21 დანართი / გრამატიკა

დანართი (აპოზიცია) წინადადების წევრის განმარტავს და მისი განმარტების ობიექტის შემდეგ დგას. იგი სხვა სიტყვების გამოყენებით იგივე რაიმეს უჩვენებს. დანართი როგორღაც აღწერს წინადადების წინა წევრს, თუმცა თავადაც წინადადების წევრია. საუბარში დანართს ჩვეულებრივ პაუზებით განასხვავებენ ხოლმე, მართლწერისას კი მძიმეები იხმარება.

დანართი წინადადებაში იგივე ფუნქციას ასრულებს, რასაც წინადადების წინა წევრი. თუკი წინა წევრს N აკუზატივი აქვს, დანართსაც უნდა ჰქონდეს.

Karlo, nia prezidanto, prezentis Petron, la novan sekretarion. - კარლომ, ჩვენმა პრეზიდენტმა, წარადგინა პეტრე, ახალი მდივანი.

კარლოცა და ჩვენი პრეზიდენტიც ქვემდებარეებია, ორივე მათგანი ერთი და იგივე პირია. პეტრეცა და ახალი მდივანიც დამატებებია, რადგან ერთსა და იმავე პირს წარმოადგენენ.
Tie mi renkontis Vilĉjon, mian edzon. - იქ ჩემს ქმარს, ვილჩიოს შევხვდი.
La diablo lin prenu, la sentaŭgulon! - ეშმაკსაც წაუღია ის უილაჯო!
La koko, trumpetisto de l' mateno, per sia laŭta, forta, hela voĉo el dormo vekas dion de la tago. - მამალი, დილის მესაყვირე, თავისი ხმამაღალი და ნათელი ხმით ძილიდან აფხიზლებს დღის ღმერთს.
Li prelegis pri Hitlero, la fondinto de la naziismo. - მან ჰიტლერზე, ნაციზმის სულისჩამდგმელზე, გააკეთა მოხსენება.

შესაძლებელია ითქვას: ...pri Hitlero, pri la fondinto...
Ni esprimas nian koran dankon al sinjoro Schleyer, la unua kaj plej energia pioniro de la ideo de neŭtrala lingvo internacia. - გულითად მადლიერებას გამოვხატავთ ბატონი შლეიერის, ნეიტრალური საერთაშორისო ენის პირველი და ენერგიული პიონერის, მიმართ.

შესაძლებელია ითქვას: ...al sinjoro Schleyer, al la unua kaj plej energia pioniro...

ზოგჯერ დანართი შემოგვყავს nome-თი, tio estas-ით ან მსგავსი გამოთქმით:

Mi renkontis mian malamikon, nome la mortiginton de mia patro. - ჩემს მტერს შევხვდი, სახელდობრ - მამაჩემის მკვლელს.
Hodiaŭ mi ricevis duoblan pagon, tio estas cent dolarojn. - დღეს ორმაგი ანაზღაურება მივიღე: ესაა ასი დოლარი.

შემოკლება წინადადებისა: ეგაა: ასი დოლარი მივიღე.

არ აგერიოთ აპოზიცია პრედიკატულ სახელობითში. პრედიკატული სახელობითი შესაძლოა აპოზიციას ჰგავდეს, მაგრამ მას არასდროს აქვს N-დაბოლოება ან სხვა ფუნქციური მსაზღვრელი. შეადარეთ შემდეგი ფრაზები:

Iuj asertis, ke ili vidis eĉ profesoron, Paŭlon Jenkins. - ზოგს ეგონა, რომ პროფესორიც კი ნახეს, პაულ იენკინსი.

საოცარი ისაა, რომ მათ საერთოდ ნახეს პროფესორი. შემდეგ ამატებენ, რომ მათ პაულ იენკინსი ნახეს. პაულ იენკინსი წარმოადგენს აპოზიციას.
Iuj asertis, ke ili vidis eĉ profesoron Paŭlo Jenkins. - ზოგს ეგონა, რომ პროფესორი პაულ იენკინსიც კი ნახეს.

საკვირველია, რომ მან სწორედ პაულ იენკინსი (რომელიც პროფესორია) დაინახა. Paŭlo Jenkins profesoron-ის სახელობითია. პროფესორი პაულ იენკინსი = პროფესორი, რომელსაც პაულ იენკინსი ჰქვია.

არ აგერიოთ დანართი ვოკატივში, რომელსაც ფუნქციური მსაზღვრელი არ ერთვის: Sidigu vin, sinjoro! Vin და sinjoro ერთი და იგივე პირია, მაგრამ vin დამატებაა, ხოლო sinjoro - ვოკატივი.

აპოზიციური ĉiu(j), ambaŭ ან ĉio

Ĉiu(j) (ყველა, ყოველი), ambaŭ (ორივე) და ĉio (ყველაფერი) შეიძლება იყვნენ ქვემდებარის ან პირის ნაცვალსახელის განმარტებითი აპოზიციები. თუკი ქვემდებარესა ან ნაცვალსახელს N-დაბოლოება აქვს, მაშინ იგი აპოზიციასაც უნდა ჰქონდეს. (გარდა ambaŭ-სა, რომელიც N-დაბოლოებას არასდროს დაირთავს. ასეთი აპოზიციები დგანან არა ყოველთვის ეგრევე წინადადების პირველი წევრის წინ, არამედ ხშირად წინადადებაში ოდნავ შემდეგ ჩნდებიან:

Ni ĉiuj legas. = Ni legas. Ĉiuj (el ni) legas. - ყველანი ვკითხულობთ. = ვკითხულობთ. ყველა (ჩვენგანი) კითხულობს.
Ili ĉiuj sidas silente kaj skribas. = Ili sidas. Ĉiuj (el ili) sidas. - ყველანი წყნარად სხედან და წერენ. = სხედან. ყველა ზის.
Ŝi vidis, kiel la cikonioj forflugis, ĉiu aparte. = La cikonioj forflugis. Ĉiu unuopa cikonio forflugis aparte. - მან დაინახა, რომ ყანჩები გაფრინდნენ, ყველა ცალ-ცალკე. = ყანჩები გაფრინდნენ. ყველა ყანჩა ცალ-ცალკე გაფრინდა.
La kolonoj havis ĉiu la alton de dek ok ulnoj. Ĉiu unuopa kolono estis tiel alta. - თითო ბოძი თვრამეტი წყრთის სიმაღლისა იყო.
Vin ĉiujn mi kore salutas. = Mi salutas vin. Mi salutas ĉiujn (el vi). - ყველას გულით მოგესალმებით.
Ili ambaŭ estis bonaj homoj. = Ili estis bonaj homoj. Ambaŭ (el ili) estis bonaj homoj. - ორივენი კარგი ადამიანები იყვნენ. = ისინი კარგი ადამიანები იყვნენ. ორივე (მათგანი) კარგი ადამიანი იყო.
Tio estas ĉio tre bona. = Tio estas tre bona. Ĉio (el tio) estas tre bona. - ეს ყველაფერი ძალიან კარგია. = ეს ძალიან კარგია. ყველაფერი (ეს) ძალიან კარგია.

სიტყვათკომბინაციები

აპოზიციის სპეციალური ფორმაა სიტყვათა კომბინაცია (შერწყმა). ამ კომბინაციებში ერთი ტიპის რამდენიმე (ჩვეულებრივ ორი) სიტყვა რაიმე განსაკუთრებულის გადმოსაცემად ერთიანდება. ცალკეული სიტყვები თითქმის ერთ კომბინირებულ სიტყვად იქცევა. ისინი პაუზის გარეშე გამოითქმის და ტრადიციულად ერთად იწერება, მხოლოდ ურთიერთგამყოფი დეფისით. თუმცა ისინი არაა ნამდვილი კომბინაციები; გრამატიკულად, ისინი ჩვეულებრივ ცალკეულ სიტყვებად აღიქმება.

Pluraj ŝtatoj-membroj informis pri sia preteco ampleksigi la instruadon de Esperanto. = ...ŝtatoj, kiuj estas membroj [de UNESKO]... - არაერთმა წევრმა-სახელმწიფომ მზადყოფნა გამოთქვა ესპერანტოს სწავლების ხელშეწყობაზე. = ...სახელმწიფოებმა, რომლებიც [UNESCO-ს] წევრები არიან...

ორივეს, ŝtatoj-სა და membroj-ს J-დაბოლოება გააჩნია, რადგანაც ისინი ორი განსხვავებული სიტყვაა.
La Franca flago estas blua-blanka-ruĝa. - საფრანგეთის დროშა ლურჯ-თეთრ-წითელია.

შეგვიძლია აგრეთვე ვთქვათ blua, blanka kaj ruĝa, მაგრამ შერწყმული ფორმა გვიჩვენებს, რომ საუბარია ცალკეულ განსაზღვრულ ფერთა კომბინაციაზე.
La fotoj ne estis koloraj, sed nigraj-blankaj. - ფოტოები იყო არა ფერადი, არამედ შავ-თეთრი.

შეგვიძლია აგრეთვე ვთქვათ nigraj kaj blankaj, მაგრამ nigraj-blankaj კიდევ უფრო ხაზს უსვამს კონტრასტს koloraj-სთან. საუბარია ფოტოს კონკრეტულ ტიპზე.
Kio estos, tio estos, mi provos trafe-maltrafe. = ...mi provos, ĉu trafe, ĉu maltrafe, laŭ ŝanco. - რაც იქნება, იქნება.
Vole-ne-vole li devis konsenti. = Ĉu vole, ĉu ne-vole, li devis konsenti. - უნდოდა თუ არ უნდოდა, დათანხმება მოუწია.
Pli-malpli unu horon poste Marta eniris en sian ĉambreton en la mansardo. = Proksimume unu horon poste... - მეტნაკლებად ერთი საათის შემდეგ მართა მანსარდაში თავის ოთახში შევიდა. = დაახლოებით ერთი საათის შემდეგ...

ზოგჯერ შეგვიძლია ვთქვათ pli aŭ malpli, მაგრამ ამას proksimume-სნაირი მნიშვნელობა არ აქვს.

კომენტარების მაჩვენებელი აპოზიციები

ზოგჯერ იყენებენ აპოზიციურ წინადადების ნაწილებს, რომლებიც ერთსა და იმავე საგანს არ აღნიშნავენ, მაგრამ რაიმე დამატებით ინფორმაცია ამატებენ. მეტწილად საუბარია ადგილზე, სადაც მოცემული საგანია, ან საიდანაც იგი მოდის. ასეთ მაკომენტარებელ აპოზიციებს არასდროს აქვთ N-დაბოლოება. ისინი შემოკლებულ დამოკიდებულ წინადადებებად აღიქმება:

Prelegis interalie profesoro Kiselman, Svedujo. = ...Kiselman, kiu venas el Svedujo. - სხვათაშორის მოხსენება გააკეთა პროფესორმა კისელმანმა, შვედეთიდან. = ... კისელმანმა, რომელიც შვედეთიდანაა.

შესაძლებელია ასევე ითქვას: ...Kiselman el Svedujo.
Ni vizitis Tokion, Japanujo. = ...Tokion, kiu troviĝas en Japanujo. - ვეწვიეთ ტოკიოს, იაპონიაში. = ... ტოკიოს, რომელიც იაპონიაშია.

ან: ...Tokion en Japanujo.