Към съдържанието
  2. 19 Числителни имена

Числителни имена

Числителните имена са думи, които изразяват число. Съществуват тринайсет числителни имена на есперанто:

nul
0
unu
1
du
2
tri
3
kvar
4
kvin
5
ses
6
sep
7
ok
8
naŭ
9
dek
10
cent
100
mil
1000

Другите числа се образуват чрез съчетаване на числителни имена. Първо идват хилядите, после – стотиците, след това – десетиците и накрая – единиците:

11
dek unu
12
dek du
13
dek tri
14
dek kvar
15
dek kvin
16
dek ses
17
dek sep
18
dek ok
19
dek naŭ
20
dudek
21
dudek unu
22
dudek du
23
dudek tri
30
tridek
40
kvardek
50
kvindek
60
sesdek
70
sepdek
80
okdek
90
naŭdek
100
cent
101
cent unu
110
cent dek
111
cent dek unu
200
ducent
232
ducent tridek du
300
tricent
400
kvarcent
500
kvincent
600
sescent
700
sepcent
800
okcent
900
naŭcent
1000
mil
1001
mil unu
1011
mil dek unu
1111
mil cent dek unu
1234
mil ducent tridek kvar
2000
du mil
2678
du mil sescent sepdek ok
3000
tri mil
4000
kvar mil
5000
kvin mil
6000
ses mil
7000
sep mil
8000
ok mil
9000
naŭ mil
10000
dek mil
11000
dek unu mil
12000
dek du mil
20000
dudek mil
30000
tridek mil
42000
kvardek du mil
999000
naŭcent naŭdek naŭ mil
999999
naŭcent naŭdek naŭ mil naŭcent naŭdek naŭ

Десетиците и стотиците се изписват и произнасят заедно като една дума: dudek, tridek, ducent, tricent и т.н. Всичко друго се изписва като отделни думи – дори и хилядите.

Десетиците и стотиците, подобно на всяка друга дума, приемат ударение на предпоследната гласна: dUdek, trIdek, dUcent, trIcent. Всичко друго се произнася като отделни думи: dEk dU, dEk trI, cEnt dU, cEnt trI, cEnt dEk dU, dU mIl, trI mIl, dU mIl dEk dU.

Se el tiaj ĉi bazaj nombraj esprimoj oni kreas vortkunmetaĵojn, ekz. substantivajn nombrovortojn aŭ adjektivajn nombrovortojn, oni tamen povas aŭ devas kunskribi, eventuale kun dividostrekoj.

Nul първоначално е било съществително: nulo (името на цифрата 0). Сега обаче отдавна се използва също и като числително име без наставка, напр.: 0,5 = nul komo kvin (или nulo komo kvin).

Понякога може да се използва съкратената форма un' вместо unu.

Употреба на числителните имена

Числителните имена най-често се явяват като съществителни имена. Тогава числителните не получават окончанията -j и -n:

  • Mi havas nur unu buŝon, sed mi havas du orelojn. - Имам само една уста, но две уши.
  • Li faris ĉion per la dek fingroj de siaj manoj. - Той направи всичко с десетте пръста на ръцете си.
  • Li havas dek unu infanojn. - Той има единайсет деца.
  • Sesdek minutoj faras unu horon, kaj unu minuto konsistas el sesdek sekundoj. - Шейсет минути правят един час, а една минута се състои от шейсет секунди.

Понякога съществителното се пропуска (но се подразбира):

  • Nu, se vi ne havas mil [rublojn], mi petas cent rublojn. - Ако нямаш/нямате хиляда (рубли), моля за сто рубли.
  • Kiun el la tri [aferoj/personoj] vi elektas? - Кое от трите (неща)/Кого от тримата (души) избра?

Nul се явява като числов епитет обикновено само преди мерни единици:

  • La frostpunkto de akvo estas nul gradoj ĉe norma atmosfera premo. - Точката на замръзване на водата е нула градуса при нормално атмосферно налягане.

    Обикновено се изписва 0 gradoj, но се произнася nul gradoj.

  • Ilia fina rezulto estis nul poentoj. - Крайният им резултат беше нула точки.

В други случаи обикновено се използва neniu: Mi havas neniun malamikon..

Числителните имена могат също да се използват като самостоятелни думи и да изпълняват различни функции в изречението, като често изпълняват тази на съществително име. Никога не се използват окончанията -j или -n:

  • Kvin kaj sep faras dek du. - Пет и седем прави дванайсет.
  • Tridek kaj kvardek kvin faras sepdek kvin. - Трийсет и четиресет и пет прави седемдесет и пет.
  • Ilia nombro estas kvardek tri mil sepcent tridek. - Тяхното число е четиресет и три хиляди седемстотин и трийсет.
  • Divido per nul ne estas permesita. - Деленето на нула не е позволено.
  • Tri estas duono de ses. - Три е половината от шест.
  • Sep estas sankta nombro. - Седем е свещено число.

  • Mi legis numeron 2 de la jaro 1990. - Прочетох втори брой от 1990 година.

    Става дума за брой на вестник.

  • Ni loĝas en ĉambro tricent tridek tri en tiu hotelo. - Ние живеем в стая триста трийсет и три в този/онзи хотел.

Когато става дума за номер, може да се използва и числително редно. Може обаче да има разлика между числително редно и номер, напр. kvara ('четвърти') означава, че преди него има други три в тази редица, докато numero kvar ('номер пет') означава, че нещото има цифрата 4 като вид „име“. При хотелите например често липсват номера и по тази причина стая 100 невинаги е стотната стая. Ако се намираме в края на някаква улица, може да се каже, че къща номер 1 не е първата къща, а последната.

Особена употреба на unu

Основното значение на unu е числово. Тази употреба е изяснена по-горе заедно с другите числителни имена. Unu обаче има и няколко особени значения и употреби. Unu може да изразява еднаквост, единственост, индивидуалност и самоличност:

  • La loĝantoj de unu regno estas samregnanoj, la loĝantoj de unu urbo estas samurbanoj, la konfesantoj de unu religio estas samreligianoj. = La loĝantoj de unu sama regno... - Жителите на едно кралство са съграждани, жителите на един град са съграждани, изповядващите една и съща религия са едноверци. = Жителите на едно и също кралство […].

  • Ŝin trafis unu malfeliĉo post la alia. - Сполетяха я едно нещастие след друго.

    Тук unu набляга на индивидуалността на всяко нещастие. В такъв смисъл unu често се използва заедно с alia.

  • En unu tago, kiam ŝi estis apud tiu fonto, venis al ŝi malriĉa virino. - Един ден, докато беше до този извор, при нея дойде бедна жена.

    Става дума за познат на говорещия ден, а не на слушателя. Така употребено, unu се явява полуопределителен член.

Unu се използва, без да е последвано от съществително. Често може да се каже, че съществителното се подразбира, а понякога прибавянето на съществително само би попречило. В такива случаи unu се използва като местоимение:

  • Ŝi estis unu el la plej belaj knabinoj, kiujn oni povis trovi. - Тя бе едно от най-красивите момичета, които може да се намерят.
  • Unu babilis, alia kantis. - Един говореше, друг пееше.

Kiam individueca aŭ pronomeca (iafoje unikeca) unu estas uzata pri pluraj individuoj, ĝi ricevas la finaĵon J:

  • El ŝiaj multaj infanoj unuj estas bonaj kaj aliaj estas malbonaj. - От многото ѝ деца едни са добри, а други са лоши.
  • Dum unuj artikoloj alportas al nia afero rondon da novaj amikoj, multaj aliaj, skribitaj nelerte, tute perdiĝas sen rezultato. - Докато едни статии донесоха на делото ни кръг от нови приятели, много други, написани нескопосано, изцяло се загубиха без резултат.
  • Unuj [studentoj] kun gaja rideto sur la buŝo, aliaj meditante, aliaj en vigla interparolado, unuope aŭ duope forlasas la universitatan korton. - Unuj [studentoj] kun gaja rideto sur la buŝo, aliaj meditante, aliaj en vigla interparolado, unuope aŭ duope forlasas la universitatan korton.

La formo unu ne povas ricevi la finaĵon N. Tio estas baza regulo, kiu ĉiam validas, ĉu unu montras nombron, ĉu ĝi montras individuecon, ĉu unikecon: Unu mi renkontis en Londono, alian en Parizo. Neniam uzu la formon unun. Sed la formo unuj ja povas ricevi N-finaĵon, ĉar unuj neniam povas esti pura numeralo. Ĝi ĉiam montras individuecon aŭ unikecon. La formo unujn estas tamen bezonata nur treege malofte: Unujn mi renkontis en Londono, aliajn en Parizo.

La regulo, kiu malpermesas unun, sed permesas unujn, estas stranga el vidpunkto de logiko. Sed ĝi estas tre bona el vidpunkto de praktika uzado. En la praktiko la nombra, unikeca kaj individueca uzoj de unu ne estas rigore distingeblaj. Estas multaj limokazoj, kaj tial la simpla regulo, ke unu neniam havu N-finaĵon, estas tre praktika. Oni ne bezonas cerbumi ĉiufoje, ĉu unu montras nombron, unikecon aŭ individuecon. Unuj tamen ĉiam montras individuecon aŭ unikecon, kaj tial ne estas problemo uzi post ĝi N-finaĵon, se la frazrolo tion postulas.

Ne konfuzu individuecan unu kun la tabelvorto iu. Individueca unu montras, ke la parolanto bone scias, pri kiu individuo li parolas (dum la aŭskultanto kredeble ne scias). Iu montras, ke la identeco de la priparolata individuo estas nekonata aŭ neklara, aŭ ke la identeco ne estas grava:

  • Loĝas ĉi tie unu el viaj amikoj. - Тук живее един от приятелите ти/ви.

    Говорещият знае кой от приятелите живее тук.

  • Loĝas ĉi tie iu el viaj amikoj. - Тук живее някой от приятелите ти/ви.

    Говорещият (вероятно) не знае кой от приятелите живее тук.

Ofte oni povas uzi iu anstataŭ unu, kiam ne estas grave montri, ĉu la individuo estas konata al la parolanto. Sed unu estas pli preciza. Ĝi montras, ke la parolanto ja scias la identecon.

La adjektivo certa havas iafoje signifon similan al individueca unu, sed certa estas pli forta. Ĝi emfaze montras, ke io estas certe konata al la parolanto (sed verŝajne ne al la aŭskultanto): certaj okazoj multe da saĝo estas pli malbona, ol se oni ĝin tute ne havus. Hieraŭ vizitis min certa sinjorino Schmidt.

La multspeca uzo de unu ŝajnas stranga al iuj, interalie ĉar lernolibroj malofte klarigas ĝin. Tial multaj preferas uzi unu nur en pure nombra rolo, kaj preferas por la aliaj signifoj la vortojn iu(j), kelka(j) kaj certa(j). Tio estas malriĉigo de la lingvo, ĉar ĉiuj ĉi vortoj esprimas malsamajn nuancojn, kaj ĉiuj tiuj nuancoj estas bezonataj.

Unu... la alia

Като местоимение unu е част от израза unu… (la) alia ('един друг(иго)'), който посочва взаимност. Unua… (la) alia представлява цяло съкратено изречение. Unu обикновено е подлог в цялото изречение, а (la) alia е допълнение или изпълнява друга, неподложна функция:

  • Tiuj gejunuloj amas unu la alian. → Tiuj gejunuloj amas. Unu amas la alian. - Тези младежи се обичат един друг(иго). → Тези младежи обичат. Един обича другия.

    Всеки от тях обича всеки друг от тях.

  • Ili donis florojn unu al alia. → Ili donis florojn. Unu donis florojn al alia. - Те си дадоха цветя един на друг. → Те дадоха цветя. Един даде цветя на друг.

    Ĉiu el ili donis florojn al ĉiu alia el ili.

  • Li kunigis kvin tapiŝojn unu kun la alia. - Li kunigis kvin tapiŝojn unu kun la alia.

    Li kunigis unu tapiŝon kun la alia.

Oni povas preskaŭ ĉiam uzi unu... (la) alia sen J-finaĵoj. Laŭbezone oni tamen povas aldoni J-finaĵon al alia kaj ankaŭ al unu depende de la celita senco: La junaj knabinoj kaj junuloj ĉe la lageto babilas unuj kun la aliaj. Unuj el ili babilas kun aliaj el ili. Iafoje oni devas uzi la formon unujn: La registaroj ĵetas la homojn unujn kontraŭ la aliajn. = La registaroj ĵetas unujn homojn kontraŭ la aliajn homojn.

Anstataŭ unu... la alia oni povas kelkfoje uzi la vorton reciproke kune kun si aŭ alia pronomo: La knabino kaj la knabo kisis sin reciproke. = La knabino kaj la knabo kisis unu la alian. Oni ankaŭ povas uzi reciproke kune kun unu... la alia por emfazi la reciprokecon: Vi ne estas reciproke egalaj unu al la alia en la regiono de la spirito. Oni povas ankaŭ uzi inter prefiksece ĉe verbo, ofte kune kun si aŭ alia pronomo, aŭ la esprimon inter si (inter ni, inter vi), kiu ĉiam signifas unu kun la alia aŭ simile: Ili sin interakuzas. = Ili akuzas unu la alian. Ili interparolas. = Ili parolas unu kun la alia. Ili estis tre amikaj inter si. Oni neniam uzu la pronomon si kune kun unu... la alia. Ne diru: Ili amas sin unu la alian. Diru simple: Ili amas unu la alian.

Числа като съществителни имена

Nombrovortoj kun la sufikso ON montras partajn nombrojn:

  • duono = 1/2
  • triono = 1/3
  • dekono = 1/10
  • dekduono = 1/12
  • centono = 1/100
  • milono = 1/1000

Pli altaj nombroj ol 999999 estas esprimataj per substantivaj nombrovortoj:

miliono
1.000.000 (шест нули)
miliardo
1.000.000.000 (= девет нули)
biliono
1.000.000.000.000 (= дванайсет нули)
triliono
1.000.000.000.000.000.000 (= осемнайсет нули)

Някои езици, между които английският и руският, придават съвсем други стойности на сходни по форма имена на числа като biliono ('билион') и triliono ('трилион'). На есперанто обаче имат единствено гореспоменатите стойности. Съществуват още няколко такива думи, но те се използват много рядко.

Названията на числа, които са сами по себе си съществителни имена, приемат окончанията -j и -n според същите правила, важащи за всички други съществителни:

  • Kiam vi havos rikolton, vi donos kvinonon al Faraono. - Когато имате реколта, ще дадете една пета от нея на фараона.
  • Mi ricevis dudek kvin centonojn. - Получих двайсет и пет стотни.
  • Ŝi havas pli ol dek milionojn. - Тя има повече от десет милиона.
  • La malprofito atingis sumon de kvardek sep miliardoj. - Загубата достигна сумата от четиресет и седем милиарда.

Substantivaj nombrovortoj ne povas rekte priskribi substantivon, sed estas uzataj kune kun la prepozicio da:

  • Li havas du miliardojn da dolaroj. - Той има два милиарда долара.
  • Ŝi vidis pli ol dek milionojn da homoj. - Тя видя повече от десет милиона души.

Ankaŭ ON-vorto kun O-finaĵo bezonas helpan prepozicion: Unu tago estas tricent-sesdek-kvinono aŭ tricent-sesdek-sesono de jaro.

Ankaŭ numeraloj povas fariĝi substantivoj per aldono de O-finaĵo. Tiam ili montras ian aferon kun rilato al la nombro, aŭ grupon kun tiom da aferoj. Antaŭ O-finaĵo oni ĉiam kunskribas numeralojn. Por klareco oni povas uzi dividostrekojn, kie origine estis spacetoj:

  • unu → unuo = la cifero 1, baza kalkulelemento, elementa kvanto (ekz. metro, kilogramo, ampero k.t.p.)
  • du → duo = la cifero 2, paro, duopo
  • dek du → dek-duo aŭ dekduo = la nombro 12, grupo de 12 aferoj
  • du mil kvincent → du-mil-kvincento (prefere ne dumilkvincento)
  • Mi aĉetis dekon da ovoj kaj dek-duon da pomoj. - Купих десетина яйца и дванайсетина ябълки.

Смесени числа

Kiam oni miksas numeralojn kaj substantivajn nombrovortojn en unu nombro, iliaj malsamaj reguloj kolizias. Numeraloj volas esti epitetoj de ĉefvorto, dum substantivaj nombrovortoj mem estas ĉefvortoj kun da-esprimo post si. Ĝenerale la ĝusta solvo estas uzi da en tiaj okazoj, ĉar da kune kun numeraloj estas nekutima, sed tute ne erara:

  • Tie loĝas 1.500.000 homoj. = Tie loĝas unu miliono (kaj) kvincent mil da homoj. - Там живеят 1 500 000 души. = Там живеят един милион и петстотин хиляди души.

    Oni ankaŭ povas diri: ...unu kaj duona milionoj da homoj. Aŭ: ...unu komo kvin milionoj da homoj.

  • Mi havas unu milionon da eŭroj. Se mi ricevos ankoraŭ unu eŭron, mi havos unu milionon unu da eŭroj. - Имам един милион евро. Ако получа още едно евро, ще имам милион и едно евро.
  • Li havas 10.300.978 $. = Li havas dek milionojn tricent mil naŭcent sepdek ok da dolaroj. - Той има 10 300 978 долара. = Той има десет милиона триста хиляди деветстотин седемдесет и осем долара.

  • Ili kostas kvar kaj duonon da dolaroj. - Струват четири долара и половина.

    Alia bona kaj ofta solvo estas: Ili kostas kvar kaj duonan dolarojn.

Числа като прилагателни имена

Se oni aldonas la finaĵon A al numeralo, oni kreas adjektivon, kiu montras pozicion en vicordo, ordan numeralon:

  • unua = на първо място в някаква подредба (пред който не стои друг)
  • dua = на второ място в някаква подредба (пред който стои един)
  • tria = на трето място в някаква подредба (пред който стоят двама)
  • kvara = на четвърто място в някаква подредба (пред който стоят трима)
  • deka = на десето място в някаква подредба (пред който стоят девет)

Числителните редни получават окончания -j и -n подобно на прилагателни имена:

  • La sepan tagon de la semajno Dio elektis, ke ĝi estu pli sankta, ol la ses unuaj tagoj. - Седмия ден от седмицата Бог избра да бъде по-свят от първите шест дена.

Se oni aldonas A-finaĵon al plurvorta nombro, oni povas kunmeti la tuton en unu vorton, sed oni ankaŭ povas lasi la apartajn vortojn. Ĉiuokaze oni metas A-finaĵon nur laste. Se oni kunmetas, oni povas skribi dividostrekojn por klareco. Tiam oni metu la strekojn tie, kie estas spacetoj en la origina plurvorta nombro:

  • Hodiaŭ estas la dudek sepa (tago) de Marto. = ...dudek-sepa... - Днес е двайсет и седми (ден от) март. = […] двайсет и седми […].

    (aŭ ...dudeksepa...)

  • Georgo Vaŝington estis naskita la dudek duan de Februaro de la jaro mil sepcent tridek dua. = ...dudek-duan... mil-sepcent-tridek-dua. - Джордж Вашингтон е роден на двайсет и втори февруари хиляда седемстотин трийсет и втора година. = […] двайсет и втори […] хиляда седемстотин трийсет и втора […].

    Anstataŭ dudek-duan oni povas skribi ankaŭ dudekduan, sed anstataŭ mil-sepcent-tridek-dua oni ne skribu milsepcenttridekdua, ĉar tio estas tro malklara.

  • Tio okazis en la okdekaj jaroj. = ...iam en la jaroj de 1980 ĝis 1989 inkluzive. - Това се случи през осемдесетте години. = […] някога между годините от 1980 до 1989 включително.

  • Ŝi estas la dua plej bona en nia klaso, kaj mi estas la tria. - Тя е втората най-добра в нашия клас, а аз съм третият.

    Само един е по-добър от нас.

Kiam oni uzas vicordan esprimon apud ordinara numeralo, oni metu la vicordan esprimon unue por klareco:

  • Tio okazis iam en la unuaj dek tagoj. - Това се случи по някое време през първите десет дни.

    Se oni dirus la dek unuaj tagoj estus risko, ke oni komprenus dek kiel parton de la vicorda esprimo, do kiel la dek-unuaj tagoj.

Други числа с a-окончание

ON-vortoj kun A-finaĵo estas ordinaraj adjektivoj.

  • duona = имащ само половина от цялата си големина
  • triona = имащ само една трета от цялата си големина
  • centona = имащ само една стотна от цялата си големина

  • Ĝi estas longa je duona metro. - То е дълго половин метър.

    Дължината му е 50 сантиметра.

  • Kvaronan horon li restis. - Той остана четвърт час.

    Той остана петнайсет минути.

Miliona, miliarda k.t.p. estas ordinaraj adjektivoj, kiuj teorie povas havi diversajn signifojn laŭ la kunteksto. Sed en la praktiko preskaŭ nur vicorda signifo aperas: Nia miliona kliento ricevos specialan donacon.

Ankaŭ nula estas ordinara adjektivo, kiu teorie povas esti uzata kun diversaj signifoj laŭ la kunteksto, ekz. kun vicorda signifo: je la nula horo kaj tridek minutoj. En la praktiko ĝi estas uzata preskaŭ nur kun la signifo "neekzistanta, senvalora, nevalida": Bruo potenca, nula esenco.

Vicordaj adjektivoj el miksitaj nombroj estas teorie eblaj, sed apenaŭ rekomendindaj: nia du-milion-unua kliento. Oni uzu prefere esprimojn kun numero: nia kliento numero du milionoj unu.

Числа като наречия

Nombrovortoj kun E-finaĵo havas la samajn signifojn kiel la respondaj adjektivaj formoj:

  • unue = на първо място
  • due = на второ място
  • dek-due, dek due = на дванайсето място
  • Unue mi redonas al vi la monon, kiun vi pruntis al mi; due mi dankas vin por la prunto; trie mi petas vin ankaŭ poste prunti al mi, kiam mi bezonos monon. - Unue mi redonas al vi la monon, kiun vi pruntis al mi; due mi dankas vin por la prunto; trie mi petas vin ankaŭ poste prunti al mi, kiam mi bezonos monon.
  • Ĝi estas trione el plasto, trione el ligno kaj trione el metalo. - То е една трета от пластмаса, една трета от дърво и една трета от метал.
  • Tiu monto estas eĉ ne centone tiel alta kiel Ĉomolungmo. = La alteco de tiu monto estas eĉ ne unu centono de la alteco de Ĉomolungmo (= Everesto). - Tiu monto estas eĉ ne centone tiel alta kiel Ĉomolungmo. = La alteco de tiu monto estas eĉ ne unu centono de la alteco de Ĉomolungmo (= Everesto).

Nuanciloj de nombrovortoj

La prepozicioj ĝis, inter kaj po povas uziĝi kun nombrovortoj por ilin nuanci en diversaj manieroj:

  • Restas ĉirkaŭ dek personoj. = Restas proksimume dek personoj. - Остават около десет души. = Остават приблизително десет души.
  • Ĝis ducent homoj povas eniri. = Maksimume ducent homoj povas eniri. - До двеста души могат да влязат. = Най-много двеста души могат да влязат.
  • Ili kostas de kvin ĝis dek eŭrojn. = Ili kostas minimume kvin kaj maksimume dek eŭrojn. - Те струват от пет до десет евро. = Те струват най-малко пет и най-много десет евро.
  • Mi vidis inter cent kaj ducent homojn. = Mi vidis minimume cent kaj maksimume ducent homojn. - Видях между сто и двеста души. = Видях най-малко сто и най-много двеста души.
  • Aranĝu ilin en du vicoj, po ses en vico. = Aranĝu ilin en du vicoj, ses en ĉiu vico. - Подредете ги в две редици, по шест в редица. = Подредете ги в две редици, шест във всяка редица.

En ĉi tiaj frazoj la prepozicioj neniel koncernas la postan substantivon, sed havas sencon nur por la nombro. Se oni forprenas la nombrovorton, ankaŭ la nuancilo devas malaperi, ĉar ĝi ne plu havas sencon:

  • Restas ĉirkaŭ dek personoj. → Restas personoj. - Остават около десет души. → Остават хора.

    (Restas ĉirkaŭ personoj няма смисъл.)

  • Mi vidis inter cent kaj ducent homojn. → Mi vidis homojn. - Видях между сто и двеста души. → Видях хора.

    (Mi vidis inter homojnняма смисъл.)

Tiuj prepozicioj do ne montras frazrolon, kiam ili nuancas nombrojn. Ili ne estas rolmontriloj, sed havas ian adverbecan rolon: ĉirkaŭ = proksimume; de = minimume; ĝis = maksimume.

Nombrovortaj nuanciloj povas aperi kune kun veraj rolmontriloj, kiuj montras la frazrolon de la tuta esprimo:

  • Ĝi estis virino, kiu povis havi la aĝon de ĉirkaŭ sesdek jaroj. - Тя бе жена, която можеше да е на около шейсет години.

    Ĉirkaŭ засяга единствено числото sesdek. De посочва функцията на целия израз ĉiurkaŭ sesdek jaroj.

  • Nenie en la ĉirkaŭ cent jaroj la loko estis pli ŝanĝita, ol en unu malgranda frukta ĝardeno. - Nenie en la ĉirkaŭ cent jaroj la loko estis pli ŝanĝita, ol en unu malgranda frukta ĝardeno.

    La tempa adjekto havas la prepozicion en. Ĉirkaŭ estas nura nuancilo de la nombro cent.

  • Ili loĝos tie de ok ĝis naŭ jarojn. - Те ще живеят там от осем до девет години.

    La frazparto de ok ĝis naŭ jarojn estas tempodaŭra adjekto, kiu devas havi ian rolmontrilon. Ĉi tie ĝi havas N-finaĵon. De kaj ĝis nur nuancas la nombrojn.

  • Estis tiel malvarme, ke ili devis kuŝi sub po tri kovriloj. - Беше толкова студено, че трябваше да легнат под по три завивки.

    La frazparto sub po tri kovriloj estas loka sub-adjekto. Po nur estas nuancilo de tri.

  • Li havas ĉirkaŭ mil eŭrojn. - Той има около хиляда евро.

    La objekto ĉirkaŭ mil eŭrojn bezonas la finaĵon N. Ĉirkaŭ nur nuancas la nombron mil.

En tiaj ĉi frazoj oni uzas tiujn ĉi vortetojn nur kiel nuancilojn, kaj ne kiel prepoziciojn — escepte de po. Pri po la lingvouzo varias. Iuj uzas po ĉiam kiel veran prepozicion, kio signifas, ke ili neniam uzas N-finaĵon kune kun po, eĉ se la frazparto rolas kiel objekto en la frazo, ekz.. Mi donis al ili po dek eŭroj. Aliaj uzas po ĉiam adverbece, kaj aldonas N-finaĵon, kiam la frazrolo tion postulas, ekz. Mi donis al ili po dek eŭrojn. Ambaŭ uzoj estas tute bonaj kaj ĝustaj.

Математически изрази

Формула Произношение
2 + 2 = 4 Du kaj du faras kvar. / Du plus du estas kvar.
10 – 3 = 7 Dek minus tri faras sep.
22 × 6 = 132 Dudek du multiplikite per ses faras cent tridek du. / Dudekduoble ses estas cent tridek du. / Dudek du oble ses egalas al cent tridek du.
7:2 = 3,5 Sep dividite per du faras tri komo kvin.
46,987 kvardek ses komo naŭ ok sep (не ...komo naŭcent okdek sep)
10² = 100 La dua potenco de dek estas cent. / Dek kvadrate estas cent.
5³ = 125 La tria potenco de kvin estas cent dudek kvin. / Kvin kube estas cent dudek kvin.
  • Kvin kaj sep faras dek du. - Пет и седем прави дванайсет.
  • Dek kaj dek faras dudek. - Десет и десет прави двайсет.
  • Kvar kaj dek ok faras dudek du. - Четири и десет прави четиринайсет.
  • Tridek kaj kvardek kvin faras sepdek kvin. - Трийсет и четиресет и пет прави седемдесет и пет.
  • Kvinoble sep estas tridek kvin. - Пет по (букв. 'пет пъти') седем е трийсет и пет.

Egalsignon (=) oni povas elparoli kiel faras aŭ estas aŭ egalas (al), pli-malpli laŭplaĉe: du kaj du faras kvar, dek minus tri estas sep, du oble du egalas (al) kvar.

При десетичните дроби не се използва точка, а запетая. Точката като знак за десетични дроби се използва само в няколко страни. Есперанто, подобно на по-голямата част от страните и езиците по света, използва запетая.

Формула Произношение
9403,5 km naŭ mil kvarcent tri komo kvin kilometroj / naŭ mil kvarcent tri kaj duona kilometroj
8,6 kg ok komo ses kilogramoj / ok kilogramoj (kaj) sescent gramoj
+37,7° (plus) tridek sep komo sep gradoj / tridek sep komo sep gradoj super nulo
49,75 USD kvardek naŭ komo sep kvin (Usonaj) dolaroj / kvardek naŭ (Usonaj) dolaroj (kaj) sepdek kvin cendoj

Vortojn por subunuoj kiel gramoj kaj cendoj oni povas iafoje subkompreni en tiaj ĉi esprimoj: tri kilogramoj (kaj) sepcent, kvar dolaroj (kaj) sepdek kvin. Sed oni atentu, ke ne estiĝu dubo, pri kia subunuo temas.

Часове

Por montri horon oni sekvu iun el la ĉi-postaj modeloj. La vortojn horo kaj minutoj oni tre ofte nur subkomprenas:

С цифри С думи
3:15 (aŭ 15:15) Estas la tria (horo) (kaj) dek kvin (minutoj). / Estas dek kvin (minutoj) post la tria (horo).
9:45 (aŭ 21:45) Estas la naŭa (horo) (kaj) kvardek kvin (minutoj). / Estas dek kvin (minutoj) antaŭ la deka (horo).

Por plia klareco oni povas aldoni la esprimojn en la antaŭtagmezo aŭ antaŭtagmeze, kaj en la posttagmezo aŭ posttagmeze. Sed oni ankaŭ povas uzi la 24-horan sistemon:

  • Estas la dek-kvina (kaj) dek kvin. / Estas dek kvin post la dek-kvina. - Estas la dek-kvina (kaj) dek kvin. / Estas dek kvin post la dek-kvina.
  • Estas la dudek-unua (kaj) kvardek kvin. / Estas dek kvin antaŭ la dudek-dua. - Estas la dudek-unua (kaj) kvardek kvin. / Estas dek kvin antaŭ la dudek-dua.

Вместо 15 minutoj може да се използва kvarono ('четвърт'), kvaronhoro ('четвърт час') или kvarona horo. Вместо 30 minutoj често се използва duono ('половина'), duonhoro ('половин час') или duona horo.

Часа посочваме чрез числителни редни: tria, naŭa, dek-dua и т.н. Когато питаме колко е часът, използваме въпросителната дума kiom + a-окончание → kioma.

  • kiom? - колко? → tri, naŭ, dek du, dudek unu...
  • kioma? - колко? (кой поред?) → tria, naŭa, dek-dua, dudek-unua...

  • Kioma horo estas, gardisto? - Колко е часът, пазачо?
  • Kioma horo estis, kiam vi alvenis? - Колко беше часът, когато пристигнахте?

Por montri, kiam io okazas, oni devas uzi rolmontrilon, normale je, antaŭ, post, ĝis aŭ ĉirkaŭ:

  • Je (la) kioma horo okazis tio? - В колко часа̀ се случи това?
  • Tio okazis je la tria kaj kvardek. - Това се случи в три и четиресет.
  • Ni devas manĝi antaŭ la oka. - Трябва да ядем преди осем.
  • Post la dek-unua horo ĉio devas esti preta. - След единайсет часа̀ всичко трябва да е готово.

Когато става дума за часове, окончанието -n не се използва, тъй като може да се обърка час с дата, която също се посочва с числителни редни: je la tria = "je la tria horo", la trian = "en la tria tago de la monato".

Дати

За да посочим дата, се използват следните модели. Думите tago и en la jaro много често се подразбират и не се споменават:

  • Estis la tria (tago) de Decembro (en la jaro) mil naŭcent naŭdek unu. - Беше трети (ден от) декември (през) хиляда деветстотин деветдесет и първа (година).
  • Hodiaŭ estas la dua (tago) de Majo (en la jaro) du mil kvin. - Днес е втори (ден от) май (през) две хиляди и пета (година).
  • Morgaŭ estos la dudek kvina (tago) de Julio (en la jaro) du mil dek. - Утре ще е двайсет и пети (ден от) юли (през) две хиляди и десета (година).

Por jaroj oni ankaŭ povas uzi ordajn numeralojn, sed tio fariĝas pli kaj pli malofta: Estis la lasta de Januaro (en la jaro) mil-okcent-okdek-sepa.

Между деня и месеца винаги се използва предлога de, тъй като числителното редно не се отнася към месеца, а към думата tago ('ден'), която обикновено се изпуска: la unua de Majo = la unua tago de Majo, la dek-tria de Decembro = la dek-tria tago de Decembro. Ако обаче се каже la unua majo, така се има предвид първият от няколко месеца май.

Por montri la daton, kiam io okazis, okazas aŭ okazos, oni uzu taŭgan rolmontrilon. Ofte oni uzas la finaĵon N:

  • Ili venos la sepan (tagon) de Marto. = Ili venos en la sepa (tago) de Marto. - Ще дойдат на седми (ден от) март.
  • La unuan de Majo ili komencis sian vojaĝon. = En la unua (tago) de Majo... - На първи май започнаха своето пътешествие. = В първия ден от месец май…

  • Mi laboris tie ĝis la unua de Aŭgusto mil naŭcent sesdek. - Работих там до първи август 1960.

  • Antaŭ la lasta tago de Junio vi devas trovi laboron. - Преди последния ден на юни трябва да си намериш работа.
  • Post la dek kvina de Marto ŝi loĝos ĉe mi. - След петнайсети март тя ще живее при мен.
Обратно нагоре