Więcej
  2. 19 Liczebniki

Liczebniki

Liczebniki to słowa wyrażające liczbę. W esperanto jest trzynaście liczebników:

nul
0
unu
1
du
2
tri
3
kvar
4
kvin
5
ses
6
sep
7
ok
8
naŭ
9
dek
10
cent
100
mil
1000

Inne liczby są wyrażane za pomocą łączenia liczebników. Najpierw mówimy ile jest tysięcy, potem ile setek, potem ile dziesiątek, a na końcu ile jedności:

11
dek unu
12
dek du
13
dek tri
14
dek kvar
15
dek kvin
16
dek ses
17
dek sep
18
dek ok
19
dek naŭ
20
dudek
21
dudek unu
22
dudek du
23
dudek tri
30
tridek
40
kvardek
50
kvindek
60
sesdek
70
sepdek
80
okdek
90
naŭdek
100
cent
101
cent unu
110
cent dek
111
cent dek unu
200
ducent
232
ducent tridek du
300
tricent
400
kvarcent
500
kvincent
600
sescent
700
sepcent
800
okcent
900
naŭcent
1000
mil
1001
mil unu
1011
mil dek unu
1111
mil cent dek unu
1234
mil ducent tridek kvar
2000
du mil
2678
du mil sescent sepdek ok
3000
tri mil
4000
kvar mil
5000
kvin mil
6000
ses mil
7000
sep mil
8000
ok mil
9000
naŭ mil
10000
dek mil
11000
dek unu mil
12000
dek du mil
20000
dudek mil
30000
tridek mil
42000
kvardek du mil
999000
naŭcent naŭdek naŭ mil
999999
naŭcent naŭdek naŭ mil naŭcent naŭdek naŭ

Dziesiątki i setki są opisywane (i wypowiadane) jako jedno słowo: dudek, tridek, ducent, tricent itd. Wszystkie inne liczby powinno się pisać jako osobne słowa, również tysiące.

Dziesiątki i setki, podobnie jak inne słowa, są wymawiane z akcentem na przedostatnią samogłoskę: dUdek, trIdek, dUcent, trIcent. Cała reszta jest wymawiana jako osobne słowa: dEk dU, dEk trI, cEnt dU, cEnt trI, cEnt dEk dU, dU mIl, trI mIl, dU mIl dEk dU.

Jeśli z takich podstawowych wyrażeń liczbowych tworzone są złożenia, np. rzeczowniki odliczebnikowe lub przymiotniki odliczebnikowy, jest to możliwe lub obowiązkowe, żeby zapisywać te zdania łącznie, ewentualnie z myślnikami.

Nul było pierwotnie rzeczownikiem: nulo (nazwa cyfry 0). Ale od dawna jest też używany jako liczebnik bez końcówki, np.: 0,5 = nul komo kvin (lub nulo komo kvin).

Czasami zamiast unu można użyć skróconej formy un'.

Użycie liczebników

Liczebniki najczęściej występują jako epitety rzeczowników. Liczebniki nie otrzymują wtedy końcówek N i J:

  • Mi havas nur unu buŝon, sed mi havas du orelojn. - Mam tylko jedne usta, ale dwoje uszu.
  • Li faris ĉion per la dek fingroj de siaj manoj. - Robił wszystko dziesięcioma palcami swoich dłoni.
  • Li havas dek unu infanojn. - On ma jedenaście dzieci.
  • Sesdek minutoj faras unu horon, kaj unu minuto konsistas el sesdek sekundoj. - Sześćdziesiąt minut daje jedną godzinę, a jedna minuta zawiera sześćdziesiąt sekund.

Czasami rzeczownik jest pomijany (rozumiany w domyśle):

  • Nu, se vi ne havas mil [rublojn], mi petas cent rublojn. - No, jeśli nie masz tysiąca [rubli], poproszę sto rubli.
  • Kiun el la tri [aferoj/personoj] vi elektas? - Którą z tych trzech [rzeczy/osób] wybierasz?

Nul pojawia się jako epitet liczbowy zwykle tylko przed jednostkami miary:

  • La frostpunkto de akvo estas nul gradoj ĉe norma atmosfera premo. - Temperatura zamarzania wody wynosi zero stopni przy normalnym ciśnieniu atmosferycznym.

    Zwykle pisze się 0 stopni, ale wymawia się to jako nul gradoj.

  • Ilia fina rezulto estis nul poentoj. - Ich ostatni wynik to (było) zero punktów.

W innych przypadkach zwykle używa się neniu: Mi havas neniun malamikon.

Liczebniki mogą również występować samodzielnie wypełniając różne funkcje zdania. Często zachowują się jak rzeczowniki. Końcówki J lub N nigdy nie są używane:

  • Kvin kaj sep faras dek du. - Pięć plus siedem równa się dwanaście.
  • Tridek kaj kvardek kvin faras sepdek kvin. - Trzydzieści plus czterdzieści pięć równa się siedemdziesiąt pięć.
  • Ilia nombro estas kvardek tri mil sepcent tridek. - Ich liczba to czterdzieści trzy tysiące siedemset.
  • Divido per nul ne estas permesita. - Dzielenie przez zero jest niedozwolone.
  • Tri estas duono de ses. - Trzy jest połową sześciu.
  • Sep estas sankta nombro. - Siedem jest świętą liczbą.

  • Mi legis numeron 2 de la jaro 1990. - Przeczyta

    Mówi o numerze gazety.

  • Ni loĝas en ĉambro tricent tridek tri en tiu hotelo. - Mieszkamy w pokoju trzysta trzydzieści trzy w tym hotelu.

Kiedy chodzi o liczbę, można również użyć liczebnika porządkowego: la dua numero, la jaro 1990-a, la tricent-tridek-tria ĉambro. Ale może występować różnica pomiędzy kolejnością a liczbą. Np. kvara oznacza, że ​​było wcześniej trzy inne rzeczy, podczas gdy kvar oznacza, że ​​rzecz ma numer 4 jako swego rodzaju "nazwę". Np. w hotelach często brakuje numerów, dlatego np. pokój sto to niekoniecznie setny pokój. A jeśli ktoś stoi na końcu ulicy, to może powiedzieć, że dom numer jeden nie jest pierwszym domem, ale ostatnim.

Szczególne użycia unu

Podstawowe znaczenie unu jest liczbowe. To zastosowanie wyjaśniono powyżej wraz z innymi liczebnikami. Ale unu ma również specjalne znaczenia i zastosowania. Unu może wyrażać między innymi jednakowość, wyjątkowość, indywidualność i identyczność:

  • La loĝantoj de unu regno estas samregnanoj, la loĝantoj de unu urbo estas samurbanoj, la konfesantoj de unu religio estas samreligianoj. = La loĝantoj de unu sama regno... - Mieszkańcy jednego królestwa są współobywatelami, mieszkańcy jednego miasta są współmieszczaninami, wyznawcy jednej religii są współwyznawcami. = Mieszkańcy tego samego królestwa...

  • Ŝin trafis unu malfeliĉo post la alia. - Przydarzało jej się jedno nieszczęście po drugim.

    Tutaj unu podkreśla indywidualność każdego nieszczęścia. W tym sensie unu często występuje z alia.

  • En unu tago, kiam ŝi estis apud tiu fonto, venis al ŝi malriĉa virino. - Pewnego dnia, kiedy ona siedziała obok tego źródła, przyszła biedna kobieta.

    Chodzi o dzień znany mówcy, ale nie słuchaczowi. W takim użyciu umu jest przedimkiem pół-określonym.

Unu jest również używany indywidualnie bez dodatkowego rzeczownika. Często można powiedzieć, że rzeczownik jest domyślny, ale czasami dodanie rzeczownika tylko utrudniałoby. Wtedy unu jest używane jak zaimek:

  • Ŝi estis unu el la plej belaj knabinoj, kiujn oni povis trovi. - Była jedną z najpiękniejszych dziewczyn, jakie można było znaleźć.
  • Unu babilis, alia kantis. - Jeden rozmawiał, drugi śpiewał.

Kiedy unu jest używane do oznaczania jednostki lub jest używane jako zaimek (lub czasem do pokazywania unikalności) w opisie wielu jednostek, otrzymuje ono końcówkę J:

  • El ŝiaj multaj infanoj unuj estas bonaj kaj aliaj estas malbonaj. - Z jej wielu dzieci jedne są dobre, a inne złe.
  • Dum unuj artikoloj alportas al nia afero rondon da novaj amikoj, multaj aliaj, skribitaj nelerte, tute perdiĝas sen rezultato. - Podczas gdy jedne artykuły sprowadzają do naszego przedsięwzięcia krąg nowych przyjaciół, wiele innych, pisanych niezdarnie, są całkowicie stracone bez rezultatu.
  • Unuj [studentoj] kun gaja rideto sur la buŝo, aliaj meditante, aliaj en vigla interparolado, unuope aŭ duope forlasas la universitatan korton. - Jedni [studenci] z pogodnym uśmiechem na twarzy, inni rozmyślając, jeszcze inni prowadząc ożywioną rozmowę, pojedynczo lub w parach opuszczają teren uniwersytecki.

Forma unu nie może otrzymać końcówki N. Jest to podstawowa zasada, która obowiązuje zawsze, niezależnie od tego czy unu reprezentuje liczbę, czy pokazuje indywidualność, czy unikalność: Unu mi renkontis en Londono, alian en Parizo. Nigdy nie używaj formy unun. Ale forma unuj może wprawdzie mieć końcówkę N, ponieważ unuj nigdy nie może być czystym liczebnikiem. Zawsze pokazuje indywidualność lub unikalność. Forma unujn jest jednak potrzebna bardzo rzadko: Unujn mi renkontis en Londono, aliajn en Parizo.

Zasada, która zabrania unun, ale zezwala na unujn, jest dziwna z logicznego punktu widzenia. Ale z praktycznego punktu widzenia jest bardzo dobra. W praktyce użycia unu do przedstawiania liczby, unikalności i indywidualności nie są bezwzględnie rozróżnialne. Istnieje wiele przypadków granicznych, dlatego prosta zasada, że ​​unu nigdy nie powinien mieć końcówki N, jest bardzo praktyczna. Nie trzeba za każdym razem zastanawiać się czy unu reprezentuje liczbę, unikalności czy indywidualności. Unuj jednak zawsze reprezentuje unikalność lub indywidualności, więc nie jest problemem użycie po nim końcówki N, jeśli wymaga tego funkcja zdania.

Nie należy mylić umu reprezentującego indywidualność z korelatywem iu. Indywidualność w unu pokazuje, że mówiący dobrze wie, o której osobie mówi (podczas gdy słuchacz prawdopodobnie tego nie wie). Iu pokazuje, że tożsamość danej osoby jest nieznana lub niejasna, albo że tożsamość jest nieistotna:

  • Loĝas ĉi tie unu el viaj amikoj. - Mieszka tu jeden z twoich przyjaciół.

    Mówca wie, który z przyjaciół tu mieszka.

  • Loĝas ĉi tie iu el viaj amikoj. - Mieszka tu blisko któryś z twoich przyjaciół.

    Mówiący (widocznie) nie wie, który ze znajomych tu mieszka.

Często można użyć iu zamiast unu, gdy nie jest ważne pokazanie, czy dana osoba jest znana mówcy. Ale unu jest dokładniejsze. Pokazuje, że mówiący zna tożsamość.

Przymiotnik certa ma czasem znaczenie podobne do reprezentującego indywidualność unu, ale certa jest mocniejsze. Dobitnie pokazuje, że coś jest na pewno znajome mówcy (ale prawdopodobnie nie słuchaczowi): certaj okazoj multe da saĝo estas pli malbona, ol se oni ĝin tute ne havus. Hieraŭ vizitis min certa sinjorino Schmidt.

Rozmaite użycie unu wydaje się niektórym dziwne, po części dlatego, że podręczniki rzadko to wyjaśniają. Dlatego wielu woli używać unu tylko w roli czysto liczbowe i dla innych znaczeń wolą używać iu(j), kelka(j) i certa(j). To zubożenie języka, ponieważ we wszystkich tych słowach występują różne niuanse i wszystkie te niuanse są potrzebne.

Unu... la alia

Zaimkowe unu jest częścią wyrażenia unu... (la) alia, za pomocą którego wskazuje się wzajemność. Unu... (la) alia reprezentuje całe skrócone zdanie. Unu jest zwykle podmiotem w pełnym zdaniu, a (la) alia jest dopełnieniem lub pełni inną funkcję niepodmiotową:

  • Tiuj gejunuloj amas unu la alian. → Tiuj gejunuloj amas. Unu amas la alian. - Ci młodzi ludzie kochają się wzajemnie. → Ci młodzi ludzie kochają. Jeden kocha drugiego.

    Każdy z nich kocha każdego innego z nich.

  • Ili donis florojn unu al alia. → Ili donis florojn. Unu donis florojn al alia. - Dali sobie nawzajem kwiaty. → Dali kwiaty. Jeden dał kwiaty drugiemu.

    Każdy z nich dał kwiaty każdemu innemu z nich.

  • Li kunigis kvin tapiŝojn unu kun la alia. - Połączył razem pięć dywanów jeden do drugiego.

    Połączył jeden dywan z drugim.

Prawie zawsze można użyć wyrażeń unu... (la) alia bez końcówek J. W razie potrzeby można jednak dodać końcówkę J do alia, a także do unu, w zależności od zamierzonego znaczenia: La junaj knabinoj kaj junuloj ĉe la lageto babilas unuj kun la aliaj. Niektórzy z nich rozmawiają z innymi z nich. Czasami trzeba użyć formy unujn: La registaroj ĵetas la homojn unujn kontraŭ la aliajn. = La registaroj ĵetas unujn homojn kontraŭ la aliajn homojn.

Zamiast wyrażenia unu... la alia można czasem użyć słowa reciproke razem z si lub innym zaimkiem: La knabino kaj la knabo kisis sin reciproke. = La knabino kaj la knabo kisis unu la alian. Można również użyć reciproke razem z unu... la alia w celu podkreślenia wzajemności: Vi ne estas reciproke egalaj unu al la alia en la regiono de la spirito. Można również użyć inter jako przedrostek przy czasowniku, często razem z si lub innyn zaimkiem lub wyrażeniem inter si (inter ni, inter vi), co zawsze oznacza unu kun la alia lub coś podobnego: Ili sin interakuzas. = Ili akuzas unu la alian. Ili interparolas. = Ili parolas unu kun la alia. Ili estis tre amikaj inter si. Nigdy nie używaj zaimka si razem z unu... la alia. Nie mów: Ili amas sin unu la alian. Po prostu powiedz: Ili amas unu la alian.

Liczebniki rzeczownikowe

Liczebniki z przyrostkiem ON reprezentują ułamki:

  • duono = 1/2
  • triono = 1/3
  • dekono = 1/10
  • dekduono = 1/12
  • centono = 1/100
  • milono = 1/1000

Liczby większe niż 999999 są wyrażane za pomocą liczebników rzeczownikowych:

miliono
1.000.000 (sześć zer)
miliardo
1.000.000.000 (=dziewięć zer)
biliono
1.000.000.000.000 (= dwanaście zer)
triliono
1.000.000.000.000.000.000 (= osiemnaście zer)

W niektórych językach, np. w angielskim i rosyjskim, słowa wyglądające jak biliono i triliono, mają zupełnie inne wartości. Ale słowa esperanckie powinny mieć tylko znaczenia pokazane powyżej, żadne inne. Są jeszcze wyższe liczby ze słowa tego typu, ale są one bardzo rzadko używane.

Liczebniki rzeczownikowe otrzymują końcówki J i N według tych samych zasad, co inne rzeczowniki:

  • Kiam vi havos rikolton, vi donos kvinonon al Faraono. - Kiedy będziesz miał żniwa, dasz jedną piątą faraonowi.
  • Mi ricevis dudek kvin centonojn. - Otrzymałem dwadzieścia pięć setnych.
  • Ŝi havas pli ol dek milionojn. - Ona ma więcej niż dziesięć milionów.
  • La malprofito atingis sumon de kvardek sep miliardoj. - Straty osiągnęły sumę czterdziestu siedmiu miliardów.

Liczebniki rzeczownikowe nie mogą bezpośrednio opisywać rzeczownika, ale są używane razem z przyimkiem da:

  • Li havas du miliardojn da dolaroj. - On ma dwa miliardy dolarów.
  • Ŝi vidis pli ol dek milionojn da homoj. - Widziała więcej niż dziesięć milionów ludzi.

Również słówka z ON z końcówką O wymaga przyimka pomocniczego: Unu tago estas tricent-sesdek-kvinono aŭ tricent-sesdek-sesono de jaro.

Liczebniki mogą również stać się rzeczownikami, po dodaniu końcówki O. Wtedy reprezentują one coś w związku z liczbą lub grupę z taką liczbą rzeczy. Liczby są zawsze pisane razem przed końcówką O. Dla jasności możemy użyć myślników tam, gdzie pierwotnie były spacje:

  • unu → unuo = cyfra 1, podstawowy element obliczeń, podstawowa wielkość (np. metr, kilogram, amper itp.)
  • du → duo = cyfra 2, para, dwójka
  • dek du → dek-duo aŭ dekduo = liczba 12, grupa dwunastu rzeczy
  • du mil kvincent → du-mil-kvincento (lepiej niedumilkvincento)
  • Mi aĉetis dekon da ovoj kaj dek-duon da pomoj. - Kupiłem dziesięć jajek i tuzin jabłek.

Liczby mieszane

Kiedy łączy się liczebniki i liczebniki rzeczownikowe w jedną liczbę, ich różne zasady kolidują. liczebniki chcą być epitetami słowa kluczowego, podczas gdy liczebniki rzeczownikowe same są słowami kluczowymi z da-wyrażeniami występującymi po nich. Generalnie poprawnym rozwiązaniem jest użycie da w takich przypadkach, ponieważ da razem z liczebnikami jest nietypowe, ale wcale nie jest złe:

  • Tie loĝas 1.500.000 homoj. = Tie loĝas unu miliono (kaj) kvincent mil da homoj. - Tam mieszka 1.500.000 ludzi. = Tam mieszka milion (i) pięćset tysięcy ludzi.

    Można też powiedzieć: ...unu kaj duona milionoj da homoj. Albo: ...unu komo kvin milionoj da homoj.

  • Mi havas unu milionon da eŭroj. Se mi ricevos ankoraŭ unu eŭron, mi havos unu milionon unu da eŭroj. - Mam milion euro. Jeżeli dostanę jeszcze jedno euro, będę miał milion i jedno euro.
  • Li havas 10.300.978 $. = Li havas dek milionojn tricent mil naŭcent sepdek ok da dolaroj. - On ma 10.300.978$. = On ma dziesięć milionów trzysta tysięcy dziewięćset siedemdziesiąt osiem dolarów.

  • Ili kostas kvar kaj duonon da dolaroj. - One kosztują cztery i pół dolara.

    Innym dobrym i powszechnym rozwiązaniem jest: Ili kostas kvar kaj duonan dolarojn.

Liczebniki przymiotnikowe

Dodanie końcówki A do liczebnika tworzy przymiotnik, który pokazuje pozycję w szeregu, liczebnik porządkowy:

  • unua = na pierwszej pozycji, pierwszy
  • dua = na drugiej pozycji, drugi
  • tria = na trzeciej pozycji, trzeci
  • kvara = na czwartej pozycji, czwarty
  • deka = na piątej pozycji, piąty

Liczebniki porządkowe otrzymują końcówki J i N tak samo jak normalne przymiotniki:

  • La sepan tagon de la semajno Dio elektis, ke ĝi estu pli sankta, ol la ses unuaj tagoj. - Bóg ustanowił siódmy dzień tygodnia, by był bardziej święty niż sześć pierwszych dni.

Jeśli dodasz końcówkę A do wielosłownej liczby, można połączyć całość w jedno słowo, ale możesz również zostawić oddzielone słowa. W każdym razie końcówka A jest umieszczana dopiero na końcu. Jeśli łączy się słowa, dla jasności można dodać myślniki. Wtedy myślniki umieszcza się w miejscach, w których są spacje w pierwotnej liczbie wielosłownej:

  • Hodiaŭ estas la dudek sepa (tago) de Marto. = ...dudek-sepa... - Dzisiaj jest dwudziesty siódmy (dzień) marca.

    (lub ...dwudziesta siódma...)

  • Georgo Vaŝington estis naskita la dudek duan de Februaro de la jaro mil sepcent tridek dua. = ...dudek-duan... mil-sepcent-tridek-dua. - George Washington urodził się dwudziestego drugiego lutego tysiąc siedemset trzydziestego drugiego roku.

    Zamiast dudek-duan można też pisać dudekduan, ale zamiast mil-sepcent-tridek-dua nie powinno się pisać milsepcenttridekdua, ponieważ jest to zbyt niejasne.

  • Tio okazis en la okdekaj jaroj. = ...iam en la jaroj de 1980 ĝis 1989 inkluzive. - Stało się to w latach osiemdziesiątych. = ...kiedyś w latach od 1980 do 1989 włącznie.

  • Ŝi estas la dua plej bona en nia klaso, kaj mi estas la tria. - Ona jest drugą najlepszą w naszej klasie, a je jestem trzeci.

    Tylko jeden jest lepszy od nas.

Używając wyrażenia porządkowego obok zwykłego liczebnika, należy umieść wyrażenie porządkowe jako pierwsze dla jasności:

  • Tio okazis iam en la unuaj dek tagoj. - To zdarzyło się kiedyś podczas pierwszych dziesięciu dni.

    Gdyby powiedzieć la dek unuaj tagoj istniałoby ryzyko, że dek zostanie zrozumiane jako części wyrażenia porządkowego, takiego jak la dek-unuaj tagoj.

Inne liczebniki z końcówką A

Słowa -ON z końcówką -A są zwykłymi przymiotnikami.

  • duona = mający tylko połowę swojej pełnej wielkości.
  • triona = mający tylko jedną trzecią swojej pełnej wielkości.
  • centona = mający tylko jedną setną swojej pełnej wielkości.

  • Ĝi estas longa je duona metro. - To jest długie na pół metra.

    Długość tego to 50 centymetrów.

  • Kvaronan horon li restis. - Został jedną czwartą godziny.

    Został na piętnaście minut.

Miliona, miliarda itd. to zwyczajne przymiotniki, które teoretycznie mogą mieć różne znaczenia w zależności od kontekstu. Ale w praktyce pojawia się prawie tylko znaczenie porządkowe: Nia miliona kliento ricevos specialan donacon.

Również nula jest zwykłym przymiotnikiem, którego teoretycznie można używać w różnych znaczeniach w zależności od kontekstu, np. w znaczeniu porządkowym: je la nula horo kaj tridek minutoj. W praktyce używa się go prawie wyłącznie w znaczeniu "nieistniejący, bezwartościowy, nieważny": Bruo potenca, nula esenco.

Przymiotniki porządkowe stworzone z liczb mieszanych są teoretycznie możliwe, ale niepolecane: nia du-milion-unua kliento. Zamiast tego należy używać wyrażeń z numero: nia kliento numero du milionoj unu.

Przysłówkowe liczebniki

Liczebniki zakończone na E mają takie samo znaczenie, jak odpowiadające im formy przymiotnikowe:

  • unue = w pierwszej pozycji
  • due = na drugiej pozycji
  • dek-due, dek due = na 12-stej pozycji
  • Unue mi redonas al vi la monon, kiun vi pruntis al mi; due mi dankas vin por la prunto; trie mi petas vin ankaŭ poste prunti al mi, kiam mi bezonos monon. - Najpierw oddaję ci pieniądze, które mi pożyczyłeś; po drugie dziękuję za pożyczkę; po trzecie, proszę cię później o pożyczenie, kiedy będę potrzebować pieniędzy.
  • Ĝi estas trione el plasto, trione el ligno kaj trione el metalo. - Jest to w jednej trzeciej z plastiku, w jednej trzeciej z drewna i w jednej trzeciej z metalu.
  • Tiu monto estas eĉ ne centone tiel alta kiel Ĉomolungmo. = La alteco de tiu monto estas eĉ ne unu centono de la alteco de Ĉomolungmo (= Everesto). - Ta góra nie jest nawet w jednej setnej tak wysoka jak Mount Everestu. = Wysokość tej góry nie jest nawet jedną setną wysokości Mount Everest.

Zniuansowe użycie liczebników

Przyimki ĝis, inter i po mogą być używane z liczebnikami, aby dodać niuans na różne sposoby:

  • Restas ĉirkaŭ dek personoj. = Restas proksimume dek personoj. - Zostało około dziesięciu osób. = Zostało w przybliżeniu dziesięciu osób.
  • Ĝis ducent homoj povas eniri. = Maksimume ducent homoj povas eniri. - Może wejść do dwustu osób. = Maksymalnie dwieście osób może wejść.
  • Ili kostas de kvin ĝis dek eŭrojn. = Ili kostas minimume kvin kaj maksimume dek eŭrojn. - Kosztują od pięciu do dziesięciu euro. = Kosztują co najmniej pięć, a maksymalnie dziesięć euro.
  • Mi vidis inter cent kaj ducent homojn. = Mi vidis minimume cent kaj maksimume ducent homojn. - Widziałem pomiędzy sto a dwieście osób. = Widziałem minimalnie sto, a maksymalnie dwieście osób.
  • Aranĝu ilin en du vicoj, po ses en vico. = Aranĝu ilin en du vicoj, ses en ĉiu vico. - Ustaw ich w dwóch rzędach, po sześciu w rzędzie. = Ustaw ich w dwóch rzędach, sześciu w każdym rzędzie.

W takich zdaniach przyimki nie mają nic wspólnego z następującym rzeczownikiem, mają znaczenie tylko dla liczby. Jeśli liczebnik zostanie usunięty, przyimek również musi zniknąć, ponieważ sam nie ma już sensu:

  • Restas ĉirkaŭ dek personoj. → Restas personoj. - Zostaje około dziesięciu osób. → Zostają osoby.

    (Restas ĉirkaŭ personoj nie ma sensu.)

  • Mi vidis inter cent kaj ducent homojn. → Mi vidis homojn. - Widziałem od stu do dwustu ludzi.→ Widziałem ludzi.

    (Mi vidis inter homojn nie ma sensu.)

Więc te przyimki nie pokazują funkcji zdania, gdy dodają niuans do liczb. Nie są wskaźnikami funkcji, ale pełnią pewną rolę przysłówkową: ĉirkaŭ = proksimume; de = minimume; ĝis = maksimume.

Przyimki liczebników mogą pojawiać się razem z prawdziwymi wskaźnikami funkcji, które pokazują funkcję zdania całego wyrażenia:

  • Ĝi estis virino, kiu povis havi la aĝon de ĉirkaŭ sesdek jaroj. - To była kobieta, która mogła mieć około sześćdziesięciu lat.

    Ĉirkaŭ dotyczy tylko liczby sześćdziesiąt. De pokazuje funkcję zdania całego wyrażenia ĉirkaŭ sesdek jaroj.

  • Nenie en la ĉirkaŭ cent jaroj la loko estis pli ŝanĝita, ol en unu malgranda frukta ĝardeno. - Nigdzie w ciągu około stu lat miejsce to nie zmieniło się bardziej niż w jednym sadzie owocowym.

    Okolicznik czasu ma przyimek en. Ĉirkaŭ służy tylko do zniuansowania liczby cent.

  • Ili loĝos tie de ok ĝis naŭ jarojn. - Będą tam mieszkać od ośmiu do dziewięciu lat.

    Wyrażenie de ok ĝis naŭ jarojn to okolicznik czasu, które musi mieć jakiś wskaźnik funkcji. Tutaj ma końcówkę N. De i ĝis wprowadzają niuans do liczb.

  • Estis tiel malvarme, ke ili devis kuŝi sub po tri kovriloj. - Było tak zimno, że oni musieli leżeć pod trzema kocami każdy.

    Wyrażenie sub po tri kovriloj jest okolicznikiem miejsca z sub. Po dodaje tylko niuans do tri.

  • Li havas ĉirkaŭ mil eŭrojn. - On ma około tysiąca euro.

    Dopełnienie ĉirkaŭ mil eŭrojn wymaga końcówki N. Ĉirkaŭ tylko dodaje niuans do mil.

W takich zdaniach słowa te są używane tylko do dodawania niuansu, a nie jako przyimki — z wyjątkiem po. Użycie słówka po jest różne. Niektórzy używają po zawsze jako prawdziwego przyimka, co oznacza, że ​​nigdy nie używają końcówki N razem z po, nawet jeśli część zdania działa jako dopełnienie w zdaniu, np. Mi donis al ili po dek eŭroj. Inni używają po tylko w formie przysłówka i dodają końcówkę N, gdy wymaga tego funkcja zdania, np. Mi donis al ili po dek eŭrojn. Oba zastosowania są w zupełności dobre i poprawne.

Wyrażenia matematyczne

Ułamki Wymowa
2 + 2 = 4 Du kaj du faras kvar. / Du plus du estas kvar.
10 – 3 = 7 Dek minus tri faras sep.
22 × 6 = 132 Dudek du multiplikite per ses faras cent tridek du. / Dudekduoble ses estas cent tridek du. / Dudek du oble ses egalas al cent tridek du.
7:2 = 3,5 Sep dividite per du faras tri komo kvin.
46,987 kvardek ses komo naŭ ok sep (nie ...komo naŭcent okdek sep)
10² = 100 La dua potenco de dek estas cent. / Dek kvadrate estas cent.
5³ = 125 La tria potenco de kvin estas cent dudek kvin. / Kvin kube estas cent dudek kvin.
  • Kvin kaj sep faras dek du. - Pięć i siedem wynosi dwanaście.
  • Dek kaj dek faras dudek. - Dziesięć i dziesięć wynosi dwadzieścia.
  • Kvar kaj dek ok faras dudek du. - Cztery i osiemnaście wynosi dwadzieścia dwa.
  • Tridek kaj kvardek kvin faras sepdek kvin. - Trzydzieści i czterdzieści pięć wynosi siedemdziesiąt pięć.
  • Kvinoble sep estas tridek kvin. - Pięć razy siedem wynosi trzydzieści pięć.

Znak równości (=) można wymawiać jak faras lub estas lub egalas (al), mniej więcej według upodobania: du kaj du faras kvar, dek minus tri estas sep, du oble du egalas (al) kvar.

Nie używaj kropki zamiast przecinka w ułamkach. Kropka jest używana jako znak dziesiętny tylko w niektórych krajach. Esperanto, jak większość krajów i języków, używa przecinka.

Ułamki Wymowa
9403,5 km naŭ mil kvarcent tri komo kvin kilometroj / naŭ mil kvarcent tri kaj duona kilometroj
8,6 kg ok komo ses kilogramoj / ok kilogramoj (kaj) sescent gramoj
+37,7° (plus) tridek sep komo sep gradoj / tridek sep komo sep gradoj super nulo
49,75 USD kvardek naŭ komo sep kvin (Usonaj) dolaroj / kvardek naŭ (Usonaj) dolaroj (kaj) sepdek kvin cendoj

Słowa określające podjednostki takie jak gramoj i cendoj, mogą czasami być rozumiane w domyśle w takich wyrażeniach: tri kilogramoj (kaj) sepcent, kvar dolaroj (kaj) sepdek kvin. Należy jednak uważać, aby nie było wątpliwości, co to za podjednostka.

Godziny

Aby pokazać godzinę, należy używać jeden z następujących modeli. Słowa horo i minutoj są często tylko w domyśle:

Liczbowo Wymawiane
3:15 (aŭ 15:15) Estas la tria (horo) (kaj) dek kvin (minutoj). / Estas dek kvin (minutoj) post la tria (horo).
9:45 (aŭ 21:45) Estas la naŭa (horo) (kaj) kvardek kvin (minutoj). / Estas dek kvin (minutoj) antaŭ la deka (horo).

Dla większej przejrzystości możemy dodać wyrażenia en la antaŭtagmezo lub antaŭtagmeze, i en la posttagmezo lub posttagmeze. Ale można również skorzystać z systemu 24-godzinnego:

  • Estas la dek-kvina (kaj) dek kvin. / Estas dek kvin post la dek-kvina. - Jest piętnasta i piętnaście (minut). / Jest piętnaście (minut) po piętnastej.
  • Estas la dudek-unua (kaj) kvardek kvin. / Estas dek kvin antaŭ la dudek-dua. - Jest dwudziesta druga i czterdzieści pięć (minut). / Jest za piętnaście dwudziesta druga.

Zamiast 15 minutoj można użyć kvarono, kvaronhoro lub kvarona horo. Zamiast 30 minutoj często używa się duono, duonhoro lub duona horo.

Godziny są wyrażane za pomocą liczebników porządkowych: tria, naŭa, dek-dua itd. Aby zapytać o godzinę, używamy Słowa pytającego kiom + końcówki A → kioma.

  • kiom? - ile? → tri, naŭ, dek du, dudek unu...
  • kioma? - który z kolei? → tria, naŭa, dek-dua, dudek-unua...

  • Kioma horo estas, gardisto? - Która godzina, strażniku?
  • Kioma horo estis, kiam vi alvenis? - Która była godzina, kiedy przybyłeś?

Aby pokazać, kiedy coś się dzieje, należy użyć wskaźnika funkcji, zwykle je, antaŭ, post, ĝis lub ĉirkaŭ:

  • Je (la) kioma horo okazis tio? - O której godzinię to się stało?
  • Tio okazis je la tria kaj kvardek. - Stało się to o trzeciej czterdzieści.
  • Ni devas manĝi antaŭ la oka. - Musimy zjeść przed ósmą.
  • Post la dek-unua horo ĉio devas esti preta. - Po jedenastej wszystko musi być gotowe.

Jeśli chodzi o godziny, nie używaj wskaźnika funkcji N, ponieważ istnieje ryzyko pomylenia czasu z datą, która również jest pokazywana za pomocą liczebników porządkowych: je la tria = "je la tria horo", la trian = "en la tria tago de la monato".

Daty

Aby pokazać datę, należy używać jeden z następujących modeli. Słowa tago i en la jaro są bardzo często tylko w domyśle:

  • Estis la tria (tago) de Decembro (en la jaro) mil naŭcent naŭdek unu. - Był trzeci (dzień) grudnia (roku) tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego pierwszego roku.
  • Hodiaŭ estas la dua (tago) de Majo (en la jaro) du mil kvin. - Dzisiaj jest drugi (dzień) maja (roku) dwa tysiące piątego.
  • Morgaŭ estos la dudek kvina (tago) de Julio (en la jaro) du mil dek. - Jutro będzie dwudziesty piąty (dzień) lipca (roku) dwa tysiące dziesiątego.

Określając lata można także używać liczebników porządkowych, ale jest to coraz rzadsze: Estis la lasta de Januaro (en la jaro) mil-okcent-okdek-sepa.

Pomiędzy dniem a miesiącem zawsze używa się de, ponieważ liczebnik porządkowy nie odnosi się do miesiąca, ale do słowa tago, które zwykle jest pomijane: la unua de Majo = la unua tago de Majo, la dek-tria de Decembro = la dek-tria tago de Decembro. Mówiąc la unua Majo, mówimy o pierwszym z kilku majowych miesięcy.

Aby pokazać datę, kiedy coś się wydarzyło, dzieje się lub wydarzy, należy użyć odpowiedniego wskaźnika funkcji. Często używa się końcówki N:

  • Ili venos la sepan (tagon) de Marto. = Ili venos en la sepa (tago) de Marto. - Przybędą siódmego (dnia) marca. = Przybędą w siódmym dniu marca.
  • La unuan de Majo ili komencis sian vojaĝon. = En la unua (tago) de Majo... - Pierwszego maja rozpoczęli swoją podróż. = W pierwszym dniu maja...

  • Mi laboris tie ĝis la unua de Aŭgusto mil naŭcent sesdek. - Pracowałem tam do pierwszego sierpnia tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego.

  • Antaŭ la lasta tago de Junio vi devas trovi laboron. - Przed ostatnim dniem czerwca musisz znaleźć pracę.
  • Post la dek kvina de Marto ŝi loĝos ĉe mi. - Po piętnastym marca ona zamieszka ze mną.
Wróć do góry