Vardininkas (be prielinksnio, be galininko galūnės) atlieka šias sakinio funkcijas:
Veiksnys
Veiksnys yra tai, kas atlieka tarinio veiksmą. Veiksnys visada turi būti vardininko linksnyje:
- La patro donis al mi dolĉan pomon. - Tėvas man davė saldų obuolį.
- Ili promenadis. - Jie ėjo pasivaikščioti.
- La soldato pafis. - Kareivis šovė.
- Subite granda hundo alsaltis el inter la arbetaĵoj. - Staiga didelis šuo iššoko iš krūmų.
- Ĉu vi aŭdis jam tiun historion? - Ar tu jau girdėjai tą istoriją?
- La folioj faladis de la arboj. - Lapai krito nuo medžių.
- Tio surprizis min. - Tai mane nustebino.
- Estis iam malgranda knabino. - Kartą gyveno maža mergaitė.
- Mankas al mi nenio. - Man nieko netrūksta.
- Ŝi estas tre maljuna. - Ji labai sena.
Šauksmininkas
Šauksmininkas parodo, į ką kreipiamasi. Paprastai šauksmininkas yra vardas to, į kurį kreipiamės ir tariamas atskirai, norint atkreipti jo dėmesį. Šauksmininkas atskiriamas nuo sakinio kableliu ar kableliais ir visada turi būti vardininko linksnyje.
- Elizabeto, ĉu vi scias, kie la hundo estas? - Elžbieta, ar žinai kur šuo?
- Mi konstatis, kara Petro, ke vi ne estis en la lernejo hodiaŭ. - Supratau, mielas Petrai, kad šiandien nebuvai mokykloje.
- Mi deziras al vi bonan tagon, sinjoro! - Pone, linkiu Jums geros dienos!
- Estimata prezidanto, mi ŝatus fari jenan proponon. - Gerbiamas prezidente, norėčiau duoti štai tokį pasiūlymą.
Tikrinis daiktavardis
Daiktavardinė sakinio dalis gali turėti epitetą, rodantį dalyko tapatumą, paprastai tai daro savo paties vardu. Toks tikrinis daiktavardis visada eina po pagrindinio žodžio ir turi būti vardininko linksnyje:
-
Tio estis en la monato Majo. - Tai buvo gegužės mėnesį.
Mėnuo vadinasi "gegužė". Majo yra žodžio monato tikrinis daiktavardinis epitetas.
- Ni vizitis la urbon Seulo. - Mes aplankėme Seulo miestą.
- La ĉefurbo de Britio estas Londono, sed ankaŭ en Kanado kaj Usono oni havas urbojn Londono. - Britanijos sostinė yra Londonas, bet taip pat Kanadoje ir JAV yra miestas Londonas.
- Sinjoro Petro kaj lia edzino tre amas miajn infanojn. - Ponas Petro ir jo žmona labai myli mano vaikus.
Prieš tikrinį daiktavardį dažnai galima pridėti kiu nomiĝas: monato, kiu nomiĝas Majo; urbon, kiu nomiĝas Seulo; urbojn, kiuj nomiĝas Londono.
Nevartokite prielinksnių de prieš tikrinį daiktavardį: la urbo de Nov-Jorko, la ŝtato de Keralo, la Popola Respubliko de Ĉinujo. Tinka tik: la urbo Nov-Jorko, la ŝtato Keralo, la Popola Respubliko Ĉinujo.
Palyginkite predikatyvinį vardininką su priedėliu.
Vardinė tarinio dalis
Vardinė tarinio dalis yra sakinio dalis,apibūdinanti veiksnį ar papildinį tarinio pagalba. Vardinė tarinio dalis paprastai yra vardinino linksnyje.
Veiksnio predikatyvas
Veiksmažodis esti yra pagrindinis veiksmažodis, sujungiantis apibūdinimą ir veiksnį. Kiti apibūdinantys veiksmažodžiai yra, pvz.: (far)iĝi, ŝajni, montriĝi ir nomiĝi.
Veiksnio predikatyvas dažniausiai yra būdvardis (būdvardinė sakinio dalis) arba būdvardinis žodelis:
-
Ŝi estis terure malbela. - Ji buvo baisiai negraži.
Terure malbela apibūdina ŝi. Abi sakinio dalys sujungtos veiksmažodžiu estis.
-
La patro estas sana. - Tėvas yra sveikas.
Sana apibūdina la patro.
- La dentoj de leono estas akraj. - Liūto dantys aštrūs.
- Ili fariĝis trankvilaj. - Jie nurimo.
- La juna vidvino fariĝis denove fianĉino. - Jauna našlė vėl tapo sužadėtine.
-
Ŝi aspektis kolera. - Ji atrodė supykus.
Tačiau su aspekti dažnai vartojamas būdo prieveiksmis vietoj būdvardinio predikatyvo: En la novaj vestoj ŝi aspektis tiel elegante kaj bele.
-
Ordinare li ne estas tia. - Paprastai jis nėra toks.
Būdvardinis žodelis tia apibūdina veiksnį li žodeliu estas.
Veiksnio predikatyvas taip pat gali būti daiktavardinė sakinio dalis vardininko linksnyje:
-
Leono estas besto. - Liūtas yra gyvūnas.
Besto yra leono apibūdinimas.
- Januaro estas la unua monato de la jaro. - Sausis yra pirmasis metų mėnuo.
- Mi scias, kio mi estas. - Aš žinau, kas esu.
- Mia frato fariĝos doktoro. - Mano brolis bus gydytojas.
Veiksnio predikatyvas taip pat gali būti daiktavardinė sakinio dalis su prielinksniu. Toks apibūdinimas parodo kokybę. Jį dažnai galima pakeisti būdvardžiu:
- Li estas hodiaŭ en kolera humoro. = Li estas hodiaŭ kolerhumora. - Jis šiandien piktas.
- Ili estas de la sama speco. = Ili estas samspecaj. - Jie yra tos pačios rūšies.
Kaip predikatyvas vietoj būdvardžio vartojamas prieveiksmis, jei apibūdinamas dalykas yra bendratis arba šalutinis sakinys:
- Resti kun leono estas danĝere. - Būti su liūtu yra pavojinga.
- Estas pli bone, ke ni tie ĉi manĝu kaj iru en la urbon vespere. - Geriau, kad čia pavalgytume ir į miestą eitume vakare.
Vietoj būdvardžio vartojamas prieveiksmis ir kai nėra veiksnio. Tada vardinė tarinio dalis apibūdina visą situaciją:
-
Estis al mi tiel terure! - Man buvo taip baisu!
Estis terure yra bendras situacijos apibūdinimas.
- Ĉu hodiaŭ estas varme aŭ malvarme? - Ar šiandien šilta, ar šalta?
Jei veiksnys yra numanomas daiktavardis ar įvardis, vartojama būdvardinė forma: La mastro traktis min tre bone, kaj estis tre afabla. = ...kaj li estis tre afabla. Estu kuraĝa! = Vi estu kuraĝa!
Papildinio predikatyvas (vardinė tarinio dalis)
Kai kurie veiksmažoidžiai gali įgyti savo papildinio apibūdinimą. Nors tokie predikatyvai apibūdina papildinį, jie negauna galūnės -N:
-
Vi farbas la domon ruĝan. (= Vi farbas la ruĝan domon.) - Tu dažai namą raudoną. (= Tu dažai raudoną namą.)
Ruĝan čia yra la domon epitetas. = Tu dažai namą, kuris jau yra raudonas. Nepasakyta, kokia spalva jis bus dabar nudažytas.
-
Vi farbas la domon ruĝa. = Vi farbas la domon tiel, ke ĝi fariĝas ruĝa. - Tu dažai namą raudonai. = Tu dažai namą tol, kol jis pasidaro raudonas.
Ruĝa yra la domon predikatyvas , taigi, papildinio predikatyvas. Raudonumas atsiranda dėl veiklos farbi. Nepasakyta, kokios spalvos namas buvo prieš tai. (Taip pat galima sakyti: Vi farbas ruĝa la domon. Bet negalima: Vi farbas la ruĝa domon.)
Papildinio predikatyvas taip pat gali būti būdvardis ar prieveiksminis žodelis:
- Ĉu vi farbos vian ruĝan domon verda? - Ar dažysi tą raudoną namą žaliai?
- Ne, ni preferas ĝin flava. = Ne, ni preferas, ke ĝi estu flava. - Ne, mums labiau patinka geltonas.
- Ŝi trovis la Francajn vinojn tre bonaj. = Ŝi trovis, ke ili estas tre bonaj. - Ji manė, kad prancūziškas vynas yra labai geras.
- Neniam mi vidis lin tia. = Neniam mi vidis, ke li estas tia. - Niekada jo tokio nemačiau.
- La ĝojo kaj surprizo faris lin muta! - Iš džiaugsmo ir nuostabos jis neteko žado!
Iafoje ĉi tia adjektiva priskribo de objekto sence respondas al kiam-frazo, kaj montras staton, kiu ne dependas de la predikata ago. Tiam oni povas ja uzi akuzativon:
-
Ni lin trovis malvivan. = Ni lin trovis, kiam li estis malviva. - Ni lin trovis malvivan. = Ni lin trovis, kiam li estis malviva.
La N de malvivan povas helpi al klareco, sed oni ankaŭ povas ĝin forlasi. Sen N-finaĵo la signifo ankaŭ povas esti: Ni lin trovis, kaj trovis, ke li estas malviva.
-
Mi ŝatas la matenmanĝajn ovojn malmolaj(n). = Mi ŝatas la matenmanĝajn ovojn, kiam ili estas malmolaj. Mi ŝatas, ke la matenmanĝaj ovoj estu malmolaj.
- Mi ŝatas la matenmanĝajn ovojn malmolaj(n). = Mi ŝatas la matenmanĝajn ovojn, kiam ili estas malmolaj. Mi ŝatas, ke la matenmanĝaj ovoj estu malmolaj. Iuj uzas N en tiaj ĉi frazoj. Aliaj preferas adjektivon sen N. La signifodiferenco praktike estas nula.
Objekta predikativo povas esti substantiva frazparto en nominativo:
- Mi elektis lin prezidanto. = Mi elektis lin, ke li estu prezidanto. - Mi elektis lin prezidanto. = Mi elektis lin, ke li estu prezidanto.
- Vin mi volas fari mia edzo! = Mi volas fari tiel, ke vi estos mia edzo. - Vin mi volas fari mia edzo! = Mi volas fari tiel, ke vi estos mia edzo.
- Ĉemizojn, kolumojn, manumojn kaj ceterajn similajn objektojn ni nomas tolaĵo. - Ĉemizojn, kolumojn, manumojn kaj ceterajn similajn objektojn ni nomas tolaĵo.
Ĉe iaj verboj oni povas alternative uzi kiel-esprimon: Ili elektis ŝin kiel kasiston.
Iafoje frazparto kun prepozicio povas esti objekta predikativo:
- Ŝi lin trovas laŭ sia gusto. = Ŝi trovas, ke li estas laŭ ŝia gusto. - Ŝi lin trovas laŭ sia gusto. = Ŝi trovas, ke li estas laŭ ŝia gusto.
- Mi preferas ĝin sen sukero. - Mi preferas ĝin sen sukero.
Se la objekto estas infinitivo aŭ subfrazo oni uzas adverbon kiel objektan predikativon. Tio praktike okazas preskaŭ nur kun la verboj opinii kaj trovi (en la speciala signifo "opinii [ke io estas ia]"):
-
Ili trovis saĝe forkuri. - Ili trovis saĝe forkuri.
(Ili opiniis, ke forkuri estas saĝe.)
-
Mi opinias taŭge, ke Petro faru la tutan laboron sola. - Mi opinias taŭge, ke Petro faru la tutan laboron sola.
(Mi opiniis, ke tio, ke Petro faru la tutan laboron sola, estas taŭga.)
Noto: Laŭ iuj gramatikistoj oni uzu adjektivon en tiaj frazoj, ĉar ili opinias, ke adverba formo povas esti miskomprenata kiel maniera adjekto. Ili do rekomendas, ke oni diru ekz. Ili trovis saĝa forkuri.
Kontrolmetodo
Se oni hezitas, ĉu temas pri epiteto aŭ objekta predikativo, oni povas anstataŭigi la objekton per pronomo (lin, ŝin, ĝin, ilin k.s.). Epiteton oni tiam emas forpreni, ĉar ĝi estas parto de la objekto. Predikativon oni tamen emas konservi, ĉar ĝi estas memstara frazparto necesa por la senco de la frazo: Ĉu vi farbas la domon ruĝan? → Ĉu vi farbas ĝin? Ruĝan estas epiteto. Ĉu vi farbas la domon ruĝa? → Ĉu vi farbas ĝin ruĝa? Ruĝa estas objekta predikativo.