სახელობით ფორმას (უწინდებულოდ, უაკუზატივოდ) წინადადების შემდეგი წევრებისთვის ხმარობენ:
ქვემდებარე
ქვემდებარე ასრულებს შემასმენლით გამოხატულ მოქმედებას. იგი წინადადებაში მუდამ სახელობითშია:
- La patro donis al mi dolĉan pomon. - მამამ ტკბილი ვაშლი მომცა.
- Ili promenadis. - მათ ისეირნეს.
- La soldato pafis. - ჯარისკაცმა გაისროლა.
- Subite granda hundo alsaltis el inter la arbetaĵoj. - უცებ ბუჩქებიდან პატარა ძაღლი ამოხტა.
- Ĉu vi aŭdis jam tiun historion? - ეგ ისტორია იცოდი?
- La folioj faladis de la arboj. - ხიდან ფოთლები ჩამოცვივდა.
- Tio surprizis min. - ამან გამაოცა.
- Estis iam malgranda knabino. - ოდესღაც პატარა გოგონა იყო.
- Mankas al mi nenio. - არაფერი მაკლია.
- Ŝi estas tre maljuna. - ის ძალიან მოხუცია.
წოდებითი
წინადადების წევრი ვოკატივი (წოდებითი) უჩვენებს თუ ვისკენაა გამოთქმა მიმართული. წოდებითი ჩვეულებრივ მიმართვის (საუბრის) ობიექტის (ის, ვისაც მიმართავენ) სახელია. ვოკატივი დანარჩენი წინადადებისგან ჩვეულებრივ მძიმით ან მძიმეებითაა გამოყოფილი. იგი მუდამ სახელობით ფორმაშია:
- Elizabeto, ĉu vi scias, kie la hundo estas? - ელისაბედ, იცი ძაღლი სად არის?
- Mi konstatis, kara Petro, ke vi ne estis en la lernejo hodiaŭ. - მივხვდი, ძვირფასო პეტრე, რომ დღეს სკოლაში არ ყოფილხარ.
- Mi deziras al vi bonan tagon, sinjoro! - სასიამოვნო დღეს გისურვებთ, ბატონო!
- Estimata prezidanto, mi ŝatus fari jenan proponon. - პატივცემულო პრეზიდენტო, მინდა შემდეგი შემოგთავაზოთ.
სახელობითი
წინადადების ქვემდებარულ წევრს შესაძლოა ეპითეტი დაერთოს, რომელიც საგნის რაობას აღნიშნავს, ჩვეულებრივ საკუთარი სახელით. ასეთი სახელდება ყოველთვის მისი მთავარი სიტყვის წინ დგას და მუდამ სახელობითშია:
-
Tio estis en la monato Majo. - ეს მაისის თვეში იყო.
თვის სახელია „მაისი“. Majo პრედიკატული სახელობითია, ეპითეტი სიტყვისა monato.
- Ni vizitis la urbon Seulo. - ქალაქ სეულს ვესტუმრეთ.
- La ĉefurbo de Britio estas Londono, sed ankaŭ en Kanado kaj Usono oni havas urbojn Londono. - ბრიტანეთის დედაქალაქია ლონდონი, მაგრამ კანადასა და აშშ-შიც აქვთ ქალაქები სახელად ლონდონი.
- Sinjoro Petro kaj lia edzino tre amas miajn infanojn. - ბატონ პეტრესა და თავის ცოლს ჩემი შვილები ძალიან უყვართ.
ხშირად შესაძლებელია პრედიკატული სახელობითის წინ ჩაისვას kiu nomiĝas: monato, kiu nomiĝas Majo; urbon, kiu nomiĝas Seulo; urbojn, kiuj nomiĝas Londono:
არ იხმაროთ წინდებული de სახელდების წინ: la urbo de Nov-Jorko, la ŝtato de Keralo, la Popola Respubliko de Ĉinujo. სწორია მხოლოდ: la urbo Nov-Jorko, la ŝtato Keralo, la Popola Respubliko Ĉinujo.
შეადარეთ პრედიკატული სახელობითი დანართს.
პრედიკატივი
შემასმენელი წინადადების წევრია, რომელიც შემასმენლის მეშვეობით აღწერს ქვემდებარესა და დამატებას. შემასმენელი ჩვეულებრივ სახელობითშია.
ქვემდებარული შემასმენელი
ზმნა esti წარმოადგენს მთავარ ზმნას, რომელიც აღწერას აკავშირებს ქვემდებარესთან. სხვა აღმწერი ზმნებია მაგ. (far)iĝi, ŝajni, montriĝi kaj nomiĝi.
ქვემდებარული შემასმენელი ყველაზე ხშირად ზედსართავი სახელია (წინადადების ზედსართავური წევრი) ან ზედსართავური ნაწილაკი:
-
Ŝi estis terure malbela. - ის საშინლად უშნო იყო.
Terure malbela წარმოადგენს ŝi-ს აღწერას. იგი დაკავშირებულია ზმნით estis.
-
La patro estas sana. - მამა ჯანმრთელადაა.
Sana წარმოადგენს la patro-ს აღწერას.
- La dentoj de leono estas akraj. - ლომის კბილები ბასრია.
- Ili fariĝis trankvilaj. - ისინი დამშვიდდნენ.
- La juna vidvino fariĝis denove fianĉino. - ახალგაზრდა ქვრივი ისევ დაინიშნა.
-
Ŝi aspektis kolera. - იგი გაბრაზებული ჩანდა.
თუმცა ზმნითaspekti ნაცვლად ზედსართავური შემასმენლისა ძალიან ხშირად ხმარობენ ზმნიზედურ გარემოებით დამატებას: En la novaj vestoj ŝi aspektis tiel elegante kaj bele.
-
Ordinare li ne estas tia. - ჩვეულებრივ იგი ასეთი არაა.
ზედსართავური ნაწილაკი tia აღწეერს ქვემდებარე li-ს შემასმენლით estas.
ქვემდებარული შემასმენელი შესაძლოა ასევე იყოს არსებითი სახელი ნომინატივში:
-
Leono estas besto. - ლომი ცხოველია.
Besto წარმოადგენს leono-ს სახეობით აღწერას.
- Januaro estas la unua monato de la jaro. - იანვარი წელიწადის პირველი თვეა.
- Mi scias, kio mi estas. - ვიცი რაც ვარ.
- Mia frato fariĝos doktoro. - ჩემი ძმა ექიმი გამოვა.
ქვემდებარული შემასმენელი შეიძლება აგრეთვე იყოს არსებითი სახელი წინდებულით. ასეთი აღწერა ნიშანთვისებას აღნიშნავს. ხშირად იგი ზედსართავ სახელად გარდაიქმნება:
- Li estas hodiaŭ en kolera humoro. = Li estas hodiaŭ kolerhumora. - ის დღეს გაბრაზებულ განწყობაზეა. = ის დღეს გაბრაზებულია.
- Ili estas de la sama speco. = Ili estas samspecaj. - ისინი ერთი და იგივე სახეობისაა.
ზედსართავი სახელის მაგივრად იხმარება ზმნიზედა, როგორც შემასმენელი, თუკი აღწერილი ქვემდებარე ინფინიტივს ან დამოკიდებულ წინადადებას წარმოადგენს:
- Resti kun leono estas danĝere. - ლომთან დარჩენა საშიშია.
- Estas pli bone, ke ni tie ĉi manĝu kaj iru en la urbon vespere. - უმჯობესია აქ ვჭამოთ და ქალაქში საღამოს წავიდეთ.
ზედსართავის მაგივრად იხმარება ზმნიზედა, როდესაც ქვემდებარე გამოტოვებულია. მაშინ მთელ მდგომარეობას შემასმენელი აღწერს:
-
Estis al mi tiel terure! - ჩემთვის საშინელება იყო!
Estis terure მდგომარეობის ზოგადი აღწერაა.
- Ĉu hodiaŭ estas varme aŭ malvarme? - დღეს თბილა თუ ცივა?
ქვემდებარე ნაგულისხმევი არსებითი სახელი ან ნაცვალსახელია, იხმარეთ ზედსართავური ფორმა: La mastro traktis min tre bone, kaj estis tre afabla. = ...kaj li estis tre afabla. Estu kuraĝa! = Vi estu kuraĝa!
დამატებითი შემასმენელი
ზოგიერთ ზმნებს თავიანთ დამატებათა (ობიექტთა) აღწერაც შეუძლიათ. თუმცა ასეთი შემასმენლები აღწერენ დამატებას, მათ არ დაერთვით N დაბოლოება:
-
Vi farbas la domon ruĝan. (= Vi farbas la ruĝan domon.) - წითელ სახლს ღებავ(თ).
Ruĝan აქ წარმოადგენს ეპითეტს სიტყვისა la domon. = სახლს ღებავ(თ), რომელიც უკვე წითელია. ნახსენები არაა რომელ ფრად იღებება იგი.
-
Vi farbas la domon ruĝa. = Vi farbas la domon tiel, ke ĝi fariĝas ruĝa. - სახლს წითლად ღებავ(თ).
Ruĝa წარმოადგენს პრედიკატს სიტყვისა la domon, დამატებით (ობიექტურ) პრედიკატს. სიწითლე მიიღება მოქმედებით farbi (შეღებვა). ნახსენები არაა რა ფერის იყო სახლი აქამდე. (შეიძლება ასევე ითქვას: Vi farbas ruĝa la domon. მაგრამ დაუშვებელია: Vi farbas la ruĝa domon.)
დამატებითი შემასმენელი შესაძლოა იყოს ზედსართავი სახელი ან ზედსართავური ნაწილაკი:
- Ĉu vi farbos vian ruĝan domon verda? - თქვენს წითელს სახლს მწვანედ შეღებავთ?
- Ne, ni preferas ĝin flava. = Ne, ni preferas, ke ĝi estu flava. - არა, ყვითელი გვირჩევნია. = არა, გვირჩევნია ყვითლად იყოს.
- Ŝi trovis la Francajn vinojn tre bonaj. = Ŝi trovis, ke ili estas tre bonaj. - მას ფრანგული ღვინოები ეამა (მოეწონა).
- Neniam mi vidis lin tia. = Neniam mi vidis, ke li estas tia. - ისეთი არასდროს მინახავს. = არასდროს მინახავს ისეთი ყოფილიყო.
- La ĝojo kaj surprizo faris lin muta! - სიხარულმა და მოულოდნელობამ დაამუნჯა.
ზოგჯერ დამატების ასეთი ზედსართავური აღწერა ზრობრივად პასუხობს როდის-წინადადებას უჩვენებს შემასმენლის მოქმედებაზე არდამოკიდებულ მდგომარეობას. ასეთ შემთხვევაში შეგიძლიათ თავისუფლად გამოიყენოთ აკუზატივი:
-
Ni lin trovis malvivan. = Ni lin trovis, kiam li estis malviva. - ის უსიცოცხლოდ ვიპოვეთ. = ჩვენ ის ვიპოვეთ, როცა უსიცოცხლოდ იყო.
დაბოლოება N სიტყვაში malvivan აზრის გაგებას ამარტივებს, მაგრამ მისი გამოტოვებაც შესაძლებელია. N დაბოლოების გარეშე მნიშვნელობა ასევე შესაძლოა იყოს: ის ვიპოვეთ და ვნახეთ, რომ უსიცოცხლოდ იყო.
-
Mi ŝatas la matenmanĝajn ovojn malmolaj(n). = Mi ŝatas la matenmanĝajn ovojn, kiam ili estas malmolaj. Mi ŝatas, ke la matenmanĝaj ovoj estu malmolaj.
- საუზმედ მაგარი კვერცხები მიყვარს. = მიყვარს საზუმედ კვერცხები, როცა ისინი მაგარია. მიყვარს, როცა საუზმედ კვერცხები მაგარია. ზოგნი N-ს ასეთ წინადადებებში იყენებენ. სხვებს ზედსართავი სახელი ურჩევნიათ N-ის გარეშე. მნიშვნელობაში სხვაობა ფაქტობრივად ნულის ტოლია.
დამატებითი შემასმენელი შესაძლოა იყოს არსებითი სახელი ნომინატივში:
- Mi elektis lin prezidanto. = Mi elektis lin, ke li estu prezidanto. - ის პრეზიდენტად ავირჩიე.
- Vin mi volas fari mia edzo! = Mi volas fari tiel, ke vi estos mia edzo. - მინდა ჩემი ქმარი გახდე!
- Ĉemizojn, kolumojn, manumojn kaj ceterajn similajn objektojn ni nomas tolaĵo. - მაისურებს, საყელოებს, მანჟეტებსა და მსგავს ნივთებს თეთრეულს ეძახიან.
ზოგ ზმნებთან შესაძლოა kiel-გამოთქმის ალტერნატიურლი ხმარება: Ili elektis ŝin kiel kasiston.
ზოგჯერ წინადადების წინდებულიანი ნაწილი შეიძლება დამატებითი პრედიკატი იყოს:
- Ŝi lin trovas laŭ sia gusto. = Ŝi trovas, ke li estas laŭ ŝia gusto. - მისთვის ის გემოვნების შესაფერისია. = ის მის გემოვნებას შეეფერება.
- Mi preferas ĝin sen sukero. - უშაქროდ მირჩევნია.
თუკი დამატება (ობიექტი) ინფინიტივი ან დამოკიდებული წინადადებაა დამატებით შემასმენლად ზმნიზედა იხმარება. ეს პრაქტიკულად ხდება მხოლოდ ზმნებთან opinii (მოსაზრება) და trovi (მიჩნევა) (განსაკუთრებული მნიშვნელობით: „მიჩნევა, რომ [რაიმე რაღაცნაირია]“):
-
Ili trovis saĝe forkuri. - ჭკვიანურად მიიჩნიეს გაქცევა.
(მათ მიიჩნიეს, რომ გაქცევა ჭკვიანური იყო.)
-
Mi opinias taŭge, ke Petro faru la tutan laboron sola. - შესაფერისად მიმაჩნია, რომ მთელი საქმე პეტრემ მარტო გააკეთოს.
(ვიფიქრე, რომ პეტრეს მიერ მთელი სამუშაოს მარტო შესრულება შესაფერისია.)
შენიშვნა: გრამატიკის ზოგი სპეციალისტის თანახმად, ასეთ წინადადებებში აკუზატივია გამოსაყენებელი, რადგან მათი აზრით ზმნიზედური ფორმა შესაძლოა შეცდომით გარემოებით დამატებათ მივიჩნიოთ. მათი რჩევით, სასურველია ვთქვათ მაგალითად Ili trovis saĝa forkuri.
შემოწმება
თუკი გაურკვეველია საუბარია ეპითეტსა თუ დამატებით შემასმენელზე (ობიექტური პრედიკატი), ნებადართულია დამატების ნაცვალსახელით (lin, ŝin, ĝin, ilin k.s.) მისი ჩანაცვლება. ამ დროს ეპითეტი ქრება ხოლმე, რადგან ის დამატების ნაწილია. სამაგიეროდ რჩება შემასმენელი, რადგან იგი წინადადების დამოუკიდებელი წევრია და ფრაზის არსის გასაგებად მისი შენარჩუნება საჭიროა: Ĉu vi farbas la domon ruĝan? → Ĉu vi farbas ĝin? Ruĝan ეპითეტია. Ĉu vi farbas la domon ruĝa? → Ĉu vi farbas ĝin ruĝa? Ruĝa წარმოადგენს დამატებით შემასმენელს.