Słówko po wskazuje na podział ilości. Tradycyjnie klasyfikuje się go jako przyimek, ale wielu używa go jako wyrażenia przysłówkowego.
Po ma znaczenie jedynie w związku z jakąś liczbą lub ilością. Po po zawsze stoi liczebnik lub inne wyrażenie ilości: po kvin, po dek, po dudek mil, po multe, po kiom, po miliono, po duono, po iom, po pluraj, po paro, po egalaj partoj itp. Czasami domyślna jest ilość: po pomo = po unu pomo, po tutaj boteloj = po pluraj tutaj boteloj.
Po wskazuje na porcję czegoś, co jest w jakiś sposób rozdzielone między kilka osób, kilka rzeczy, kilka miejsc i tym podobne. Do każdej z tych rzeczy należy jedna porcja. By dowiedzieć się o ilości całkowitej należy pomnożyć ilość po przez jakąś liczbę. Od kontekstu zależy, co to za liczba:
-
Por miaj kvar infanoj mi aĉetis dek du pomojn, kaj al ĉiu el la infanoj mi donis po tri pomoj. - Dla moich dzieci kupiłem dwanaście jabłek i dla każdego z dzieci dałem po trzy jabłka.
3 jabłka razy 4 = 12 jabłek. Zauważ, że wynik pokazuje ilość jabłek, nie dzieci. Pomnożono 3 jabłka przez ilość dzieci, ale wynik to 12 jabłek, nie 12 dzieci. Wynik takiego liczenia zawsze ma związek z tym, na pokazuje wyrażenie po.
-
Tie estis viro tre altkreska, kiu havis sur la manoj kaj sur la piedoj po ses fingroj, sume dudek kvar. - Był tam bardzo rosły mężczyzna, który miał na dłoniach i na stopach po sześć palców, w sumie dwadzieścia cztery.
6 palców razy 4 (2 dłonie + 2 stopy) = 24 palce
-
Tiu ĉi libro havas sesdek paĝojn; tial, se mi legos en ĉiu tago po dek kvin paĝoj, mi finos la tutan libron en kvar tagoj. - Ta książka ma sześćdziesiąt stron; więc jeśli będę czytał każdego dnia po piętnaście stron, skończę książkę w cztery dni.
15 stron razy 4 = 60 stron
-
Ŝi ricevis lecionojn po dek eŭroj por horo. - Ona bierze otrzymuje lekcje po dziesięć euro za godzinę.
Jeśli lekcje trwałyby w sumie np. 4 godziny, koszt wyniósłby: 10 euro razy 4 = 40 euro
-
Dume la gastoj trinkis po glaseto da vino. - Tymczasem goście wypili po szklaneczce wina.
W tym przypadku słowo unu jest domyślne: ...po jednej szklaneczce... Jeśli było np. 10 gości, było w sumie również 10 szklaneczek.
-
Mi fumadis cigaredojn po dudek kvin rubloj por cento. - Paliłem papierosy po dwadzieścia pięć rubli za setkę.
Setka tych papierosów kosztuje 25 rubli. Dla np. 5 setek tych papierosów cena byłaby: 25 rubli razy 5 = 125 rubli
-
El ĉiuj vivaĵoj, el ĉiu karno, enkonduku po unu paro el ĉiuj en la arkeon, ke ili restu vivaj kun vi. - Z wszystkich stworzeń, z wszystkich ciał, wprowadź po jednej parze do arki, by zostały żywe z tobą.
Jeśli byłoby np. 1000 gatunków zwierząt, 2 zwierzęta (1 para) razy 1000 = 2000 zwierząt (1000 par).
-
La urbestro aranĝas grandajn tagmanĝojn, kie la vino estas trinkata po tutaj boteloj. = ...po pluraj tutaj boteloj. - Burmistrz wydał wielki obiad, na którym wino było pite całymi butelkami.= ...wieloma pełnymi butelkami.
Na każdym obiedzie pije się kilka pełnych butelek.
W poprzednich przykładach po jest użyte jako przyimek.W wyjaśnieniach dotyczących niuansów liczb pojawia się przykład z po użytym przysłówkowo.
Błędne użycie po
Często umieszcza się po przed niewłaściwym wyrażeniem. Oto typowy przykład:
-
Tiu ĉi ŝtofo kostas dek dolarojn po metro.
Mówiący chciał powiedzieć, że każdy metr tkaniny kosztuje dziesięć dolarów, ale to nie jest właściwe. Po musi być tutaj powiązane z domyślnym unu → po unu metro. Liczenie wygląda tak: 1 metr razy 10 (ilość dolarów)=10. metrów. W zdaniu po pojawia się przed wyrażeniem (unu) metro. Wynik liczenia to dziesięć metrów, nie dziesięć dolarów. Tych dziesięć metrów tkaniny kosztuje w sumie dziesięć dolarów. To znaczy, że każdy metr kosztuje jeden dolar. Nie taki był zamierzony sens.
Właściwe zdanie brzmiałoby:
-
Tiu ĉi ŝtofo kostas po dek dolarojn por metro. - Ta tkanina kosztuje dziesięć dolarów za metr.
Jeśli jest np. 5 metrów, liczenie będzie takie: 10 dolarów razy 5=50 dolarów. Teraz wynik pokazuje dolary, bo po stoi przed wyrażeniem dek dolaroj.
Wiele języków używa w takich zdaniach tylko jednego słowa na wyrażenie podziału. To słowo stoi przed metro. Myli się po ze słowami, które mają zupełnie inne znaczenie od po. W esperancie wyraża się to dwoma słowami, po i innym. To drugie słowo to często por, ale zależnie od kontekstu może być użyty również inny przyimek (lub forma przysłówkowa). W poprzednim przykładzie można użyć np. laŭ metro lub metre.
Zauważ również różnicę między tymi zdaniami:
-
La aŭto veturis po dek kilometrojn en kvin horoj. - Samochód jechał dziesięć kilometrów na godzinę przez pięć godzin.
Auto jechało w sumie 5 godzin, przejechało w sumie 50 kilometrów. (10 kilometrów razy 5= 50 kilometrów)
-
La aŭto veturis dek kilometrojn en po kvin horoj. - Samochód przejechał dziesięć kilometrów przez pięć godzin.
Auto przejechało w sumie 10 kilometrów,a trwało to w sumie 50 godzin (5 godzin razy 10= 50 godzin)
Ułamki z kreską ułamkową
| Ułamki | Wymowa |
|---|---|
| 20$/kg | po dudek dolaroj por kilogramo |
| 120 km/h | po cent dudek kilometroj en/por horo |
| 2 MN/m² | po du meganeŭtonoj sur/por kvadratmetro |
Często można także użyć po razem z przysłówkiem: po 120 kilometroj hore.
Czasami można pominąć po w tych wyrażeniach, ewentualnie dodając ĉiu, np.: dwadzieścia dolarów za (każdy) kilogram, dwa meganewtony za/na (każdy) metr kwadratowy.