Het woordje po wijst op een verdeling van hoeveelheden. Traditioneel wordt het beschouwd als voorzetsel, maar velen gebruiken het als een bijwoordelijk woord.
Po heeft alleen zin als het slaat op een aantal of hoeveelheid. Na po moet dus altijd een telwoord of een andere uitdrukking van hoeveelheid volgen: po kvin, po dek, po dudek mil, po multe, po kiom, po miliono, po duono, po iom, po pluraj{2 }, po paro, po egalaj partoj e.d. Soms veronderstelt men de hoeveelheid: po pomo = po unu pomo, po tutaj boteloj = po pluraj tutaj boteloj.
Po toont een part van iets, dat verdeeld wordt onder meerdere personen, over verschillende dingen, over verschillende plaatsen of iets gelijkaardigs. Aan elk van die verschillende zaken hoort een part toe. Om de totale hoeveelheid, het totale aantal te kennen, moet men de po-hoeveelheid vermenigvuldigen met een of ander getal. Wat dat aantal is, hangt af van de context:
-
Por miaj kvar infanoj mi aĉetis dek du pomojn, kaj al ĉiu el la infanoj mi donis po tri pomoj. - Voor mijn vier kinderen kocht ik twaalf appels, en aan elk van de kinderen gaf ik drie appels.
3 appels maal 4 = 12 appels. Bemerk, dat het resultaat slaat op appels, niet op kinderen. Men vermenigvuldigt 3 appels met het aantal kinderen, maar het resultaat is in elk geval 12 appels, geen 12 kinderen. Het resultaat van deze berekening verwijst altijd naar wat de po-uitdrukking aangeeft.
-
Tie estis viro tre altkreska, kiu havis sur la manoj kaj sur la piedoj po ses fingroj, sume dudek kvar. - Daar was een heel grote man, die telkens zes 'vingers' had aan zijn handen en voeten, in totaal vierentwintig.
6 vingers maal 4 (2 handen + 2 voeten) = 24 vingers.
-
Tiu ĉi libro havas sesdek paĝojn; tial, se mi legos en ĉiu tago po dek kvin paĝoj, mi finos la tutan libron en kvar tagoj. - Dit boek heeft zestig pagina's; daarom, als ik elke dag vijftien bladzijden lees, zal ik het hele boek uit hebben in vier dagen.
15 pagina's maal 4 = 60 pagina's.
-
Ŝi ricevis lecionojn po dek eŭroj por horo. - Zij kreeg les aan (telkens) tien euro per uur.
Als de lessen in totaal bv. 4 uur duurden, was de kostprijs: 10 euro maal 4 = 40 euro.
-
Dume la gastoj trinkis po glaseto da vino. - Ondertussen dronken de gasten elk een glaasje wijn.
Hier wordt het woord unu onderverstaan: ...po unu glaseto... Moesten er bv. 10 gasten geweest zijn, waren er in totaal 10 glaasjes.
-
Mi fumadis cigaredojn po dudek kvin rubloj por cento. - Ik rookte sigaretten aan 25 roebel per honderd stuks.
Honderd dergelijke sigaretten kosten 25 roebel. Voor bv. vijf honderdtallen dergelijke sigaretten is de kostprijs dus: 25 roebel maal 5 = 125 roebel.
-
El ĉiuj vivaĵoj, el ĉiu karno, enkonduku po unu paro el ĉiuj en la arkeon, ke ili restu vivaj kun vi. - Van alle levende wezens, van elk vlees, leid je telkens één paar naar de ark, opdat ze samen met jou in leven zouden blijven.
Moesten er bv. 1000 diersoorten zijn, zouden er 2 dieren (1 paar) maal 1000 = 2000 (1000 paren) dieren zijn.
-
La urbestro aranĝas grandajn tagmanĝojn, kie la vino estas trinkata po tutaj boteloj. = ...po pluraj tutaj boteloj. - De burgemeester organiseerde grote diners, waar de wijn met volle flessen werd gedronken. = ...telkens meerdere volledige flessen.
Bij elk diner drinkt men meerdere volledige flessen.
In de vorige voorbeelden werd po gebruikt als voorzetsel. In de uitleg over nuanceringen van aantallen komen enkele voorbeelden voor van po dat bijwoordelijk gebruikt wordt.
Onjuist gebruik van po
Dikwijls plaatst men po voor de verkeerde woordgroep. Dit is een typisch voorbeeld:
-
Tiu ĉi ŝtofo kostas dek dolarojn po metro.
De spreker bedoelde, dat elke meter stof tien dollar kost, maar dat gebeurt niet op de juiste manier. Po moet hier verwijzen naar het veronderstelde unu → po unu metro. De berekening wordt dus: 1 meter maal 10 (het aantal dollars) = 10 meter. In de zin komt po voor de uitdrukking (unu) metro.Het resultaat van de berekening is dus tien meter, geen tien dollar. Die tien meter stof kost in totaal tien dollar. Dat betekent, dat elke meter één dollar kost. Dat is hoogstwaarschijnlijk niet de bedoeling.
Een correcte zin is:
-
Tiu ĉi ŝtofo kostas po dek dolarojn por metro. - Deze stof kost tien dollar per meter.
Als er bijv. 5 meter zijn, wordt de berekening: 10 dollar maal 5 = 50 dolaroj. Nu geeft het resultaat dollars aan, want po staat voor de uitdrukking dek dolaroj.
In veel talen wordt in dergelijke zinnen slechts één woord gebruikt om verdeling uit te drukken. Dit woord staat voor metro. Men verwart po wel eens met woorden die een heel andere betekenis hebben dan po. In het Esperanto gebruikt je in zulke gevallen een uitdrukking met twee woorden, po en een ander woord. Het andere woord is dikwijls por, maar afhankelijk van de context kunnen ook andere voorzetsels (of een bijwoordelijke vorm) gebruikt worden. In het bovenstaande voorbeeld is bijvoorbeeld ook laŭ metro of metre mogelijk.
Let ook op het verschil tussen volgende zinnen:
-
La aŭto veturis po dek kilometrojn en kvin horoj. - De auto reed gedurende vijf uren telkens tien kilometer.
De auto reed in totaal 5 uur, en hij reed in totaal 50 kilometer. (10 kilometer maal 5 = 50 kilometer.)
-
La aŭto veturis dek kilometrojn en po kvin horoj. - De auto reed tien kilometer à vijf uur per kilometer.
De auto reed in totaal 10 kilometer, en dat duurde in totaal 50 uur. (5 uur maal 10 = 50 uur.)
Formules met een breukstreep
| Formule | Uitspraak |
|---|---|
| 20$/kg | po dudek dolaroj por kilogramo |
| 120 km/h | po cent dudek kilometroj en/por horo |
| 2 MN/m² | po du meganeŭtonoj sur/por kvadratmetro |
Dikwijls kan men po ook samen met een bijwoord gebruiken: po 120 kilometroj hore.
Soms kan men po weglaten in dergelijke uitdrukkingen, door eventueel ĉiu toe te voegen, bv.: cent dudek kilometroj por/en (ĉiu) horo, dudek dolaroj por (ĉiu) kilogramo, du meganeŭtonoj por/sur (ĉiu) kvadratmetro.