11 ნაცვალსახელი / გრამატიკა

ნაცვალსახელი წარმოადგენს ნაწილაკს, რომელსაც წინადადებაში ქვემდებარის ჩანაცვლება შეუძლია.

პირის ნაცვალსახელები

mi: ≈ „მოსაუბრე“
ni: ≈ „მოსაუბრე და სხვა პირები“
vi: ≈ „მიმართვის ადრესატი“
li: ≈ „საუბრის მამრობითი ან უცნობი სქესის ადრესატი“
ŝi: ≈ „საუბრის მდედრობითი ადრესატი“
ĝi: ≈ „საუბრის უსულო ადრესატი, ცხოველი ან მცირეწლოვანი ბავშვი“
ili: ≈ „საუბროს უსულო ადრესატები, ადამიანები ან ცხოველები“
oni: ≈ „დაუკონკრეტებელი პირები“
si: ≈ „ქვემდებარული იგივე პირი“, თუკი ეს არაა mi, ni aŭ vi

პირის ნაცვალსახელებმა შესაძლოა მიიღონ აკუზატივის დაბოლოება N:

Mi amas vin. - მიყვარხარ.
Ilin konas Karlo. - მათ იცნობს კარლო.
Ĉu vi ĝin vidas? - ხედავ მას?
Elizabeto lavas sin en la lago. - ელისაბედი ტბაში იბანს.

კუთვნილებითი ნაცვალსახელები

პირის ნაცვალსახელებზე A-ს დართვით მიიღება კუთვნილებითი ნაცვალსახელები:

mia: ჩემი
nia: ჩვენი
via: შენი, თქვენი
lia: მისი (მამრ.)
ŝia: მისი (მდედრ.)
ĝia: მისი
ilia: მათი
onia: მათი (ზოგადად)
sia: მისი

კუთვნილებითმა ნაცვალსახელებმა შესაძლოა მიიღონ დაბოლოება J და N, სხვა ზედსართავ სახელთა მსგავსად: mia ĉambro — miaj ĉambroj — mian ĉambron — miajn ĉambrojn.

როდესაც ქვემდებარის წინ კუთვნილებითი ნაცვალსახელი გვხვდება, იგი მსაზღვრელია და la არ დაერთვის. კუთვნილებითი ნაცვალსახელი კუთვნილების სუბიექტს აღნიშნავს და განსაზღვრულობის საჩვენებლად ეს ინფორმაცია კმარა. კუთვნილებითი ნაცვალსახელის de-გამოთქმით ჩანაცვლების შემთხვევაში ჩვეულებრივ ემატება la: ilia ĉambro = la ĉambro de ili, mia edzo = la edzo de mi.

როდესაც კუთვნილებითი ნაცვალსახელი შემდგომი ქვემდებარის გარეშე გვხვდება, იგი მსაზღვრელს არ წარმოადგენს და განსაზღვრულ მნიშვნელობას არ აღნიშნავს. მაშინ განსაზღვრულობის საჩვენებლად ჩვეულებრივ ემატება la:

Tiu ĉi libro estas mia. - ეს წიგნი ჩემია.
Tiu ĉi libro estas la mia. - ჩემი წიგნი ესაა.
Mia aŭto estas difektita. Ni provu la vian. La vian = vian aŭton. - ჩემი მანქანა გაფუჭებულია. შენი ვცადოთ. შენი = შენი მანქანა.

მაგრამ ზოგჯერ შესაძლებელია ამ la-ს სრულიად გამოტოვებაც, თუკი კონტექსტი ნათელია:

Li pli ŝatas mian domon ol (la) sian. = ...ol sian domon. - მას ჩემი სახლი უფრო მოწონს, ვიდრე თავისი. = ... ვიდრე თავისი სახლი.

სხვა ნაცვალსახელები.

სხვა სიტყვებიცაა ნაცვალსახელები (მაგრამ არა პირის), მაგ. O, U და ES კორელატები და ასევე სიტყვა ambaŭ.

პირველი პირი

Mi

Mi მხოლობითია (და საერთოდ არ აღნიშნავს სქესს). Mi და mia მოსაუბრის მიერ საკუთარ თავზე იხმარება. გრამატიკაში ამას ხშირად „პირველი პირი“ ეწოდება.

Mi venas de la avo, kaj mi iras nun al la onklo. - ბაბუასგან მოვდივარ და ახლა ბიძასთან მივდივარ.
Mi foriras, sed atendu min, ĉar mi baldaŭ revenos. - მივდივარ, მაგრამ დამელოდე, რადგან მალე დავბრუნდები.
Por miaj kvar infanoj mi aĉetis dek du pomojn. - ჩემი ოთხი ბავშვისთვის თორმეტი ვაშლი ვიყიდე.
Kiam mi finos mian laboron, mi serĉos mian horloĝon. - როცა მუშაობას მოვრჩები, ჩემს საათს მოვძებნი.
Mi prenos miajn glitilojn kaj iros gliti. - ჩემს ციგურებს ავიღებ და საციგურაოდ წავალ.

Ni

Ni მრავლობითია (და არ აღნიშნავს სქესს). Ni-სა და nia-ს მოსაუბრე საკუთარი თავისა და სხვვა პირთა აღსანიშნად იყენებს. Ni შესაძლოა ნიშნავდეს მე და კიდევ ერთ პირ-ს, მე და ერთზე მეტ პირ-ს, მე და სხვა ყველა-ს, ან მე და შენ-ს. ნაცვალსახელი ni მიმართვის ადრესატებს ხან მოიცავენ, ხან არა. ამის განსაზღვრა მხოლოდ კონტექსტის მიხედვით შეიძლება:

Ni vidas per la okuloj kaj aŭdas per la oreloj. - ვხედავ თვალებით და მესმის ყურებით.
Ni disiĝis kaj iris en diversajn flankojn: mi iris dekstren, kaj li iris maldekstren. - გავიფანტეთ და სხვადასხვა მხარეს წავედით: მე მარჯვნივ, ის კი მარცხნივ წავიდა.

Ni = „მე და ის“.
Kiam vi ekparolis, ni atendis aŭdi ion novan, sed baldaŭ ni vidis, ke ni trompiĝis. - საუბარი როცა დაიწყე, რაღაც ახლის მოსმენას ველოდით, მაგრამ მალე დავინახეთ, რომ ვცდებოდით.

Ni = „მე და სხვები, მაგრა არა მიმართვის ობიექტი“.
La nokto estis tiel malluma, ke ni nenion povis vidi eĉ antaŭ nia nazo. - ღამე ისეთი ბნელი იყო, რომ ჩვენი ცხვირის წინაც კი ვერაფერს ვხედავდით.
La junulo aliĝis al nia militistaro kaj kuraĝe batalis kune kun ni kontraŭ niaj malamikoj. - ყმაწვილი ჩვენს ჯარს შემოუერთდა და ჩვენთან ერთად ჩვენი მტრების წინააღმდეგ მამაცურად იბრძოდა.
Kiam vi vidis nin en la salono, li jam antaŭe diris al mi la veron. - სანამ სალონში გვნახავდი, მანამდე მან სიმართლე უკვე მითხრა.

Ni = „მე და ის“.

მეორე პირი

Vi

Vi-სა და via-ს მოსაუბრე იყენებს იმ პირთა (ან პირის) აღსანიშნად, ვიზეც საუბრობს. Vi და via შესაძლოა მოიცავდეს ასევე სხვა პირებსაც, რომლებიც როგორღაც მიმართვის ადრესატთა იგივე ჯგუფს მიეკუთვნებიან. გრამატიკაში ამას „მეორე პირი“ ეწოდება. Vi თანაბრად გამოიყენება ერთ ან რამდენიმე პირზე, იგი ზოგჯერ მხოლობითია, ზოჯერ მრავლობითი. Vi საერთოდ არ აღნიშნავს სქესს და ასევე სრულიად სტატუსნეიტრალურია.

Sinjoro, vi estas neĝentila. - ბატონო, უზრდელი ბრძანდებით.
Sinjoroj, vi estas neĝentilaj. - ბატონებო, უზრდელები ბრძანდებით.
Vi estas infanoj. - ბავშვები ხართ.
Ĉu vi amas vian patron? - მამაშენი გიყვარს? / მამათქვენი გიყვართ?
Via parolo estas tute nekomprenebla kaj viaj leteroj estas ĉiam skribitaj tute nelegeble. - შენი საუბარი სრულიად გაუგებარია და დაწერილი ასოებიც არასდროს იკითხება.
Sidigu vin, sinjoro! - დაბრძანდით, ბატონო!

როცა მთავარ წინადადებაში U ზმნის სუბიექტია vi, მას ჩვეულებრივ გამოტოვებენ ხოლმე.

ზოგიერთ ენაში ხანდახან vi-ნაცვალსახელს ზოგადად ადამიანებისთვის იყენებენ. ამისთვის ესპერანტოში ნაცვალსახელი oni იხმარება.

Ci

Ci პირის უსქესო მხოლობით ნაცვალსახელს წარმოადგენს. Ci kaj cia მხოლოდ თეორიულად არსებობს და პრაქტიკაში თითქმის არასოდეს გამოიყენება. შესაძლებელია ci წმინდად მხოლობით vi-დ, პირადულ ფამილარულ (მხოლობით) vi-დ ან შეურაცხმყოფელ მხოლობით vi-დად წარმოვიდგინოთ. მაგრამ ფაქტობრივად სრულად შეუძლებელია ვთქვათ თუ ზუსტად როგორ ნიუანსს აღნიშნავს იგი, სწორედ მისი მხოლოდ და მხოლოდ იშვიათად გამოყენებისდა გამო. ზოგს ჰგონია, რომ ci ესპერანტოში ადრე იხმარებოდა და მხოლოდ შემდგომ გადავიდა ხმარებიდან, მაგრამ რეალურად ci-ს პრაქტიკაში არასდორს იყენებდნენ. ის მხოლოდ ხანდახან ექსპერიმენტულ სასაუბრო ენაში გამოჩნდებოდა ხოლმე. ჩვეულებრივ ესპერანტოში მეორე პირის აღსანიშნად ყოველთვის მხოლოდ vi იხმარებოდა და იხმარება.

მესამე პირი

ყველაფერს, რაც არაა mi, ni ან vi (ან ci), ეწოდება „მესამე პირი“. ნაცვალსახელები li, ŝi, ĝi და ili, აგრეთვე lia, ŝia, ĝia, ilia, იხმარება რაიმე/ვინმე ცნობილის აღსანიშნად, რაც/ვინც არც მოსაუბრეა და არც საუბრის ობიექტი. Oni და onia განუსაზღვრელ პირთა აღსანიშნად გამოიყენება. Si და sia გარკვეულ შემთხვევებში ანაცვლებს მესამე პირის სხვა ნაცვალსახელებს.

Li და ŝi

Li და ŝi მხოლობითია. Li და lia იხმარება მაშინ, როცა საუბარია მამრობითი სქესის ერთ პირზე. Ŝi და ŝia გამოიყენება მდედრობითი სქესის პირის აღსანიშნად:

Li estas knabo, kaj ŝi estas knabino. - ის ბიჭია, ის კი გოგო.
Li estas mia onklo. - ის ბიძაჩემია.
Ŝi estas mia onklino. - ის დეიდაჩემია/მამიდაჩემია/ბიცოლაჩემია.
En la salono estis neniu krom li kaj lia fianĉino. - სალონში მისა და თავისი საცოლის გარდა არავინ იყო.
Mi renkontis vian patrinon kaj ŝian kolegon. - დედაშენი და თავისი კოლეგა გავიცანი.

როდესაც საუბარია პირზე, ვისი სქესიც უცნობია, ან ზოგადად რომელიმე სქესის წარმომადგენელზე, ჩვეულებრივ ხმარობენ li-ს. ამგვარად, li-ს აქვს ორი მნიშვნელობა: მამრობითი სქესის პირი ან ადამიანი:

Ĉiu, kiu ŝin vidis, povis pensi, ke li vidas la patrinon. - ყველას, ვინც ის დაინახა, შეეძლო ეფიქრა, რომ მან დედა ნახა.

აქ li წარმოადგენს ĉiu-ს; ამგვარად, ყველა პირს.
Se vi iros al kuracisto, li povos helpi vin. - ექიმთან თუ წახვალ, შენი დახმარება შეეძლება.

ყველა ექიმს ეხება, მიუხედავად სქესისა.

Li-ს ასეთი გამოყენება ზოგჯერ გენდერულ დისკრიმინაციად აღიქმება, მაგრამ სინამდვილეში ეს მხოლოდ და მხოლოდ გრამატიკული დეტალია. Li-ს ხმარობენ არა იმიტომ, რომ მდედრობით სქესი იგნორირებულია, არამედ იმიტომ, რომ li ორი მნიშვნელობა გააჩნია: მამრობითი და სქესობრივად ნეიტრალური. ეს ცხადია ხანდახან მცირე გაურკვევლობებს იწვევს. ამ შემთხვევაში რეკომენდებულია ვთქვათ მაგ. „ŝi aŭ li“, tiu, tiu persono და ა.შ.

შენიშვნა: ზოგი ესპერანტისტი li-ს ნეიტრალური მნიშვნელობის ჩასანაცვლებად ახალი ნაცვალსახელების „გამოგონებასაც“ არ ერიდება. თითქმის ყველა თავისუფალი თანხმოვანი + „i“ უკვე უცდიათ, თუმცა უშედეგოდ. მაგრამ ამჟამად ხანდახან ŝli-სა და ri-ს შეხვდებით, სხვები კი gi-ს ან ĵi-ს დამკვიდრებას ცდილობენ.

Ĝi

Ĝi (ის) მხოლობითია. Ĝi (ის) და ĝia (მისი) იხმარება უსქესო არსებითი სახელის აღსანიშნად:

La tranĉilo tranĉas bone, ĉar ĝi estas akra. - დანა კარგად ჭრის, რადგან ბასრია.
Trovinte pomon, mi ĝin manĝis. - ვიპოვე რა ვაშლი, შევჭამე. = ნაპოვნი ვაშლი შევჭამე.
Mi disŝiris la leteron kaj disĵetis ĝiajn pecetojn en ĉiujn angulojn de la ĉambro. - წერილი დავხიე და მისი ნაკუწები ოთახის ყველა კუთხეში მიმოვფანტე.

Ĝi აგრეთვე მცირეწლოვანი ბავშვის აღსანიშნადაც გამოიყენება, რომლის სქესიც ასაკის სიმცირის გამო მნიშვნელოვანი არაა. მაგრამ შესაძლებელია li-ს ხმარებაც იმ პირის აღსანიშნად, ვისი სქესიც უცნობია:

La infano ploras, ĉar ĝi volas manĝi. - ბავშვი ტირის, რადგან ჭამა უნდა.
Mi montris al la infano, kie kuŝas ĝia pupo. - ბავშვს ვაჩვენე სად დევს მისი თოჯინა.

მცირეწლოვანი ბავშვის სქესის ცალკე ჩვენების სურვილის შემთხვევაში ცხადია li ან ŝi უნდა გამოვიყენოთ.

Ĝi ასევე ცხოველთა გამოსახატად იხმარება, მაშინაც კი, როცა სქესი ცნობილია:

"Pip, pip!" diris subite malgranda muso, kiu elkuris, kaj post ĝi venis ankoraŭ unu. - „პიპ, პიპ!“, დაიძახა უცებ პატარა თაგუნამ, რომელიც გამორბოდა და უკან კიდევ ერთი მოყვებოდა.
Mi frapos vian ĉevalon sur la kapon tiel, ke ĝi falos senviva. - შენს ცხენს თავში ისე ჩავარტყამ, რომ ძირს მკვდარი დაეცემა.

განსაკუთრებულ შემთხვევებში, გაუგებრობის ასაცილებლად, ცხოველებზე შესაძლებელია ვიხმაროთ li ან ŝi.

Ĝi აგრეთვე იხმარება ჯგუფური სახელებისას: ოჯახი, ხალხი, ჯარი და ა.შ.:

Hodiaŭ la problemo interesas la publikon, morgaŭ ĝi povas esti indiferenta pri ĝi. - დღეს საზოგადოებას პრობლემა აინტერესებს, ხვალ შეიძლება იგი მის მიმართ გულგრილი გახდეს.

პირველი ĝi წარმოადგენს პუბლიკას (ადამიანთა ერთობლიობას). (მეორე ĝi არის პრობლემა.)

Ĝi ჩვეულებრივ გამოხატავს ნივთს, ცხოველსა და რაიმე კონკრეტულად განსაზღვრულ ნივთს. Tio გამოიყენება აბსტრაქტული არსებითი სახელის აღსანიშნად, მთლიანი წინადადების წარმოსადგენად ან ზოგადად რაიმე განუსაზღვრელზე სასაუბროდ. (= ეს საქმე):

— Ŝi forvojaĝis. — Jes, mi tion scias. = Jes, mi scias, ke ŝi forvojaĝis. - — ის გაემგზავრა. — კი, ეგ ვიცი. = კი, ვიცი რომ ის გაემგზავრა.

Ili

Ili მრავლობითია. Ili და ilia იხმარება ერთზე მეტი საგნის ან პირის აღსანიშნად (რომლებიც არც საუბრის ობიექტს და არც მოსაუბრეს არ მოიცავენ). Ili სქესს არ აღნიშნავს:

Kie estas la knaboj? Ili estas en la ĝardeno. - სად არიან ბიჭები? ბაღში არიან.
Kie estas la knabinoj? Ili ankaŭ estas en la ĝardeno. - სადაა გოგოები? ისინიც ბაღში არიან.
Kie estas la tranĉiloj? Ili kuŝas sur la tablo. - სადაა დანები? ისინი მაგიდაზე დევს.
Donu al la birdoj akvon, ĉar ili volas trinki. - მიეცი ჩიტებს წყალი, რადგან მათ სწყურიათ.
Sinjoro Petro kaj lia edzino tre amas miajn infanojn; mi ankaŭ tre amas iliajn infanojn. - ბატონ პეტრესა და მის მეუღლეს ძალიან უყვართ ჩემი შვილები; მეც ძალიან მიყვარს მათი შვილები.

ზოგიერთ ენაში ხანდახან ნაცვალსახელი ili განუსაზღვრელ პირებზე იხმარება. ესპერანტოში ამ შემთხვევისთვის გვაქვს oni.

Oni

Oni და onia პირის განუსაზღვრელი ნაცვალსახელებია, რომლებიც მაშინ იხმარება, როდესაც საუბრის ობიექტს წარმოადგენს ნებისმიერი პირი, მრავალი ან რამდენიმე განუსაზღვრელი პირი, რომელთა ვინაობაც მნიშვნელოვანი არაა. Oni ჩვეულებრივ მხოლობითია, მაგრამ მრავლობითშიც შეიძლება შეგვხვდეს. Oni სქესს საერთოდ არ აღნიშნავს:

En malbona vetero oni povas facile malvarmumi. - ცუდ ამინდში ადვილად შეიძლება გაციება.
Kiam oni estas riĉa (aŭ riĉaj), oni havas multajn amikojn. - როდესაც მდიდრდებიან, ბევრი მეგობარი ჰყავთ.
Oni diras, ke la vero ĉiam venkas. - ამბობენ, რომ სიმართლე ყოველთვის იმარჯვებს.
Kun bruo oni malfermis la pordegon, kaj la kaleŝo enveturis en la korton. - კარი ხმაურით გაიღო და ეზოში ვაგონი შემოვიდა.
Oni tiel malhelpis al mi, ke mi malbonigis mian tutan laboron. - ხელი ისე შემიშალეს, რომ მთელი ჩემი სამუშაო გავაფუჭე.
La malpura aero malsanigas onin. - ბინძური ჰაერი აავადებს.
Kiam oni venas al tiu urbo, oni devas atenti pri la krimuloj. Ili kapablas ŝteli eĉ oniajn vestaĵojn. - როცა იმ ქალაქში ჩადიან, დამნაშავეებს უნდა უფრთხილდნენ. მათ ტანსაცმლის მოპარვაც კი შეუძლიათ.
Ne kritiku onin, ĉar oni povas ankaŭ vin kritiki. - ნუ გააკრიტიკებ, რადგან შენც გაგაკრიტიკებენ.

Onin-ისა და onia-ს გამოყენების შემთხვევები პრაქტიკაში ძალიან იშვიათადაა. სწორედ ასეთი იშვიათობის გამო ამ ფორმებს ხშირად ცოტა უცნაურად აღიქვამენ და ცდილობენ ხმარებას თავი აარიდონ, ამის საჭიროების შემთხვევაშიც კი.

Si

Si და sia მესამე პირის აღმნიშვნელი განსაკუთრებული ნაცვალსახელებია, რომლებიც მესამე პირის აღმნიშვნელ ჩვეულებრივ ნაცვალსახელთა მაგივრად კონკრეტულ შემთხვევებში უნდა იხმარონ. Si ზოგჯერ მხოლობითია, ზოგჯერ კი - მრავლობითი, იმის მიხედვით, თუ რას წარმოადგენს იგი. Si თავის მხრივ სქესს არ უჩვენებს.

ხშირად ხდება, რომ ის, რასაც ქვემდებარის ფუნქცია აქვს, იგივე წინადადებაში სხვა ფუნქციითაც გვხვდება. თუკი ქვემდებარეა mi, ni ან vi (ანაც ci), იგივე ნაცვალსახელს ჩვეულებრივ იმეორებენ ხოლმე:

Mi lavas min. - ვიბან.

ორი mi იგივე პირია.
Mi vidas mian fraton. - ჩემს ძმას ვხედავ.

Mi და mia იგივე პიროვნებას გამოხატავს.

Ni lavas nin. - ვიბანთ.

ორი ni იგივე პიროვნებაა.
Ni vidas niajn fratojn. - ჩვენ ჩვენს ძმებს ვხედავთ.

Ni და nia იგივე პიროვნებებს გამოხატავს.

Vi lavas vin. - შენ იბან.

ორი vi იგივე პიროვნებაა.
Vi vidas viajn fratojn. - შენ შენს ძმებს ხედავ.

Vi და via იგივე პიროვნებას გამოხატავს.

მაგრამ თუკი ქვემდებარე მესამე პირია (არც მოსაუბრე და არც საუბრის ობიექტი), სხვა ფუნქციისთვის უნდა ვიხმაროთ si. თუ მაგალითად li-ს გამოვიყენებთ როგორც ქვემდებარედ, ისე სხვა ფუნქციისთვის, მაშინ საუბარი იქნება აუცილებლად ორ სხვადასხვა კაცზე. ზუსტად იგივე ეხება აგრეთვე ŝi-ს, ĝi-სა და ili-ს:

Ŝi lavas ŝin. - ის მას ჰბანს.

ერთი ქალი მეორეს ჰბანს.
Ŝi lavas sin. - ის იბანს.

კაცი თავის ტანს იბანს. Ŝi და sin იგივე პიროვნებას აღნიშნავს.
Ŝi vidas ŝian patrinon. - ის მის დედას ხედავს.

ერთი ქალი მეორის დედას ხედავს.
Ŝi vidas sian patrinon. - ის თავის დედას ხედავს.

ქალი საკუთარ დედას უყურებს.
La virino serĉas ŝian filon. - ქალი მის ვაჟს ეძებს.

ქალი სხვა ქალის ვაჟს ეძებს.
La virino serĉas sian filon. - ქალი თავის ვაჟს ეძებს.

ქალი საკუთარ ვაჟს ეძებს.

Li lavas lin. - ის მას ჰბანს.

კაცი სხვა კაცს ჰბანს.
Li lavas sin. - ის იბანს.

კაცი საკუთარ ტანს იბანს. Li და sin იგივე პირს აღნიშნავს.

Ĝi lavas ĝin. - ის მას ჰბანს.

ცხოველი სხვა ცხოველს (ნივთს) ჰბანს (რეცხს).
Ĝi lavas sin. - ის იბანს.

ცხოველი საკუთარ ტანს იბანს. Ĝi და sin იგივე ცხოველს აღნიშნავს.
La hundo ludas per sia pilko. - ძაღლი თავისი ბურთით თამაშობს.

ძაღლი საკუთარი ბურთით თამაშობს.

Ili lavas ilin. - ისინი მათ ჰბანენ.

ცხოველთა ან ადამიანთა ერთი ჯგუფი მეორეს ჰბანს.
Ili lavas sin. - ისინი იბანენ.

ჯგუფი საკუთარ სხეულებს იბანს. Ili და sin იგივე ჯგუფს აღნიშნავს.
La naĝintoj ne trovas siajn vestaĵojn. - მოცურავეები თავიანთ სამოსს ვერ ჰპოულობენ.

მოცურავეები საკუთარ სამოსს ვერ ჰპოულობენ.

Oni ne forgesas facile sian unuan amon. - პირველი სიყვარული მარტივად არ ავიწყდებათ.

Si ვერ იქნება ქვემდებარე.

Si საკუთრივ არასდროსაა არც ქვემდებარე და არც ქვემდებარის ნაწილი, რადგან si ყოველთვის მხოლოდ თავის თავს წარმოადგენს. ასევე sia-ც ვერ იქნება ქვემდებარის ნაწილი. დაუშვებელია წინადადებები, როგორიცაა: Si manĝas. Mi kaj si dancas. Petro kaj si fiŝkaptas. Mia kaj sia fratoj estas samklasanoj. Sia edzino estis kisata de li. არ თქვათ: Karlo kaj sia frato promenas en la parko. ამ წინადადების თქმის შემთხვევაში, ჩანს გულისხმობენ, რომ sia წარმოადგენს კარლოს, მაგრამ ქვემდებარეა არა კარლო, არამედ Karlo kaj sia frato. სწორია: Karlo kaj lia frato promenas en la parko. თუმცა დასაშვებია si-ს ხმარება, თუკი წინადადებას შემდეგნაირად ცვლიან: Karlo kun sia frato promenas en la parko. ამჯერად ქვემდებარეა Karlo, ხოლო sia კარლოს წარმოადგენს. წინადადების ნაწილი kun sia frato არის არა ქვემდებარის ნაწილი, არამედ kun-დამატება.

Si ვნებით წინადადებაში

Si და sia გრამატიკულ ქვემდებარეს წარმოადგენენ. ეს ვნებით წინადადებებშიც ძალაშია, თუმცა გრამატიკული ქვემდებარე ასეთ წინადადებებში მოქმედ პირს რასაკვირველია არ წარმოადგენს:

Ŝi estas amata de siaj instruistinoj. - ის თავის მასწავლებლებს უყვარდა.
Karlo estis akompanata de Petro al sia domo. = ...al la domo de Karlo. - კარლოს სახლამდე პეტრე გაჰყვა. = ...კარლოს სახლამდე.
Karlo estis akompanata de Petro al lia domo. = ...al la domo de Petro. - კარლოს სახლამდე პეტრე გაჰყვა. = ...პეტრეს სახლამდე.
Li sendas leteron al sia kuzo. → Letero estas sendata de li al lia (propra) kuzo. - ბიძაშვილს წერილს უგზავნის. → წერილი მის მიერ თავისი (საკუთარი) ბიძაშვილისადმი იგზავნება.

ვნებით წინადადებაში დაუშვებელია ვთქვათ al sia kuzo, რადგან ამ შემთხვევაში საუბარი იქნება წერილის ბიძაშვილზე.

დამოკიდებული წინადადება

დამოკიდებული წინადადების შემასმენელს საკუთარი ქვემდებარე გააჩნია. დამოკიდებულ წინადადებაში si(a)-ს გამოყენების შემთხვევაში, მან ყოველთვის დამოკიდებული წინადადების ქვემდებარე უნდა წარმოადგინოს და არასდროს - მთავარი წინადადების ქვემდებარე.

Elizabeto rigardis la viron, kiu kombis al si la harojn. - ელისაბედმა შეხედა კაცს, რომელიც თმას ივარცხნიდა.

კაცი თავის საკუთარ თმას ვარცხნიდა (და არა ელისაბედისას). Si{2 წარმოადგენს kombis-ის ქვემდებარეს, სახელდობრ ვინ (და ვინ წარმოადგენს კაცს).
Karlo kaj Petro diris, ke la infanoj jam vestis sin. - კარლომ და პეტრემ თქვეს, რომ ბავშვებმა უკვე ჩაიცვეს.

ბავშვებმა თავიანთი ტანი და(ი)ბანეს (და არა კარლოსა და პეტრესი).
Li vidis, ke la hundo ludas per sia pilko. - დაინახეს, რომ ძაღლი თავის კუდს ეთამაშებოდა.

ბურთი ძაღლს ეკუთვნის (დამოკიდებული წინადადების ქვემდებარე).
Abimeleĥ, la reĝo de la Filiŝtoj, rigardis tra la fenestro, kaj vidis, ke Isaak amuziĝas kun sia edzino Rebeka. - აბიმელეხმა, მეფემ ფილისტინელთა, სარკმლიდან გაიხედა და დაინახა როგორ ერთობოდა ისაკი თავის ცოლ რებეკასთან.

რებეკა არის ისაკის ცოლი (ქვემდებარე შემასმენლისა amuziĝas), და არა აბიმელეხის (ქვემდებარე შემასმენლისა vidis). აბიმელეხის ცოლი რომ იყოს, ვიტყოდით lia edzino.
Mia avo diris, ke li tre amis sian patrinon. - ბაბუამ მითხრა, რომ დედამისი ძალიან უყვარდა.

Sian წარმოადგენს ქვემდებარეს შემასმენლისა amis, li, რომელიც იდენტურია mia avo-სი მაგრამ აგრეთვე სხვა კაციც შეიძლება ყოფილიყო.

Si თავის მხრივ ქვემდებარე ვერ იქნება. დაუშვებელია ასევე si ქვემდებარედ დამოკიდებული წინადადებისა, ისევე როგორც დამოკიდებული წინადადების ქვემდებარის ნაწილად, იმ მიზნით, რომ si-მ წარმოადგინოს მთავარი წინადადების ქვემდებარე. დაუშვებელია: Karlo diris, ke si venos morgaŭ. ასევე: Karlo diris, ke sia frato venos morgaŭ. Si დამოკიდებულ წინადადებაში ყოველთვის თავად ამ წინადადების ქვემდებარეს წარმოადგენს. უნდა ვთქვათ: Karlo diris, ke li venos... / ke lia frato venos... აგრეთვე დაუშვებელია: Ŝi sentis, ke pluvas sur sin. უნდა ვთქვათ: Ŝi sentis, ke pluvas sur ŝin.

A დაბოლოებიანი მიმღეობა დამოკიდებული წინადადებასავითაა:

Li ekvidis la anĝelon de la Eternulo, starantan sur la vojo kun elingigita glavo en sia mano. - მან შენიშნა უფლის ანგელოზი, გზაზე მდგარი და ხელში ხმალმომარჯვებული.

ანგელოზი ხელში ხმლით იდგა.
Karlo promenis kun virino vestita per sia plej bela vesto. - კარლო საუკეთესო სამოსსში გამოწყობილ ქალბატონთან ერთად სეირნობდა.

მას თავისი ყველაზე ლამაზი სამოსი ეცვა.

ასევე kiel-ისა ან ol-ის მიერ შემოტანილი შედარებითი გამოთქმებიც გარკვეულ დამოკიდებულ წინადადებებს წარმოადგენენ. Si ასეთ შედარებით გამოთქმაში უნდა წარმოადგენდეს ნაგულისხმევი შემასმენლის შესაბამის ქვემდებარეს:

Ŝi amas lin kiel sin mem. - მას ის საკუთარი თავივით უყვარს.

მას ის უყვარს, როგორც საკუთარი თავი.
Ŝi estas tiel saĝa kiel ŝia fratino. - ის მის დასავით ჭკვიანია.

მისი დაც ჭკვიანია.
Li punis ilin same kiel siajn fratojn. - მან ისინი თავის ძმებისავით დასაჯა.

მან თავისი ძმებიც დასაჯა.
Ŝi amas lin pli ol sin mem. - მას ის საკუთარ თავზე მეტად უყვარს.

მას ის საკუთარ თავზე მეტად უყვარს.
Li estas pli aĝa ol lia frato. - ის მის ძმაზე უფროსია.

ძმა უფროსია (მაგრამ ნაკლებად).

კომპლექსური ეპითეტი ან არსებითი სახელის დამატებითი გარემოება ნაგულისხმევი ზმნით დამოკიდებულ წინადადებად შეიძლება ჩაითვალოს. ამ დროს si-მ შესაძლოა ნაგულისხმევი ზმნის ქვემდებარე წარმოადგინოს. ეს ქვემდებარე ყოველთვის წინა არსებითი სახელის იდენტურია. თუმცა ასეთ წინადადებებზე ხმარებაში ერთი შეჯერებული პოზიცია არ არსებობს:

Ili vizitis muzeon faman pro siaj belaj pentraĵoj. = ...muzeon, kiu estas fama pro siaj belaj pentraĵoj. - ისინი ლამაზი ნახატებით განთქმულ მუზეუმს ეწვივნენ. = ... მუზეუმს, რომელიც თავისი ლამაზი ნახატებითაა განთქმული.

ნახატები მუზეუმს ეკუთვნის.
Picasso vizitis muzeon faman pro liaj pentraĵoj. = ...muzeon, kiu estas fama pro liaj pentraĵoj. - პიკასო მისი ნახატებით ცნობილ მუზეუმს ესტუმრა.

ნახატები პიკასოსია.
Ŝi vidis soldaton kun sia pafilo en la mano. = ...soldaton, kiu staris kun sia pafilo en la mano. - მან დაინახა ჯარისკაცი თოფით ხელში.

ინფინიტივი (ზმნის საწყისი ფორმა)

ინფინიტივურ ზმნასთან si-ს გამოყენების შემთხვევაში, si წარმოადგენს ინფინიტივის აზრობრივ ქვემდებარეს. მეტწილად (მაგრამ არა ყოველთვის) ეს აზრობრივი ქვემდებარე იგივეა, რაც შემასმენლის ქვემდებარე.

Ĉiu homo devas zorgi pri si mem. - ყველამ საკუთარ თავს უნდა მიხედოს.

Si zorgi-ს ქვემდებარეს წარმოადგენს. იგი devas-ის ქვემდებარის იდენტურია.
La sinjoro ordonis al la servisto vesti sin. - ბატონმა მოსამსახურეს უბრძანა ჩაეცვა.

Vesti-ს აზრობრივი ქვემდებარეა la servisto. Sin წარმოადგენს მოსამსახურეს.
La sinjoro ordonis al la servisto vesti lin. - ბატონმა მოსამსახურეს უბრძანა მისთვის ჩაეცვა.

მოსამსახურე არა თავად შეიმოსოს, არამედ სხვა ქალს, დიდი ალბათობით ქალბატონს ჩააცვას.

თუკი ინფინიტივის აზრობრივი ქვემდებარე წინადადებაში არ ურევია და თუკი იგი სრულიად უმნიშვნელოა, ჩვეულებრივ si-ს ეკისრება ხოლმე შემასმენლის ქვემდებარის წარმოდგენა:

La reĝo sendis voki sian kuraciston. - მეფემ ექიმის დასაძახებლად გაგზავნა.

Voki-ს აზრობრივი ქვემდებარე წინადადებაში არაა და უმნიშვნელოა. ამიტომაც sia შესაძლოა მეფეს წარმოადგენდეს. თითქოს sendis voki ერთ ზმნადაა განხილული ცალკეულ ქვემდებარესთან - მეფესთან.
La reĝo sendis la serviston voki lian kuraciston. - მეფემ მოსამსახურე გაგზავნა მისი ექიმის მოსაყვანად.

აქ voki0-ს ქვემდებარე (la servisto) გვხვდება. თუკი ვიტყოდით sian kuraciston, მაშინ მოსამსახურეს უნდა დაეძახა თავისი საკუთარი, და არა მეფის, ექიმისათვის.

მოქმედებითი ქვემდებარე

ქვემდებარე ცხადად მოქმედებითია და თუკი მასთან მისი აზრობრივი ქვემდებარეცაა, si ჩვეულებრივ ამ ქვემდებარეს წარმოადგენს. თუმცა წესი მკაცრად ფიქსირებული არაა:

Petro pacience aŭskultis la plendadon de Karlo pri ĉiuj siaj problemoj. - პეტრემ მოთმინებით მოისმინა კარლოს წუწუნი მის ყველა პრობლემაზე.

კარლო ყველა თავის პრობლემაზე წუწუნებდა. პრობლემები კარლოსია (plendado-ს აზრობრივი ქვემდებარე) და არა პეტრესი (aŭskultis-ის ქვემდებარე).

როდესაც sia მოქმედებითი ქვემდებარის წინ დგას როგორც მისი განმსაზღვრელი, იგი ყოველთვის შემასმენლის ქვემდებარეს წარმოადგენს:

Karlo rakontis al Eva pri sia vojaĝo al Azio. - კარლომ ევას აზიაში თავის მოგზაურობაზე მოუყვა.

კარლომ აზიაში იმოგზაურა.
Karlo demandis al Eva pri ŝia vojaĝo al Eŭropo. - კარლომ ევას ევროპაში მის მოგზაურობაზე ჰკითხა.

ევამ ევროპაში იმოგზაურა.

Si(a) ფიქსირებულ გამოთქმებში

ზოგ ფიქსირებულ წინადადებაში si(a) ჩვეულებრივ წესებს არ ემორჩილება:

siatempe = „იმ დროს, მაშინ, მოცემულ დროს“. როდესაც siatempe-ს ასეთი სპეციალური მნიშვნელობა აქვს, მას მუდამ ქვემდებარისაგან დამოუკიდებლად ვამბობთ: Mi volis siatempe proponi regulon. Tiam mi donos al via lando pluvon siatempe.
ქვემდებარე + en si = „...ისეთი, როგორიცაა“. როდესაც საუბარია ამ სპეციფიურ მნიშვნელობაზე, იხმარება si მაშინაც კი, როცა შესაბამისი საგანი ქვემდებარეს არ წარმოადგენს: Se oni rigardas la aferon en si, oni vidas... თუკი საკუთრივ საკითხს შეხედავენ... = Se oni rigardas la aferon tia, kia ĝi estas... თუკი საკითხს ისე შეხედავენ, როგორიცაა იგი...