Imenovalnik (brez predloga, brez tožilniške končnice) uporabljamo za naslednje stavčne funkcije:
Osebek
Osebek je tisti, ki vrši povedkovo delovanje. Osebek mora biti vedno v imenovalniku.
- La patro donis al mi dolĉan pomon. - Oče mi je dal sladko jabolko.
- Ili promenadis. - Oni so se sprehajali.
- La soldato pafis. - Vojak je streljal.
- Subite granda hundo alsaltis el inter la arbetaĵoj. - Nenadoma je velik pes skočil iz grmovja.
- Ĉu vi aŭdis jam tiun historion? - Ali si ti že slišal tisto zgodbo?
- La folioj faladis de la arboj. - Listi so padali z dreves.
- Tio surprizis min. - Tisto me je presenetilo.
- Estis iam malgranda knabino. - Nekoč je bila majhna deklica.
- Mankas al mi nenio. - Nič mi ne manjka.
- Ŝi estas tre maljuna. - Ona je zelo stara.
Zvalnik
Stavčna funkcija zvalnik kaže, h komu so besede usmerjene. Zvalnik je običajno ime nagovorjenega, izgovorjeno posebej zato, da zbudi pozornost. Zvalnik je navadno ločen od ostalega stavka z eno ali več vejicami. Zvalnik mora biti vedno v imenovalniku.
- Elizabeto, ĉu vi scias, kie la hundo estas? - Elizabeta, ali veš, kje je pes?
- Mi konstatis, kara Petro, ke vi ne estis en la lernejo hodiaŭ. - Ugotovil sem, dragi Peter, da danes nisi bil v šoli.
- Mi deziras al vi bonan tagon, sinjoro! - Želim Vam dober dan, gospod!
- Estimata prezidanto, mi ŝatus fari jenan proponon. - Spoštovani predsednik, rad bi dal naslednji predlog.
Imenovanje
Samostalniški stavčni člen ima lahko pridevek, ki kaže istovetnost zadeve, navadno z njenim lastnim imenom. Takšno imenovanje stoji vedno za svojo glavno besedo in mora biti v imenovalniku:
-
Tio estis en la monato Majo. - Tisto je bilo v mesecu maju.
Mesec se imenuje "maj". Majo je imenovalni pridevek besede monato.
- Ni vizitis la urbon Seulo. - Obiskali smo mesto Seul.
- La ĉefurbo de Britio estas Londono, sed ankaŭ en Kanado kaj Usono oni havas urbojn Londono. - Glavno mesto Britanije je London, vendar imajo tudi v Kanadi in v ZDA mesta z imenom London.
- Sinjoro Petro kaj lia edzino tre amas miajn infanojn. - Gospod Peter in njegova žena imata moje otroke zelo rada.
Često lahko vstavimo kiu nomiĝas pred imenovanjem: monato, kiu nomiĝas Majo; urbon, kiu nomiĝas Seulo; urbojn, kiuj nomiĝas Londono.
Ne uporabljajte predloga de pred imenovanjem: la urbo de Nov-Jorko, la ŝtato de Keralo, la Popola Respubliko de Ĉinujo. Prav so le: la urbo Nov-Jorko, la ŝtato Keralo, la Popola Respubliko Ĉinujo.
Primerjajte imenovanje s pristavkom.
Povedkovo določilo
Povedkovo določilo je stavčni člen, ki opisuje osebek ali predmet s pomočjo povedka. Povedkovo določilo je navadno v imenovalniku.
Povedkovo določilo za osebek
Glagol esti je glavni glagol, ki povezuje opis z osebkom. Drugi opisovalni glagoli so npr. (far)iĝi, ŝajni, montriĝi in nomiĝi.
Povedkovo določilo za osebek je najčešče pridevnik (pridevniški stavčni člen) ali pridevniška besedica:
-
Ŝi estis terure malbela. - Ona je bila strašno grda.
Terure malbela je opis od ŝi. Opis je posredovan z glagolom estis.
-
La patro estas sana. - Oče je zdrav.
Sana je opis od la patro.
- La dentoj de leono estas akraj. - Levji zobje so ostri.
- Ili fariĝis trankvilaj. - Umirili so se.
- La juna vidvino fariĝis denove fianĉino. - Mlada vdova je postala zopet nevesta.
-
Ŝi aspektis kolera. - Izgledala je jezna.
Pri aspekti pa zelo pogosto uporabljamo prislovno določilo namesto pridevniškega povedkovega določila: En la novaj vestoj ŝi aspektis tiel elegante kaj bele.
-
Ordinare li ne estas tia. - Navadno on ni bil takšen.
Pridevniška besedica tia opisuje osebek li s pomočjo estas.
Povedkovo določilo za osebek je lahko tudi samostalniški stavčni člen v imenovalniku:
-
Leono estas besto. - Lev je žival.
Besto je (vrstni) opis od leono.
- Januaro estas la unua monato de la jaro. - Januar je prvi mesec leta.
- Mi scias, kio mi estas. - Vem, kdo sem.
- Mia frato fariĝos doktoro. - Moj brat bo postal doktor.
Povedkovo določilo za osebek je lahko tudi samostalniški stavčni člen s predlogom. Takšen opis kaže lastnost. Često lahko takšen opis preoblikujemo v pridevnik:
- Li estas hodiaŭ en kolera humoro. = Li estas hodiaŭ kolerhumora. - Danes je bil v jeznem počutju. = Danes je bil jezen.
- Ili estas de la sama speco. = Ili estas samspecaj. - Oni so iste vrste. = Oni so istovrstni.
Prislov uporabljamo kot povedkovo določilo namesto pridevnika, če je opisovani osebek nedoločnik ali odvisni stavek:
- Resti kun leono estas danĝere. - Ostati z levom je nevarno.
- Estas pli bone, ke ni tie ĉi manĝu kaj iru en la urbon vespere. - Bolje je, da jemo tu in gremo v mesto zvečer.
Prislov namesto pridevnika uporabljamo tudi, kadar ni osebka. Tedaj opisuje povedkovo določilo celoten položaj:
-
Estis al mi tiel terure! - Bilo mi je tako strašno!
Estis terure je splošen opis položaja.
- Ĉu hodiaŭ estas varme aŭ malvarme? - Ali je danes toplo ali hladno?
Če je osebek (samoumeven) izpuščeni samostalnik ali zaimek, uporabimo pridevniško obliko: La mastro traktis min tre bone, kaj estis tre afabla. = ...kaj li estis tre afabla. Estu kuraĝa! = Vi estu kuraĝa!
Povedkovo določilo za predmet
Nekateri glagoli lahko posredujejo opis svojega predmeta. Čeprav takšna povedkova določila opisujejo predmet, ne dobijo končnice N:
-
Vi farbas la domon ruĝan. (= Vi farbas la ruĝan domon.) - Barvaš rdečo hišo. (= Barvaš to že rdečo hišo.)
Ruĝan je tu pridevek od la domon. = Vi farbas tiun domon, kiu jam estas ruĝa. Ne povemo, katero barvo zdaj prejema.
-
Vi farbas la domon ruĝa. = Vi farbas la domon tiel, ke ĝi fariĝas ruĝa. - Barvaš hišo rdeče. = Barvaš hišo tako, da bo postala rdeča.
Ruĝa je povedkovo določilo od la domon, torej povedkovo določilo za predmet. Rdeča barva nastopi zaradi dejanja farbi. Ne povemo, katero barvo je imela hiša prej. (Lahko tudi rečemo: Vi farbas ruĝa la domon. A ne gre: Vi farbas la ruĝa domon.)
Povedkovo določilo za predmet je lahko pridevnik ali pridevniška besedica:
- Ĉu vi farbos vian ruĝan domon verda? - Ali barvaš svojo rdečo hišo (na) zeleno?
- Ne, ni preferas ĝin flava. = Ne, ni preferas, ke ĝi estu flava. - Ne, raje jo imamo rumeno. = Ne, raje imamo, da je rumena.
- Ŝi trovis la Francajn vinojn tre bonaj. = Ŝi trovis, ke ili estas tre bonaj. - Francoska vina so se ji zdela zelo dobra. = Zdelo se ji je, da so zelo dobra.
- Neniam mi vidis lin tia. = Neniam mi vidis, ke li estas tia. - Nikoli ga nisem videl takega. = Nikoli nisem videl, da je tak.
- La ĝojo kaj surprizo faris lin muta! - Veselje in presenečenje ga je naredilo nemega!
V nekaterih primerih takšen pridevniški opis predmeta smiselno ustreza stavku s kiam in kaže stanje, ki ni odvisno od povedkovega dejanja. Tedaj pa lahko uporabimo tožilnik:
-
Ni lin trovis malvivan. = Ni lin trovis, kiam li estis malviva. - Našli smo ga mrtvega. = Našli smo ga, ko je bil mrtev.
Končnica N od malvivan lahko pripomore k jasnosti, a jo lahko tudi izpustimo. Brez končnice N je pomen lahko tudi: Ni lin trovis, kaj trovis, ke li estas malviva.
-
Mi ŝatas la matenmanĝajn ovojn malmolaj(n). = Mi ŝatas la matenmanĝajn ovojn, kiam ili estas malmolaj. Mi ŝatas, ke la matenmanĝaj ovoj estu malmolaj.
- Rad imam jajca za zajtrk trda. = Rad imam jajca za zajtrk, ko so trda. Rad imam, da so jajca za zajtrk trda. Nekateri uporabljajo končnico N v takšnih stavkih. Drugi imajo raje pridevnik brez N. Razlika v pomenu je praktično nič.
Povedkovo določilo za predmet je lahko samostalniški stavčni člen v imenovalniku:
- Mi elektis lin prezidanto. = Mi elektis lin, ke li estu prezidanto. - Izbral sem ga za predsednika. = Izbral sem ga, da naj je predsednik.
- Vin mi volas fari mia edzo! = Mi volas fari tiel, ke vi estos mia edzo. - Tebe hočem narediti za moža! = Hočem narediti tako, da boš moj mož.
- Ĉemizojn, kolumojn, manumojn kaj ceterajn similajn objektojn ni nomas tolaĵo. - Srajce, ovratnike, manšete in razne podobne predmete imenujemo perilo.
Pri nekaterih glagolih lahko kot drug način uporabimo izraz s kiel: Ili elektis ŝin kiel kasiston.
V nekaterih primerih je lahko stavčni člen s predlogom povedkovo določilo za predmet:
- Ŝi lin trovas laŭ sia gusto. = Ŝi trovas, ke li estas laŭ ŝia gusto. - On se ji zdi po njenem okusu. = Zdi se ji, da je on po njenem okusu.
- Mi preferas ĝin sen sukero. - Raje jo (ga) imam brez sladkorja.
Če je predmet nedoločnik ali odvisni stavek, uporabimo prislov kot povedkovo določilo za predmet. To se praktično dogaja skoraj samo z glagoloma opinii in trovi (v posebnem pomenu "opinii [ke io estas ia]"):
-
Ili trovis saĝe forkuri. - Zdelo se jim je pametno zbežati.
(Menili so, da je pametno zbežati.)
-
Mi opinias taŭge, ke Petro faru la tutan laboron sola. - Smatram za primerno, da Peter opravi vse delo sam.
Menil sem, da je primerno, da Peter vse delo opravi sam.
Opomba: V skladu z nekaterimi slovničarji naj uporabimo v takšnih stavkih pridevnik, ker menijo, da je lahko prislovna oblika narobe razumljena kot modalno prislovno določilo. Zato priporočajo, da rečemo npr.: Ili trovis saĝa forkuri.
Način preverjanja
Če omahujemo, ali gre za pridevek ali povedkovo določilo za predmet, lahko nadomestimo predmet z zaimkom (lin, ŝin, ĝin, ilin ipd.). Tedaj radi izpustimo pridevek, ker je del predmeta. Povedkovo določilo pa radi ohranimo, ker je samostojen stavčni člen, potreben za smisel stavka: Ĉu vi farbas la domon ruĝan? → Ĉu vi farbas ĝin? Ruĝan je pridevek. Ĉu vi farbas la domon ruĝa? → Ĉu vi farbas ĝin ruĝa? Ruĝa je povedkovo določilo za predmet.