25 従属節 / 文法

文の中には、さらに別の文が入り込んで、主文の中で「文の一部（文成分）」として働くことがあります。こうした主文より下位の文を従属節（subfrazo）と呼びます。従属節は、多くの場合、前置詞は付きません。従属節は普通、その導入の小辞 従属接続詞 で始まります。代表的な接続詞は次の通りです：

Ke は最も重要な従属接続詞です。
Ĉu は疑問従属節（疑問節）を導きます。
KI で始まる相関詞 は疑問従属節（疑問節）と関係従属節（関係節）を導きます。

他の接続詞は、se, ĉar, dum, ĝis, kvankam, kvazaŭ, olそしてapenaŭです。

Ke

ke 自体にはほとんど固有の意味はなく、「これから、他の従属接続詞を持たない従属節が始まる」ことを示す標識です。ke で始まる節（ke 節）は、多様な文法的役割を持ちます。その役割は、ke 節全体を tio に置き換えるとよく分かります。場合によっては「前置詞 + tio + ke 節」の形で、前置詞によって役割を明確にします。

ke 節が主語・目的語・形容詞的成分として働く場合

Okazis, ke la reĝino mortis. → Tio okazis. - 女王が亡くなったということが起こりました。→ それが起きました。
Ŝajnas, ke pluvos. → Tio ŝajnas. - 雨が降りそうです。→ そう見えます。
Estas vero, ke ŝi havis sur si pantoflojn. → Tio estas vero. - 彼女がスリッパを履いていたのは事実です。→ それは事実です。
Kompreneble, ke mi lin amas. - もちろん、私は彼を愛している。

この文では述語が省略されています：Estas kompreneble, ke mi lin amas. → Tio estas komprenebla. kompreneble は従属節の内容に対する評価を表す補語であり、節全体を tio に置き換えると komprenebla という形容詞になります。
Diru al la patro, ke mi estas diligenta. → Diru tion al la patro. - 私は真面目だ、と父へ伝えなさい。 → そのことを父へ伝えなさい。
Mi volas ke vi tien iru. → Mi volas tion. - 私は、あなたがそこへ行ってほしい。 → 私はそのことを望む。
Se li scius, ke mi estas tie ĉi, li tuj venus al mi. → Se li scius tion... - 彼は、私がここにいることを知っていれば、すぐに私のところへ来るのに。 → 彼がそのことを知っていれば...
Subite li aŭdis, ke iu alrajdas de la vojo al la domo. → Subite li aŭdis tion. - 突然に彼は、誰かがその道から家へ（何らかに）乗って向かう音を、聞いた。 → 突然に彼はそのことを聞いた。
Mi pensas, ke ne. → Mi pensas tion. - 私は、それは違う、と思う。 → 私はそのことを（そのように）思う。

...ke tiel ne estas（「そうではない」と）、が短縮されている
Li vekiĝis per tio, ke iu lin skuis. = Li vekiĝis per skuado. - 彼は、誰かが彼を揺さぶったことで、目が覚めた。 = 彼は揺さぶりで目が覚めた。
Tiam ŝi ekploris pro tio, ke ŝi estas tiel malbela. = Tiam ŝi ekploris pro sia malbeleco. - その時に彼女は、自身がそのように醜いことを理由に、泣き出した。 = その時に彼女は、自身の醜さを理由に泣き出した。
Via patro neniam povis ekrigardi vin sen tio, ke li batus sin en la bruston kaj ĝemus. = ...sen brustobatado kaj ĝemado. - あなたの父は、自身で胸を叩いてうめくことなしには、決してあなたへ目を向けることができなかっただろう。 = 胸を叩く動作とうめき声なしで...
Ne por tio mi estas ĉi tie, ke mi alportadu manĝon al la loĝantoj. = Mi estas ĉi tie ne por alportado de manĝo al la loĝantoj. - 私が食べ物を住民たちへ届けたいがために、私はここにいるのではない。 = 私がここにいるのは、住民たちへの食べ物の搬送を目的としていない。

pri の場合は、ふつう pri も tio も省略されます：:

Ili nin kulpigas, ke ni agas maljuste. = Ili nin kulpigas pri tio, ke... - 彼らは、私たちが不当に行動することに、私たちを責める。 = 彼らは、...ということについて、私たちを責める。
Petu ŝin, ke ŝi sendu al mi kandelon. = Petu ŝin pri tio, ke... - 彼女が私へろうそくを送るよう、彼女に頼みなさい。 = ...ということについて、彼女に頼みなさい。

por は、目的を表す前置詞ですが、ke 節と組み合わせて por ke の形が広く用いられます。十分な表現 por tio ke を使うことは非常にまれです。同様に、慣用的に使われる前置詞と ke の組み合わせとして、以下のものがあります：・anstataŭ ke：〜する代わりに・malgraŭ (tio) ke：〜にもかかわらず（意味は kvankam に近い）・krom ke：〜することを除いて・sen ke：〜することなしに

Jen prenu ankoraŭ du panojn kaj unu ŝinkon, por ke vi ne bezonu malsati. - あなたが空腹になる必要のないために、ここにある2つのパンと1つのハムをさらに受け取りなさい。
Ŝi tuj lavis sian kruĉon kaj ĉerpis akvon en la plej pura loko de la fonto kaj alportis al la virino, ĉiam subtenante la kruĉon, por ke la virino povu trinki pli oportune. - 彼女はすぐに自身の水差しを洗い、泉の最もきれいな場所で水を汲み、その女性へ持って行き、その女性が飲みやすいように、水差しを支えておいてやった。
Anstataŭ ke ĉiu lernas diversajn lingvojn, ĉiuj ellernadu unu saman lingvon. - それぞれが様々な言語を学ぶ代わりに、みんなは1つの同じ言語の学習を始めなさい。
Li klopodis daŭrigi, malgraŭ ke li estis tre laca. Malgraŭ (tio) ke = kvankam. - 彼は、とても疲れていたにもかかわらず、続けようとした。
Mi nenion pli postulus, krom ke oni montru al mi sindonecon kaj estimon. - 私は、私へ献身性と尊敬を示すこと以外に何も要求しないのに。
Vi ne povas ĝin tuŝi, sen ke ĝi rompiĝus. - あなたは、壊れることなしにそれを触ることができないだろう。

ある時に、por (tio) ke の代わりに、 por なしで簡単な ke 節を使います:

Ŝi bone lin kovris, ke li ne malvarmumu denove. = ...kovris por ke li ne malvarmumu denove. - 彼女は、彼が再び風邪を引かないために、彼を上手く覆った。 = ...彼が再び風邪を引かないことを目的に覆った。
Tie estis unu riĉa virino, kiu retenis lin, ke li manĝu ĉe ŝi. = ...por ke li manĝu ĉe ŝi. - そこに、彼を食べさせるために留めていた、一人の裕福な女性がいた。 = 彼女と共に、彼を食べさせることを目的に...

por ke, malgraŭ ke, anstataŭ ke, krom ke と sen ke に限っては、使用が一般に受け入れられます。一方、次のような例は、見慣れないため使用に慎重とするべきとの意見が根強くあります: Ni parolis, pri ke la prezoj ĉiam altiĝas. Oni argumentis, kontraŭ ke ili ekloĝu en la urbo. Li sukcesis eskapi, pro ke vi dormis. Tio okazis, antaŭ ke mi naskiĝis. 見慣れなさが理由とはいえ、これは強い論拠です。必要性もなく見慣れない表現を用いると、読み手の理解を妨げるおそれがあるからです。形式名詞の tio を使ったほうがいいでしょう: pri tio ke, kontraŭ tio ke など。 antaŭ (tio) ke 並びに post (tio) ke の代わりに、 antaŭ ol 句並びに post kiam 句を使います。 pro ke の代わりに、 pro tio ke, tial ke または従属接続詞 ĉar を使いましょう。

ke 節が補足語になる場合

しばしば、 ke 節は言葉の意味を説明する付属語としての役割を果たします。

De s-ro Bourlet mi ricevis la sciigon, ke li ne volas publikigi la projekton en la "Revuo". - 私はBourlet氏から、彼が「Revuo」内の企画を公開したくない、という報せを受け取った。
Ŝi estis plena de timo, ke la infano mortos. - 彼女は、その子供が死ぬのだろうか、という恐怖でいっぱいだった。
Li metis la kondiĉon, ke oni ne instruu al ŝi la Kristanan religion. - 彼は、キリスト教を彼女へ教えるな、という条件を設けた。
Tio estis la unua fojo, ke ŝi nomis ŝin sia filino. - 彼女がその女性を（=ŝin）自身の娘と呼んだのは、初めてのことだった。

このような文において、多くは ke の代わりに kiam を使います。ふつう、 ke の方がより適切です、なぜなら、このような ke 節は極めて頻繁に、その時点の起こった時間を示しませんが、その時点の内容を説明するからです。
Estis tia ventego, ke la tegoloj deflugis de la tegmentoj. - 瓦が屋根から飛び出したほどの、嵐だった。
Ili ambaŭ estis tiel malagrablaj kaj tiel fieraj, ke oni ne povis vivi kun ili. - 彼らはどちらとも、共に暮らすことができなかったように、不愉快で高慢だった。
Ili enpakis tiom da libroj, ke ili ne povis ĉion porti. - 彼らは、全てを運ぶことができなかったほどの、本を詰め込んだ。
Vi ne estas kulpa, ke vi fariĝis tio, kio vi estas. = ...kulpa pri tio, ke... - あなたは、自身が何者になったということに、罪でない。 = ...ということについて、罪で...
Ŝi estis tute certa, ke tio estos plenumita. = ...certa pri tio ke... - 彼女は、そのことが満たされるだろうということに、全く確信的だった。 = ...ということについて、確信的で...
Kiel feliĉa mi estas, ke mi ĝin scias! - 私は、それを知っていることで、どんなに幸せなんだ！

ここで、ke 節は原因を示します。故に、ke の代わりに従属接続詞 ĉar を使えます。
Ĉion mi permesis al vi escepte, ke vi faru tion ĉi. = ...kun la escepto, ke vi faru tion ĉi. - 私は、あなたがこれをすること除いて、あなたへ全てを許可した。 = ...あなたがこれをすることの、除外を伴って...

ke 節が補語になる場合

ke 節は、名詞性語句の補語的記述ができます:

La vero estas, ke mi amas vin. - 真実は、私があなたを愛しているということだ。
La esenco de la sciigoj estis, ke al ili estas bone. - その報せの本質は、彼らが元気だということだった。

ke の省略

時々、従属節の前の ke を省略しますが、ほとんど間接話法においてのみです:

Mi diras al vi, ŝi ricevos. = Mi diras al vi, ke ŝi ricevos. - 私は、彼女が受けるだろう、と彼に言う。 = 私は、彼女が受けるだろうということを、彼に言う。
La vetero baldaŭ malboniĝos, ŝajnas. = Ŝajnas, ke la vetero baldaŭ malboniĝos. - 天気は間もなく悪くなるだろう、と見受けられる。 = 天気は間もなく悪くなるだろうということが、見受けられる。

間接疑問文

従属節が疑問文の内容を表す場合、先頭に ĉu または KI 疑問詞がきます。ke 節と同様に、主語・目的語・補足語・述語補語などの役割を果たします。

Diru, ĉu mi povos veni. - 私が行けるかどうか言ってくれ。

そのĉu疑問文が、diruの目的語になっています。
Ŝi ne sciis, ĉu ŝi nur sonĝis aŭ ĉu tio estis efektivaĵo. - 彼女には、ただ夢を見ていたのか、それともそれが現実のことだったのか分からなかった。

二つの目的語のĉu疑問文が、aŭで結ばれています。
Ĉu tio estas roso aŭ larmoj, tion neniu povis vidi. - 露なのか涙なのか、誰もそれを見られなかった。

ĉu 疑問節は、補助の tio を伴う目的語です。
Li provis, ĉu la pordo estas nefermita. - 彼は、その扉が閉められないかどうか、試した。

ĉu 疑問節は、 provis の目的語です。
La tuta afero dependas de tio, ĉu ŝi venos aŭ ne. - その全て（の案件）は、彼女が来るかどうか、に掛かっている。

この疑問節は、補助の tio を伴う de 状況語です。
Mi dubas, ĉu vi estas feliĉa. - 私は、あなたが幸せかどうか、疑っている。

この疑問節は、 pri 状況語としての役割を果たします。 = Mi dubas pri tio, ĉu...
Li faris al mi la demandon, ĉu mi bone fartas. - 彼は、私が元気かどうか、私へ質問をした。

この疑問節は、単語 demandon の付属語です。
Mia sola demando al vi estas, ĉu vi amas min. - あなたに対する私の唯一の質問は、あなたが私を愛しているかどうか、だ。

この疑問節は、主語を説明する補語です。
Kion ni nun faru, estas demando tre malfacila. - 私たちが今何をしようか、とても難しい質問だ。

KI-疑問節は、 estas の主語として役割を果たします。
Mi montris al la infano, kie kuŝas ĝia pupo. - 私はその子供にどこに人形があるかを指し示した。

疑問文は、montrisの目的語になっています。
Mi volus scii, kiom de la ŝtofo ili jam pretigis. - 私は彼らがもう既にどれほどの布地を用意したか知りたいものだ。

疑問文は、sciiの目的語になっています。
Mi ne scias, ĝis kiam ili restos ĉi tie. - 私にはいつまで彼らがここに留まっているのか分からない。

疑問文は、目的語になっています。
Kiel longe ni estis en la malliberejo, tion mi ne scias. - どれだけ長く私たちが刑務所の中にいたか、私には分からない。

疑問文は、補助的なtioを介して目的語になっています。
Nun mi venis, por informi vin, kio estos kun via popolo en la estonta tempo. - 今、私は、未来の時で何があなたの国民と共にあるか、あなたへ知らせるために来た。

この疑問節は pri 状況語ですが、 pri tio が省略されています: ...por informi vin pri tio, kio estos...
La demando pri tio, kia estos la formo de tiu lingvo, estas por mi afero negrava. - その言語の形式がどのようであるかという問題は私にとって詰まらないことだ。

この疑問文は形式名詞 tio を介して la demando を直接修飾しています。

ある言語においては、従属接続詞 ĉu と se を区別せず、1つの単語を使います（英語の if など）。エスペラントにおいては区別すべきです。 ĉu は疑問を示します。 se は条件を示します。この意味の違いはとても大きいです:

Morgaŭ li diros, ĉu li venos. ≈ Morgaŭ li diros "jes, mi venos" aŭ "ne, mi ne venos". - 彼が来るかどうか、明日に彼は言うだろう。 ≈ 明日に彼は、「はい、わたしは来ます」か「いいえ、私は来ません」と言うだろう。

その ĉu 疑問節は、 diros の目的語です。 = Morgaŭ li diros la respondon al la demando, ĉu li venos.
Morgaŭ li diros, se li venos. = Morgaŭ li diros (ion), sed tio okazos nur se li venos. - 明日に彼は言うだろう、彼が来るならば。 = 明日に彼は（何かを）言うだろう、ただし、彼が来る場合に限ってそのことは起こるだろう。

その se 節は、条件の状況語です。

関係節

KI-相関詞は、疑問ではなく「関係」の従属節を導くこともあります。主節中の一部分を KI- が従属節内で代理する「関係」をつくるため、この KI- を関係詞、この従属節を関係節とよびます。

関係詞 kiu

Hieraŭ mi vidis viron, kiu promenis sur la strato. - 昨日に私は、その通りで歩いていた男性を見た。

この kiu 節は、viron を修飾しています。全体は次の2文を合体させたものです： Hieraŭ mi vidis viron. + La viro promenis sur la strato. 両方の文に同じ「男」が登場します。従属節の中では、その「男」を表すために関係詞 kiu を使っています。なお、この kiu 節の代わりに分詞による修飾もできます：Hieraŭ mi vidis viron promenantan sur la strato.
La libroj, kiuj kuŝas tie, estas miaj. - そこに平置きしているそれらの本は、私のものだ。 = La libroj estas miaj. + La libroj kuŝas tie. (= La libroj kuŝantaj tie estas miaj.)

ここで kiuj が -j を持つのは、受ける語 libroj が複数だからです。
La domo, kiun vi aĉetis, estas malbona. - あなたが買ったその家は、悪い。 = La domo estas malbona. + Vi aĉetis la domon. (= La domo aĉetita de vi estas malbona.)

ここで kiun が -n を持つのは、従属節の中で目的語になっているからです
Mi vidis la filmojn, pri kiuj vi tiel multe rakontis. - 私は、あなたがそのように多く語った映画を見た。 = Mi vidis la filmojn. + Vi rakontis tiel multe pri la filmoj.

従属節の中でその要素は pri で導かれる成分なので、pri を kiuj の前に置きます。
Jen venas la verkisto, la librojn de kiu ĉiuj legas. - ここに、みんなが読んでいる本の著者が来る。 = Jen venas verkisto. + Ĉiuj legas la librojn de la verkisto.

ここで de kiu は la librojn にかかる所有の補足語なので、la librojn の後ろに置く必要があります。ただし通常は、de kiu の代わりに kies を使います： Jen venas la verkisto, kies librojn ĉiuj legas.
Riĉa estas tiu, kiu ŝuldas al neniu. - 金持ち（の人）は、誰へも借金しない人だ。
Mi nun havas tie ĉi preskaŭ neniun, al kiu mi povus konfidi! - 私は今ここに、私の信頼できる人がほとんどいない！
Mi vizitos tiujn amikojn, kiujn mi ekkonis dum la pasinta Universala Kongreso. - 私は、過去の世界議会の間に私が知った友達を訪ねるだろう。 = Mi vizitos tiujn amikojn. + Mi ekkonis tiujn amikojn dum...

ここで tiujn を amikojn の前に添えると、後ろの関係節との結びつき（「その中のどれか」ではなく「まさにその人たち」）が強まります。
Ŝi kisis tiun manon, kiu ankoraŭ antaŭ nelonge kruele batis ŝian infanon. - 彼女は、その手に口づけしました――その手は、つい最近まで、彼女の子どもを残酷に殴っていた手だったのに。
Unuj servas por ornamo, kaj aliaj por manĝo, ekzistas ankaŭ tiaj, kiuj estas tute superfluaj. - 幾つかは、装飾のために供給して、そして他には食べ物のために、総じて余計なものもまた存在する。

ここは「tiaj（そういうもの）」の後に名詞（例：...ekzistas ankaŭ tiaj kreskaĵoj, kiuj estas... など）が省略されている、と見なすこともできます。性質をはっきり言いたいなら tiaj … kia … も使えます。
Al Vi, kiu kreas, al Vi, kiu reĝas, hodiaŭ ni preĝas. - 創造するあなたへ、統治するあなたへ、今日、私たちは祈る。

kiu 関係節は、主文とセットで初めて意味が定まることがあり、その場合は切り離しにくいです：

Ŝi prenis la plej belan arĝentan vazon, kiu estis en la loĝejo. - 彼女は、その住居にあった、最も美しい銀の花瓶を受け取った。 = Ŝi prenis la plej belan arĝentan vazon. + La plej bela arĝenta vazo estis en la loĝejo.

「la plej belan arĝentan vazon いちばん美しい銀の花瓶」がどれのことか限定するために kiu 関係節が必要で、文を分けてしまうと元の意味になりません（単独の2文としては成り立たない）。

この種の「意味に不可欠な kiu 関係節」について、前後にカンマを打たない人が多いですが、厳密な規則はありません。いつでもカンマを打ってよいとされています。

kiu 関係節は普通、修飾する語のすぐ後ろに置きます。ただし、文全体の先頭に出ることもあります。その場合、修飾される語はたいてい tiu（または tiu を伴う形）になります：

Kiu volas perfektiĝi en Esperanto, al tiu mi rekomendas la diversajn lernolibrojn kaj vortarojn. = Al tiu, kiu volas perfektiĝi en Esperanto, mi rekomendas... - エスペラントで成し遂げたい人、その人へ私は様々な教科書と辞書を勧める。 = エスペラントで成し遂げたい人へ、私は...勧める。
Kiun malĝojo ne turmentis, tiu ĝojon ne sentas. = Tiu, kiun malĝojo ne turmentis, ne sentas ĝojon. - 悲しみが苦しめなかった人、その人は喜びを感じない。 = 悲しみが苦しめなかった人は、喜びを感じない。

同じ名詞に kiu 関係節が2つ以上つくことがあります。分かりやすくするため、普通は kaj / sed などの等位接続詞でつなぎます： Hieraŭ mi vidis viron, kiu promenis sur la strato, kaj kiu portis grandan valizon. 2つの kiu 節は、両方とも viron の修飾語です。 3つ以上なら、最後の節の前だけに接続詞を置けば足ります： Jen estas afero, kiu estas tre utila, kiu helpos vin en multaj okazoj, kaj kiun vi tre zorge gardu. 3つの kiu 節は、すべて afero の修飾語です。

kiu 関係節が修飾語としての結びつきが弱く、単に話を続けるだけ（独立文でもよさそう）になることがあります。このタイプは主文の末尾に置かれます：

Ŝi kun ĝentila rideto transdonis la leteron al la anglino, kiu leviĝis, faris saluton kaj eliris el la ĉambro. = Ŝi kun ĝentila rideto transdonis la leteron al la anglino, kaj tiu (poste) leviĝis... - 礼儀正しい微笑みを伴う彼女は手紙を届けた。目覚めて、挨拶をして、部屋から出てきたそのイギリス人女性へ。 = 礼儀正しい微笑みを伴う彼女は手紙をそのイギリス人女性へ届けた、そして、その人は（後に）目覚めて...
Kelkaj estimataj scienculoj per sugestio falis en kaptilon, el kiu ili tamen baldaŭ retiriĝis. = ...falis en kaptilon, sed ili tamen baldaŭ retiriĝis el ĝi. - 幾人かの尊敬される科学者たちは提案によって罠に落ちた、しかしながら、そこから彼らは間もなく撤退した。 = ...罠に落ちたが、それにもかかわらず、彼らは間もなくそこから撤退した。
Li ŝuldas al mi mil eŭrojn, kiun sumon li ne repagis malgraŭ plurfoja rememorigo. = Li ŝuldas al mi mil eŭrojn. Tiun sumon li ne repagis... - 彼は私に1.000ユーロを借りていて、その総額を何度も思い出させているにもかかわらず、彼は返済しなかった。 = 彼は私に1.000ユーロを借りている。その総額を...彼は返済しなかった。

関係詞 kio

関係詞 kio は、関係詞 kiu と同じように「関係節」を導くことができます。ただし kiu の代わりに kio を使うのは、関係節が Oで終わる相関詞、つまり io, tio, ĉio, nenio などを修飾するときです。

Mi volas, ke tio, kion mi diris, estu obeata. = Mi volas, ke tio estu obeata. + Mi diris tion. - 私の言ったことには、従ってもらいたいのに。 = 私は、そのことには従ってもらいたいのに。 + 私はそのことを言った。
Mi faros ĉion, kion mi povos, por trovi por vi konforman okupon. - 私は、あなたに適する職業を見つけるために、私ができることを何でもするだろう。
La juvelista laboro enhavas en si nenion, kio superus miajn fortojn. - 宝石商の仕事には、私の力を超えることを何も含まないのに。
Vi rakontis al mi ion, kion mi neniam forgesis. - あなたは、私が決して忘れなかった何かを、私へ語った。
Neniu faris ion eminentan, kio meritus mencion. - 誰も、言及に値しない著名なことをしなかったのに。

ion eminentan（「立派な何か」）のように io に形容詞がつく場合は、kio の代わりに kiu を使うこともできます： ...faris ion eminentan, kiu meritus mencion 。

実際の文では、説明される tio/ion などが省略されることがよくあります：

Redonu, kion vi prenis. = Redonu tion, kion vi prenis. - あなたが受け取ったものを返しなさい。 = あなたが受け取ったそのものを返しなさい。
Post du aŭ tri tagoj mi jam ne havos per kio hejti la ĉambron. = ...ne havos ion, per kio mi povus hejti la ĉambron. - 2～3日後もまだ、私は部屋を暖めるもの（方法）を持っていないだろう。 = ...私が部屋を暖められる何らか（の方法）を持っていないだろうけれど。

la sola（唯一のもの）、la unua（最初のもの）のように、形容詞が名詞のように使われる場合、そこを修飾する関係詞として kio がよく使われます。このとき、頭の中では io が省略されていると考えられますが、実際には la sola io のような言い方はしません：

La sola, kion mi deziras, estas: ke la mondo havu lingvon internacian. (≈ La sola io, kion mi deziras...) - 私が望む唯一のことはこれだ: 世界が国際的な言語を持つことだ。 (≈ *私が望む唯一の何か...*)
La unua, kion li faris vespere, estis tio, ke li elprenis la nukson. - 彼が夕方にした最初のことは、ナッツ（木の実）を取り出したことだ。
Okazis la plej bona, kion oni povus imagi. - 想像できる最も良いことが起こったのに。

もしここで afero（事柄）などの名詞を入れて言うなら、関係詞は必ず kiu になります： La sola afero, kiun mi deziras... La unua afero, kiu okazis... Okazis la plej bona afero, kiun oni povus imagi.

名詞化形容詞でも、「人」や「物」など具体的な名詞が頭にあるなら kiu を使います：

Vi ne estas la unua [persono], kiu parolas al mi en tia maniero. - あなたは、そのような方法で私へ話した最初の［人］ではない。
Ĉiu estis ravata de la nova kaj bela [afero], kiun ŝi vidis. - それぞれが、彼女の見た新しく美しい［もの］によって魅了された。

kio は、ある名詞を説明するだけでなく、直前の文全体の内容を受けて「そのことは〜」と言う使い方もできます：

Li donadis multe da mono al la malriĉuloj, kio estis tre laŭdinda. - 彼がたくさんのお金を貧困者たちへ与え続けたことは、とても立派だ。 = Li donadis multe da mono al la malriĉuloj. + Tio estis tre laŭdinda.

kio は、全文を代表します: Li donadis multe da mono al la malriĉuloj.
Ŝi havas ŝatokupon, kio estas bona. = Estas bone, ke ŝi havas ŝatokupon. - 彼女が趣味を持つことは、良いことだ。 = 彼女が趣味を持つということは、良いことだ。

あわせて比較してください: Ŝi havas ŝatokupon, kiu estas bona. = Ŝi havas bonan ŝatokupon.
La filmo estis tute teda, pro kio li foriris jam antaŭ la fino. = Ĉar la filmo estis tute teda, li foriris... - その映画は全体的に退屈だった、それが原因で彼は最後になる前にすでに去った。 = その映画が全体的に退屈だったため、彼は...去った。
Oni proponis al li oficon de kuriero, kio promesis esti tre enspeziga afero. - 彼へ宅配所を提供することは、とても儲かることを約束した。

ここで kio は、この考え oni proponis al li oficon de kuriero ではなく、この考え ke li eble havos oficon de kuriero 、もしくは、この考え havi oficon de kuriero を代表しています。

関係詞 kiu / kio を使う強調構文

ある要素を特に強調したいときに使う特別な言い方があります。それが esti ＋関係節（kiu / kio）を使った提示方法なのです：

Li decidas pri ĉi tiaj aferoj. → Estas li, kiu decidas pri ĉi tiaj aferoj. - 彼がこのようなことについて決める。 → このようなことについて決めるのは、彼なのだ。

主節 estas li が主語を強調して表しています。
Ni manĝas makaroniojn. → Tio, kion ni manĝas, estas makaronioj. → Estas makaronioj [tio], kion ni manĝas. - 私たちはマカロニを食べる。 → 私たちが食べるものは、マカロニだ。 → 私たちが食べるのは、マカロニだ。

makaronioj に重点を置きます。

こういう強調は、関係節を使わなくても語順だけで比較的簡単にできます: Pri ĉi tiaj aferoj decidas li. こういうことについて決めるのは彼です。 Makaroniojn ni manĝas. マカロニを、私たちは食べます。

関係詞 kies

関係詞 kies は、たいてい「〜の」（所有・所属）を表します。

Jen venas la verkisto, kies librojn ĉiuj legas. - ここに、みんなが読んでいる本の著者が来る。 = Jen venas verkisto. + Ĉiuj legas la librojn de tiu verkisto.

その本はその著者へ属します（なぜならば、彼がそれらを書いたから）。
La ĉambro, kies pordon la pordisto malfermis, estis sufiĉe vasta. - そのドアマンが扉を開けたその部屋は、十分に広かった。 = La ĉambro estis sufiĉe vasta. + La pordisto malfermis la pordon de la ĉambro.

関係詞 kies は、動作名詞の意味上の主語・目的語を表すこともあります。つまり、名詞化された動作（〜すること）について、“誰が／何を” の関係を示すのにも使えます：

Ĝi estas ia ennovaĵo, pri kies akceptado aŭ neakceptado oni devas konsiliĝi. - それはある種の、受理や不受理について相談すべき革新だ。 = Ĝi estas ia ennovaĵo. + Oni devas konsiliĝi pri la akceptado aŭ neakceptado de tiu ennovaĵo.

補足語 de tiu ennovaĵo は、 (ne)akceptado の意味上の目的語を示します: Oni devas konsiliĝi, ĉu oni akceptu aŭ ne akceptu tiun ennovaĵon.
La serpento, de kies mordo mortis via patro, nun portas lian kronon. - 一口によってあなたの父が死んだその蛇は今、彼の冠を運んでいる。 = La serpento nun portas lian kronon. + Via patro mortis de la mordo de la serpento.

ここでは「mordo 噛む」という行為の意味上の主語が「de la serpento そのヘビ」です：Via patro mortis, ĉar la serpento mordis lin.

いくつかの言語には、kies に似た語で「de kiu 〜から」「al kiu 〜へ」「pri kiu 〜について」などとして使えるものがありますが、エスペラントの kies はそうではありません。エスペラントの kies は基本的に「de kiu（〜の）」だけで、しかも次のような場合に限られます：・所有・所属（〜の）・動作名詞に対しての意味上の目的語・主語（上の例のような「受け入れの対象」「噛んだ主体」など）一方、次の意味にはなれません：・el kiu（〜の中から）・al kiu（〜へ）・pri kiu（〜について）など。 kies にできない例（el の場合）：✅ Venis grupo de junuloj, el kiuj du estis miaj filoj. ここは「集団の中から二人を取り出す」話なので el kiuj が必要です。❌ ...junuloj, kies du estis miaj filoj. kies にできない例（al の場合）：✅ Nia asocio, al kiu ne apartenas tiuj personoj, ne havas ian ajn respondecon pri iliaj agoj. : Nia asocio, kies ne apartenas... 「属する」は aparteni al であって aparteni de とは言いません。なので ❌ kies ne apartenas… は不可です。

関係詞 kiam

関係詞 kiam は、時間を表す関係節（「〜するとき」）を導きます。この関係節は、主節の中の時間表現（例：おととい、その時など）にかかることもあれば、主節に暗黙に含まれる tiam（その時）にかかっていると考えられることもあります。

Antaŭhieraŭ, kiam mi estis en la urbo, mi aĉetis novan robon. - 私がその街にいた一昨日に、私は新しいドレスを買った。 = Antaŭhieraŭ mi aĉetis novan robon. + Tiam mi estis en la urbo.
Kiam Nikodemo batas Jozefon, tiam Nikodemo estas la batanto kaj Jozefo estas la batato. - NikodemoがJozefoを殴るその時、Nikodemoは殴る人でJozefoは殴られる人だ。
Kiam oni estas riĉa, [tiam] oni havas multajn amikojn. - 金持ちである［その］時、たくさんの友達を持っている。 = Tiam oni havas multajn amikojn. + Tiam oni estas riĉa.
Kiam mi venis al li, [tiam] li dormis. - 私が彼のところへ来た［その］時、彼は眠っていた。

kiam 関係節の前に前置詞が置けます。ここで大事なのは、この前置詞は kiam という単語にかかるのではなく、kiam 節全体（＝「〜した時」）の役割を示すことです：

Post kiam ŝi estis mallongan tempon en la arbaro, fariĝis nokto. = Post mallonga estado en la arbaro fariĝis nokto. - 彼女がその森の中にしばらくいた後で、夜になった。 = 森の中での短時間の後に、夜になった。
De kiam naskiĝis mia filino, mi estas kiel alia homo. = De la naskiĝo de mia filino mi estas kiel alia homo. - 私の娘が生まれた時から、私は別人のようだ。 = 私の娘の誕生から、私は別人のようだ。
Adam vivis, post kiam naskiĝis al li Set, okcent jarojn. = ...post la naskiĝo de Set... - Adamは、Setが彼のところで生まれた後で、800年生きた。 = ...Setの誕生の後に...

そして、もし tiam を入れて強調したいなら、前置詞は tiam の前に置きます：Adam vivis, post tiam, kiam naskiĝis al li Set, 800 jarojn.

疑問詞 kiam では異なります。疑問節（「いつ〜しますか？」）の kiam の場合は、前置詞は節全体ではなく kiam（いつ）自体にかかります： Ŝi demandis, ĝis kiam mi restos hejme. = Ŝi demandis, ĝis kiu tempo mi restos hejme.

関係詞 kie

関係詞 kie は、場所を表す関係節（「〜するところ／〜する場所で」）を導きます。この関係節は、主節の中の場所表現（例：tie＝そこ、loko＝場所など）にかかることもあれば、主節に暗黙に含まれる tie（そこ）にかかっていると考えられることもあります：

Mi volis resti tie, kie mi estis. - 私は、私のいた所で滞在したかった。 = Mi volis resti tie. + Mi estis tie.
Kie fumo leviĝas, tie fajro troviĝas. - 煙の上がる所で、火が見つかった。
Jen la loko, de kie venis la bruo. - ほらここが、雑音が来た根本となる場所だ。 = Jen (estas) la loko. + De tiu loko venis la bruo.
Ĉie, kien mi venas, troviĝas ia malbonaĵo, kiu premas la koron. - 私の来る所へはどこでも、心を抑圧する悪いことが見つかる。

kie 関係節がかかる先が、場所を示す役割ではなく、目的語など別の役割になっているとき、kie の代わりに en kiu(j)（〜の中で）、ĉe kiu(j)（〜のところで）、sur kio（〜の上で）などを使うこともできます。ただし、kie の方が洗練された表現に感じられることが多いです：

Kelkajn fojojn mi eĉ legis longajn artikolojn pri mia afero, kie estis videble, ke la aŭtoroj eĉ ne vidis mian verkon. = ...longajn artikolojn pri mia afero, en kiuj estis... - 幾度か私でさえも、その記者ですら私の著書を見なかったのは目に見えて明らかだった、私に関する長い記事を読んだ。 = ...であった中で、私に関する長い記事を...

longajn artikolojn pri mia afero という語句は、場所の状況語ではなく、目的語です。
Ne troviĝas, kie sidi. = Ne troviĝas io, sur kio oni povus sidi. - 座る所が見つからない。 = 座れる何かが見つからないのだが。

関係詞 kia

関係詞 kia は、「どんな〜か」「〜のような性質の」という性質・種類（タイプ）を表す関係節を導きます。たいてい主節側に tia（そんな／そのような）、tiaspeca / tiuspeca（その種の）などがあり、kia 節がそれに対応します：

Ŝi ne estas tia, kia devas esti reĝino. - 彼女は、女王であるべき（素質）ではない。 = Ŝi ne estas tia. + Reĝino devas esti tia.
Kia oni vin vidas, tia oni vin taksas. - あなたを見るように、あなたを大切にする。 = Tia oni vin taksas. + Tia oni vin vidas.
Regis tia frosto, kian ni ĉe ni ne havas eĉ en la plej kruela vintro. - 私たちの経験上で、最も残酷な冬の時でさえもなかったほどの、霜が降りた。 = Regis tia frosto. + Tian froston ni ĉe ni ne havas eĉ en la plej kruela vintro.
La arbo de la suno estis belega arbo tia, kian ni neniam vidis. - 太陽からの（照らされる）その木は、私たちが見たことのないほどの、きれいな木だった。

KI-関係節が tia を伴う名詞に関係付くならば、関係詞 kiu も使えます: Vi havas plenan rajton uzi la monon en tia maniero, kiu ŝajnas al Vi la plej bona.

kia 関係節が種類を示す一方で、 kiu 関係節は確かな個人を示します:

Mi uzis tiun aŭton, kiu povas veturi tre rapide. - 私は、とても速く走行できるその車を使った。

確かな個別の車について話しています。それはとても速く走行できます。
Mi uzis tian aŭton, kia povas veturi tre rapide. - 私は、とても速く走行できる種類の車を使った。

車の種類について話しています。その種類の全ての車はとても速く走行できます。

しかしこの例において、すでに tuin と tian は、個人と種類との間の区別を十分明確に示します。よって、両方の従属節において kiu を使えます。より頻繁に kiu を好みますが、 kia の方が種類について話題とすることをより受け入れます。

動詞を伴う文の前にのみ、関係詞 kia を使いましょう。単独の語句、または、動詞を伴わない語句群の前に、比較小辞 kiel を使いましょう: Li vizitis (tiajn) urbojn kiel Parizo. こう言ってはいけません: ...urbojn kia Parizo.

関係詞 kiel

関係詞 kiel は、方法または程度の従属節を導けます。 kiel 関係節は、主節の中の tiel に関係付きますが、しばしば tiel は省略されます:

Oni ludas sur fortepiano, tamen tre mallaŭte kaj tiel bele, kiel ŝi neniam antaŭe aŭdis. - フォルテピアノではあるものの、とても穏やかで、彼女が以前に聞いたことのなかったほどに美しく、演奏する。
Li komprenas predikon [tiel], kiel bovo [komprenas] muzikon. - 彼は、牛が音楽を［理解する］ように、説教を理解している。

kiel 関係節は、ある時に全文を記述します。その時、 kiel は全文の何らかの考えを、関係詞 kio に似せて代表します: Ŝia beleco, kiel oni diris, estas la deloga beleco de la malbono. = Ŝia beleco estas la deloga beleco de la malbono. + Tiel oni diris. = Oni diris, ke ŝia beleco estas...

関係詞 kiom

関係詞 kiom は、定量または測量の従属節を導けます。 kiom 関係節は、主節の中の tiom に関係付きますが、しばしば tiom は省略されます:

Vi faris por nia afero tiom multe, kiom neniu alia ĝis nun faris. - あなたは、私たちのことのために、他の誰もが今までにしなかったほどに多くをした。 = Vi faris por nia afero tiom multe. + Neniu alia ĝis nun faris tiom.
Nun vi ricevos tiom multe da mono, kiom vi volas havi. - 今、あなたは、あなたが持ちたいだけ多くのお金を受け取るだろう。
Ĉiuj donas al mi prunte [tiom], kiom mi volas. - 誰もが私へ、私の欲しい［だけ］貸し与える。

関係詞 kiom を伴う従属節は、しばしば何らかの制限を示します:

La kompatinda stana soldato tenis sin, kiom li povis, tute rekte. - その可哀想なブリキの兵士は、できるだけ真っすぐに自身を保った。

彼の力は限られていました。
Unu el la plej kuraĝaj knaboj kaj iom post iom ankaŭ ĉiuj aliaj ekkantis strofon el malnova kanto pri cikonioj, kiom ili tion memoris. - 最も勇気のある少年たちの一人と、少しずつの他の少年たちも、彼らが覚えていた限りの、コウノトリについての古い歌から詩を歌い始めた。

彼らの記憶の限界でした。彼らは、その記憶が許した量よりも多く歌えませんでした。

関係詞 kial

kial も関係詞として使われますが、 kaŭzo （原因）または motivo （動機）とする名詞の補語として限られるものの、その時でさえ単に非常にまれです:

La efektiva kaŭzo, kial ili ne aliĝas al ni, estas tio, ke ili timas. - 彼らが私たちへ参加しないその本当の原因は、彼らが恐れているからだ。 = La efektiva kaŭzo estas tio, ke ili timas. + Tial ili ne aliĝas al ni.

こうとも言えます: ...la kaŭzo, pro kiu ili ne aliĝas al ni... しかしながら、より頻繁に ke 節を使います: ...la kaŭzo, ke ili ne aliĝas al ni...

よって、このような文を使いません: Ili foriris tial, kial mi foriris. しかし、こう言います: Ili foriris pro la sama kaŭzo, kial mi foriris. もしくは、より頻繁に: ...pro la sama kaŭzo, pro kiu mi foriris.

理由を示す全文を代表するために、 pro kio を使えます: Mi ne ricevis vian leteron, pro kio mi ne respondis. 文の構成も、従属接続詞 ĉar を使いながら逆行できます: Ĉar mi ne ricevis vian leteron, mi ne respondis.

kial 関係節は、原因や動機を単体で示しません。その原因を kial 節が関係付く単語が示し、小辞 kial は従属節におけるその原因を代表します。それ自体が原因や動機の示す従属節を導くため、特に、従属接続詞 ĉar を使います: Ili foriris, ĉar mi foriris. （私の出発が彼らの出発の原因だ。）

TI-相関詞の省略

KI-関係詞は、よく主節において同種のTI-相関詞に関係付きます。しばしば、その意味を変えることなくTI-相関詞を暗示できます。どの時にTI-相関詞を省略できるか、絶対的な規則は存在しません。最も重要なことは明快さです: その文が過度にあいまいになるならば、そのTI-相関詞を省略してはいけません。KIｰ関係詞と対応するTI-相関詞は、ふつう、同じ形を持つべきです: それらは同じ相関詞群（ tiu — kiu, tio — kio, tiel — kiel など）から成り立ち、同じ格を持つ、もしくは、両方の格にしましょう。

Tiu, kiu havas forton, havas rajton. → Kiu havas forton, havas rajton. - 力をもつその人は、権利を持つ。 → 力を持つ人は、権利を持つ。
Kiu okupas sin je meĥaniko, estas meĥanikisto, kaj kiu okupas sin je ĥemio, estas ĥemiisto. = Tiu, kiu okupas sin... - 機械に従事する人は機械工で、化学に従事する人は化学者だ。 = 自身の従事するその人...
Mi pagis al tiu, al kiu oni devis [pagi]. → Mi pagis, al kiu oni devis. - 私は、［支払う］べきその人へ支払った。 → 私は、然るべき人へ支払った。

ふつう、単独の tiun や tiujn は省略しません: Mi finfine provis tiujn, kiujn vi tiom laŭdis. こう言ってはいけません: Mi finfine provis, kiujn vi tiom laŭdis.

もし、tiu がその定義方法として名詞の前に立つならば、その意味を変えることなく tiu を省略できません。しかし、しばしば、重要な意味の変化なしで tiu を la へ変えられます: Li ankoraŭ ne redonis tiun libron, kiun li pruntis de mi. → Li ankoraŭ ne redonis la libron, kiun li pruntis de mi. もし、こう言う: Li ankoraŭ ne redonis libron, kiun... ならば、彼が私から借りた本の一つについてを話題とするはずでしょう。その意味は変わるはずでしょう。

Tio, kio pasis, ne revenos. → Kio pasis, ne revenos. - 過ぎたそのことは、戻らないだろう。 → 過ぎたことは、戻らないだろう。
Li tuj faris tion, kion mi volis. → Li tuj faris, kion mi volis. - 彼はすぐ、私のしたかったそのことをした。 → 彼はすぐ、私のしたかったことをした。

もし、 tio と kio が前置詞を持つならば、むしろ tio を省略してはいけません: Marta renkontiĝis kun tio, kun kio renkontiĝas milionoj da homoj. このようにしてはいけません: Marta renkontiĝis, kun kio renkontiĝas...

もし、 kiam 関係節が tiam へ関係付くならば、極めて頻繁に tiam を省略します。単に強調したければ、 tiam を保持します: Kiam oni estas riĉa, [tiam] oni havas multajn amikojn.

post tiam kiam, de tiam kiam, などの代わりに、ふつう、 post kiam, de kiam, などに限って使います。よって、 tiam を省略しますが、その前置詞を保ちます。そのような機会において、その前置詞は、単語 kiam ではなく、全体の kiam 関係節に関係付きます: Post tiam, kiam ŝi estis mallongan tempon en la arbaro, fariĝis nokto. → Post kiam ŝi estis mallongan tempon en la arbaro, fariĝis nokto.

ĝis (tiam) kiam の代わりに、簡単に ĝis と言いましょう。また、 dum (tiam) kiam でなく、簡単に dum も使いましょう。小辞 ĝis と小辞 dum は、それ自体が従属接続詞であり、全体で kiam の補助を必要としません。 antaŭ tiam kiam の代わりに、ふつう、 antaŭ ol 句を使います。

もし、 kie 関係節が単独の tie に関係付くならば、しばしば tie を省略しますが、強調のために tie を保てます: Kie estas pano, [tie] ne mankas panpecetoj.

kia 関係節は、常に主節の中の tia に関係付きます。極めて頻繁に tia を保ちますが、その文が明らかなままならば、それを省略できます: Li havas [tian] kapon, kian vi ne trovos en la tuta mondo.

kiel 関係節は、常に主節の中の tiel に関係付きますが、しばしば、tiel を暗示できます: Ne vivu [tiel] kiel vi volas, vivu [tiel] kiel vi povas.

kiom 関係節は、常に主節の中の tiom に関係付きますが、しばしば、tiom を暗示できます: Da pulvo ni havas [tiom] kiom vi volas.

kies 関係節は、非常にまれに主節の中の ties に関係付きます。しかしながら、そのようにある時に、 ties をほとんど省略できません: Kies ĝi estas, ties ĝi restu.

kial 関係節は、決して主節の中の tial に関係付くことはありません。

TI-相関詞の省略は、そのTI-相関詞とKI-関係詞が異なる格を持つ時、もしくは、それら相関詞の一つが格を持ち、他の相関詞が格を持たない時には、ふつう不可能です:

こう言ってはいけません: Mi konas, kiu venis. こう言いましょう: Mi konas tiun, kiu venis. こう言ってはいけません Ĝi estas besto, kian vi timas. こう言いましょう: Ĝi estas tia besto, kian vi timas.
これは不可能です: Ili loĝas, de kie mi venas. こう言うべきです: Ili loĝas tie, de kie mi venas. これも不可能です: Li devenas, kien mi iros. このように必要です: Li devenas de tie, kien mi iros. これも tie を省略するのは不可能ですが、 tie の前に立つであろう前置詞を保つのは可能です。こう言ってはいけません: Li venas de kie mi loĝas. こう言いましょう: Li venas de tie, kie mi loĝas.

幾つかの言語において、ある時に、KI-関係詞を省略することが可能です。そのことは、エスペラントにおいては不可能です。こう言ってはいけません: La viro, mi vidis, portis valizon. こう言いましょう: La viro, kiun mi vidis, portis valizon. こう言ってはいけません: Nun estas la horo, ŝi normale alvenas. こう言いましょう: Nun estas la horo, kiam ŝi normale alvenas.

ある言語において、ある時にKI-関係詞を省略できますが、従属節において（末尾でも）その時に単独でどこかに立つ、最終的な前置詞を保てます。そのことは、エスペラントにおいては絶対的に不可能です。前置詞は、それが役割を示す語句の前に立つべきです。こう言ってはいけません: Mi vidis tiun knabinon, vi parolis pri. 必ずこう言いましょう: Mi vidis tiun knabinon, pri kiu vi parolis.

Se

se = 「～という条件下で、～という仮定を伴って、～という機会において」。 se は、条件、仮定、または、機会の示す従属節を導きます:

Se li scius, ke mi estas tie ĉi, li tuj venus al mi. = En la okazo, ke li scius... - 彼は、私がここにいることを知っていれば、すぐに私のところへ来るのに。 = その機会において、彼が知っている...

単なる空想について話題にしているため、条件付きを使います。
Se mi estus sana, mi estus feliĉa. = Sub la kondiĉo, ke mi estus sana... - 私が健康ならば、私は幸せなのに。 = その条件下で、私が健康だ...
Se li havas multe da mono, li verŝajne aĉetos aŭton. - 彼が多くのお金を持っているならば、彼はおそらく車を買うだろう。

AS-語尾とOS-語尾（直説法）は、現実性があることをを示します。彼が本当に多くのお金を持っているものの、一般には確かにそのことを知らない、ということです。
Se iu havas multe da mono, tiu havas ankaŭ multe da problemoj. - 誰かが多くのお金を持っているならば、その人は多くの問題も抱えている。

AS-語尾は、常に有効な原則について話題にしていることを示します。
Tiu ĉi libro havas sesdek paĝojn; tial, se mi legos en ĉiu tago po dek kvin paĝoj, mi finos la tutan libron en kvar tagoj. - この本は60ページある；そんなわけで、私が毎日15ページずつ読めば、私は4日間で本の全体を（読み）終えるだろう。

このような文においても、条件付きを使うことが可能です。未来は常に不確かであるため、未来の時間に触れる際に、空想と事実の間で厳密な区別をすることは不可能です。

se 節が文の始まりに見つかる時には、わかりやすくするために、主節の中でしばしば tiam を使います。 tiam は、その se 節から来るその考えを代表します。 tiuokaze, tiaokaze, または同様に、これらも使えます: Se ĉiu balaos antaŭ sia pordo, tiam en la tuta urbo estos ordo.

ある時に、主節の中での tio は、以前の se 節から来るその考えを代表します: Se ŝi havas multe da mono, tio ne nepre signifas, ke ŝi estas feliĉa. = Se ŝi havas multe da mono, la fakto, ke ŝi havas multe da mono, ne nepre signifas...

se は、おそらく実現不能な強い欲望を表現するために、主節の中でも使われます。その動詞は、常にそのような文の中でUS-語尾を持ちます: Ho, se mi estus sola! Se mi ne havus infanon! = Mi deziregas, ke mi estu sola, ke mi ne havu infanon (sed tio ne eblas). 真の主節が暗示されていると言えます: Ho, se mi estus sola, tiam mi estus feliĉa! 欲望の意味を強めるために、欲望の se 節の中で nur を使えます: Ho, se mi nur estus sola! Ho, se mi nur povus esti tiu feliĉulo!

Ĉar

Ĉar = 「～のゆえに」。Ĉarは、理由や動機を示す従属節を導きます。

La tranĉilo tranĉas bone, ĉar ĝi estas akra. = Ke la tranĉilo estas akra, estas la kaŭzo, ke ĝi tranĉas bone. - ナイフはよく切れる、というのもそれが鋭いからだ。= ナイフが鋭いということが、それがよく切れるという原因である。
Ĉar vi estas tiel servema, mi faras al vi donacon. - あなたが献身的なので、私はあなたに贈り物をします。
Venigu la kuraciston, ĉar mi estas malsana. - 医者を呼んでくれ、私は病気だ。
Li estas mia onklo, ĉar mia patro estas lia frato. - 彼は私のおじです。父の兄弟なんです。

私の父が彼の兄弟であるという事実が、彼を私のおじと呼ぶ動機です。

ĉar 節が文の先頭に見つかるならば、しばしば主節の中で tial を使います。 tial は、 ĉar 節から来る考えを代表します: Ĉar la aŭtoro de la lingvo Esperanto tuj en la komenco rifuzis unu fojon por ĉiam ĉiujn personajn rajtojn kaj privilegiojn rilate tiun lingvon, tial Esperanto estas "nenies propraĵo". 長い ĉar 節の最後において、その節が ĉar によって始まったことを忘れたかもしれません。 tial は原因の続きを導き、原因について話題にしていることを思い出させます。時々、強調を目的として ĉar の直前に tial を使います: Mi petas tion ĉi tial, ĉar mi scias la inklinon de la plimulto da homoj. しかしながら、ふつう、 tial の後ろに ke 節を使います。 Tial ke = pro tio ke = ĉar: Tio ĉi estas nur tial, ke la ideo mem de lingvo "tutmonda" estas tiel alta kaj alloga. とは言え、その変異形 pro tio ĉar を使ってはいけません。

Dum

dum は、時間の従属節を導きます。 dum 節は、その主節と共に同時に続いている何かを示します。従属節も主節もほぼ持続的で、ほぼ同じ時の間で続いているならば、 dum を使います。

Unu el la vojaĝantoj gardodeĵoris, dum la aliaj dormis. - 他の人たちが眠っていた間、旅行者の一人は警備していた。

その警備は、睡眠と同時に続いていました。
Restu apud mi, dum mi kun li ekstere parolos. - 私が彼と外で話す間は、私の側に居なさい。

しばしば、 dum 節は主節に対比する何かを示します。その時に、持続的な意味は弱くなることと、ある時にほとんど消すことができます。

Dum interne ĉio kantadis kaj ĝojadis, ŝi sidis malgaja en sia ĝardeneto. - 屋内でそれぞれが歌い続け、喜び続けていた一方で、彼女は悲しいことに小庭で座っていた。

正に同時で持続していたその2つの動作は、互いに強く対比されています。
Li estas nur unufoja mensoginto dum vi estas ankoraŭ nun ĉiam mensoganto. - 彼は一度限りの嘘つきだ、一方であなたは今でも常に嘘つきだ。

その2つの状態は正に同時ですが（一度の嘘つきの動作は以前に起きたものの）、重要なのは、一度の嘘と常時の嘘つきとの間の対比です。

dum は当初、単なる従属接続詞でした。後に dum は、前置詞にもなりました: Dum la manĝado venas apetito.

両方の動作が持続的でない、もしくは、持続性を別々に示したくない場合は、関係詞 kiam を使います。その時、その2つの動作は一瞬だけ同時であるかもしれません: Kiam mi venis al li, li dormis. Kiam oni estas riĉa, oni havas multajn amikojn. dum と kiam は、異なる機微を示します。よって、両方を同時に使ってはいけません。こう言ってはいけません: Tio okazis, dum kiam mi loĝis en Romo. 長期的な発生について話題とするならば、こう言いましょう: ...dum mi loĝis en Romo 。短期的な出来事だった、もしくは、持続性が重要でないならば、こう言いましょう: ...kiam mi loĝis en Romo 。

Ĝis

ĝis は、その主節における時間の終点の示す従属節を導きます。 ĝis 節の動作が始まる時に、主節の動作は終わります。

Ili persekutos vin, ĝis vi pereos. - あなたが命を落とすまで、彼らは迫害するだろう。

あなたが命を落とす時に、その迫害は終わるでしょう。
Malĝoje ŝi eliris el la palaco kaj iris dum la tuta tago tra kampoj kaj marĉoj, ĝis ŝi venis al la granda arbaro. - 悲しくも彼女は宮殿から出て行き、彼女がその大きな森に来るまで、一日中、田畑と沼地を通り進んだ。

彼女がその大きな森に来た時に、その進行は止めました。
Ili jam obstine celados al ĝi ĉiam pli kaj pli kaj ne ĉesos en sia celado tiel longe, ĝis ili la aferon atingos. - 彼らは、すでに頑固にますますその目標へ向かい、彼らがその案件を達成するほどにまで、彼ら自身の目標において止めないだろう。

ĝis 節は常にほぼ一瞬の何かを示しましょう。こう言ってはいけません: Mi restis, ĝis li dormis. こう言いましょう: Mi restis, ĝis li ekdormis. または: Mi restis, ĝis mi vidis, ke li dormas. または同様に。

時間の従属節において、 ĝis の後ろに kiam を追加することは余計で回避すらできます。こう言ってはいけません: Mi daŭrigos demandadi, ĝis kiam vi respondos. 簡単にこう言いましょう: Mi daŭrigos demandadi, ĝis vi respondos. 。 ĝis はそれ自体が従属接続詞で、 kiam の補助を必要としません。しかし、疑問の従属節について話題にするならば、 ĝis kiam は全体的にふつうです: Mi demandis, ĝis kiam ili restos tie.

単なる疑問で ĝis kiam を使ってはならないことが、奇妙に見受けられてしまいます。この説明は、非疑問の ĝis kiam が、疑問の ĝis kiam とは全く異なる文の構成である、ということです。その類似性は単なる見かけ上です。非疑問の従属節の前にある ĝis は、全体の従属節に関連します: Mi daŭrigos demandadi, ĝis kiam vi respondos. = Mi daŭrigos demandadi ĝis la tempo de via respondo. 。しかしながら、疑問の従属節における ĝis は、 kiam のみに関連します: {5} = {6} 。そのような疑問の従属節で、 ĝis も kiam も、その意味のために必ず必要とされます。とは言え、時間の ĝis 節での kiam は、全体で余計です。そのような余計な kiam の追加は、ある時に、総じてそうでではないものの、疑問について話題にすることさえ信じさせられるでしょう。

（国語の影響により）全く違う感覚を与える ĝis 従属節において、ある人は誤って ne を追加します。例えばこのように言います: Mi rifuzos kredi al viaj vortoj, ĝis vi ne donos pruvojn. 。その意図される感覚とは、「あなたの言葉の信じることを拒否する」動作は、（その言葉の）証明が正に与えられるその瞬間に止めるだろう、ということです。よって、こう言うべきです: Mi rifuzos kredi al viaj vortoj, ĝis vi donos pruvojn. 。しかしながら、 ĝis の代わりに dum を使うならば、 ne を使いましょう: Mi rifuzos kredi al viaj vortoj, dum vi ne donos pruvojn. 。「あなたの言葉の信じることを拒否する」その動作は、（あなたが証明を正に与えるその瞬間まで）あなたが証明を与えないその間に続くでしょう。

ĝis は当初から、従属接続詞だけでなく、前置詞でもあります: Post la vespermanĝo niaj fratoj eliris kun la gastoj el sia domo kaj akompanis ilin ĝis ilia domo.

Kvankam

kvankam は、不十分な原因もしくは不十分な妨害の示す従属節を導きます。 kvankam 節は、主節の考えの妨げに成功しない何かを示します:

Ŝi edziniĝis kun sia kuzo, kvankam ŝiaj gepatroj volis ŝin edzinigi kun alia persono. - 彼女の両親は彼女に他の人と結婚させたかったにもかかわらず、彼女は自身のいとこと結婚した。

彼女は、正に自身のいとこと結婚しました。両親のその意志は、そのことを妨げられませんでした。
Ĉemizojn, kolumojn, manumojn kaj ceterajn similajn objektojn ni nomas tolaĵo, kvankam ili ne ĉiam estas faritaj el tolo. - Tシャツ、襟、袖口、そして確かに似た物を私たちはリネンと呼ぶ、それらは常に布地から作られていないにもかかわらず。

私たちは正にそれらをリネンと呼びます。それらが常に布地からではないという事実は、そのことを妨げていません。

もし、 kvankam 節が始まりに立つならば、しばしば説明のために、主節の中で tamen を使います:

Kvankam la pasintaj tagoj povis ŝin prepari al tia sorto, ĝi tamen estis surprizo. - 過去の日々が彼女をそのような運命に備えたものの、それは反って驚きだった。
Kvankam blinda kaj maljuna, li en la daŭro de tre mallonga tempo perfekte ellernis Esperanton. = Kvankam li estis blinda kaj maljuna... - 盲目で老いているものの、彼はとても短時間で完全にエスペラントを習得した。 = 彼は盲目で老いているものの...

決して、 kvankam 節を補助するために、 sed を（ kaj も）使ってはいけません。こう言ってはいけません: Kvankam mi ne volis tion, sed mi faris. こう言いましょう: Kvankam mi ne volis tion, mi tamen faris. または Mi ne volis tion, sed mi tamen faris.

kvankam は、 malgraŭ にとても似ています。その差異とは、 malgraŭ が名詞的語句の前に立つ前置詞である一方で、kvankam は従属節を導く、ということです: Ili rifuzis helpi, kvankam mi petegis. = Ili rifuzis helpi malgraŭ mia petego.

しかし、 malgraŭ もまた、 ke または tio ke の補助と共に従属節を導けます: Ili rifuzis helpi malgraŭ (tio), ke mi petegis. 。その表現 malgraŭ (tio) ke は、 kvankam ほど習慣的でなく、この理由でより強調的です。意図的な反対の立場を示す、より強い表現 spite ke さえも存在します: Ili rifuzis spite ke mi petegis. 。 eĉ + 従属接続詞 se も、ある時に似た意味を持てます。 eĉ + se は、その事物が妨げられなければ驚くであろう、ということを示します: Ili rifuzus, eĉ se mi petegus. 。

Kvazaŭ

kvazaŭ = 「～ならば、そうであろうかのように」。 kvazaŭ は、空想の比較の示す従属節を導けます:

Tie ili sidis kune, kvazaŭ ili estus gefianĉoj. = Ili sidis kune tiel, kiel estus, se ili estus gefianĉoj. - そこで彼らは一緒に座っていた、まるで彼らが婚約者同士であるかのように。 = 彼らは、彼らが婚約者同士ならば、そうであろうかのように、一緒に座っていた。

彼らは婚約者同士ではありませんが、そのように見受けられます。
Ŝi kuris al li renkonte, kvazaŭ ŝi volus lin kisi. Ŝi tion ne faris. - 彼女は彼に会うために走った。まるで彼女が彼へ口づけしたいかのように。彼女はそれをしなかった。
Estas al mi kvazaŭ mi sonĝus. - 私はまるで夢を見ているかのようだ。
Mi havas tian senton, kvazaŭ mi kisus mian patrinon! = Mi havas tian senton, kian mi havus, se mi kisus mian patrinon. - 私はそのような感情を持っている、まるで私の母へ口づけするかのように。 = 私は、私の母へ口づけするならば、私がそうするであろう感情を持っている。

そのような kvazaŭ 節において、ふつう、条件付きを使いましょう。しかし、 kvazaŭ 節がある人物の思想を何らかの方法で返すなら、その時には極めて頻繁に直説法を使いましょう。その時に、ある時の思想や発言の動詞形を常に使うべき中での間接話法について話題にします: Ŝi havis la senton, kvazaŭ tio estas ŝia arbo.

kvazaŭ は、しばしば（従属節を全く導かない）副詞性小辞として役割を果たします。その時はふつう、直説法のみを使います: Ili vidas en mi personon, kiu kvazaŭ ludas la rolon de ia reĝo.

Ol

時間の従属節の前が単語 antaŭ ならば、 ol はその従属節を導けます:

Antaŭ ol li atingis sian celon, la suno subiris. = Pli frue ol tiam, kiam li atingis... - 彼が自身の目的を達成したよりも前に、太陽は沈んでいた。 = 彼が達成した時よりも早く、...
Mi ne manĝos, antaŭ ol mi diros mian aferon. = Mi ne manĝos pli frue ol tiam, kiam mi diros mian aferon. - 私は食べないだろう、私のことを言う前に。 = 私は、私のことを言う時よりも早く食べないだろう。

ol は、極めて頻繁に pli や alia と共同で比較を示します。 antaŭ ol においてもまた、比較について話題にします。2つの時間を比較します。それら時間の1つはより早いため、「以前」です。論理的に、 post kiam を使う方法と同等に antaŭ kiam も使えるでしょう。代替として、 post kiam の代わりに同じく論理的に post ol を使えるでしょう。しかし、すでに当初から長い間、 antaŭ ol と post kiam を使う習慣があります。両方とも論理的です。論理的なのは、 antaŭ ke (= antaŭ tio ke) も post ke (= post tio ke) もそうですが、それらの表現は実践的に使われません。 antaŭ ol と post kiam の使うことを勧めます、なぜならば、それら自体の慣習性によって、最も簡単に正しく理解されやすいからです。

主節と従属節が同じ主語を持つならば、従属節の代わりに antaŭ ol + 不定法を使えます: Oni devas iri longan distancon, antaŭ ol veni al la rivero.

Apenaŭ

Apenaŭ はほとんどの場合、副詞性の語尾なし語として使われていますが、ときには時を表す従属節を作る接続詞にもなります。その際、apenaŭ は "tuj post kiam"（～のすぐ後で）または "preskaŭ samtempe kiam"（～とほとんど同時に）を意味します。これらapenaŭ従属節は常に主節の前に置かれます:

Apenaŭ ŝia patrino ŝin rimarkis, ŝi kriis al ŝi: "Nu, mia filino?" = Tuj post kiam ŝia patrino ŝin rimarkis (preskaŭ samtempe), ŝi kriis... - 彼女の母は彼女に気づくやいなや、叫んだ。「まぁ、私の娘じゃないの」= 彼女の母が彼女を見つけるとすぐに（ほとんど同時に）、母は叫んだ...
Apenaŭ ŝi ektuŝis ŝian brakon, el la buŝo de Janjo elsaltis krieto de doloro. - 彼女がその女性の（=ŝian）の腕を触り始めた途端に、Janjoの口から痛みの泣き声が飛び出た。

代替として、主節の中で副詞性小辞として apenaŭ を使えます: Apenaŭ ŝi ektuŝis ŝian brakon, kiam el la buŝo... この文 kiam el la buŝo... は今、時間の従属節です。