K vsebini

Predlog da povezuje količinski izraz s samostalniškim stavčnim členom, ki prikazuje nekaj "snovnega" (nekaj neomejenega in nedoločenega):

količina "snov"
unu kilogramo da pano
litro da lakto
skatolo da rizo
amason da komencantoj
du milionoj da rubloj
iom da valizoj
tiom da feliĉo
multe da problemoj

Količinski izraz kaže, koliko je česa. Je samostalniški stavčni člen, količinski prislov ali količinska prislovna besedica.

"Snovni" izraz kaže, iz česa se sestoji ta količina:

  • En la botelo estas litro da lakto. - V steklenici je liter mleka.
  • Ŝi aĉetis faskon da ligno. - Kupila je sveženj lesa.
  • Tiu ĉi rivero havas ducent kilometrojn da longo. - Ta reka ima dvesto kilometrov dolžine.
  • Mi neniam prenas kun mi multon da pakaĵo. - Nikoli ne vzamem s seboj mnogo prtljage.
  • En la urbo troviĝas multe da aŭtoj. - V mestu se nahaja mnogo avtov.
  • La riĉulo havas multe da mono. - Bogataš ima mnogo denarja.
  • Li havas pli da mono, ol li povas kalkuli. - Ima več denarja, kot more prešteti.

Števnikiunu, du, tri, kvar, kvin, ses, sep, ok, naŭ, dek, cent, mil — ne potrebujejo da. Uporabljamo jih kot pridevek samostalnika:

  • Tie loĝas du Esperantistoj. - Tam bivata dva esperantista.
  • Mi havas cent pomojn. - Imam sto jabolk.
  • Tiu ĉi vilaĝo havas du mil loĝantojn. - Ta vas ima dva tisoč prebivalcev.

Samostalniški števniki kot miliono, miliardo, deko in cento pa potrebujejo da:

  • Tiu ĉi urbo havas milionon da loĝantoj. - To mesto ima milijon prebivalcev.
  • En la kesto estas cento da pomoj. - V zaboju je stotnija jabolk.

Navadno stoji izraz na da takoj za svojim količinskim izrazom, a včasih stoji izraz na da sam. Tedaj se navadno nahaja količinski izraz na drugem mestu v stavku (neobičajen vrstni red). V nekaterih primerih pa je količinski izraz kot samoumeven izpuščen:

  • Da ŝafoj kaj bovoj li havis multe. = Li havis multe da ŝafoj kaj bovoj. - Ovac in govedi so imeli mnogo.
  • Da pulvo ni havas kiom vi volas. = Ni havas tiom da pulvo, kiom vi volas. - Smodnika imamo kolikor hočete.

Ne uporabljajte končnice N za da

Za predlogom da nikoli ne uporabljamo končnice N. Izraz na da, ki označi snov, ni sam nikoli predmet stavka. Količinski izraz pred da pa je lahko predmet: Li portas multon da valizoj.

Vendar je količinski izraz pogosto količinski prislov ali količinska prislovna besedica, ki ne more dobiti predmetne končnice N, celo kadar nastopa kot predmet:

  • La riĉulo havas multe da mono. = La riĉulo havas multon da mono. - Bogataš ima mnogo denarja.

    Nikakor ne: La riĉulo havas multe da monon.

  • Kiom da pano vi volas? = Kiel grandan kvanton da pano vi volas? - Koliko kruha hočete? = Kako veliko količino kruha hočete?

    Nikakor ne: Kiom da panon vi volas?

Kdaj ne uporabljamo da?

Če sploh ne gre za količino, mero ali število, ampak npr. za vrsto, ne uporabimo da, ampak navadno de:

  • Ni manĝis specon de fiŝo. - Jedli smo neko vrsto ribe.

    Beseda speco ne more nikoli izraziti količine, mere ali števila. Torej nikoli ne recimo speco da....

  • Ĉe ni estas manko de akvo. - Pri nas je pomanjkanje vode.

    Beseda manko nikoli ne izraža količine, mere ali števila.

  • Pro perdo de kuraĝo ili ne venis. - Zaradi izgube hrabrosti niso prišli.

    Beseda perdo nikoli ne izraža količine, mere ali števila.

Nikoli ne uporabite da v zvezi s pridevnikom, celo če ta izraža količino, mero ali število:

  • Ni renkontis multajn homojn. (= Ni renkontis multe/multon da homoj.) - Srečali smo mnoge ljudi.

    Količinski pridevniki multa(j), kelka(j), pluraj idr. se neposredno povezujejo z merjenim samostalnikom kot pridevek brez da.

  • La botelo estas plena de/je akvo. - Steklenica je polna vode.

    Pridevnik plena nikakor ne izraža količine, ampak stanje. Tudi prislov plene ne izraža količine: Tie estas plene de/je homoj. Nikoli ne recite plena da... ali plene da....

  • Tie ni trovis ĉambron plenan de/je rubaĵoj. - Tam smo našli sobo polno krame.

Stavčni člen z določilomla, tiu, ĉiu, svojilnim zaimkom ... — je opredeljen, torej omejen in poosebljen (ne splošno snoven). Posledično ne uporabite da pred takšnim stavčnim členom, ampak namesto tega de ali el:

  • Ni manĝis iom de/el la pano. - (Po)jedli smo nekoliko kruha.
  • Ili aĉetis kelkajn botelojn de/el tiuj vinoj. - Kupili so nekaj steklenic teh vin.

Osebni zaimek običajno prikazuje enega ali več določenih posameznikov. Zato ne uporabljajte da pred osebnim zaimkom, ampak namesto tega de ali el:

  • Ni manĝis iom de/el ĝi (= el la pano). - (Po)jedli smo ga nekoliko (= kruha).
  • Ili aĉetis kelkajn botelojn de/el ili (= de/el tiuj vinoj). - Kupili so jih nekoliko steklenic (= teh vin).

Če sta količina ali število že prikazana s števnikom ali pridevnikom, ne uporabimo da, ampak de ali el:

  • Ŝi pagis kotizon de cent eŭroj. - Plačala je pristojbino sto evrov.

    Beseda kotizo nikakor ne izraža količine. Lahko pa rečemo ŝi pagis cent eŭrojn da kotizo.

  • Ni gustumis tre multe de unu vino. - Poskušali smo zelo veliko eno vino.
  • Ili manĝis ĉiom de/el tuta bovo. - Pojedli so do kraja celo govedo.
  • Li trinkis iom de/el kelkaj bieroj. - Pili so nekoliko nekaterih piv.

Če edninski samostalnik že sam po sebi izraža jasno omejeno količino, ne uporabljamo da:

  • Unu tago estas tricent-sesdek-kvinonotricent-sesdek-sesono de jaro. - En dan je tristo-petinšestdesetina leta.

    Jaro samo po sebi prikazuje jasno omejen čas.

  • Ili fortranĉis duonon de centimetro. - Odrezali so pol centimetra.

Nekatere besede v nekaterih primerih izražajo količino, v drugih pa kaj drugega. Hoteni smisel odloča, ali naj uporabimo da ali nek drug predlog:

  • Glaso de vino estas glaso, en kiu antaŭe sin trovis vino, aŭ kiun oni uzas por vino; glaso da vino estas glaso plena je vino. - Kozarec za vino je kozarec, v katerem se je prej nahajalo vino ali katerega uporabljamo za vino; kozarec vina je kozarec poln vina.

    Glaso včasih predstavlja kakovost, drugič količino.

  • Ili konstruis grandan reton da/de komputiloj. - Zgradili so veliko mrežo računalnikov / iz računalnikov.

    Če izraz grandan reton prikazuje, koliko računalnikov je bilo, tedaj recimo da komputiloj. Če pa grandan reton prikazuje, na kakšen način so računalniki povezani (v obliki velike mreže), tedaj recimo de komputiloj.

Uporaba predloga da je odvisna od tega, kaj hoče govorec povedati. Da si pomagamo, si lahko predstavljamo vprašanje, na katerega bi stavek lahko odgovoril:

  • Kiom da soldatoj estis? — Estis grupo da soldatoj! - Koliko vojakov je bilo? - Bila je skupina vojakov!
  • Kia grupo ĝi estas? — Ĝi estas grupo de soldatoj! - Kakšna skupina je bila? - Bila je skupina (iz) vojakov!
  • Kiom da rozoj vi volas? — Mi volas bukedon da rozoj! - Koliko vrtnic hočete? - Hočem šopek vrtnic!
  • Kian bukedon vi volas? — Mi volas bukedon de rozoj! - Kakšen šopek hočete? - Hočem šopek (iz) vrtnic!

Često je treba biti pozoren, ali je bolj pomembna zadnja beseda (→ da) ali prednja beseda (→ de). Grupo da soldatoj so predvsem vojaki (v količini ene skupine). Grupo de soldatoj je predvsem skupina (ki se sestoji iz vojakov). Bukedo da rozoj so vrtnice (v količini enega šopka). Bukedo de rozoj (ali bukedo el rozoj) je šopek (ki se sestoji iz vrtnic).

Uporaba predloga da se je nekoliko razvila in spremenila v zgodovini esperanta. Zato lahko v starejših besedilih najdemo da tam, kjer bi moral stati po teh predhodnih pojasnilih de ali el.

"Da-izem"

V govorjenem esperantu se je razširil napačen način uporabe da, ki ga lahko imenujemo "da-izem". Pri tej uporabi da nima naslednjega izraza, katerega funkcijo bi lahko prikazal. Da ni več predlog. Tedaj da samo prikazuje, da je predhodni izraz količinske narave:

  • Mi havas multe da.
  • Kiom da vi volas? Da se tu ne ne nanaša na kasnejši vi.
  • Ili kunportis tiom da, ke ĉiu povis ricevi iom da.

V zvezi s tem grešijo med drugimi tudi mnogi učbeniki, ki razlagajo da, kakor da bi ta pripadal zlasti k besedi pred njim. Ampak da pripada predvsem k tistemu, kar stoji za njim.

Nekateri trdijo, da gre za običajno izpustitev zaradi samoumevnosti:

  • Mi havas multe da mono.Mi havas multe da. - Imam mnogo denarja.
  • Kiom da viando vi volas?Kiom da vi volas? - Koliko mesa želite?

V taki izpustitvi pa običajno izpustimo tudi predlog: Li estas instruisto de lingvoj.Li estas instruisto. Ne: Li estas instruisto de. Zato izpustimo, če hočemo izpustiti besedo za da, tudi da.

Preprosto recimo: Mi havas multe. Kiom vi volas? Ili kunportis tiom, ke ĉiu povis ricevi iom. Besede kot multe, tiom in iom so količinske same po sebi. Nikoli ne rabijo da, da bi lahko izrazile količinski pomen. Samo tedaj, če želimo pokazati, iz česa se sestoji količina, uporabimo da, vendar tedaj nujno s sledečim samostalniškim stavčnim členom.

Nazaj na začetek