Nominativ (bez prijedloga i bez akuzativnog nastavka) se koristi u sljedećim rečeničnim ulogama:
Subjekt
Subjekt je ono što vrši radnju koju iskazuje predikat. Subjekt treba uvijek biti u nominativu:
- La patro donis al mi dolĉan pomon. - Otac mi je dao slatku jabuku.
- Ili promenadis. - Oni su šetali.
- La soldato pafis. - Vojnik je pucao.
- Subite granda hundo alsaltis el inter la arbetaĵoj. - Iznenada je veliki pas iskočio iz grmlja.
- Ĉu vi aŭdis jam tiun historion? - Jeste li već čuli tu priču?
- La folioj faladis de la arboj. - Lišće je padalo sa stabala.
- Tio surprizis min. - To me je iznenadilo.
- Estis iam malgranda knabino. - Bila jednom malena djevojčica.
- Mankas al mi nenio. - Ništa mi ne nedostaje.
- Ŝi estas tre maljuna. - Ona je vrlo stara.
Vokativ
Rečenična uloga "vokativ" pokazuje kome je upućeno ono što je izrečeno. Vokativ je obično ime te osobe, izrečeno zato da privuče njegovu pažnju. Vokativ se obično odvaja od ostatka rečenice zarezom (ili zarezima). Vokativ uvijek ima oblik nominativa:
- Elizabeto, ĉu vi scias, kie la hundo estas? - Elizabeta, znaš li gdje je pas?
- Mi konstatis, kara Petro, ke vi ne estis en la lernejo hodiaŭ. - Ustanovio sam, dragi Petre, da danas nisi bio u školi.
- Mi deziras al vi bonan tagon, sinjoro! - Želim vam dobar dan, gospodine!
- Estimata prezidanto, mi ŝatus fari jenan proponon. - Poštovani predsjedniče, želio bih dati sljedeći prijedlog.
Nominacija
Imenična cjelina u rečenici može sadržavati epitet koji određuje identitet dotične stvari, obično njegovim vlastitim imenom. Takva nominacija uvijek se nalazi nakon glavne riječi i treba biti u nominativu:
-
Tio estis en la monato Majo. - To je bilo u mjesecu svibnju.
Mjesec se zove "Majo". Majo je nominacijski epitet riječi mjesec.
- Ni vizitis la urbon Seulo. - Posjetili smo grad Seul.
- La ĉefurbo de Britio estas Londono, sed ankaŭ en Kanado kaj Usono oni havas urbojn Londono. - Glavni grad Britanije je London, ali i Kanada i SAD imaju gradove London.
- Sinjoro Petro kaj lia edzino tre amas miajn infanojn. - Gospodin Petar i njegova žena jako vole moju djecu.
Često se ispred nominacije može umetnuti kiu nomiĝas: monato, kiu nomiĝas Majo; urbon, kiu nomiĝas Seulo; urbojn, kiuj nomiĝas Londono.
Ne koristite prijedlog de ispred nominacije: la urbo de Nov-Jorko, la ŝtato de Keralo, la Popola Respubliko de Ĉinujo. Ispravno je jedino: la urbo Nov-Jorko, la ŝtato Keralo, la Popola Respubliko Ĉinujo.
Usporedite nominaciju s apozicijom.
Predikativ
Predikativ je dio rečenice koji opisuje subjekt ili objekt putem predikata. Predikativ je obično u nominativu.
Predikativ subjekta
Glagol esti je glavni glagol koji povezuje opis sa subjektom. Drugi opisni glagoli su npr. (far)iĝi, ŝajni, montriĝi i nomiĝi.
Predikativ subjekta je najčešće pridjev (pridjevska cjelina) ili pridjevca riječca.
-
Ŝi estis terure malbela. - Ona je bila užasno ružna.
Terure malbela je opis od ŝi. U opisu posreduje glagol estis.
-
La patro estas sana. - Otac je zdrav.
Sana je opis od la patro.
- La dentoj de leono estas akraj. - Lavlji zubi su oštri.
- Ili fariĝis trankvilaj. - Smirili su se (postali su mirni).
- La juna vidvino fariĝis denove fianĉino. - Mlada udovica ponovno je postala zaručnica.
-
Ŝi aspektis kolera. - Izgledala je bijesno.
S glagolom aspekti ipak se vrlo često koristi priloška oznaka načina umjesto pridjevskog predikativa: En la novaj vestoj ŝi aspektis tiel elegante kaj bele. (U novoj odjeći izgledala je tako elegantno i lijepo.)
-
Ordinare li ne estas tia. - On obično nije takav.
Pridjevska riječa tia opisuje subjekt li putem estas.
Subjektni predikativ može biti i imenična cjelina u nominativu.
-
Leono estas besto. - Lav je životinja.
Besto je opis od leono.
- Januaro estas la unua monato de la jaro. - Siječanj je prvi mjesec u godini.
- Mi scias, kio mi estas. - Znam što sam.
- Mia frato fariĝos doktoro. - Moj brat će postati liječnik.
Subjektni predikativ može biti i imenična cjelina s prijedlogom. Takav opis opisuje svojstvo. Često se takav opis može pretvoriti u pridjev.
- Li estas hodiaŭ en kolera humoro. = Li estas hodiaŭ kolerhumora. - On je danas ljutit.
- Ili estas de la sama speco. = Ili estas samspecaj. - Oni su od iste vrste. = Oni su istovrsni.
Ako je opisani subjekt infinitivo ili zavisna rečenica, umjesto pridjeva kao predikativ se koristi prilog:
- Resti kun leono estas danĝere. - Ostati s lavom je opasno.
- Estas pli bone, ke ni tie ĉi manĝu kaj iru en la urbon vespere. - Bolje je da ovdje jedemo i odemo u grad navečer.
Prilog umjesto pridjeva koristi se i kada rečenica nema subjekta. Tada predikativ opisuje cijelu situaciju:
-
Estis al mi tiel terure! - Bilo mi je tako strašno!
Estis terure je općeniti opis situacije.
- Ĉu hodiaŭ estas varme aŭ malvarme? - Je li danas toplo ili hladno?
Ako je subjekt podrazumijevana imenica ili zamjenica, treba koristiti pridjevski oblik: La mastro traktis min tre bone, kaj estis tre afabla. = ...kaj li estis tre afabla. Estu kuraĝa! = Vi estu kuraĝa!
Predikativ objekta
Neki glagoli mogu posredovati u opisu svoga objekta. Iako takvi predikativi opisuju objekt, ne trebaju imati nastavak N:
-
Vi farbas la domon ruĝan. (= Vi farbas la ruĝan domon.) - Vi bojite crvenu kuću. (= Vi bojite kuću koja je crvena.)
Ruĝan je ovdje epitet od la domon. = Vi bojite onu kuću koja već crvene boje. Nije rečeno u koju boju je sada bojite.
-
Vi farbas la domon ruĝa. = Vi farbas la domon tiel, ke ĝi fariĝas ruĝa. - Vi bojite kuću u crveno. = Vi bojite kuću tako da postane crvena.
Ruĝa je predikativ od la domon, dakle predikativ objekta. Crvena boja se pojavljuje zbog radnje farbi. Ne kaže se koje je boje kuća ranije bila. (Može se reći i: Vi farbas ruĝa la domon. Ali ne valja: Vi farbas la ruĝa domon.)
Predikativ objekta može biti pridjev ili pridjevska riječca.
- Ĉu vi farbos vian ruĝan domon verda? - Hoćete li obojiti svoju crvenu kuću u zeleno?
- Ne, ni preferas ĝin flava. = Ne, ni preferas, ke ĝi estu flava. - Ne, draže mi je da to bude žuto.
- Ŝi trovis la Francajn vinojn tre bonaj. = Ŝi trovis, ke ili estas tre bonaj. - Smatrala je da su francuska vina vrlo dobra.
- Neniam mi vidis lin tia. = Neniam mi vidis, ke li estas tia. - Nikad ga nisam vidio takvog. = Nikada nisam vidio da je on takav.
- La ĝojo kaj surprizo faris lin muta! - Od radosti i iznenađenja je zanijemio!
Ponekad ovakav pridjevski opis objekta po smislu odgovara kiam-rečenici i pokazuje stanje koje ne ovisi o djelovanju predikata. Tada se naravno može koristiti akuzativ:
-
Ni lin trovis malvivan. = Ni lin trovis, kiam li estis malviva. - Našli smo ga mrtvog. = Našli smo ga kada je bio mrtav.
Nastavak -N u malvivan može pridonijeti jasnoći, ali se može i izostaviti. Bez nastavka -N značenje bi moglo biti i: Našli smo ga, i ustanovili da je mrtav.
-
Mi ŝatas la matenmanĝajn ovojn malmolaj(n). = Mi ŝatas la matenmanĝajn ovojn, kiam ili estas malmolaj. Mi ŝatas, ke la matenmanĝaj ovoj estu malmolaj.
- Volim da su jaja za doručak mekana. Volim mekana jaja za doručak. Neki koriste N u ovakvim rečenicama. Drugi radije koriste pridjev bez N. Razlike u značenju praktički nema.
Predikativ objekta može biti imenična cjelina u nominativu.
- Mi elektis lin prezidanto. = Mi elektis lin, ke li estu prezidanto. - Izabrao sam ga za predsjednika. = Izabrao sam njega, da on bude predsjednik.
- Vin mi volas fari mia edzo! = Mi volas fari tiel, ke vi estos mia edzo. - Tebe želim učiniti svojim mužem! = Želim postići da ti budeš moj muž.
- Ĉemizojn, kolumojn, manumojn kaj ceterajn similajn objektojn ni nomas tolaĵo. - Košulje, okovratnike, manšete i slične stvari su od platna.
Kod nekih glagola može se umjesto toga koristiti kiel-izraz: Ili elektis ŝin kiel kasiston.
Katkad rečenični dio s prijedlogom može biti predikativ objekta.
- Ŝi lin trovas laŭ sia gusto. = Ŝi trovas, ke li estas laŭ ŝia gusto. - Ona ga smatra po svom ukusu. = Ona smatra da je on po njenom ukusu.
- Mi preferas ĝin sen sukero. - Draža mi je bez šećera.
Ako je objekt infinitiv ili zavisna rečenica, koristi se prilog kao predikativ objekta. To se u praksi događa gotovo isključivo s glagolima opinii i trovi (u posebnom značenju "smatrati [da je nešto nekakvo]"):
-
Ili trovis saĝe forkuri. - Zaključili su da je pametno pobjeći.
(Smatrali su da je pametno da pobjegnu.)
-
Mi opinias taŭge, ke Petro faru la tutan laboron sola. - Smatram da je prikladno da Petar napravi cijeli posao sam.
(Smatrao sam da je to, da Petar obavi sav posao sam, prikladno.)
Napomena: Prema nekim gramatičarima u takvim rečenicama treba koristiti pridjev, jer bi se po njima priloški oblik mogao pogrešno shvatiti kao priloška oznaka načina. Oni dakle preporučuju da se kaže npr. Ili trovis saĝa forkuri.
Metoda kontrole
Ako niste sigurni radi li se o epitetu ili o objektnom predikativu, možete zamijeniti objekt zamjenicom (lin, ŝin, ĝin, ilin i sl.). Epitet je tada prirodno ukloniti, jer je on dio objekta. Predikativ je pak prirodno zadržati, jer je on samostalan dio rečenice, neophodan za razumijevanje smisla rečenice: Ĉu vi farbas la domon ruĝan? → Ĉu vi farbas ĝin? Ruĝan je epitet. Ĉu vi farbas la domon ruĝa? → Ĉu vi farbas ĝin ruĝa? Ruĝa je objektni predikativ.