Je er et forholdsord uden defineret betydning. Den oprindelige hensigt var, at man skulle anvende je i alle abstrakte situationer, for hvilke der ikke eksisterer et andet forholdsord. Derfor brugte man tidligere je meget ofte. Nu er je sjældnere, og viser især tid og mål. Generelt bør man undgå je, hvis der eksisterer et bedre alternativ.
Ofte kan man anvende en N-endelse i stedet for je, især for mål og tidspunkt.
Et klokkeslæt og andre tidspunkter
- Ni prenos la buson je dudek (minutoj) antaŭ la deka (horo). - Vi tager bussen (klokken) tyve (minutter) i ti.
- Tio okazis je Pasko. - Det skete til påske.
- Je la lasta fojo mi permesas al vi fari tion. - For sidste gang tillader jeg dig at gøre det.
Mål
- Vi certe estas je duono da kapo pli alta ol mi. = ...duonon da kapo pli alta ol mi. - Du er sikkert et halvt hoved højere end mig.
Almindeligvis anvender man N-endelse for at vise et mål.
Mangel, overflod og længsel
-
Ĝi estas libera je mankoj. - Den er fri for fejl.
Eller ...de mankoj.
- Abram estis tre riĉa je brutoj, arĝento, kaj oro. - Abram var meget rig på kvæg, sølv og guld.
-
Glaso da vino estas glaso plena je vino. - Et glas vin er et glas fuldt af vin.
Eller ...plena de vino.
-
Mi sopiras je mia perdita feliĉo. - Jeg længes efter min tabte lykke.
Aŭ ...mian perditan feliĉon / ...al mia perdita feliĉo..
Kropslig eller sjælelig tilstand.
- Ili suferas je astmo. - De lider af astma.
- Ŝi gravediĝis je ĝemeloj. - Hun blev gravid med tvillinger.
- Li malsaniĝis je profunda melankolio. - Han blev syg af en dyb melankoli.
En kropsdel der på en eller anden måde er berørt af tryk, greb, sygdom o.l.
-
Li kaptis min je la brako. - Han greb mig i armen.
Je la brako viser min arm. Man kan også sige ĉe la brako. For at vise hans arm (som han bruger for at tage min), skal man anvende per: Li kaptis min je la maldekstra brako per sia dekstra mano.
- Li estas malsana je la brusto. - Han er syg i brystet.
Forskellige faste udtryk
-
Ŝi kredas je Dio. - Hun tror på Gud.
Kredi je iu eller je io = "at tro, at den eller det virkelig eksisterer". Kredi ion, al io, pri io = "at tro. at det er sandt". Kredi al iu = "at tro, at den siger sandheden".
- Je mia miro la afero sukcesis. = La afero sukcesis, kio mirigis min. - Til min undren lykkedes sagen. = Sagen lykkedes, hvad undrer mig.
-
Mi vetis kun ŝi je dek dolaroj. - Jeg væddede med hende om ti dollar.
Vinderen i væddemålet vinder de ti dollar. Man kan også anvende pri.