24 動詞與句子角色 / 語法

句子的最重要部分是謂語。它掌管整個句子的語法。謂語就是戱劇的劇本。謂語的動詞決定哪些角色可以出場，以及它們該具有怎樣的角色標記。為了正確地造句，我們應好好認識每個動詞的意義，並知道哪些角色可以或應該出場。最重要的是要知道關於主語、賓語、和表語的細節。

無主語的動詞

幾乎每個世界語動詞都須有個主語，但若干動詞不需要那個角色。它們就是無主語的動詞：

tagiĝi: (破曉, 天亮) 只需不定動詞的形式即足以構成完整的句子: Tagiĝis. (天亮了.) Baldaŭ tagiĝos. (天就要亮了.)
temi: (是指, 涉及) Temi 不需要主語, 但通常有個 pri 狀語, 用來表示涉及的主題: Temas pri politiko. (涉及政治.) Verŝajne temos pri ni. (好像是指我們.) 涉及主題者可以呈㺺為主語: La libro temas pri matematiko. (本書涉及數學.)
pluvi: (下雨) Pluvis hieraŭ. (昨天下了雨.) Baldaŭ pluvos. (就要下雨了.) 如有某物像雨一樣下著, 它可呈現為主語: Ĉiuspecaj demandoj pluvis sur ŝin. (各種疑問像雨一樣降到她身上.) Ŝtonoj pluvis sur ilin. (石頭如雨般掉向他們.) (注意: 降下物不可以當賓語. 不可以說: Pluvis ŝtonojn sur ilin.)

大部分動詞需要有主語，但許多動詞不能有賓語，稱為不及物動詞。

morti: (死亡) 主語就是逝世的人: En la domo de la malgranda Niko mortis lia maljuna avino. (在小尼可的房子裡, 他的老祖母死了.)
okazi: (發生) 主語是動作或類似之事: En tiu urbo ĉiujare okazas foiro. (在那個城市, 每年都有商展.) Kio okazis? (發生了什麼事?) Okazis io grava. (發生了重要的事.)
danci: (跳舞) La gejunuloj kune dancis. (青年們一起跳舞.) 有時以舞種作為它的賓語: Mi dancis valson kun li. (我和他一起跳華爾茲.)

許多有主語的動詞可以除了主語外，還可以有賓語。它們就是及物動詞：

vidi: (看見) 主語就是以眼睛注意到某事物的人: La knabino vidas la domon. (那女孩看見那房子.) Ĉu vi vidis la akcidenton? (你有看到那起意外嗎?)
preni: (拿取) 主語就是那採取動作並取得賓語者. 而賓語則是由於拿取而轉移到主語的東西: Ŝi prenis teleron el la ŝranko. (她從櫃子取出盤子.)
helpi: (幫助) 主語就是使順利的人. 任務或工作被順利化者可以是賓語: Ili helpis la blindulon. (他們幫助盲人.) 也可以在賓語前面用 al 狀語: Eble mi povos helpi al vi. (也許我可以幫助你.)

修飾性動詞將修飾語關聯到主語或賓語。這種修飾語稱為表語。它大都沒有角色標記。

esti: (是) 主語就是那具有某特質者, 該特質呈現為表語: La domo estas granda. (那房子是大的.) Mia patro estis ŝoforo. (我的父親是運匠.)
fariĝi: (變成, 成為) 主語就是開始具有某特質者, 該特質呈現為表語: La etoso fariĝis bona. (氛圍變得很好.) Ili fariĝis ŝtelistoj. (他們成為小偷.)
opinii: (認為) 主語就是那對某物的特質有意見的人. 賓語就是具有該特質之物. 該特質自身呈現為賓語的表語: Mia fratino opinias viajn klopodojn vanaj. (我妹妹認為你的努力是白費的.)

以 IG 為詞尾做成的動詞一定是及物的。它們表示某結果的因由。主語即為原因或導因者。詞根或 IG 前的詞根則表示結果。

如果 IG 動詞的結果是性質或狀態 (位置、身分...)，賓語則為接受此一狀態、狀態者：

lacigi: (使疲勞) 賓語就是那變疲勞的人: La tro multa parolado lacigas lin. (太久的講話疲累了他.) La vojaĝo certe vin lacigis. (旅行確然疲累了他.) Tiu ĉi medikamento estas bona, sed ĝi lacigas la uzanton. (這藥是好的, 但它會讓服用者疲憊.)
edzinigi: (把...嫁出, 娶...為妻) 賓語就是成為妻子的人: Mi edzinigas mian filinon ne kun ia simpla nobelo. (我不嫁女兒給任何單純的貴族.) Li edzinigis ŝin al si per la edziĝa ringo kontraŭ la volo de ŝia patro. (他以婚戒逆著她父親的心意娶了她.)

有些 IG 動詞，其結果是不及物的動作。此時則用另外的不及物動詞來創製 IG 動詞。這樣的 IG 動詞其賓語就是原始動詞的主語：

bruligi: (使燃燒) 賓語就是那燒了的東西: Post infekta malsano oni ofte bruligas la vestojn de la malsanulo. (傳染病後人們往往燒了病人的衣物.) La suda suno bruligas lian nudan kapon. (南方的太陽燒燙他裸露的頭.)
sidigi: (使坐下) 賓語就是被安置在座位的人: Rapide ŝi prenis la infanon sur la brakojn kaj sidigis ĝin sur siaj genuoj.{ (她很快抱起小孩並讓他安坐在他膝上.) La hundon li residigis sur la keston. (他再次把狗安坐在箱子上.)

有些 IG 動詞的結果是 及物的動作。此時也可用這已是及物的動詞做成 IG 動詞。有兩種方式可以使用這樣的 IG 動詞。這 IG 動詞的賓語可以是原始動詞的主語，或原始動詞的賓語：

sciigi: (使知道, 告知) 賓語可以就是那知道某事的人: Ŝi sciigis min pri la novaĵo. (她讓我知道那個新聞.) 反之, 賓語也可以是被告知之事: Ŝi sciigis la novaĵon al mi. (她告知那個新聞給我.)
memorigi: (使記起) 賓語可以是記起某事的人: Tio memorigas min pri mia infaneco. (那使我記起我的童年.) 反之, 賓語也可以是那記憶之事: Tio memorigas al mi mian infanecon. (那使童年讓我記起.)

但不能同時使用兩者。不能說：Ŝi sciigis min novaĵon. 也不能說：Tio memorigas min mian infanecon.

以 IĜ 為詞尾做成的動詞一定是不及物的。

一般的 IĜ 動詞表示轉到一個新的狀態。IĜ 前面的詞根表示其結果，亦即此一新的狀態。一般 IĜ 動詞的主語就是那進入新狀態人或事物。有時候，此轉化的促成者通常並不在句子中出現。就 IĜ 動詞而言，其促成者並不重要。

malpuriĝi: (變髒) 主語就是變髒的東西: Mia vesto malpuriĝis. (我的衣服髒了.)
glaciiĝi: (變成冰, 結冰) 主語就是變成冰的東西: La akvo glaciiĝis. (水結冰了.)
edziniĝi: (嫁給, 成為妻子) 主語就是成為妻子的人: Ĉu vi volas edziniĝi kun mi? (妳要嫁給我嗎? 妳要成為我的妻子嗎?)

由及物動詞做成的 IĜ 動詞不涉及結果或狀態變化的開始，而是其自行發生的動作。要不是沒有促成者就是人們不在乎即使存在的促成者。IĜ 動詞的主語是原始動詞的賓語。在這樣的動詞中，IĜ 翻轉了句子中主賓語的角色。這很像是被動式。然而，在真正的被動句中，是有促成者的，雖然未必會被提起。

detruiĝi: (毀壞) 主語就是變成全壞或傾倒之物. 是否有人毀了它或它自己變成那樣, IĜ 動詞並沒有表示出來: Tiu ĉi domo detruiĝis dum la milito. (這房子在戰爭中毀了.) Ĉiuj miaj planoj detruiĝis. (所有我的計畫全毀了.) 原始動詞 detrui 表示 "造成全壞或傾倒": La milito detruis la domojn. (戰爭催毀了這些房子.)
ruliĝi: (滾動, 行進) 主語就是那自行旋動的東西或因輪子轉動而移動的行具: La veturilo ruliĝis tre rapide. (車子行進得很快.) Ruli 的意思是 "轉動某物或其輪子而使它移動": Rulu nun al mi grandan ŝtonon. (現在替我滾來一塊大石頭.) La vendisto rulis sian ĉaron laŭ la strato. (小販延街推著他的車子.)
komenciĝi: (開始) 主語就是涉及其第一部分之事: Tiam komenciĝis la milito. (於是開始了戰爭.) Lia nomo komenciĝas per "Z". (他的名字首字母是 "Z".) Komenci 的意思是 "使開始、做某事的第一部分": Ili komencis sian vojaĝon. (他們開始他們的旅行.) Ŝi komencis paroli. (她開始說話.)