Til innholdet
  2. 21 Apposisjon

Apposisjon (tillegg) er en klargjørende omskriving som plaseres etter en setningsdel. Det viser den samme saken med andre ord. En apposisjon beskriver på en måte den foregående setningsdelen, men er likeven en egen setningsdel. I tale skiller man normalt en apposisjon med korte pauser før og etter. I skrift bruker man normalt komma.

Apposisjoner har samme rolle i setningen som det foregående setningsleddet. Dersom det foregående leddet har akkusativendelsen N, skal også apposisjonen ha denne endelsen:

  • Karlo, nia prezidanto, prezentis Petron, la novan sekretarion. - Karl, presidenten vår, presenterte Peter, den nye sekretæren.

    Både Karlo og nia prezidanto er subjekter, de er til og med samme person. Både Petro og la nova sekretario er objekter, for de er den samme.

  • Tie mi renkontis Vilĉjon, mian edzon. - Der møtte jeg William, mannen min.
  • La diablo lin prenu, la sentaŭgulon! - Må djevelen ta ham, den udugelige fyren!
  • La koko, trumpetisto de l' mateno, per sia laŭta, forta, hela voĉo el dormo vekas dion de la tago. - Hanen, morgenens trompetist, vekket dagens gud fra søvnen med sin høye, sterke, lyse røst.

  • Li prelegis pri Hitlero, la fondinto de la naziismo. - Han foreleste om Hitler, nazismens grunnlegger.

    Man kunne sagt: ...pri Hitlero, pri la fondinto...

  • Ni esprimas nian koran dankon al sinjoro Schleyer, la unua kaj plej energia pioniro de la ideo de neŭtrala lingvo internacia. - Vi uttrykker et hjertelig takk til herr Schleyer, den første og mest energiske pioneren for ideen om et nøytralt internasjonalt språk.

    Man kan si ...al sinjoro Schleyer, al la unua kaj plej energia pioniro...

Noen ganger kan man innlede en apposisjon med nome (nemlig), tio estas (det vil si), eller lignende uttrykk:

  • Mi renkontis mian malamikon, nome la mortiginton de mia patro. - Jeg traff min fiende, nemlig min fars morder.

  • Hodiaŭ mi ricevis duoblan pagon, tio estas cent dolarojn. - I dag fikk jeg dobbel betaling, det vil si hundre dollar.

    Forkortelse av: Tio estas: mi ricevis cent dolarojn. (Det vil si: jeg mottok hundre dollar).

Ikk bland sammen apposisjon med nominacioj (navneapposisjon). Navneapposisjon kan ligne på apposisjon, men navneapposisjoner har aldri N-endelse eller andre rollemarkører. Sammenlign følgende setninger:

  • Iuj asertis, ke ili vidis eĉ profesoron, Paŭlon Jenkins. - Noen bedyret at de til og med hadde sett en professor, Paul Jenkins.

    Overraskelsen er at de i det hele tatt så professoren. Etterpå la man til at det nettopp var Paul Jenkins de så. Paŭlon Jenkins er apposisjon.

  • Iuj asertis, ke ili vidis eĉ profesoron Paŭlo Jenkins. - Noen bedyret at de til og med hadde sett professor Paul Jenkins.

    Overraskelsen er at de så nettopp Paul Jenkins (som er professor). Paŭlo Jenkins er navneapposisjon til profesoron (professor). Profesoron Paŭlo Jenkins = den professoren som heter Paul Jenkins.

Du må heller ikke blande apposisjonen med setningsrollen vokativ, som ikke har rollemarkør: Sidigu vin, sinjoro! (sett deg net, mister) Vin og sinjoro er samme person, men vin er objekt, og sinjoro er vokativ.

Alle, begge eller alt som apposisjon (tillegg)

Ĉiu(j), ambaŭ og ĉio kan være en oppklarende apposisjon (tillegg) for et substantiv eller et personlig pronomen. Dersom substantivet eller pronomenet har N-endelse, skal også apposisjonen ha den endelsen (unntatt ambaŭ, som aldri kan ha N-endelse). Slike apposisjoner står ikke alltid etter den første setningsdelen, men ofte enda litt senere i setningen:

  • Ni ĉiuj legas. = Ni legas. Ĉiuj (el ni) legas. - Vi leser alle sammen. = Vi leser. Hver (av oss) leser.
  • Ili ĉiuj sidas silente kaj skribas. = Ili sidas. Ĉiuj (el ili) sidas. - Alle sitter de stille og skriver. = De sitter. Hver (av dem) skriver.
  • Ŝi vidis, kiel la cikonioj forflugis, ĉiu aparte. = La cikonioj forflugis. Ĉiu unuopa cikonio forflugis aparte. - Hun så hvordan storkene fløy bort, hver for seg. = Storkene fløy bort. Hver enkelt stork fløy bort for seg.
  • La kolonoj havis ĉiu la alton de dek ok ulnoj. Ĉiu unuopa kolono estis tiel alta. - Kolonnene hadde alle en høyde på 18 alen. Hver enkelt kolonne var så høy.
  • Vin ĉiujn mi kore salutas. = Mi salutas vin. Mi salutas ĉiujn (el vi). - Jeg hilser dere hjertelig alle sammen. = Jeg hilser dere. Jeg hilser alle (og enhver av dere).
  • Ili ambaŭ estis bonaj homoj. = Ili estis bonaj homoj. Ambaŭ (el ili) estis bonaj homoj. - De var begge gode mennesker. = De var gode mennesker. Begge (av dem) var gode mennesker.
  • Tio estas ĉio tre bona. = Tio estas tre bona. Ĉio (el tio) estas tre bona. - Det er alt svært bra = Det er svært bra. Alt (av dette) er svært bra.

Sammenskrivinger

En spesiell form for apposisjon er sammenskriving. Ved sammenskriving samvirker flere (som oftest to) ulike ord for å uttrykke noe speiselt. De ulike ordene i en sammenskriving blir nesten som ett sammensatt ord. Man uttaler dem uten pause, og man skriver dem vanligvis sammen, men med bindestrek. Liekvel er det ikke egentlige sammensetninger. Grammatisk behandles de (normalt) som egne ord.

  • Pluraj ŝtatoj-membroj informis pri sia preteco ampleksigi la instruadon de Esperanto. = ...ŝtatoj, kiuj estas membroj [de UNESKO]... - Flere medlems-stater informerte om sin beredskap på å øke opplæringen i Esperanto. = …stater som er medlemmer [av UNESCO]…

    Både ŝtatoj (stater), kaj membroj (medlemmer) har J-endelse fordi de er to separate ord.

  • La Franca flago estas blua-blanka-ruĝa. - Det franske flagget er blått-hvitt-rødt.

    Man kan også si blua, blanka kaj ruĝa (blått, hvitt og rødt), men den sammenskrevne formen viser at det handler om en fastsatt fargekombinasjon presentert som én enhet.

  • La fotoj ne estis koloraj, sed nigraj-blankaj. - Bildene er ikke i farger, men svart-hvitt.

    Man kan også si nigraj kaj blankaj (svart og hvitt), sed nigraj-blankaj (svart-hvitt) forsterker kontrasten til koloraj (fargede). Det handler om en spesiell type foto.

  • Kio estos, tio estos, mi provos trafe-maltrafe. = ...mi provos, ĉu trafe, ĉu maltrafe, laŭ ŝanco. - Det som skjer, det skjer, jeg vil prøve på lykke og fromme. = …jeg vil prøve, om jeg treffer eller ikke, kun tilfeldig.
  • Vole-ne-vole li devis konsenti. = Ĉu vole, ĉu ne-vole, li devis konsenti. - Om han ville eller ikke, måtte han være enig.

  • Pli-malpli unu horon poste Marta eniris en sian ĉambreton en la mansardo. = Proksimume unu horon poste... - Mer eller mindre én time etter at Marta gikk inn i sitt lille loftrom.

    Noen ganger kan man like gjerne si 1}pli aŭ malpli (mer eller mindre), men det blir ikke helt den samme betydningen av proksimume (cirka, omkring)

Kommentarapposisjoner

Noen ganger bruker man apposisjonlignende setningsroller som ikke viser til samme sak, men som tilføyer en eller annen informasjon om saken. Som oftest handler det om et sted hvor saken finnes, eller hvor den kommer fra. Slike kommentarapposisjoner skal aldri ha N-endelse. Man kan se slike apposisjoner som forkortede bisetninger:

  • Prelegis interalie profesoro Kiselman, Svedujo. = ...Kiselman, kiu venas el Svedujo. - Blant annet foreleste professor Kiselman, Sverige. = …Kiselman, som er fra Sverige.

    Man kan også si: ...Kiselman el Svedujo.

  • Ni vizitis Tokion, Japanujo. = ...Tokion, kiu troviĝas en Japanujo. - Vi besøkte Tokyo, Japan. = …Tokyo, som ligger i Japan.

    Eller: ...Tokion en Japanujo.

Tibake til toppen