23 分詞 / 語法

分詞是表示主語或賓語的動作或狀態之近似性質的詞. 分詞的形成要用特殊的分詞後綴. 有六種分詞後綴: 三個主動的, ANT, INT, ONT, 和三個被動的, AT, IT, OT.

當形容詞的分詞

主動分詞表示動作或或狀態用來修飾它的主語:

-`ANT`-	動作中－動作尚未結束	`leganta`	＝還在讀
-`INT`-	動作後－動作已結束	`leginta`	＝之前讀了
-`ONT`-	動作前－動作尚未開始	`legonta`	＝之後將讀

Viro, kiu ankoraŭ legas, estas leganta viro. - 還在讀的人是閱讀中的人。
Viro, kiu antaŭe legis, estas leginta viro. - 之前讀了的人是讀過的人。
Viro, kiu poste legos, estas legonta viro. - 之後將讀的人是將讀的人。

被動分詞表示動作或狀態用來修飾它的賓語:

-`AT`-	動作中－動作尚未結束	`legata`	＝有人正在讀它
-`IT`-	動作後－動作已結束	`legita`	＝已經有人讀了它
-`OT`-	動作前－動作尚未開始	`legota`	＝之後將有人讀它

Libro, kiun oni ankoraŭ legas, estas legata libro. - 有人正在讀的書是正在被讀的書。
Libro, kiun oni antaŭe legis, estas legita libro. - 有人之前曾讀過的書是已被讀過的書。
Libro, kiun oni poste legos, estas legota libro. - 有人之後將讀的書是將被讀的書。

被動分詞只能用在可以有賓語的動作. 例如, 不可能說 okazata, 因為 okazi 永遠不可能有賓格. 所有帶 IĜ 後綴的動詞都是不及物的. 因此, ...iĝata, ...iĝita 和 ...iĝota 都是不可能的.

分詞的元音和動詞詞尾的元音AS, IS kaj OS 一樣, 且其意義非常相像, 但不完全一樣. AS 表示主要為現在的動作, 而 ANT 和 AT 表示動作的持續或重複. IS 表示動作發生在以前, 而 INT 和 IT 表示該動作在另一動作之前完成. OS 表示以後的時間, 而 ONT 和 OT 表示在動作開始之前的狀態, 往往帶有意圖去做該動作的意味, 即計畫著它, 或它即將發生:

Li skribas. - 他在寫。

書寫一事正在發生或習慣性發生。
Tiam li estis skribanta en sia ĉambro. - 那時他在房間裡正在寫字。

書寫一事在那過去的時間裡持續著。
La letero estis skribata en la paŭzo. - 信在休息時被寫了。

書寫一事在休息期間持續著。
Janjo havis en tiu nokto dormon maltrankvilan kaj interrompatan. - 雅妞在那個晚上有著不安和間斷的睡眠。

發生在睡眠的重複間斷
Li skribis. - 他寫了。

書寫一事發生在比現在更早。
Kiam li estis skribinta la leteron, li foriris. - 當他寫完了信，他離開。

在書寫完成後，他離開。
Li sendis la skribitan leteron al sia amiko. - 他寄出已寫好的信給他朋友。

信的書寫發生在寄送之前。
La letero estis skribita en la paŭzo. - 信是在休息期間被寫的。

書寫一事不是發生在休息前，但在休息期間的某時書寫一事達到終點。因此，信是在休息期間備妥的。
Li skribos. - 他將寫。

書寫一事將在之後的某個時間發生。
Li estis skribonta la leteron, sed devis subite foriri. - 他那時就要寫信，但必得突然離開。

書寫一事是被意圖的，但卻沒有發生。
Sur la tablo kuŝis aro de legotaj leteroj. - 桌上放著一堆將被讀的信。

那些信等待被讀。某人必得讀它們，但還沒有這樣做。

注意：有人實驗對應的 UNT 和 UT 詞尾的分詞：skribunta viro = "viro, kiu skribus", skributa letero = "letero, kiun oni skribus". 但這些分詞並不是正規世界語的一部分。如果用它們，人們往往無法理解。只有在詼諧用法時，它們才可派上用場，而被容忍。

當副詞的分詞

帶 E 的分詞表示關連到句子主語的附加動作. 為了不說成兩句話, 每個動作一句, 可以用一句並置兩者:

Li legis sian libron kaj manĝis samtempe pomon. → Manĝante pomon li legis sian libron. - 他那時讀著書並同時吃著蘋果。→ 吃著蘋果，他那時讀著書。

吃跟讀同時間持續著。
j Li faris sian taskon. Poste li iris hejmen. → Farinte sian taskon li iris hejmen. - 他做他的作業。後來他回家去。→ 做了他的作業，他回家去。

做作業結束在他回家之前。
Li intencis skribi leteron. Tial li kolektis siajn skribilojn. → Skribonte leteron li kolektis siajn skribilojn. - 他想要寫信。因此他集好他的筆。→ 將要寫信，他集好他的筆。

寫信一事已計畫了，但在開始寫之前，發生了集筆一事。
Ili laboris. Samtempe la mastro rigardis ilin. → Ili laboris rigardate de la mastro. - 他們工作。同時主人監看著他們。→ 他們工作，被主人監看著。

工作和監看同時發生。
Mi tute ne atendis lin, sed li tamen venis al mi. → Li venis al mi tute ne atendite. - 我完全沒有期待他，但他來了我這裡。→ 他不期而來。

期待 (未發生) 早於他的來臨.
Oni preskaŭ kaptis lin, sed li forkuris. → Kaptote, li forkuris. - 人家差點抓到他，但他跑開了。→ 就要被抓，他跑開了。

當跑開一事發生時，抓一事就在眼前的未來。

這種並置句在書面語最普遍. 它們以緊密並且有點不簡單的方式表示多件事物之間的複雜關係. 口語上, 往往要用更多的詞來表達這種事物.

在這類句子中的副詞性分詞, 依語意必須是修飾謂語的主語:

Farinte la taskon li iris hejmen. - 做了作業，他回家去。

他做了作業。
Ili laboris rigardate. - 他們在監看下工作。

他們被監看著。

因此, 不要說: Promenante sur la strato venis subite ideo al mi en la kapon. 謂語 venis 的主語是 ideo. 因而, 這個句子的意思是, 想法是正在街上散步, 這也許不是想要表達的意思. 必須說: Promenante sur la strato mi subite ekhavis ideon en la kapon. 或: Kiam mi promenis sur la strato, venis subite ideo al mi en la kapon. (當我在街上散散步時, 有個想法來到我的腦子裡.)

當名詞的分詞

主動分詞有 O 詞尾, 表示行動或狀態的語意主語. 被動分詞也有 O 詞尾, 表示語意賓語. 依特殊規則, O 分詞通常表示人:

skribanto = 正在寫的人、寫著的人
skribinto = 寫了的人、之前寫了的人
skribonto = 將要寫的人、之後將要寫的人

amato = 被愛的人、有某人愛的人
amito = 曾被愛的人、有某人之前曾愛的人
amoto = 將被愛的人、有某人之後將愛的人

Kiam Nikodemo batas Jozefon, tiam Nikodemo estas la batanto kaj Jozefo estas la batato. - 當尼可德莫打約哲夫時，尼可德莫是打的人，而約哲夫是被打的人。
La fuĝintoj kolektiĝis sur la kampo. → La personoj, kiuj antaŭe fuĝis... - 難民聚集在田野裡。{1} 之前逃難的人
La juĝotoj staris antaŭ la juĝisto. → La personoj, kiujn oni intencis juĝi... - 待審者站在法官前。{1} 就要給予審判的人

不用加詞尾 UL, 因為 O 分詞本身即表示個體.

如果不是指人，而是指物，則加上後綴 AĴ: skribitaĵo, legataĵo, plenumitaĵo, plaĉantaĵo. 但存在有 AĴ 時，分詞的後綴變得多餘。通常只需寫成 skribaĵo, legaĵo, plenumaĵo, plaĉaĵo 即可。

有時，O 詞尾的分詞表示非人的執行某種功能的事物，尤其是指數學之類的：

dividanto = 除數
dividato = 被除數

從表示人的名詞通常可以作成形容詞, 用來表示 "關於該人". 但名詞性的分詞不可以這樣, 因為 A 分詞有其他的意義:

novulo → novula kurso = 給新人的課程
komencanto → komencanta kurso = "開始（某事）的課程". 因此不可用 komencanta kurso 表示 "kurso por komencantoj", 而須正確地說 kurso por komencantoj (或者說 porkomencanta kurso).

注意： Esperanto (大寫) 這個詞原本是分詞，意思是 "希望者"，但現在它是語言名，而不再被認為是分詞。因此它有形容詞 Esperanta = "關於世界語". 而 esperanto (小寫) 這個詞則仍是分詞，仍表示 "希望者" 的意思。

複合的動詞形式

以助動詞 esti 和各種分詞，我們可以精準表達各種語氣、時態、持續、完成等的細微差別。最好只用帶 AS、IS、OS、U 等詞尾的簡單式動詞，但如果需要更細膩表達動作，則可用複合的形式。原則上，這六種分詞可以組合以任何形式的 esti (esti, estas, estis, estos, estu, estus)。因此，可以有 36 種複合的動詞形式。然而，這些形式中的有些種幾乎沒有在使用，因為語意太過奇特或特別。其他的則較有需要，但每個也都往往有更適合的表達方式。以下為若干例子：

Li estas leganta libron. - 他正在讀書。

他的讀書動作現在仍持續著。
Li estis leganta libron. - 他那時正在讀書。

當時他的讀書動作持續著。
Li estos leganta libron. - 他將正在讀書。

到時他的讀書動作將持續著。
Li estas leginta libron. - 他已讀了書。

現在他的讀書動作已是過去的事了。
Li estis leginta libron. - 他那時讀了書。

那時他的讀書動作已是過去的事了。
Li estos leginta libron. - 他將已讀了書。

到將來那時他的讀書動作將已是過去的事了。
Li estus leginta libron, se... - 他或許讀了書，如果...

他的讀書動作或許已是過去的事了，如果...
Li estis legonta libron. - 他那時將要讀書。

那時他準備著之後 (即將) 的讀書動作.
Li volas esti legonta libron. - 他想要即將讀書。

他想要準備好之後 (即將) 的讀書動作.
La libro estas legata. - 那書被讀。

讀書的動作現在持續著。
La libro estos legata. - 那書將被讀。

讀書的動作到時將持續著。
La libro estus legata, se... - 那書或許被讀，如果...

讀書的動作或許持續著，如果...

複合的 ANT 形式很少有需要. 它只是強調, 另一事發生時, 事持續著. 通常簡單的動詞就足夠了. 必要時可以用 (ĝuste) tiam (正在那時) 來表示其同時性. 複合的 INT 形式比較常有需要. 它可以用來表示, 某動作發生在另一動作之前. 往往文脈即可足以很好地表達清楚. 需要時, 可以輔助以諸如 jam (已經), antaŭe (之前), ĵus (剛剛), post kiam (在...之後) 或 antaŭ ol (在...之前) 之類的片語. 複合的 ONT 形式可以用來表示即將或意圖的動作. 同樣地, baldaŭ (即將) 和種種動詞也可以用來作相同的表示, 甚至更為清楚.

複合的 IT 形式和複合的 INT 形式稍有不同. 複合的 INT 形式永遠表示動作, 發生在另一動作之前. 而複合的 IT 形式表示動作的完成, 或已產生結果的動作. IT 形式當然也可以表示比另一時間更早的時間, 但卻常常不是這樣:

Tiam li estis eltrovinta la veron. - 那時他已發現了事實。

事實的發現必然發生在那時之前。如果要表達動作正在那時完成，就用簡單動詞：Tiam li eltrovis la veron.
Tiam la vero estis eltrovita. - 那時事實已被發現了。

事實的發現就完成在當時，或當時之前，依文脈而定。被動式沒有簡單動詞形，但可以代之以使用主語為 oni 的句形：Tiam oni eltrovis la veron.

有時可能產生誤解, 不確定 IT 形式是否表示更早的動作, 或已完成的動作. 此時, 可用附加清楚表明時間的短語來幫助自己理解. 然而, 實用上這種確認很少有需要: Kiam via domo estis konstruata, mia domo estis jam longe konstruita. (當你的房子在建造時, 我的房子早已建好了.) Estis konstruita (已被建好) 比之 estis konstruata (在被建造) 時間上更早. Antaŭe ni iradis en la lernejon kaj iom lernis, kaj poste ni estis konfirmitaj. (之前, 我們進學校, 學些東西, 而後來, 我們被認可了.) Estis konfirmitaj (被認可) 在時間上比 iradis (上學) 和 lernis (學習) 更晚.

有時, 不用 esti + 分詞, 而直接把分詞動詞化, 就像往往把形容詞動詞化一樣: estas leganta → legantas, estis legonta → legontis, estus leginta → legintus, estas legata → legatas, estos legita → legitos 等等.

這種形式完全合乎邏輯, 但它們在實用上很不容易理解. 像 legintos 這樣的詞似乎含有太多的意義, 而形式又太過緊湊. 正常的帶有 esti 的複合詞比較適合用在那些無法使用普通的簡單動詞形式 (legis, legos 等等) 的不常有的場合.

但已有一些這樣的簡化形實際上已在使用. 尤其是 INTUS 形很是普遍. 簡單的 US 形完全不表示時間, 但很多人卻覺得 US 動詞是現在式, 因此在表示過去時總是使用 INTUS: Se mi sciintus tion, mi agintus alie. = Se mi estus sciinta tion, mi estus aginta alie. 可以簡單地說: Se mi (tiam antaŭe) scius tion, mi (tiam) agus alie. (如果那時之前我知道那樣, 我那時將會有不同作法.)

ATAS 形也常常有：Bezonatas novaj fortoj en nia organizo. = Estas bezonataj... Serĉatas nova redaktisto por la revuo. = Estas serĉata...

被動式

及物動詞的句子可以由主動式 (正常式) 轉化為被動式. 被動式就如反向表示動作. 把句子改為被動式, 有三個變化:

賓語變成主語 (並失去它的 N 詞尾).
謂語變成複合動詞: esti + 被動分詞
主動主語不存在或變成了 de 狀語.

La knabino vidas la domon. - 那女孩看見那房子。

la domon → la domo
vidas → estas vidata
la knabino → de la knabino

→ La domo estas vidata de la knabino. - 那房子被那女孩看見。

Li batis sian hundon per bastono. - 他以棒子打他的狗。

sian hundon → lia hundo
batis → estis batata
li 可以消失

→ Lia hundo estis batata per bastono. - 他的狗被以棒子打。

使用被動式可以轉移對動作主語的注意, 轉而給予原本的賓語 (新的主語) 更多的注意. 當談及非常平常的事物, 幾乎沒有主動主語時, 人們就用被動式.

如果要在被動式句子中保留主動句的原始主語，則要加上介詞 de: Ĝi estis trovita de mia frato. = Mia frato trovis ĝin. La piano estas ludata de vera majstro. = Vera majstro ludas la pianon. 介詞 de 有很多個意思，但在被動式的分詞時，de 通常都表示動作者。如果有被誤解的風險時，則可以用 fare de: Ĝi estis forprenita fare de mi. = Mi forprenis ĝin.

如果被動句的主語是子句, 不定詞, 或數量副詞 (或數量副詞型短詞), 被動分詞必須用 E 詞尾: Oni interkonsentis, ke mi faru tion. (人們同意由我做那事.) → Estis interkonsentite, ke mi faru tion. (由我做那事是被同意的) Oni ordonis al mi fari tion. (有人命我做那事.) → Al mi estis ordonite fari tion. (做那事被任命於我.) Oni atribuis multe (= multon) al tiu rakonto. (人們賦予那個故事很多.) → Multe estis atribuite al tiu rakonto. (那個故事被賦予很多.) 有時及物動詞出現在句子中而沒有賓語. 被動化這類句子, 結果則為沒有主語的被動句. 此時其分詞也要用 E 詞尾: Oni parolis pri tio. (人們談論那事.) → Pri tio estis parolate. (那事被談論著.)

被動式 — 分詞選擇

被動式的分詞選擇依想表達的語意而定. 使用 AT 分詞表示逐漸的持續動作, 或動作的重複進行, IT 分詞則表示比較重視完成與結果, 而 OT 分詞則表示動作之前的狀態.

AT: 持續或重複
IT: 完成或結果
OT: 動作前的狀態

當不確定要用 AT 或 IT 時, 可套用 '檢查片語' 來決定哪個意味比較適合:

如果可以加 iom post iom, plu kaj plu 或 ree kaj ree 而不會改變句意，則可以用 AT，因為 iom post iom 和 plu kaj plu 強調持續性，而 ree kaj ree 則強調重複性。

如果可以加上 definitive 而不損於句意，則可以用 IT，因為 definitive 強調完成或結果的達成。

Ŝi amis kaj estis [plu kaj plu] amata. - 她愛著, 也 (越來越) 被愛.
Dum la teatraĵo estis [iom post iom] montrata, okazis strangaj aferoj en la salono. - 當戱劇 (逐步) 被演出當中, 大廳裡發生了些奇怪的事.
Tiu ĉi komercaĵo estas ĉiam volonte [ree kaj ree] aĉetata de mi. - 這件商品總是被我樂意地 (再三) 購買.
Mi sciigas, ke de nun la ŝuldoj de mia filo ne estos [ree kaj ree] pagataj de mi. - 我宣告, 現在起我兒子的債務將不會由我 (再三地) 償付.
Estu trankvila, mia tuta ŝuldo estos [definitive] pagita al vi baldaŭ. - 請安心，我的債務很快將被很確定償付給你。
Georgo Vaŝington estis [definitive] naskita la dudek duan de Februaro de la jaro mil sepcent tridek dua. - 喬治·華盛頓是很確定地出生在 1732 年 2 月 22 日。

有些動詞有不同的意義，其分詞的選擇要依想表達的意義而定。典型的例子為動詞 okupi，它可以表示 "佔據" 或 "擁有". 佔據的動作通常是短暫的，因此在意的是這個動作的完成。而擁有則是較長時間的事，因此，在意的是其持續性。佔據之後接著即為擁有，而擁有之前通常為佔據。因此，okupi 往往可以用 AT 形式或 IT 形式，而不會有實用上的差別：Mi estas tre okupata de mia laboro. (我正忙於我的工作。) = Mia laboro nun "tenas min" (plu kaj plu), ĉar ĝi antaŭe "prenis min".（我的工作一步步擁有了我，以前它只是佔據我。) Mi estas tre okupita de mia laboro. (我很忙於我的工作。) = Mia laboro (definitive) "prenis min", kaj tial ĝi nun "tenas min". (我的工作確定佔據了我，因而它擁有了我。) 另一個例子是動詞 "kovri": Li kovris la plankon per tapiŝo. (他把地板鋪上地毯。) → La planko estis kovrita (de li) per tapiŝo. (地板被他鋪上了地毯。) 此處指 "meti sur plankon" 這個動作的確定結果. Tapiŝo kovris la plankon. (地毯鋪在地板上。) → La planko estis kovrata de tapiŝo. (地板上被鋪以地毯。) 此處指 "kuŝi sur planko" 這個動作的一步步完成。在 okupi 和 kovri 這類動詞上最常用的是 IT 形式，但寫作者仍可以依自己主觀想表達的意義去作選擇。

有時, 在動作只是理論上可能, 但不一定會實現時, 或者動作被否定時, 或者情境消除了該想法的實現時, 人們喜歡用 AT 分詞: Ŝi estis nun en tia aĝo, ke ŝi devis esti konfirmata. (她現在已到了那該被確認的年紀.) 但只是該被確認, 是否真會確認, 人們並不知道. Ili volas, ke tia aŭ alia ŝanĝo estu farata jam nun. (他們想望, 這樣或其他的變化現在已經被做了.) 變化是否將被實現, 人們並不知道. La unueco de Esperanto neniam estos rompata. (世界語的一致性將永不被打破.) 打破將永不實現. Eĉ vulpo plej ruza fine estas kaptata. (即使最狡猾的狐狸終將被抓.) 這是指總是為真的原則. 因此, 持續的概念比實現的概念更重要. 但在這些句子中也可能用 IT 形式. 人們可以依其想表達的意味而有選用的自由.

在重複的動作時，人們通常用 AT，因為人們在意的是重複性，但有時人們也可以專注在每次的重複實現，而用 IT。如果表示了精確的重複次數，實現的概念變成更為重要，此時一般都用 IT 形式：Dum la milito tiu vilaĝo estis ofte prirabata kaj bruligata. Dum la milito tiu vilaĝo estis kvarfoje prirabita kaj bruligita.

注意: 有些世界語者並不接受前述的關於 AT 和 IT 選擇的原則. 他們認為, AT 表示 "就在那時", 而 IT 表示 "在那時之前". 他們會用如下的句子: Mi estis naskata en Januaro. (我出生在一月.) La ŝlosilo estis perdata hieraŭ. (鑰匙是昨天掉的.) Subite li estis trafata de kuglo. (突然他中彈了.) 這些講法通常被稱為 "AT 主義" (也叫 "時間主義"). 在正規的世界語裡, 這些句子都用 IT, 因此被稱為 "IT 主義" (也叫 "表象主義"). 世界語基礎裡有三個範句可以確立到底該用 IT 主義或 AT 主義的疑問: Georgo Vaŝington estis naskita la dudek duan de Februaro de la jaro mil sepcent tridek dua. (喬治·華盛頓出生在 1732 年 2 月 22 日.) Li sentis sin tiel malfeliĉa, ke li malbenis la tagon, en kiu li estis naskita. (他感到自己很不幸, 因此他詛咒自己出生的日子.) Mia onklo ne mortis per natura morto, sed li tamen ne mortigis sin mem kaj ankaŭ estis mortigita de neniu; unu tagon, promenante apud la reloj de fervojo, li falis sub la radojn de veturanta vagonaro kaj mortiĝis. (我的伯父不是自然死, 但他也沒有自殺, 也不是被誰所殺; 有一天, 在鐵軌旁散步, 他跌到行進中的火車輪下而死了.)