Sadržaj

Prijedlog da povezuje količinski izraz sa imeničnim dijelom rečenice koji pokazuje nešto "tvarno" (što nije ograničeno i strogo određeno):

količina "tvar"
unu kilogramo da pano
litro da lakto
skatolo da rizo
amason da komencantoj
du milionoj da rubloj
iom da valizoj
tiom da feliĉo
multe da problemoj

Količinski izraz pokazuje koliko nečega ima. Gramatički, to je imenični dio rečenice, priloška oznaka količine ili prilog količine.

"Tvarni" izraz pokazuje od čega se sastoji ta količina:

  • En la botelo estas litro da lakto. - U boci je litra mlijeka.
  • Ŝi aĉetis faskon da ligno. - Kupila je svežanj drva.
  • Tiu ĉi rivero havas ducent kilometrojn da longo. - Ova rijeka ima dvjesto kilometara dužine.
  • Mi neniam prenas kun mi multon da pakaĵo. - Nikada ne nosim mnogo prtljage.
  • En la urbo troviĝas multe da aŭtoj. - U gradu je mnogo auta.
  • La riĉulo havas multe da mono. - Bogataš ima mnogo novca.
  • Li havas pli da mono, ol li povas kalkuli. - Ima više novca nego što može izračunati.

Brojevne riječiunu, du, tri, kvar, kvin, ses, sep, ok, naŭ, dek, cent, mil — ne trebaju da. Oni se koriste kao epiteti imenica:

  • Tie loĝas du Esperantistoj. - Tamo stanuju dva esperantista.
  • Mi havas cent pomojn. - Imam sto jabuka.
  • Tiu ĉi vilaĝo havas du mil loĝantojn. - Ovo selo ima dvije tisuće stanovnika.

Uz imenice koje označavaju broj poput miliono, miliardo, deko i cento ipak je potreban da:

  • Tiu ĉi urbo havas milionon da loĝantoj. - Ovaj grad ima milijun stanovnika.
  • En la kesto estas cento da pomoj. - U sanduku je stotina jabuka.

Obično se da-izraz nalazi odmah nakon odgovarajućeg količinskog izraza, ali ponekad se da-izraz nalazi sam. Tada se obično količinski izraz nalazi drugdje u rečenici (zbog neuobičajenog reda riječi). Ponekad se ipak količinska riječ jednostavno podrazumijeva:

  • Da ŝafoj kaj bovoj li havis multe. = Li havis multe da ŝafoj kaj bovoj. - Ovaca i krava imao je puno.
  • Da pulvo ni havas kiom vi volas. = Ni havas tiom da pulvo, kiom vi volas. - Praha imamo koliko hoćete.

Ne koristite nastavak N nakon da

Nakon prijedloga da nikada se ne koristi nastavak N. U rečenici da-izraz nikada nije objekt. Međutim, količinski izraz ispred da ipak može biti objekt: Li portas multon da valizoj. (On nosi mnogo prtljage.)

Ali količinski izraz je često količinski prilog ili priloška riječca koji ne može imati nastavak N, čak ni kada ima ulogu objekta:

  • La riĉulo havas multe da mono. = La riĉulo havas multon da mono. - Bogataš ima mnogo novca.

    Nikako ne: La riĉulo havas multe da monon.

  • Kiom da pano vi volas? = Kiel grandan kvanton da pano vi volas? - Koliko kruha želiš? = Koliko veliku količinu kruha želiš?

    Nikako ne: Kiom da panon vi volas?

Kada ne treba koristiti da?

Ako se ne radi o količini, mjeri ili broju, nego npr. o vrsti, onda se ne koristi da, nego obično de:

  • Ni manĝis specon de fiŝo. - Jeli smo jednu vrstu ribe.

    Riječ speco (vrsta) nikada ne može izražavati količinu, mjeru ili broj. Stoga nikada nemojte reći speco da....

  • Ĉe ni estas manko de akvo. - Kod nas je nestašica vode.

    Riječ manko nikada ne označava količinu, mjeru ili broj.

  • Pro perdo de kuraĝo ili ne venis. - Zbog gubitka hrabrosti nisu došli.

    Riječ perdo (gubitak) nikada ne označava količinu, mjeru ili broj.

Nikada se da ne smije odnositi na pridjev, čak ni kada pridjev označava količinu, mjeru ili broj:

  • Ni renkontis multajn homojn. (= Ni renkontis multe/multon da homoj.) - Susreli smo mnoge ljude.

    Količinski pridjevi, multa(j), kelka(j), pluraj i dr., direktno se vezuju s imenicom koja se mjeri, kao epitet bez da.

  • La botelo estas plena de/je akvo. - Boca je puna vode.

    Pridjev plena u svakom slučaju izražava stanje, a ne količinu. Ni prilog plene ne izražava količinu: Tie estas plene de/je homoj. Stoga nikad nemojte reći plena da... ili plene da....

  • Tie ni trovis ĉambron plenan de/je rubaĵoj. - Tamo smo našli sobu punu smeća.

Rečenični dio u kojem je nešto što ga određujela, tiu, ĉiu, posvojna zamjenica... — je određen, dakle ograničen i individualiziran (nije poput tvari). Stoga se ispred takve cjeline ne koristi da, nego de ili el:

  • Ni manĝis iom de/el la pano. - Pojeli smo nešto kruha.
  • Ili aĉetis kelkajn botelojn de/el tiuj vinoj. - Kupili su nekoliko boca tih vina.

Osobna zamjenica obično označava jednu ili više određenih osoba. Stoga ne koristite da ispred osobne zamjenice, već umjesto toga koristite de ili el:

  • Ni manĝis iom de/el ĝi (= el la pano). - Pojeli smo ga nešto. (kruha)
  • Ili aĉetis kelkajn botelojn de/el ili (= de/el tiuj vinoj). - Kupili su ga nekoliko boca. (vina)

Ako je količina ili broj već iskazana pomoću brojne riječi ili pridjeva, ne koristi se da, nego de ili el:

  • Ŝi pagis kotizon de cent eŭroj. - Platila je kotizaciju od sto eura.

    Riječ kotizo (kotizacija) ne označava količinu. Ali ipak se može reći ŝi pagis cent eŭrojn da kotizo.

  • Ni gustumis tre multe de unu vino. - Kušali smo puno jednog vina (jedne vrste vina).
  • Ili manĝis ĉiom de/el tuta bovo. - Pojeli su cijelu količinu čitavog vola.
  • Li trinkis iom de/el kelkaj bieroj. - Popio je po malo od nekoliko piva.

Ako imenica u jednini već sama za sebe jasno iskazuje ograničenu količinu, ne koristi se da:

  • Unu tago estas tricent-sesdek-kvinonotricent-sesdek-sesono de jaro. - Jedan dan je tristo-šezdeset-petina ili tristo-šezdeset-šestina godine.

    Riječ jaro (godina) označava jasno omeđen vremenski period.

  • Ili fortranĉis duonon de centimetro. - Odrezali su pola centimetra.

Neke riječi ponekad izražavaju količinu, a ponekad nešto drugo. Tada o smislu ovisi treba li koristiti da ili neki drugi prijedlog:

  • Glaso de vino estas glaso, en kiu antaŭe sin trovis vino, aŭ kiun oni uzas por vino; glaso da vino estas glaso plena je vino. - Glaso de vino ("čaša od vina") je čaša u kojoj se ranije nalazilo vino ili koja se koristi za vino; glaso da vino (čaša vina) je čaša puna vina.

    Glaso (čaša) može označavati pojedini predmet ali i mjeru količine.

  • Ili konstruis grandan reton da/de komputiloj. - Izgradili su veliku mrežu računala.

    Ako izraz grandan reton govori o tome koliko je računala bilo, tada treba reći da komputiloj. Ali ako grandan reton govori o međusobnom odnosu tih računala (u obliku velike mreže), tada treba reći de komputiloj.

Upotreba prijedloga da dakle ovisi o tome što govornik želi reći. Da biste si pomogli, možete zamisliti pitanje na koje bi ta rečenica bila odgovor:

  • Kiom da soldatoj estis? — Estis grupo da soldatoj! - Koliko je vojnika bilo? — Bila je grupa vojnika!
  • Kia grupo ĝi estas? — Ĝi estas grupo de soldatoj! - Kakva je to grupa? — To je grupa vojnika!
  • Kiom da rozoj vi volas? — Mi volas bukedon da rozoj! - Koliko ruža želiš? — Želim buket ruža!
  • Kian bukedon vi volas? — Mi volas bukedon de rozoj! - Kakav buket želiš? — Želim buket ruža!

Često treba pripaziti koja je riječ važnija, prva (→ de), ili druga (→ da). Grupo da soldatoj su u prvom redu vojnici (a "grupo" označava količinu). Grupo de soldatoj je u prvom redu grupa (koja se sastoji od vojnika). Oba izraza se prevode na hrvatski kao "grupa vojnika". Bukedo da rozoj su ruže (u količini od jednog buketa). Bukedo de rozoj (ili bukedo el rozoj) je buket (u kojem su ruže).

Upotreba prijedloga da ponešto se promijenila i razvila tokom povijesti esperanta. Stoga se u starim tekstovima može naići na da, gdje bi po ovdje navedenim objašnjenjima trebalo biti de ili el.

"Da-izam"

U govornom esperantu proširio se pogrešan način korištenja prijedloga da, koji možemo nazvati "da-izam". Radi se o situaciji kada se da koristi bez da iza njega slijedi odgovarajući izraz čiju bi ulogu da pokazivao. Tako je da prestao biti prijedlog, i samo polazuje da je ispred njega količinski izraz:

  • Mi havas multe da.
  • Kiom da vi volas? Ovdje se da ne odnosi na sljedeću riječ vi.
  • Ili kunportis tiom da, ke ĉiu povis ricevi iom da.

Za to su krivi, među ostalim, brojni udžbenici koji tumače da kao da je nešto što pripada prethodnoj riječi. No da pripada prvenstveno onome što stoji iza njega.

Neki tvrde da je riječ o uobičajenom ispuštanju:

  • Mi havas multe da mono.Mi havas multe da. - Imam mnogo novca.
  • Kiom da viando vi volas?Kiom da vi volas? - Koliko mesa želiš?

U takvim slučajevima obično se ispušta i prijedlog: Li estas instruisto de lingvoj.Li estas instruisto. Ne: Li estas instruisto de. Stoga, kada se želi ispustiti riječ koja slijedi nakon da, treba ispustiti i da.

Jednostavno se može reći: Mi havas multe. (Imam mnogo.) Kiom vi volas? (Koliko želiš?) Ili kunportis tiom, ke ĉiu povis ricevi iom. (Ponijeli su toliko da je svatko mogao dobiti dio.) Riječi poput multe, tiom i iom same po sebi označavaju količinu. Stoga ne trebaju da da bi izrazile količinsko značenje. Samo ako se želi pokazati od čega se sastoji ta količina može se koristiti prijedlog da, ali obavezno s imeničnom cjelinom u nastavku.

Natrag na vrh