წინდებული da რაოდენობრივ გამოთქმას აკავშირებს არსებით სახელთან, რომელიც უჩვენებს რაღაცას „ნივთიერებასთან“ დაკავშირებულს (რაღაც განუსაზღვრელს):
| რაოდენობა | „შემადგენლობა“ | |
|---|---|---|
| unu kilogramo | da | pano |
| litro | da | lakto |
| skatolo | da | rizo |
| amason | da | komencantoj |
| du milionoj | da | rubloj |
| iom | da | valizoj |
| tiom | da | feliĉo |
| multe | da | problemoj |
რაოდენობრივი გამოთქმა რაოდენობას აღნიშნავს. იგი წინადადების ქვემდებარულ წევრს, რაოდენობრივ ზმნიზედას ან რაოდენობრივ ზმნიზედურ ნაწილაკს წარმოადგენს.
„ნივთიერებითი“ გამოთქმა გვიჩვენებს თუ რისგან შედგება მოცულობა:
- En la botelo estas litro da lakto. - ბოთლში ერთი ლიტრი რძეა.
- Ŝi aĉetis faskon da ligno. - მან შეშის გროვა იყიდა.
- Tiu ĉi rivero havas ducent kilometrojn da longo. - ამ მდინარეს ორასი კილომეტრის სიგრძე აქვს.
- Mi neniam prenas kun mi multon da pakaĵo. - თან არასდროს დამაქვს ბევრი ტვირთი.
- En la urbo troviĝas multe da aŭtoj. - ქალაქში ბევრი მანქანაა.
- La riĉulo havas multe da mono. - მდიდარს ბევრი ფული აქვს.
- Li havas pli da mono, ol li povas kalkuli. - მას უფრო მეტი ფული აქვს, ვიდრე თვლა შეუძლია.
რიცხვითი სახელები — unu, du, tri, kvar, kvin, ses, sep, ok, naŭ, dek, cent, mil — არ საჭიროებენ da-ს. ისინი არსებითი სახელის ეპითეტად გამოიყენება:
- Tie loĝas du Esperantistoj. - იქ ორი ესპერანტისტი ცხოვრობს.
- Mi havas cent pomojn. - მე ასი ვაშლი მაქვს.
- Tiu ĉi vilaĝo havas du mil loĝantojn. - ამ სოფელში ორი ათასი მაცხოვრებელია.
თუმცა არსებითსახელისებური რიცხვითი სახელები როგორიცაა miliono, miliardo, deko და cento, da-ს საჭიროებენ:
- Tiu ĉi urbo havas milionon da loĝantoj. - ამ ქალაქში მილიონი ადამიანი ცხოვრობს.
- En la kesto estas cento da pomoj. - ყუთში ასობით ვაშლია.
ჩვეულებრივ, da-გამოთქმა დგას მისი რაოდენობრივი გამოთქმის შემდეგ, მაგრამ ზოგ შემთხვევებში da-გამოთქმა მარტო დგას. ამ დროს ჩვეულებრივ რაოდენობრივი გამოთქმა წინადადებაში სხვაგან დგას (სიტყვათა არაწესიერი თანმიმდევრობის გამო). თუმცა ზოგჯერ რაოდენობის აღმნიშვნელი სიტყვა კონტექსტის მიხედვით ამოიცნობა:
- Da ŝafoj kaj bovoj li havis multe. = Li havis multe da ŝafoj kaj bovoj. - ცხვრები და ხარები მას მრავლად ჰყავდა.
- Da pulvo ni havas kiom vi volas. = Ni havas tiom da pulvo, kiom vi volas. - იმდენი ფხვნილი გვაქვს, რამდენიც გინდა.
არ იხმაროთ N დაბოლოება da-ს შემდეგ.
წინდებულ da-ს შემდეგ დაუშვებელია N დაბოლოების გამოყენება. შემადგენლობის გამომხატველი da-გამოთქმა თავად არასდროსაა დამატება (ობიექტი). თუმცა da-ს წინ მდგარი რაოდენობრივი გამოთქმა შეიძლება წარმოადგენდეს დამატებას: Li portas multon da valizoj. (მას ბევრი ბარგი დააქვს/მოაქვს/მიაქვს.)
მაგრამ რაოდენობრივი გამოთქმა ხშირად რაოდენობრივი ზმნიზედური ნაწილაკია, რომელიც დამატების N დაბოლოებას არ დაირთავს, მაშინაც კი, როდესაც დამატებას წარმოადგენს:
-
La riĉulo havas multe da mono. = La riĉulo havas multon da mono. - მდიდარს ბევრი ფული აქვს.
დაუშვებელია: La riĉulo havas multe da monon.
-
Kiom da pano vi volas? = Kiel grandan kvanton da pano vi volas? - რამდენი პოური გნებავთ?
დაუშვებელია: Kiom da panon vi volas?
როდის არ უნდა ვიხმაროთ da?
თუკი საუბარია არა რაოდენობაზე, ზომასა ან რიცხვზე, არამედ მაგალითად ნაირსახეობაზე, დაუშვებელია da-ს ხმარება, სანაცვლოდ ჩვეულებრივ გამოიყენეთ de:
-
Ni manĝis specon de fiŝo. - თევზის ერთი სახეობა შევჭამეთ.
სიტყვა speco (ნაირსახეობა, ტიპი) არასდროს გამოხატავს რაოდენობას, ზომასა ან რიცხვს. ამიტომ არასდროს თქვათ speco da...:
-
Ĉe ni estas manko de akvo. - ჩვენთან წყლის ნაკლებობაა.
სიტყვა manko არასდროს აღნიშნავს რაოდენობას, ზომას ან რიცხვს.
-
Pro perdo de kuraĝo ili ne venis. - გამბედაობის დაკარგვის გამო ვერ მოვიდნენ.
სიტყვა perdo არასდროს გამოხატავს რაოდენობას, ზომასა ან რიცხვს.
არასდროს იხმაროთ da ზედსართავ სახელთან მიმართებით, მაშინაც კი, თუკი იგი აღნიშნავს რაოდენობას, ზომას ან რიცხვს:
-
Ni renkontis multajn homojn. (= Ni renkontis multe/multon da homoj.) - ბევრი ადამიანი გავიცანით.
რაოდენობრივი ზედსართავი სახელები multa(j), kelka(j), pluraj და სხვ. გასაზომ არსებითს პირდაპირ ეპითეტად უკავშირდება da-ს გარეშე.
-
La botelo estas plena de/je akvo. - ბოთლი წყლით სავსეა.
ზედსართავი სახელი plena მუდამ გამოხატავს არა რაოდენობას, არამედ მდგომარეობას. აგრეთვე ზმნიზედა plene-ს არ გამოხტავას რაოდენობას: Tie estas plene de/je homoj. არასდროს თქვათ plena da... ან plene da....
- Tie ni trovis ĉambron plenan de/je rubaĵoj. - იქ ნაგვით სავსე ოთახი ვიპოვეთ.
წინადადების ნაწილი მსაზღვრელებით — la (განსაზღვრული არტიკლი), tiu (ის), ĉiu (ყველა), კუთვნილებითი ნაცვალსახელი... — არის განსაზღვრული, ასე რომ, შემოსაზღვრული და ინდივიდუალური (და არა ნივთიერი). მაშასადამე, წინადადების ასეთი ნაწილის წინ იხმარეთ არა da, არამედ de ან el:
- Ni manĝis iom de/el la pano. - ცოტაოდენი პური შევჭამეთ.
- Ili aĉetis kelkajn botelojn de/el tiuj vinoj. - იმ ღვინოების რამდენიმე ბოთლი იყიდეს.
პირის ნაცვალსახელი ჩვეულებრივ უჩვენებს ერთ ან მრავალ განსაზღვრულ ინდივიდს. ამიტომ დაუშვებელია პირის ნაცვალსახელის წინ da-ს ხმარება, სანაცვლოდ გამოიყენეთ de ან el:
- Ni manĝis iom de/el ĝi (= el la pano). - ცოტაოდენი შევჭამეთ (= პური).
- Ili aĉetis kelkajn botelojn de/el ili (= de/el tiuj vinoj). - მათი რამდენიმე ბოთლი იყიდეს (= იმ ღვინოების).
თუკი რაოდენობა და რიცხვი უკვე ზედსართავი ან რიცხვითი სახელითაა ნაჩვენები, იხმარეთ არა da, არამედ de ან el:
-
Ŝi pagis kotizon de cent eŭroj. - მან ასი ევროს საფასური გადაიხადა.
სიტყვა kotizo არ გამოხატასვ რაოდენობას. მაგრამ შესაძლებელია ვთქვათ ŝi pagis cent eŭrojn da kotizo.
- Ni gustumis tre multe de unu vino. - ძალიან ბევრი ერთი ღვინო გავსინჯე,
- Ili manĝis ĉiom de/el tuta bovo. - მთლიანი ხარი შეჭამეს.
- Li trinkis iom de/el kelkaj bieroj. - რამდენიმე ლუდიდან ცოტა მოსვა.
თუკი მხოლობითი არსებითი სახელი უკვე თავად აღნიშნავს ცხადად ლიმიტირებულ რაოდენობას, დაუშვებელია da-ს ხმარება:
-
Unu tago estas tricent-sesdek-kvinono aŭ tricent-sesdek-sesono de jaro. - ერთი დღე წელიწადის სამას სამოცდამეხუთედი ან სამას სამოცდამეექვსედია.
საკუთრივ jaro (წელიწადი) თავად აღნიშნავს დროის ლიმიტირებულ, შემოსაზღვრულ ჩარჩოს.
- Ili fortranĉis duonon de centimetro. - მათ ნახევარი სანტიმეტრი მოჭრეს (გადაჭრეს, ჩამოაჭრეს).
ზოგიერთი სიტყვა ზოგჯერ რაოდენობას აღნიშნავს, სხვა დროს კი სხვა რაიმეს. განზრახული მნიშვნელობა წყვეტს da გამოვიყენოთ თუ სხვა წინდებული:
-
Glaso de vino estas glaso, en kiu antaŭe sin trovis vino, aŭ kiun oni uzas por vino; glaso da vino estas glaso plena je vino. - ღვინის ჭიქა (glaso de vino) არის ჭიქა, რომელიც ღვინისთვის გამოიყენება; ჭიქა ღვინო (glaso da vino) არის ღვინით სავსე ჭიქა.
Glaso-ს ზოგჯერ ინდივიდუალური შინაარსი აქვს, ზოგჯერ რაოდენობრივი.
-
Ili konstruis grandan reton da/de komputiloj. - მათ კომპიუტერთა დიდი ქსელი ააგეს (ააწყვეს).
თუკი გამოთქმაgrandan reton უჩვენებს იმას, თუ რამდენი კომპიუტერი იყო, მაშინ იხმარეთ da komputiloj. მაგრამ თუკი grandan reton აღნიშნავს როგორ იყო კომპიუტერები ურთიერთდაკავშირებული (დიდი ქსელის ფორმით), მაშინ იხმარეთ de komputiloj.
Da-ს ხმარება დამოკიდებულია იმაზე, თუ რისი თქმა სურს მოსაუბრეს. გასაიოლებლად შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ შეკითხვა, რომელზეც სათქმელი წინადადება უპასუხებდა:
- Kiom da soldatoj estis? — Estis grupo da soldatoj! - რამდენი ჯარისკაცი იყო? — ჯარისკაცთა ჯგუფი იყო!
- Kia grupo ĝi estas? — Ĝi estas grupo de soldatoj! - როგორი ჯგუფია? — ჯარისკაცთა ჯგუფია!
- Kiom da rozoj vi volas? — Mi volas bukedon da rozoj! - რამდენი ვარდი გნებავთ? — ვარდების თაიგული მინდა!
- Kian bukedon vi volas? — Mi volas bukedon de rozoj! - როგორი თაიგული გნებავთ? — ვარდების თაიგული მინდა!
ხშირად საჭიროა ყურადღება მიაქციოთ შემდეგი სიტყვაა უფრო მნიშვნელოვანი (→ da), თუ წინა სიტყვა (→ de). Grupo da soldatoj (ჯარისკაცთა ჯგუფი) პირველ რიგში არის ჯარისკაცები (ჯგუფური რაოდენობით). Grupo de soldatoj პირველ რიგში არის ჯგუფი (რომელიც ჯარისკაცებისგან შედგება). Bukedo da rozoj (ვარდების თაიგული) არის ვარდები (თაიგულის ოდენობით). Bukedo de rozoj (ან bukedo el rozoj) წარმოადგენს თაიგულს (რომელიც ვარდებისგან შედგება).
წინდებულ da-ს გამოყენება გარკვეულწილად განვითარდა და შეიცვალა ესპერანტოს ისტორიის მანძილზე. ამიტომაც ძველ ტექსტებში შესაძლოა da-ს გადააწყდეთ იქ, სადაც წესით de ან el უნდა იყოს, თანახმად უკვე მოცემული განმარტებებისა.
„Da-იზმი“
სასაუბრო ესპერანტოში da-ს ხმარების არასწორი გზა გავრცელდა, რომელსაც „da-იზმს“ ეძახიან. ასეთ დროს da-ს აღარ დაერთვის შემდგომი გამოთქმა, რომლის ფუნქციაც მას უნდა ეჩვენებინა. Da აღარაა წინდებული. ასეთ დროს da მხოლოდ უჩვენებს, რომ წინა გამოთქმა რაოდენობრივია:
- Mi havas multe da.
- Kiom da vi volas? აქ da არ უკავშირდება შემდგომ vi-ს.
- Ili kunportis tiom da, ke ĉiu povis ricevi iom da.
ამაში ბრალი მიუძღვის მათ შორის არაერთ სახელმძღვანელოს, რომლებიც da-ს ისე ასწავლიან, თითქოს იგი ძირითადად წინა სიტყვას ეკუთვნოდეს. მაგრამ da პირველ რიგში იმას ეკუთვნის, რაც შემდგომ დგას.
ზოგს მიაჩნია, რომ არსი ჩვეულებრივ ნაგულისხმევია:
- Mi havas multe da mono. → Mi havas multe da. - ბევრი ფული მაქვს.
- Kiom da viando vi volas? → Kiom da vi volas? - რამდენი ხორცი გნებავთ?
ასეთი ნაგულისხმევობისას ჩვეულებრივ ასევე წინდებულიც გამოტოვებულია ხოლმე: Li estas instruisto de lingvoj. → Li estas instruisto. არა: Li estas instruisto de. ამიტომაც, თუკი გვსურს da-ს შემდეგ სიტყვის გამოტოვება, მაშინ თავად da-ც უნდა გამოვტოვოთ.
უბრალოდ ვთქვათ: Mi havas multe. (ბევრი მაქვს) Kiom vi volas? (რამდენი გნებავთ?) Ili kunportis tiom, ke ĉiu povis ricevi iom. (მათ იმდენი წამოიღეს, რომ ყველას შეეძლო რაიმეს მიღება) სიტყვები, როგორიცაა multe, tiom და iom თავადვე რაოდენობრივია. მათ არანაირად არ სჭირდებათ da რაოდენობითი მნიშვნელობის გამოსახატად. მხოლოდ თუკი გვსურს ვაჩვენოთ თუ რისგან შედგება ოდენობა, ვიხმაროთ da, მაგრამ მაშინ აუცილებლად შემდგომ არსებით სახელთან ერთად.