se veselilo, je ona žalostna sedela v svojem vrtičku.

Dve dejanji, ki sta istočasni in trajni, sta močno različni med seboj.
Li estas nur unufoja mensoginto dum vi estas ankoraŭ nun ĉiam mensoganto. - On se je samo enkrat zlagal, medtem ko si ti še zdaj stalen lažnivec.

Obe stanji sta istočasni (zdaj, čeprav se je dejanje enkratnega lažnivca zgodilo prej), a pomembno je nasprotje med enkratno lažjo in stalnim laganjem.

Dum je bil na začetku le podredni veznik. Kasneje je dum postal tudi predlog: Dum la manĝado venas apetito.

Če nista obe dejanji trajni ali če nočemo trajanja posebej prikazati, uporabimo oziralni kiam. Tedaj sta obe dejanji morda hkrati le za trenutek: Kiam mi venis al li, li dormis. Kiam oni estas riĉa, oni havas multajn amikojn. Dum in kiam prikazujeta različna odtenka. Ne uporabljajmo obeh hkrati. Ne recite: Tio okazis, dum kiam mi loĝis en Romo. Recite ...dum mi loĝis en Romo, če gre za dolgotrajno dogajanje. recite ...kiam mi loĝis en Romo, če je bil kratkotrajen dogodek ali če trajanje ni pomembno.

Ĝis

Ĝis uvaja odvisni stavek, ki prikazuje časovno končno točko glavnega stavka. Kadar se začne dejanje stavka na ĝis, se konča dejanje glavnega stavka:

Ili persekutos vin, ĝis vi pereos. - Preganjali te bodo, dokler ne boš umrl.

Ko boš umrl, se bo preganjanje končalo.
Malĝoje ŝi eliris el la palaco kaj iris dum la tuta tago tra kampoj kaj marĉoj, ĝis ŝi venis al la granda arbaro. - V žalosti je zapustila palačo in ves dan hodila po poljih in močvirjih, dokler ni prišla do velikega gozda.

Ko je prišla do velikega gozda, se je hoja končala.
Ili jam obstine celados al ĝi ĉiam pli kaj pli kaj ne ĉesos en sia celado tiel longe, ĝis ili la aferon atingos. - Že iz kljubovalnosti si bodo bolj in bolj prizadevali za to in v svojem prizadevanju ne bodo popustili tako dolgo, dokler ne bodo zadeve dosegli.

Stavek na ĝis naj vedno prikazuje nekaj bolj ali manj trenutnega. Ne recite: Mi restis, ĝis li dormis. Recite: Mi restis, ĝis li ekdormis. Ali: Mi restis, ĝis mi vidis, ke li dormas. Ali podobno.

V časovnem odvisnem stavku je odvečno, celo neprimerno, dodajati kiam za ĝis. Ne recite: Mi daŭrigos demandadi, ĝis kiam vi respondos. Recite preprosto: Mi daŭrigos demandadi, ĝis vi respondos. Ĝis je že sam podredni veznik in ne potrebuje pomoči od kiam. Če pa gre za vprašalni odvisni stavek, je ĝis kiam čisto običajno: Mi demandis, ĝis kiam ili restos tie.

Morda se zdi nenavadno, da naj uporabljamo ĝis kiam samo pri vprašanjih. Pojasnilo je, da je nevprašalni ĝis kiam čisto drugačna stavčna konstrukcija kot vprašalni ĝis kiam. Podobnost je le navidezna. Pred nevprašalnim odvisnim stavkom se ĝis nanaša na ves odvisni stavek: Mi daŭrigos demandadi, ĝis kiam vi respondos. = Mi daŭrigos demandadi ĝis la tempo de via respondo. V vprašalnem odvisnem stavku pa se ĝis nanaša le na kiam: {5} = {6} Pri takšnem vprašalnem odvisnem stavku sta in ĝis in kiam nujno potrebna za pomen. Pri časovnem stavku na ĝis pa je kiam čisto odvečen. Dodajanje takšnega odvečnega kiam bi lahko včasih celo povzročilo vtis, da gre za vprašanje, čeprav sploh ni tako.

Nekateri zmotno dodajajo ne v stavek na ĝis (zaradi vpliva narodovega jezika), kar daje čisto nepravilen pomen. Rečemo npr.: Mi rifuzos kredi al viaj vortoj, ĝis vi ne donos pruvojn. Želeni smisel je, da dejanje "rifuzi kredi al viaj vortoj" preneha v trenutku, ko bodo dokazi dani. Torej je treba reči: Mi rifuzos kredi al viaj vortoj, ĝis vi donos pruvojn. Če uporabimo dum namesto ĝis, pa uporabimo ne: Mi rifuzos kredi al viaj vortoj, dum vi ne donos pruvojn. Dejanje "rifuzi kredi al viaj vortoj" bo trajalo med tistim časom, ko ne boste dali dokazov (do trenutka, ko pa boste dali dokaze).

Ĝis je že od začetka ne le podredni veznik, ampak tudi predlog: Post la vespermanĝo niaj fratoj eliris kun la gastoj el sia domo kaj akompanis ilin ĝis ilia domo.

Kvankam

Kvankam uvaja odvisni stavek, ki prikazuje nezadostni vzrok ali nezadostno oviro. Stavek na kvankam prikazuje nekaj, kar ne uspe ovirati zamisli glavnega stavka:

Ŝi edziniĝis kun sia kuzo, kvankam ŝiaj gepatroj volis ŝin edzinigi kun alia persono. - Omožila se je s svojim bratrancem, čeprav so jo hoteli njeni starši omožiti z neko drugo osebo.

Ona se pač je omožila s svojim bratrancem. Volja staršev tega ni mogla ovirati.
Ĉemizojn, kolumojn, manumojn kaj ceterajn similajn objektojn ni nomas tolaĵo, kvankam ili ne ĉiam estas faritaj el tolo. - Srajce, ovratnike, manšete in druge podobne stvari imenujemo tkanine, čeprav ti predmeti niso vedno iz tkanega materiala.

Mi jih pač imenujemo tkanine (perilo). Dejstvo, da niso vedno iz tkanine (platna), tega ne ovira.

Če stavek na kvankam stoji na začetku, pogosto za večjo jasnost uporabimo tamen v glavnem stavku:

Kvankam la pasintaj tagoj povis ŝin prepari al tia sorto, ĝi tamen estis surprizo. - Čeprav so jo lahko pretekli dnevi pripravili na takšno usodo, je bila ta vendar presenečenje.
Kvankam blinda kaj maljuna, li en la daŭro de tre mallonga tempo perfekte ellernis Esperanton. = Kvankam li estis blinda kaj maljuna... - Čeprav slep in star, se je v zelo kratkem času odlično naučil esperanta. = Čeprav je bil slep in star, ...

Nikoli ne uporabljajte sed (niti kaj) kot pomoč stavku na kvankam. Ne recite: Kvankam mi ne volis tion, sed mi faris. Recite: Kvankam mi ne volis tion, mi tamen faris. Ali: Mi ne volis tion, sed mi tamen faris.

Kvankam je zelo podoben malgraŭ. Razlika je, da kvankam uvaja odvisni stavek, medtem ko je malgraŭ predlog, ki stoji pred samostalniškim stavčnim členom: Ili rifuzis helpi, kvankam mi petegis. = Ili rifuzis helpi malgraŭ mia petego.

A tudi malgraŭ lahko uvaja odvisni stavek s pomočjo od ke ali tio ke: Ili rifuzis helpi malgraŭ (tio), ke mi petegis. Izraz malgraŭ (tio) ke je manj običajen in zato bolj poudarja kot kvankam. Obstaja celo še bolj močen izraz spite ke, ki prikazuje namerno nasprotovanje: Ili rifuzis spite ke mi petegis. Tudi eĉ + se ima lahko včasih podoben pomen. Eĉ + se kaže, da bi bilo presenetljivo, če zadeva ne bi mogla ovirati: Ili rifuzus, eĉ se mi petegus.

Kvazaŭ

Kvazaŭ = "tako, kakor bi bilo, če". Kvazaŭ lahko uvaja odvisni stavek, ki prikazuje namišljeno primerjavo:

Tie ili sidis kune, kvazaŭ ili estus gefianĉoj. = Ili sidis kune tiel, kiel estus, se ili estus gefianĉoj. - Tam sta sedela skupaj, kakor da bi bila zaročenca. = Sedela sta skupaj tako, kakor bi bilo, če bi bila zaročenca.

Nista bila zaročenca, a se je tako zdelo.
Ŝi kuris al li renkonte, kvazaŭ ŝi volus lin kisi. Ŝi tion ne faris. - Tekla mu je nasproti, kakor da bi ga hotela poljubiti. Tega pa ni storila.
Estas al mi kvazaŭ mi sonĝus. - Tako mi je, kakor da bi sanjal.
Mi havas tian senton, kvazaŭ mi kisus mian patrinon! = Mi havas tian senton, kian mi havus, se mi kisus mian patrinon. - Imam takšen občutek, kakor da bi poljubil svojo mater! = Imam takšen občutek, kakršnega bi imel, če bi poljubil svojo mater.

V takšnih stavkih na kvazaŭ uporabimo navadno pogojni naklon. A v primeru, da stavek na kvazaŭ na nek način predoči misel kake osebe, tedaj najčešče uporabimo povedni naklon. Tedaj gre za odvisni (nepremi) govor, pri katerem moramo vedno uporabiti glagolsko obliko bivše misli ali navedbe: Ŝi havis la senton, kvazaŭ tio estas ŝia arbo.

Kvazaŭ pogosto nastopa kot prislovna besedica (ki sploh ne uvaja odvisnega stavka). Tedaj navadno uporabimo samo povedni naklon: Ili vidas en mi personon, kiu kvazaŭ ludas la rolon de ia reĝo.

Ol

Ol lahko uvaja časovni odvisni stavek, če je pred tistim odvisnim stavkom beseda antaŭ:

Antaŭ ol li atingis sian celon, la suno subiris. = Pli frue ol tiam, kiam li atingis... - Preden (prej kot) je dosegel svoj cilj, je sonce zašlo. = Prej kot tedaj, ko je dosegel ...
Mi ne manĝos, antaŭ ol mi diros mian aferon. = Mi ne manĝos pli frue ol tiam, kiam mi diros mian aferon. - Ne bom jedel, preden ne bom povedal svoje zadeve. = Ne bom jedel prej kot tedaj, ko bom povedal svojo zadevo.

Ol najčešče prikazuje primerjave v sodelovanju s pli ali alia. Tudi pri antaŭ ol gre za primerjavo. Primerjamo dva časa. En izmed njiju je bolj zgoden, torej prejšnji. Logično bi lahko tudi uporabili antaŭ kiam, enako kakor uporabljamo post kiam. Kot drugo možnost bi lahko z enako logiko uporabili post ol namesto post kiam. A že dolgo je običaj uporabljati antaŭ ol in post kiam. Oba izraza sta logična. Logična bi bila tudi antaŭ ke (= antaŭ tio ke) in post ke (= post tio ke), a se ta izraza praktično ne uporabljata. Priporočljivo je uporabljati antaŭ ol in post kiam, ker sta najlaže razumljena ravno zaradi svoje običajnosti.

Če imata glavni stavek in odvisni stavek isti osebek, lahko namesto odvisnega stavka uporabimo antaŭ ol + nedoločnik: Oni devas iri longan distancon, antaŭ ol veni al la rivero.

Apenaŭ

Apenaŭ je najčešče prislovna besedica, a je lahko tudi podredni veznik časovnega odvisnega stavka. Tedaj apenaŭ pomeni "takoj potem, ko" ali "skoraj istočasno, ko". Takšni stavki na apenaŭ stojijo vedno pred glavnim stavkom:

Apenaŭ ŝia patrino ŝin rimarkis, ŝi kriis al ŝi: "Nu, mia filino?" = Tuj post kiam ŝia patrino ŝin rimarkis (preskaŭ samtempe), ŝi kriis... - Komaj jo je njena mati opazila, ji je zaklicala: "No, hči moja?" = Takoj potem, ko jo je njena mati opazila (skoraj istočasno), je zaklicala ...
Apenaŭ ŝi ektuŝis ŝian brakon, el la buŝo de Janjo elsaltis krieto de doloro. - Komaj se je dotaknila njene roke, se je iz ust Janje izvil stok bolečine.

Alternativno lahko uporabljamo apenaŭ kot prislovno besedico v glavnem stavku: Apenaŭ ŝi ektuŝis ŝian brakon, kiam el la buŝo... Stavek kiam el la buŝo... je sedaj časovni odvisni stavek.