حرف اضافه da مربط میکند بیان مقداری را با جمله‌پاره اسمی، که نشان میدهد چیزی "اسم‌گونه"را (چیزی نامحدود و تعریف نشده):
| مقدار | ماده | |
|---|---|---|
| unu kilogramo | da | pano |
| litro | da | lakto |
| skatolo | da | rizo |
| amason | da | komencantoj |
| du milionoj | da | rubloj |
| iom | da | valizoj |
| tiom | da | feliĉo |
| multe | da | problemoj |
بیان مقداری نشان میدهد، چقدر است. آن، جمله‌پاره اسمی، قید مقدار یا واژگ قیدگونه مقداری است.
بیان"اسم‌گونه" نشان میدهد، آن مقدار، از چه چیزی تشکیل شده‌است:
- En la botelo estas litro da lakto. - در بطری، یک لیتر شیر است.
- Ŝi aĉetis faskon da ligno. - او دسته‌ای از چوب خرید.
- Tiu ĉi rivero havas ducent kilometrojn da longo. - این رودخانه دویست کیلومتر طول دارد.
- Mi neniam prenas kun mi multon da pakaĵo. - من هرگز با خودم بسته‌های زیادی برنمیدارم.
- En la urbo troviĝas multe da aŭtoj. - در شهر بسیاری خودرو یافت میشوند.
- La riĉulo havas multe da mono. - فرد ثروتمند خیلی پول دارد.
- Li havas pli da mono, ol li povas kalkuli. - او(مرد) بیش از آن پول دارد، که بتواند بشمرد.
اعداد — unu, du, tri, kvar, kvin, ses, sep, ok, naŭ, dek, cent, mil —نیاز ندارند da. آنها به عنوان اسم یا لقب استفاده میشوند:
- Tie loĝas du Esperantistoj. - آنجا دو اسپرانتیست اقامت دارند.
- Mi havas cent pomojn. - من صد سیب دارم.
- Tiu ĉi vilaĝo havas du mil loĝantojn. - این دهکده دوهزار ساکن دارد.
لغتهای شمارشی مانند miliono, miliardo, deko و cento daنیاز دارند :
- Tiu ĉi urbo havas milionon da loĝantoj. - این شهر یک میلیون ساکن دارد.
- En la kesto estas cento da pomoj. - در صندوق، صد سیب وجود دارد.
به طور معمولda-بیان بلافاصله بعد از بیان مقداری خودش قرار میگیرد، ولی گاهی da-بیان تنهاست. آن موقع به طور معمول بیان مقداری، در جای دیگری از جمله پیدا میشود (ترتیب لغت غیرمعمول). با این حال گاهی لغت مقداری درک میشود:
- Da ŝafoj kaj bovoj li havis multe. = Li havis multe da ŝafoj kaj bovoj. - از گوسفند و گاو، او خیلی زیاد دارد.
- Da pulvo ni havas kiom vi volas. = Ni havas tiom da pulvo, kiom vi volas. - از باران، ما هر چه شما بخواهی داریم.
بعد ازda{3 از پایانه N- استفاده نکنید
پس از حرف اضافه da هیچگاه از N- استفاده نمیشود پایانه. اسم‌گونه da-بیان هیچگاه خودش مفعول نیست. بیان مقداری قبل ازda میتواند مفعول باشد: Li portas multon da valizojاو تعداد زیادی چمدان حمل میکند.
ولی بیان مقداری معمولا قید مقداری یا واژک قیدگونه مقداری است، که نمی‌تواند N-پایانه دریافت کند، حتی وقتی به عنوان مفعول عمل میکند
-
La riĉulo havas multe da mono. = La riĉulo havas multon da mono. - فرد ثروتمند خیلی پول دارد.
حتما نه: La riĉulo havas multe da monon.
-
Kiom da pano vi volas? = Kiel grandan kvanton da pano vi volas? - چند تا نان میخواهی؟= چه مقداری، چه اندازه نان میخواهی؟
حتما نه: Kiom da panon vi volas?
چه زمانی نباید از da استفاده کنیم ؟
اگر کلا به تعداد، اندازه و کمیت بستگی ندارد مثلا درباره نوع از da{2 استفاده نمی شود بلکه از de استفاده می شود:
-
Ni manĝis specon de fiŝo. - ما قطعه‌ای ماهی خوردیم.
لغت speco هیچگاه نمی‌تواند معدار، اندازه یا عدد را بیان کند. بنابراین بگویید speco da....
-
Ĉe ni estas manko de akvo. - ما آب نداریم.
لغت manko هیچگاه مقدار، اندازه یا عدد را بیان نمیکند.
-
Pro perdo de kuraĝo ili ne venis. - به دلیل از دست دادن جرات آنها نیامدند.
لغت perdo هیچگاه مقدار، اندازه یا عدد را بیان نمیکند..
هیچگاه نباید از da در ارتباط با صفت استفاده کینم، حتی اگر آن بیان کننده مقدار، اندازه یا تعداد باشد:
-
Ni renkontis multajn homojn. (= Ni renkontis multe/multon da homoj.) - ما بسیاری آدمها را ملاقات کردیم.
قیدهای مقداری multa(j), kelka(j), pluraj و غیره،مستقیما به اسم چیزی که اندازه‌گیری شده، پیوند می‌یابند، مانند لقب بدون da.
-
La botelo estas plena de/je akvo. - بطری پر از آب است.
صفت plena در هر صورت مقدار را بیان نمیکند، ولی حالت را (بیان میکند)plene مقدار را نشان نمیدهد: Tie estas plene de/je homoj. هیچگاه نگویید plena da... یا plene da....
- Tie ni trovis ĉambron plenan de/je rubaĵoj. - آنجا ما اتاقی یافتیم پر از زباله.
جمله‌پاره با حرف تعریف — la, tiu, ĉiu ضمیر ملکی... — معرفه، محدود و شخصی است . استفاده نکنید از daقبل از چنان جمله‌پاره‌ای، ولی به جای آن de یا el:
- Ni manĝis iom de/el la pano. - ما مقداری نان خوردیم.
- Ili aĉetis kelkajn botelojn de/el tiuj vinoj. - آنها چندین بطری از آن شرابها خریدند.
ضمیر شخصی معمولا یک یا چند شخص تعریف شده را نشان میدهد. به همین دلیل استفاده نکنیدازda قبل از ضمیر شخصی، ولی به جای آن de یا el:
- Ni manĝis iom de/el ĝi (= el la pano). - ما مقداری از آن خوردیم (= از نان).
- Ili aĉetis kelkajn botelojn de/el ili (= de/el tiuj vinoj). - آنها چندین بطری از آنها خریدند(= از آن شرابها).
اگر مقدار یا تعداد نشان داده شده‌است به وسیله اعداد یا صفت، استفاده نکنید از da, ولیde یا el:
-
Ŝi pagis kotizon de cent eŭroj. - او(زن) صد یورو هزینه پرداخت کرد.
لغتkotizo مقدار را بیان نمیکند. ولی میتوان گفت ŝi pagis cent eŭrojn da kotizo.
- Ni gustumis tre multe de unu vino. - مااز یک شراب خیلی چشیدیم.
- Ili manĝis ĉiom de/el tuta bovo. - آنها همه(مقدار) کل گاو را خوردند.
- Li trinkis iom de/el kelkaj bieroj. - او کمی از آبجوها می نوشد.
اسم مفرد، به خودی خود به روشنی مقدار محدودی را نشان میدهد، از daاستفاده نکنید:
-
Unu tago estas tricent-sesdek-kvinono aŭ tricent-sesdek-sesono de jaro. - یک روز، یک سیصد و شصت و پنجم یا یک سیصد و شصت و ششم سال است.
Jaroبخودی خود به روشنی زمان محدود شده‌ای را نشان میدهد.
- Ili fortranĉis duonon de centimetro. - آنها نیمی از یک سانتیمتر را بریدند.
برخی لغتها گاهی مقدار را بیان میکنند، گاهی چیز دیگری را. در مورد هدف بیان، بستگی به این دارد که کسی از da استفاده کند یا از حرف اضافه دیگر:
-
Glaso de vino estas glaso, en kiu antaŭe sin trovis vino, aŭ kiun oni uzas por vino; glaso da vino estas glaso plena je vino. - لیوان شراب ، لیوانی است که در آن قبلا شراب پیدا میشده، یا برای شراب استفاده میشود، لیوان شراب ، لیوانی پر از شراب است.
Glaso نشاندهنده مقداری منفرد است
-
Ili konstruis grandan reton da/de komputiloj. - آنها شبکه بزرگی از کامپیوترها ساختند.
اگر بیان granda reto نشان میدهد که چند کامپیوتر بود، بگویید da komputiloj. ولی اگر granda reto نشان میدهد که چگونه کامپیوترها بهم وصل شده‌اند(به شکل شبکه بزرگ) ، بگویید de komputiloj.
استفاده از da بستگی به این دارد، که صحبت‌کننده چه چیزی میخواهد بگوید. برای اینکه به خودتان کمک کنید، سوالی را در نظر بگیرید، که آن جمله میتواند پاسخ دهد:
- Kiom da soldatoj estis? — Estis grupo da soldatoj! - چند سرباز بودند? — گروهی از سربازان بودند!
- Kia grupo ĝi estas? — Ĝi estas grupo de soldatoj! - چگونه گروهی است? — آن گروهی از سربازان است!
- Kiom da rozoj vi volas? — Mi volas bukedon da rozoj! - چند رز میخواهید؟ — من ده رز میخواهم!
- Kian bukedon vi volas? — Mi volas bukedon de rozoj! - چگونه دسته(گلی) میخواهید؟- من دسته گل رز میخواهم!
غالبا لازم است توجه کرد که لغت قبلی مهمتر است (→ da)یا لغت بعدی (→ de). Grupo da soldatoj گروهی از سربازان، اولا هستند سربازانی (به مقدار یک گروه). Grupo de soldatojگروهی از سربازان در وهله اول گروهی است (متشکل از سربازان). دسته‌ای گل رز هست رزهایی (به مقدار یک دسته). Bukedo de rozoj (یا bukedo el rozoj) هست دسته‌ای (متشکل از گلهای رز).
استفاده از حرف اضافهda در طول تاریخ اسپرانتو کمی رشد کرد و عوض شد. به همین دلیل در متون قدیمی میتوان پیدا کرد daدر جایی که میتوانست باشد de یا el بر اساس توضیحاتی که در اینجا آورده شد.
"Da-ایسم"
در اسپرانتوی گویشی روش غلط استفاده از daگسترش یافت، که میتوان آنرا "da-ایسم"نامید. در آنگونه استفادهda بیان بعدی که میتواند نقش آنرا نشان دهد، ندارد.Da دیگر حرف اضافه نبود. آنموقع daنشان میدهد که بیان بعدی، مقداری است:
- Mi havas multe da.
- Kiom da vi volas? Da در اینجا ارتباطی ندارد با شمای بعدی.
- Ili kunportis tiom da, ke ĉiu povis ricevi iom da.
در مورد این مساله، کتاب‌های آموزشی مقصرند که می‌آموزند da را به گونه‌ای که گویی متعلق است به لغت قبلی. ولی da در وهله اول متعلق است به چیزی که بعدا قرار میگیرد.
بعضی‌ها اطمینان می‌دهند، که راجع به بدفهمی معمول است:
- Mi havas multe da mono. → Mi havas multe da. - من خیلی پول دارم.
- Kiom da viando vi volas? → Kiom da vi volas? - چقدر گوشت میخواهی؟
با وجود این در چنین مواردی ما حرف اضافه را هم حذف میکنیم : Li estas instruisto de lingvoj. → Li estas instruisto. نه: Li estas instruisto de. به آن دلیل، اگر کسی میخواهد حذف کند لغت پس از daرا آنگاه daرا هم حذف کند.
ینابراین به سادگی بگویید: Mi havas multe.من خیلی دارم Kiom vi volas? چقدر میخواهی؟Ili kunportis tiom, ke ĉiu povis ricevi iom.آنها بقدری با خود آورند، که همه توانستند مقداری دریافت کنند. لغاتی مثل multe, tiom و iom به خودی خود مقداری هستند. آنها بهیچوجهda برای بیان معنای مقدار، دریافت نمیکنند. فقط اگر کسی میخواهد نشان دهد آن مقدار از چه چیزی تشکیل شده، استفاده میکند از da، آنهم حتما با استفاده از جمله‌پاره اسمی که بعد آن آورده میشود.