შინაარსის ნახვა
  2. 19 რიცხვითი სახელი

რიცხვითი სახელები

რიცხვითი სახელები წარმოადგენს რაოდენობის აღმნიშვნელ სიტყვებს. ესპერანტოში არსებობს ცამეტი რიცხვითი სახელი.

nul
0
unu
1
du
2
tri
3
kvar
4
kvin
5
ses
6
sep
7
ok
8
naŭ
9
dek
10
cent
100
mil
1000

სხვა რიცხვები რიცხვით სახელთა კომბინაციებით გამოისახება. ჯერ ითქმის რამდენი ათასეულია, შემდეგ რამდენი ასეული, შემდეგ ათეული და ბოლოს ერთეული.

11
dek unu
12
dek du
13
dek tri
14
dek kvar
15
dek kvin
16
dek ses
17
dek sep
18
dek ok
19
dek naŭ
20
dudek
21
dudek unu
22
dudek du
23
dudek tri
30
tridek
40
kvardek
50
kvindek
60
sesdek
70
sepdek
80
okdek
90
naŭdek
100
cent
101
cent unu
110
cent dek
111
cent dek unu
200
ducent
232
ducent tridek du
300
tricent
400
kvarcent
500
kvincent
600
sescent
700
sepcent
800
okcent
900
naŭcent
1000
mil
1001
mil unu
1011
mil dek unu
1111
mil cent dek unu
1234
mil ducent tridek kvar
2000
du mil
2678
du mil sescent sepdek ok
3000
tri mil
4000
kvar mil
5000
kvin mil
6000
ses mil
7000
sep mil
8000
ok mil
9000
naŭ mil
10000
dek mil
11000
dek unu mil
12000
dek du mil
20000
dudek mil
30000
tridek mil
42000
kvardek du mil
999000
naŭcent naŭdek naŭ mil
999999
naŭcent naŭdek naŭ mil naŭcent naŭdek naŭ

ათეულები და ასეულები ერთად იწერება და ერთ სიტყვად გამოითქმის: dudek, tridek, ducent, tricent და სხვ. ყველა დანარჩენი ცალკეულ სიტყვებად იწერება, ათასეულების ჩათვლით.

ათეულებსა და ასეულებს სხვა სიტყვების მსგავსად ინტონაცია ბოლოსწინა ხმოვანზე დაესმით: dUdek, trIdek, dUcent, trIcent. ყველა დანარჩენი ცალკეულ სიტყვებად წარმოითქმის: dEk dU, dEk trI, cEnt dU, cEnt trI, cEnt dEk dU, dU mIl, trI mIl, dU mIl dEk dU.

თუკი ასეთ ძირითად რიცხვით გამოთქმათაგან სიტყვებს შევადგენთ, მაგ. არსებითულ ან ზედსართავურ რიცხვით სახელებს, შესაძლებელია ან სავალდებულოც კი მათი დეფისებით გამოყოფა.

Nul (ნული) თავიდან არსებითი სახელი იყო: nulo (ციფრ 0-ის სახელწოდება). მაგრამ ის უკვე დიდი ხანია რიცხვით სახელადაც გამოიყენება დაბოლოების გარეშე, მაგ.: 0,5 = nul komo kvin (ან nulo komo kvin).

ზოგჯერ შესაძლებელია შემოკლებული ფორმების ხმარება: unu-ს მაგივრად un'.

რიცხვით სახელთა ხმარება

ყველაზე ხშირად რიცხვითი სახელი ეპითეტად გვხვდება ქვემდებარესთან. ამ შემთხვევაში ის N და J დაბოლოებებს არ იღებს:

  • Mi havas nur unu buŝon, sed mi havas du orelojn. - მხოლოდ ერთი პირი მაქვს, მაგრამ ორი ყური.
  • Li faris ĉion per la dek fingroj de siaj manoj. - ყველაფერი თავისი ხელის ათი თითით გააკეთა.
  • Li havas dek unu infanojn. - მას თერთმეტი შვილი ჰყავს.
  • Sesdek minutoj faras unu horon, kaj unu minuto konsistas el sesdek sekundoj. - სამოცი წუთი ერთი საათია, ხოლო ერთი წუთი სამოცი წამისგან შედგება.

ზოგჯერ ქვემდებარე გამოტოვებულია (იგულისხმება):

  • Nu, se vi ne havas mil [rublojn], mi petas cent rublojn. - თუკი ათასი [რუბლი] არა გაქვს, ას რუბლს მოვითხოვ.
  • Kiun el la tri [aferoj/personoj] vi elektas? - სამიდან [ნივთიდან/ადამიანიდან] რომელს ირჩევ(თ)?

Nul (ნული) ჩვეულებრივ გვხვდება როგორც რიცხვითი ეპითეტი ზომის ერთეულების წინ:

  • La frostpunkto de akvo estas nul gradoj ĉe norma atmosfera premo. - ჩვეულებრივი ატმოსფერული წნევისას წყლის გაყინვის ტემპერატურაა ნული გრადუსი.

    ჩვეულებრივ იწერება 0 gradoj, მაგრამ გამოვთქვამთ, როგორც nul gradoj.

  • Ilia fina rezulto estis nul poentoj. - მისი საბოლოო შედეგი იყო ნული ქულა.

სხვა შეთხვევებში ჩვეულებრივ იხმარება neniu (არავინ, არც ერთი): Mi havas neniun malamikon.

რიცხვითი სახელები შესაძლოა დამოუკიდებლად შეგვხვდეს წინადადების სხვადასხვა ნაწილებში. ხშირად მათ ქვემდებარული დატვირთვა აქვთ. მათთან J ან N დაბოლოება არ იხმარება:

  • Kvin kaj sep faras dek du. - ხუთი და შვიდი თორმეტია.
  • Tridek kaj kvardek kvin faras sepdek kvin. - ოცდაათი და ორმოცდახუთი სამოცდათხუთმეტია.
  • Ilia nombro estas kvardek tri mil sepcent tridek. - მათი ნომერია ორმოცდასამი ათას შვიდასოცდაათი.
  • Divido per nul ne estas permesita. - ნულზე გაყოფა არ შეიძლება.
  • Tri estas duono de ses. - სამი ექვსის ნახევარია.
  • Sep estas sankta nombro. - შვიდი წმინდა რიცხვია.

  • Mi legis numeron 2 de la jaro 1990. - 1990 წლის მე-2 ნომერი წავიკითხე.

    გაზეთის ნომერს ეხება.

  • Ni loĝas en ĉambro tricent tridek tri en tiu hotelo. - იმ სასტუმროში სამას ოცდამეცამეტე ოთახში ვცხოვრობთ.

როცა საუბარია რიცხვზე, იყენებენ ასევე რიგობით რიცხვით სახელსაც: la dua numero, la jaro 1990-a, la tricent-tridek-tria ĉambro. მაგრამ შესაძლოა რიგობრივ რიცხვსა და ჩვეულებრივ რიცხვს შორის განსხვავება აღმოჩნდეს. მაგ.kvara (მეოთხე) ნიშნავს, რომ რიგში უკვე იყო სამი სხვა რამ, ხოლო numero kvar (ნომერი ოთხი) ნიშნავს, რომ საგანს ციფრი 4 ჰქონდა გარკვეულ აღმნიშნვნელ სახელად. მაგალითად სასტუმროებში ხშრად გამოტოვებულია ნომრები და ამიტომაც მაგ. მეასე ოთახი არ ნიშნავს მაინცდამაინც იმას, რომ ის რიგობრივადაც მეასეა. და აგრეთვე თუკი ქუჩის ბოლოში დავდგებით, შეიძლება ვთქვათ, რომ სახლი ნომერი ერთი არის არა პირველი, არამედ ბოლო სახლი.

ერთის სპეციალური გამოყენება

Unu-ს ძირითადი მნიშვნელობა რიცხვითია. მისი ეს დატვირთვა ზემოთ უკვე განმარტებულია სხვა რიცხვით სახელებთან ერთად. მაგრამ unu-ს სხვა განსაკუთრებული მნიშვნელობები და გამოყენებაც აქვს. Unu აგრეთვე შესაძლოა გამოხატავდეს იგივეობას, უნიკალურობას, ინდივიდუალურობასა და იდენტობას:

  • La loĝantoj de unu regno estas samregnanoj, la loĝantoj de unu urbo estas samurbanoj, la konfesantoj de unu religio estas samreligianoj. = La loĝantoj de unu sama regno... - ერთი ქვეყნის მაცხოვრებლებს თანამოქალაქენი ეწოდება, ერთი ქალაქის მაცხოვრებლებს - თანაქალაქელები, ერთი რელიგიის მიმდევართ - ერთმორწმუნეები. = ერთი და იგივე ქვეყნის მაცხოვრებლები.

  • Ŝin trafis unu malfeliĉo post la alia. - ერთი უბედურებიდან მეორეს გადააწყდა.

    აქ unu ყველა უბედურების გამორჩეულობას უსვამს ხაზს. ამ შემთხვევაში unu ხშირად alia-სთან ერთად იხმარება.

  • En unu tago, kiam ŝi estis apud tiu fonto, venis al ŝi malriĉa virino. - ერთ დღეს, როცა იგი იმ წყაროსთან იყო, მასთან ღარიბი ქალი მივიდა.

    საუბარია მოსაუბრისთვის, და არა მსმენელისთვის, ნაცნობ დღეზე. ასეთ შემთხვევეაში unu ნახევრადგანსაზღვრული არტიკლია.

Unu აგრეთვე ინდივიდუალურადაც იხმარება შემდგომი ქვემდებარის გარეშე. ხშირად ითქმის, რომ ქვემდებარე ნაგულისხმევია, მაგრამ ზოგჯერ მისი ჩამატება მხოლოდ უადგილოა. მაშინ unu ნაცვალსახელისებურად იხმარება:

  • Ŝi estis unu el la plej belaj knabinoj, kiujn oni povis trovi. - იგი ერთ-ერთი ულამაზესი გოგონა იყო, ვისი პოვნაც შეიძლებოდა.
  • Unu babilis, alia kantis. - ერთი საუბრობდა, მეორე მღეროდა.

როდესაც ინდივიდუალური ან ნაცვალსახელისებური (ზოგჯერ უნიკალური) unu მრავალ ინდივიდებზე გამოიყენება, იგი იღებს დაბოლოებას J:

  • El ŝiaj multaj infanoj unuj estas bonaj kaj aliaj estas malbonaj. - მისი მრავალი ბავშვიდან ზოგი კარგია, სხვები კი ცუდი.
  • Dum unuj artikoloj alportas al nia afero rondon da novaj amikoj, multaj aliaj, skribitaj nelerte, tute perdiĝas sen rezultato. - თუკი სტატიების ერთი ნაწილი ჩვენს წამოწყებას ახალ მეგობართა წრეებს ჰმატებს, ბევრი სხვა, სულელურად დაწერილი, სრულიად უშედეგოდ იკარგება.
  • Unuj [studentoj] kun gaja rideto sur la buŝo, aliaj meditante, aliaj en vigla interparolado, unuope aŭ duope forlasas la universitatan korton. - ზოგი [სტუდენტი] პირზე ბედნიერი ღიმილით, ზოგი მედიტაციაში, სხვები კი გაცხარებული საუბრით ტოვებენ უნივერსიტეტის ეზოს ცალ-ცალკე ან წყვილებად.

ფორმა unu არ ირთავს N დაბოლოებას. ეს ფუნდამენტური წესია, რომელიც ყოველთვის ძალაშია, მიუხედავად იმისა unu რიცხვს აღნიშნავს, ინდივიდუალობას თუ განსაკუთრებულობას: Unu mi renkontis en Londono, alian en Parizo. დაუშვებელია ხმარება ფორმისა unun. მაგრამ ფორმამ unuj შესაძლოა მიიღოს N დაბოლოება, რადგან unuj არასდროსაა მხოლოდ წმინდა რიცხვითი სახელი. ის მუდამ აღნიშნავს ინდივიდუალობასა და გამორჩეულობას. თუმცვა ფორმა unujn ძალიან იშვიათად იხმარება: Unujn mi renkontis en Londono, aliajn en Parizo.

წესი, რომლის თანახმადაც დაუშვებელია ვიხმაროთ unun, მაგრამ დასაშვებია unujn, ლოგიკის თვალსაზრისით ცოტა შეუსაბამოა. მაგრამ პრაქტიკული თვალსაზრისით იგი შესანიშნავია. პრაქტიკაში unu-ს ხმარების რიცხვითობასთან, უნიკალურობასთან და ინდივიუალურობასთან დაკავშირებული გამოყენების გზები ერთმანეთისგან დიდად არ განსხვავდება. ამ ხაზით ბევრი შემთხვევაა და ამიტომაც მარტივი წესი იმაზე, რომ unu-ს არასდროს დაერთვის N დაბოლოება, ძალზედ პრაქტიკულია. საჭირო არაა გამუდმებით ფიქრი unu რიცხვს აღნიშნავს, უნიკალურობას თუ ინდივიდუალურობას. თუმცა unuj ყოველთვის ინდივიდუალურობასა და უნიკალურობას აღნიშნავს და მასთან N დაბოლოების გამოყენების პრობლემა არ დგას, თუკი წინადადების წევრი ამას მოითხოვს.

არ აგერიოთ ინდივიდუალობის გამომხატველი unu კორელატ iu-სთან. ინდივიდუალობის გამომხატველი unu უჩვენებს, რომ მოსაუბრემ კარგად იცის ვიზეც საუბრობს (მაშინ როცა მსმენელმა არ იცის). Iu აღნიშნავს, რომ საუბრის ობიექტის ვინაობა უცნობი და გაურკვველია ან სულაც არაა მნიშვნელოვანი:

  • Loĝas ĉi tie unu el viaj amikoj. - აქ შენი ერთ-ერთი მეგობარი ცხოვრობს.

    მოსაუბრემ იცის, მისი რომელი მეგობარი ცხოვრობს აქ.

  • Loĝas ĉi tie iu el viaj amikoj. - აქ რომელიღაც შენი მეგობარი ცხოვრობს.

    მოსაუბრემ (ალბათ) არ იცის, მისი რომელი მეგობარი ცხოვრობს აქ.

ხშირად, როცა მნიშვნელობა არ აქვს ინდივიდი მოსაუბრისთვის ცნობილია თუ არა, unu-ს ნაცვლად iu იხმარება. მაგრამ unu უფრო ზუსტია. ის უჩვენებს, რომ მოსაუბრემ ვინაობა იცის.

ზედსართავ სახელს certa ზოგჯერ ინდივიდუალობის აღმნიშვნელი unu-ს მსგავსი მნიშვნელობა აქვს, მაგრამ certa უფრო ძლიერია. იგი ხაზგასმით უჩვენებს, რომ მოსაუბრისთვის რაღაც ნაამდვილად ცნობილია (მაგრამ ლაბათ არა მსმენელისთვის): certaj okazoj multe da saĝo estas pli malbona, ol se oni ĝin tute ne havus. Hieraŭ vizitis min certa sinjorino Schmidt.

ზოგისთვის unu-ს მრავალგვარი გამოყენება უცნაური ჩანს, სხვათაშორის იმიტომაც, რომ ეს სახელმძღვანელოებში იშვიათადაა ხოლმე განმარტებული. ამიტომ ბევრს ურჩევნია unu-ს გამოყენება მხოლოდ წმინდა რიცხვითი მნიშვნელობით და სხვა მნიშვნელობებისათვის ურჩევნია გამოიყენოს სიტყვები iu(j) (ზოგ(ნ)ი), kelka(j) (რამდენიმე) და certa(j) (გარკვეული). ეს ენის გაღარიბების ტოლფასია, რადგან ყველა ეს სიტყვა განსხვავებულ ნიუანსებს გამოხატავს და ყველა ეს ნიუანსი საჭიროა.

Unu... la alia

ნაცვალსახელური unu წარმოადგენს ნაწილს გამოთქმისა unu... (la) alia (ერთმანეთ...), რომელიც ურთიერთმიმართებას აღნიშნავს. Unu... (la) alia მთელ შემოკლებულ ფრაზას წარმოადგენს. Unu ჩვეულებრივ არის ქვემდებარე მთლიან წინადადებაში, ხოლო (la) alia ან დამატებაა ან სხვა არაქვემდებარული დატვირთვა აქვს:

  • Tiuj gejunuloj amas unu la alian. → Tiuj gejunuloj amas. Unu amas la alian. - იმ ყმაწვილებს ერთმანეთი უყვართ. → იმ ყმაწვილებს უყვართ. ერთს მეორე უყვარს.

    ყველა მათგანს მათგან ყველა სხვა უყვარს.

  • Ili donis florojn unu al alia. → Ili donis florojn. Unu donis florojn al alia. - ერთმანეთს ყვავილები მისცეს. → ყვავილები მისცეს. ერთმა მეორეს ყვავილები მისცა.

    ყველა მათგანმა მათგან ყველა სხვას ყვავილები მისცა.

  • Li kunigis kvin tapiŝojn unu kun la alia. - მან ხუთი ხალიჩა შეაერთა ერთმანეთს.

    მან ერთი ხალიჩა მეორესთან შეაერთა.

თითქმის ყოველთვის შეიძლება გამოვიყენოთ unu... (la) alia J-დაბოლოების გარეშე. თუმცა საჭიროებისამებრ შესაძლებელია alia-სა და ასევე unu-ზე მისი დართვა, კონტექსტიდან გამომდინარე: La junaj knabinoj kaj junuloj ĉe la lageto babilas unuj kun la aliaj. მათგან ერთნი ესაუბრებიან სხვებს. ზოგჯერ შესაძლებელია ვიხმაროთ ფორმა unujn: La registaroj ĵetas la homojn unujn kontraŭ la aliajn. = La registaroj ĵetas unujn homojn kontraŭ la aliajn homojn.

Unu... la alia-ს (ერთმანეთი) ნაცვლად ზოგჯერ შესაძლებელია გამოვიყენოთ სიტყვა reciproke (თანაზიარად) si-სა ან სხვა ნაცვალსახელთან ერთად: La knabino kaj la knabo kisis sin reciproke. = La knabino kaj la knabo kisis unu la alian. შეგვიძლია reciproke ასევე ვიხმაროთ unu... la alia-სთან ერთად თანაზიარობის აზრობრივად ხაზგასასმელად: Vi ne estas reciproke egalaj unu al la alia en la regiono de la spirito. შესაძლებელია აგრეთვე ზმნასთან inter-ის ხმარებაც წინდებულად, ხშირად si-სა ან სხვა ნაცვალსახელთან ერთად, ან გამოთქმა inter si-სთან (inter ni (ჩვენ შორის), inter vi (თქვენ შორის)) ერთად, რომელიც ყოველთვის ნიშნავს unu kun la alia-ს (ერთმანეთთან) ან მსგავსს: Ili sin interakuzas. = Ili akuzas unu la alian. Ili interparolas. = Ili parolas unu kun la alia. Ili estis tre amikaj inter si. დაუშვებელია ნაცვალსახელ si-ს ხმარება unu... la alia-სთან ერთად. არ თქვათ: Ili amas sin unu la alian. უბრალოდ თქვით: Ili amas unu la alian.

ქვემდებარული რიცხვითი სახელები

რიცხვითი სახელები სუფიქს ON-ით უჩვენებს წილობითობას.

  • duono = 1/2
  • triono = 1/3
  • dekono = 1/10
  • dekduono = 1/12
  • centono = 1/100
  • milono = 1/1000

999999-ზე მაღალი რიცხვები გამოისახება ქვემდებარული რიცხვითი სახელებით:

miliono
1.000.000 (ექვსი ნული)
miliardo
1.000.000.000 (= ცხრა ნული)
biliono
1.000.000.000.000 (= თორმეტი ნული)
triliono
1.000.000.000.000.000.000 (= თვრამეტი ნული)

ზოგიერთ ენაში (მაგალითად ინგლისურსა და რუსულში) განსხვავებული მნიშვნელობა აქვთ ერთნაირფორმიან რიცხვით სახელებს, როგორებიცაა biliono (მილიარდი) და triliono (ტრილიონი). ესპერანტოში რიცხვებს მხოლოდ და მხოლოდ ზემოთ მოცემული მნიშვნელობები აქვს, ყოველგვარი გამონაკლისების გარეშე. არსებობს უფრო მაღალი რიცხვებიც, რომლებიც ამ ტიპის სიტყვებს წარმოადგენენ, მაგრამ ისინი იშვიათად გამოიყენება.

ქვემდებარული რიცხვითი სახელები სხვა ქვემდებარეთა მსგავსად იგივე წესით ირთავენ J და N დაბოლოებებს.

  • Kiam vi havos rikolton, vi donos kvinonon al Faraono. - მოსავლის აღებისას, ფარაონს მეხუთედს მიცემთ.
  • Mi ricevis dudek kvin centonojn. - ოცდახუთი მეასედი მივიღე.
  • Ŝi havas pli ol dek milionojn. - მას ათ მილიონზე მეტი აქვს.
  • La malprofito atingis sumon de kvardek sep miliardoj. - დანაკარგმა ორმოცდაშვიდი მილიარდის ოდენობის თანხას მიაღწია.

ქვემდებარული რიცხვითი სახელები ქვემდებარეს აღწერენ არა პირდაპირ, არამედ იხმარებიან წინდებულ da-სთან ერთად:

  • Li havas du miliardojn da dolaroj. - მას ორი მილიარდი დოლარი აქვს.
  • Ŝi vidis pli ol dek milionojn da homoj. - მან ათ მილიონზე მეტი ადამიანი ნახა.

O-ზე დაბოლოებული ON-სიტყვებიც საჭიროებენ დამხმარე წინდებულს: Unu tago estas tricent-sesdek-kvinono aŭ tricent-sesdek-sesono de jaro.

რიცხვით სახელებზე O-დაბოლოების დართვით ისინი არსებით სახელებად გადაიქცევიან. ამ შემთხვევაში საქმე გვაქვს რაიმე რიცხვთან დაკავშირებულ აზრთან. O-დაბოლოების წინ მუდამ რიცხვითი სახელი იწერება. სიცხადისთვის დასაშვებია დეფისის გამოყენება:

  • unu → unuo = ციფრი 1, თვლის მთავარი ელემენტი, ძირითადი რაოდენობა (მაგ. მეტრი, კილოგრამი, ამპერი და ა.შ.)
  • du → duo = ციფრი 2, წყვილი
  • dek du → dek-duo aŭ dekduo = რიცხვი 12, 12-იანი ჯგუფი
  • du mil kvincent → du-mil-kvincento (არაა რეკომენდებული dumilkvincento)
  • Mi aĉetis dekon da ovoj kaj dek-duon da pomoj. - ათი კვერცხი და თორმეტი ვაშლი ვიყიდე.

შერეული რიცხვები

როდესაც ერთ რიცხვში რიცხვით სახელსა და არსებითისებურ რიცხვებს ურევენ, ერთმანეთს „ეჯახება“ მათი განსხვავებული წესები. რიცხვითი სახელები წესით მთავარი სიტყვის ეპითეტებს წარმოადგენენ, მაშინ როცა არსებითისებური რიცხვები თავადვე წარმოადგენენ მთავარ სიტყვებს, რომელთაც da-გამოთქმა მოსდევს. ზოგადად, ოპტიმალური გამოსავალია ასეთ შემთხვევებში da-ს ხმარება, რადგან da რიცხვით სახელებთან ერთად იშვიათია, თუმცა სავსებით კანონზომიერი:

  • Tie loĝas 1.500.000 homoj. = Tie loĝas unu miliono (kaj) kvincent mil da homoj. - იქ 1 500 000 ადამიანი ცხოვრობს. = იქ მილიონ ხუთასი ათასი ადამიანი ცხოვრობს.

    შეიძლება ასევე ითქვას: ...unu kaj duona milionoj da homoj (მილიონნახევარი ადამიანი). ან: ...unu komo kvin milionoj da homoj.

  • Mi havas unu milionon da eŭroj. Se mi ricevos ankoraŭ unu eŭron, mi havos unu milionon unu da eŭroj. - მაქვს მილიონი ევრო. თუ კიდევ ერთ ევროს მივიღებ, მილიონ ერთი ევრო მექნება.
  • Li havas 10.300.978 $. = Li havas dek milionojn tricent mil naŭcent sepdek ok da dolaroj. - მას 10.300.978 $ აქვს. = მას ათი მილიონ სამასი ათას ცხრაას სამოცდათვრამეტი დოლარი აქვს.

  • Ili kostas kvar kaj duonon da dolaroj. - ისინი ოთხნახევარი დოლარი ღირს.

    სხვა კარგი და ხშირი გზაა: Ili kostas kvar kaj duonan dolarojn (ისინი ოთხნახევარი დოლარი ღირს).

ზედსართავური რიცხვითი სახელები

რიცხვით სახელზე A დაბოლოების დართვით მივიღებთ რიგობითობის აღმნიშვნელ ზედსართავ სახელს, რიგობით რიცხით სახელს:

  • unua = რიგში პირველ ადგილზე
  • dua = რიგში მეორე ადგილზე
  • tria = რიგში მესამე ადგილზე
  • kvara = რიგში მეოთხე ადგილზე
  • deka = რიგში მეათე ადგილზე

რიგობითი რიცხვითი სახელები ჩვეულებრივ ზედსართავთა მსგავსად იღებენ J და N დაბოლოებას:

  • La sepan tagon de la semajno Dio elektis, ke ĝi estu pli sankta, ol la ses unuaj tagoj. - კვირის მეშვიდე დღე ღმერთმა უფრო წმინდად აირჩია, ვიდრე პირველი ექვსი დღე.

მრავალსიტყვიან რიცხვზე A-დაბოლოების დამატებით შესაძლებელია მათგან ერთი სიტყვის წარმოება, მაგრამ ასევე სიტყვათა ცალ-ცალკე დატოვებაც შეგვიძლია. ყველა შემთხვევაში A-დაბოლოება მხოლოდ ბოლოს დაისმის. სიტყვათა შეერთების შემთხვევაში დასაშვებია აგრეთვე მათ შორის დეფისების გამოყენებაც:

  • Hodiaŭ estas la dudek sepa (tago) de Marto. = ...dudek-sepa... - დღეს ოცდაშვიდი მარტია.

    (ან ...ოცდამეშვიდე...)

  • Georgo Vaŝington estis naskita la dudek duan de Februaro de la jaro mil sepcent tridek dua. = ...dudek-duan... mil-sepcent-tridek-dua. - ჯორჯ ვაშინგტონი დაიბადა ათას შვიდას ოცდათორმეტი წლის ოცდაერთ თებერვალს.

    Dudek-duan-ის მაგივრად შესაძლებელია ასევე დავწეროთ dudekduan, მაგრამ დაუშვებელია mil-sepcent-tridek-dua-ს ნაცვლად milsepcenttridekdua-ს დაწერა, რადგან ეს ზედმეტად გაურკვეველია.

  • Tio okazis en la okdekaj jaroj. = ...iam en la jaroj de 1980 ĝis 1989 inkluzive. - ეს ოთხმოციან წლებში მოხდა. = ...1980-იდან 1989 წლის ჩათვლით პერიოდში.

  • Ŝi estas la dua plej bona en nia klaso, kaj mi estas la tria. - ის ჩვენს კლასში მეორე საუკეთესოა, მე კი მესამე.

    ჩვენზე უკეთესი მხოლოდ ერთია.

როდესაც ჩვეულებრივ რიცხვით სახელთან რიგობით გამოთქმას იყენებენ, პირველ რიგში რიგობითი გამოთქმა დაისმის მეტი სიცხადისთვის:

  • Tio okazis iam en la unuaj dek tagoj. - ეს უკვე პირველ ათ დღეში მოხდა.

    თუკი ვიტყვით la dek unuaj tagoj, არსებობს რისკი, რომ შეცდომით dek-ს რიგობითი გამოთქმის ნაწილად აღიქვამენ, ანუ როგორც la dek-unuaj tagoj.

სხვა რიცხვითი სახელები A დაბოლოებით

A დაბოლოებიანი ON სიტყვები ჩვეულებრივი ზედსართავი სახელებია.

  • duona = მისი მთელი სიდიდის მხოლოდ ნახევრის მქონე
  • triona = მისი მთელი სიდიდის მხოლოდ მესამედის მქონე
  • centona = მისი მთელი სიდიდის მხოლოდ მეასედის მქონე

  • Ĝi estas longa je duona metro. - სიგრძეში ნახევარი მეტრია.

    მისი სიგრძეა 50 სანტიმეტრი.

  • Kvaronan horon li restis. - ის მეოთხედი საათით დარჩა.

    ის თხუთმეტი წუთით დარჩა,

Miliona (მემილიონე), miliarda (მემილიარდე) და ა.შ. ჩვეულებრივი ზედსართავი სახელებია, რომლებსაც თეორიულად კონტექსტის მიხედვით სხვადასხვა მნიშვნელობები შესაძლოა ჰქონდეთ. მაგრამ პრაქტიკაში მხოლოდ რიგობითი მნიშვნელობით გვხვდება: Nia miliona kliento ricevos specialan donacon.

ასევე nula-ც ჩვეულებრივი ზედსართავია, რომელიც თეორიულად შეიძლება კონტექსტებიდან გამომდინარე განსხვავებული მნიშვნელობებით ვიხმაროთ. მაგალითად რიგობითი მნიშვნელობით: je la nula horo kaj tridek minutoj. პრაქტიკაში იგი თითქმის ყოველთვის „არარსებულის, არაღირებულის“ მნიშვნელობით იხმარება: Bruo potenca, nula esenco.

რიგობითი ზედსართავები შერეული რიცხვებიდან თეორიულად შესაძლებელია, მაგრამ არარეკომენდებული: nia du-milion-unua kliento. უმჯობესია numero-იანი გამოთქმების გამოყენება: nia kliento numero du milionoj unu.

ზმნიზედური რიცხვითი სახელები

E დაბოლოებიან რიცხვით სახელებს იგივე მნიშვნელობა აქვთ, რაც საპასუხო ზედსართავურ ფორმებს:

  • unue = პირველ ადგილას
  • due = მეორე ადგილზე
  • dek-due, dek due = მე-12 ადგილზე
  • Unue mi redonas al vi la monon, kiun vi pruntis al mi; due mi dankas vin por la prunto; trie mi petas vin ankaŭ poste prunti al mi, kiam mi bezonos monon. - პირველი - ფულს გიბრუნებ, რომელიც მასესხე; მეორე - სესხისთვის გმადლობ; მესამე - გთხოვ მომავალში როცა დამჭირდება კიდევ მასესხო ფული.
  • Ĝi estas trione el plasto, trione el ligno kaj trione el metalo. - მისი მესამედია პლასტმასი, მესამედი - ხე, ხოლო მესამედი კი ლითონი.
  • Tiu monto estas eĉ ne centone tiel alta kiel Ĉomolungmo. = La alteco de tiu monto estas eĉ ne unu centono de la alteco de Ĉomolungmo (= Everesto). - ის მთა ჯომოლუნგმის სიმაღლის მეასედიც კი არაა. = იმ მთის სიმაღლე ჯომოლუნგმის (ევერესტი) სიმაღლის მეასედიც არაა.

რიცხვით სიტყვათა ნიუანსები

წინდებულები ĝis, inter და po შესაძლოა გამოვიყენით ასევე რიცხვით სახელებთან ერთად სხვადასხვაგვარი ნიუანსებისათვის:

  • Restas ĉirkaŭ dek personoj. = Restas proksimume dek personoj. - ათ კაცამდე დარჩა. = დაახლოებით ათი კაცი დრაჩა.
  • Ĝis ducent homoj povas eniri. = Maksimume ducent homoj povas eniri. - ორას კაცამდე შეიძლება შევიდეს. - მაქსიმუმ ორას კაცს შეუძლია შესვლა.
  • Ili kostas de kvin ĝis dek eŭrojn. = Ili kostas minimume kvin kaj maksimume dek eŭrojn. - ისინი ხუთიდან ათ ევრომდე ღირს. = ისინი მინიმუმ ხუთი ევრო და მაქსიმუმ ათი ევრო ღირს.
  • Mi vidis inter cent kaj ducent homojn. = Mi vidis minimume cent kaj maksimume ducent homojn. - ასიდან ორას კაცამდე დავინახე (ვნახე). = მინიმუმ ასი და მაქსიმუმ ორასი კაცი დავინახე (ვნახე).
  • Aranĝu ilin en du vicoj, po ses en vico. = Aranĝu ilin en du vicoj, ses en ĉiu vico. - ორ რიგად დააწყვე(თ), თითო რიგში ექვს-ექვსად. = ორ რიგად დააწყვე(თ), ექვს-ექვსი თითოში.

ასეთ წინადადებებში წინდებულები მიემართებიან არა შემდგომ არსებით სახელს, არამედ მხოლოდ რიცხვთან დაკავშირებულ აზრს გამოხატავენ. რიცხვითი სახელის მოშორების შემთხვევაში უნდა გაქრეს ასევე ნიუანსის მსაზღვრელიც, რადგან იგი უკვე არანაირ აზრს აღარ გამოხატავს.

  • Restas ĉirkaŭ dek personoj. → Restas personoj. - დაახლოებით ათი კაცი რჩება. → რჩებიან

    (Restas ĉirkaŭ personoj აზრს არ გამოხატავს.)

  • Mi vidis inter cent kaj ducent homojn. → Mi vidis homojn. - ასიდან ორას კაცამდე ვნახე. → ხალხი ვნახე.

    (Mi vidis inter homojn აზრს არ გამოხატავს.)

ასე რომ, რიცხვის ნიუანსირებისას ეს წინდებულები წინადადებრივ ფუნქციას არ აღნიშნავენ. ისინი ფუნქციურ მსაზღვრელებს არ წარმოადგენენ, მაგრამ გარკვეული ზმნიზედისებური დატვირთვა გააჩნიათ: ĉirkaŭ = proksimume; de = minimume; ĝis = maksimume.

რიცხვითსახელური მანიუანსირებლები შესაძლოა რეალურ ფუნქციურ მსაზღვრელებთან ერთად შეგვხვდეს, რომლებიც მთლიანი გამოთქმის წინადადებრივ ფუნქციას გამოხატავენ:

  • Ĝi estis virino, kiu povis havi la aĝon de ĉirkaŭ sesdek jaroj. - ეს იყო ქალი, დაახლოებით სამოც წლამდე.

    Ĉirkaŭ ეხება რიცხვს sesdek. De აღნიშნავს მთლიანი გამოთქმის ფუნქციას: ĉirkaŭ sesdek jaroj.

  • Nenie en la ĉirkaŭ cent jaroj la loko estis pli ŝanĝita, ol en unu malgranda frukta ĝardeno. - არსად დაახლოებით ასი წლის მანძილზე ადგილი ისე არ შეცვლილა, როგორც ერთ პატარა ხეხილის ბაღში.

    დროითი დამატება დაირთავს წინდებულს en. Ĉirkaŭ რიცხვ cent-ს მხოლოდ მცირე ნიუანსს ჰმატებს.

  • Ili loĝos tie de ok ĝis naŭ jarojn. - ისინი იქ რვიდან ცხრა წლამდე იცხოვრებენ.

    წინადადების ნაწილი de ok ĝis naŭ jarojn წარმოადგენს დროით დამატებას, რომელსაც რაიმე ფუნქციური მსაზღვრელი უნდა დაერთოს. აქ მას N-დაბოლოება აქვს. De და ĝis მხოლოდ რიცხვებს აზუსტებენ.

  • Estis tiel malvarme, ke ili devis kuŝi sub po tri kovriloj. - ისე ციოდა, რომ სამ-სამი საბნით უნდა დაწოლილიყვნენ.

    წინადადების წევრი sub po tri kovriloj წარმოადგენს ადგილის გარემოებით sub-დამატებას. Po მხოლოდ tri-ს დამაზუსტებელია.

  • Li havas ĉirkaŭ mil eŭrojn. - მას დაახლოებით ათასი ევრო აქვს.

    დამატება ĉirkaŭ mil eŭrojn საჭიროებს N დაბოლოებას. Ĉirkaŭ რიცხვ mil-ს მხოლოდ ნიუანსურ მნიშვნელობას ანიჭებს.

ასეთ წინადადებებში ეს ნაწილაკი არა წინდებულად, არამედ მხოლოდ მანიუანსირებლად გამოიყენება — გამონაკლისია po. Po-ს ენობრივი ხმარება ძალზედ ვარირებს. ზოგი po-ს ყოველთვის რეალურ წინდებულად იყენებს, რაც იმას ნიშნავს, რომ ისინი N-დაბოლოებას po-სთან არასდროს ხმარობენ, მაშინაც კი, როცა წინადადების წევრი ფრაზაში დამატების ფუნქციას ასრულებს, მაგ: Mi donis al ili po dek eŭroj. სხვები po-ს მუდამ მხოლოდ ზმნიზედური შინაარსით იყენებენ და N-დაბოლოებას ურთავენ, როდესაც ამას წინადადების მნიშვნელობა მოითხოვს, მაგ: Mi donis al ili po dek eŭrojn. ორივე ვერსია აბსოლუტურად სწორი და მართებულია.

მათემატიკური ტერმინები

ფორმულა წარმოთქმა
2 + 2 = 4 Du kaj du faras kvar. / Du plus du estas kvar.
10 – 3 = 7 Dek minus tri faras sep.
22 × 6 = 132 Dudek du multiplikite per ses faras cent tridek du. / Dudekduoble ses estas cent tridek du. / Dudek du oble ses egalas al cent tridek du.
7:2 = 3,5 Sep dividite per du faras tri komo kvin.
46,987 kvardek ses komo naŭ ok sep (არა ...komo naŭcent okdek sep)
10² = 100 La dua potenco de dek estas cent. / Dek kvadrate estas cent.
5³ = 125 La tria potenco de kvin estas cent dudek kvin. / Kvin kube estas cent dudek kvin.
  • Kvin kaj sep faras dek du. - ხუთი და შვიდი თორმეტია.
  • Dek kaj dek faras dudek. - ათი და ათი ოცია.
  • Kvar kaj dek ok faras dudek du. - ოთხი და თვრამეტი ოცდაორია.
  • Tridek kaj kvardek kvin faras sepdek kvin. - ოცდაათი და ორმოცდახუთი სამოცდათხუთმეტია.
  • Kvinoble sep estas tridek kvin. - ხუთჯერ შვიდი ოცდათხუთმეტია.

ტოლობის ნიშანი (=) შეიძლება გამოითქვას, როგორც faras, estas ან egalas (al), მეტნაკლებად სურვილისამებრ: du kaj du faras kvar, dek minus tri estas sep, du oble du egalas (al) kvar.

ათწილადებთან მძიმის მაგივრად წერტილის გამოყენება დაუშვებელია. ამ უკანასკნელს ათწილადებში მხოლოდ რამდენიმე ქვეყენაში ხმარობენ. ესპერანტოში კი, ენათა უმრავლესობის მსგავსად, ათწილადებში მხოლოდ და მხოლოდ მძიმე გამოიყენება.

ფორმულა წარმოთქმა
9403,5 km naŭ mil kvarcent tri komo kvin kilometroj / naŭ mil kvarcent tri kaj duona kilometroj
8,6 kg ok komo ses kilogramoj / ok kilogramoj (kaj) sescent gramoj
+37,7° (plus) tridek sep komo sep gradoj / tridek sep komo sep gradoj super nulo
49,75 USD kvardek naŭ komo sep kvin (Usonaj) dolaroj / kvardek naŭ (Usonaj) dolaroj (kaj) sepdek kvin cendoj

გრამებისა ან ცენტების აღმნიშვნელი სიტყვები კონტექსტის მიხედვით შეიძლება ხშირად მხოლოდ ნაგულისხმევი იყოს ასეთ გამოთქმებში: tri kilogramoj (kaj) sepcent, kvar dolaroj (kaj) sepdek kvin. მაგრამ გაუგებრობის ასარიდებლად საჭიროა მუდამ ყურადღება მივაქციოთ კონტექსტს.

საათები

საათის საჩვენებლად უნდა მიჰყვეთ შემდეგი მოდელებიდან რომელიმეს. სიტყვები horo და minutoj ხშირად მხოლოდ იგულისხმება:

ციფრულად სიტყვიერად
3:15 (aŭ 15:15) Estas la tria (horo) (kaj) dek kvin (minutoj). / Estas dek kvin (minutoj) post la tria (horo).
9:45 (aŭ 21:45) Estas la naŭa (horo) (kaj) kvardek kvin (minutoj). / Estas dek kvin (minutoj) antaŭ la deka (horo).

მეტი სიცხადისთვის შესაძლებელია შემდეგ გამოთქმათა დამატება: en la antaŭtagmezo ან antaŭtagmeze (დილით) და en la posttagmezo aŭ posttagmeze (ნაშუადღევს). მაგრამ აგრეთვე 24 საათიანი სისტემის გამოყენებაც შეიძლება:

  • Estas la dek-kvina (kaj) dek kvin. / Estas dek kvin post la dek-kvina. - თხუთმეტი საათი და თხუთმეტი წუთია. / ოთხის თხუთმეტი წუთია.
  • Estas la dudek-unua (kaj) kvardek kvin. / Estas dek kvin antaŭ la dudek-dua. - ოცდაერთი საათი და ორმოცდახუთი წუთია. / თორმეტს აკლია თხუთმეტი წუთი.

15 minutoj-ს (15 წუთი) ნაცვლად შესაძლებელია ვიხმაროთ kvarono (მეოთხედი), kvaronhoro ან kvarona horo (მეოთხედი საათი). ნაცვლად 30 minutoj-სა (30 წუთი) ხშირად იხმარება duono (ნახევარი), duonhoro ან duona horo (ნახევარი საათი).

საათები რაოდენობრივი რიცხვითი სახელებით გამოისახება: tria (მესამე), naŭa (მეცხრე), dek-dua (მეთორმეტე), და ა.შ. დროის საკითხავად გამოიყენება კითხვითი სიტყვა kiom + A-დაბოლოება → kioma (მერამდენე).

  • kiom? - რამდენი? → tri, naŭ, dek du, dudek unu...
  • kioma? - რომელი? მერამდენე? → tria, naŭa, dek-dua, dudek-unua...

  • Kioma horo estas, gardisto? - დაცვა, რომელი საათია?
  • Kioma horo estis, kiam vi alvenis? - რომელ საათზე მოხვედი(თ)?

იმისათვის, რომ ვაჩვენოთ როდის ხდება რაიმე, საჭიროა ფუნქციური მსაზღვრელის ხმარება, ჩვეულებრივ je, antaŭ, post, ĝis ან ĉirkaŭ:

  • Je (la) kioma horo okazis tio? - რომელ საათზე მოხდა ეს?
  • Tio okazis je la tria kaj kvardek. - ეს მოხდა ოთხს რომ ოცი წუთი აკლდა.
  • Ni devas manĝi antaŭ la oka. - რვამდე უნდა ვჭამოთ.
  • Post la dek-unua horo ĉio devas esti preta. - თერთმეტი საათის მერე ყველაფერი მზად უნდა იყოს.

როდესაც საუბარია საათებზე, დაუშვებელია N-ის გამოყენება, რადგან ამ შემთხვევაში არსებობს რისკი ერთმანეთში ავურიოთ საათი და თარიღი, რომელიც ასევე რიგობითი რიცხვითი სახელებით აღინიშნება: je la tria = "je la tria horo", la trian = "en la tria tago de la monato".

თარიღები

თარიღი შემდეგნაირად გამოისახება. სიტყვები tago (დღე) და en la jaro (წელიწადში) ძალიან ხშირად მხოლოდ იგულისხმება:

  • Estis la tria (tago) de Decembro (en la jaro) mil naŭcent naŭdek unu. - ათას ცხრაას ოთხმოცდათერთმეტის დეკემბრის სამი იყო.
  • Hodiaŭ estas la dua (tago) de Majo (en la jaro) du mil kvin. - დღეს ორი ათას ხუთი წლის ორი მაისია.
  • Morgaŭ estos la dudek kvina (tago) de Julio (en la jaro) du mil dek. - ხვალ ორი ათას ათი წლის ოცდახუთი ივლისია.

წლების აღსანიშნად შეიძლება ასევე რიგობითი რიცხვითი სახელების ხმარება, მაგრამ ეს სულ უფრო და უფრო იშვიათად ხდება: Estis la lasta de Januaro (en la jaro) mil-okcent-okdek-sepa.

დღესა და თვეს შორის ყოველთვის გამოიყენეთ de, რადგან რიგობითი რიცხვითი სახელი დაკავშირებულია არა თვესთან, არამედ სიტყვასთან tago (დღე), რომელიც ჩვეულებრივ გამოტოვებულია: la unua de Majo = la unua tago de Majo, la dek-tria de Decembro = la dek-tria tago de Decembro. თუკი ვიტყვითla unua Majo, ეს ნიშნავს, რომ ვგულისხმობთ ზოგადად მრავალ მაისის თვეთაგან პირველს.

თარიღის საჩვენებლად, თუ როდის მოხდა, ხდება ან მოხდება რაიმე, შესაბამისი ფუნქციური მსაზღვრელი უნდა გამოვიყენოთ. ამ მიზნით ხშირად N დაბოლოება იხმარება.

  • Ili venos la sepan (tagon) de Marto. = Ili venos en la sepa (tago) de Marto. - ისინი შვიდ მარტს მოვლენ.
  • La unuan de Majo ili komencis sian vojaĝon. = En la unua (tago) de Majo... - მათ თავიანთი მოგზაურობა პირველ მაისს დაიწყეს. = მაისის პირველ დღეს

  • Mi laboris tie ĝis la unua de Aŭgusto mil naŭcent sesdek. - იქ ათას ცხრაას სამოცი წლის პირველ აგვისტომდე ვიმუშავე.

  • Antaŭ la lasta tago de Junio vi devas trovi laboron. - ივნისის ბოლო დღემდე უნდა იპოვო სამუშაო.
  • Post la dek kvina de Marto ŝi loĝos ĉe mi. - თხუთმეტი მარტის მერე ის ჩემთან იცხოვრებს.
ზემოთ დაბრუნება