Anstataŭ
Prijedlog anstataŭ pokazuje ono čiju ulogu ispunjava nešto drugo, ili ono na čijem je mjestu nešto drugo:
-
Anstataŭ kafo li donis al mi teon kun sukero, sed sen kremo. - Umjesto kave, dao mi je čaj sa šećerom, ali bez vrhnja.
Nije dao kavu nego čaj. Ulogu kave (kao pića) ispunio je čaj.
- Kiam mortis Jobab, ekreĝis anstataŭ li Ĥuŝam el la lando de la Temananoj. - Kad je umro Jobab, zakraljio se na njegovo mjesto Hušam iz temanske zemlje.
-
Anstataŭ matene, mi nun hejtados la fornon tagmeze. - Umjesto ujutro, sada ću grijati peć u podne.
Neću više grijati ujutro nego u podne.
-
Anstataŭ ĉia respondo la maljunulino nee skuis la kapon. - Umjesto bilo kakvog odgovora, starica je niječno odmahnula glavom.
Ona nije dala pravi odgovor, ali odmahivanje glavom poslužilo je kao odgovor.
-
Ĉu mi ne helpu vin, anstataŭ tio, ke vi sola faru la tutan laboron? - A da ti ja pomognem, umjesto da ti sam obaviš cijeli posao?
Sada je namjera da ti sam obaviš cijeli posao. A da ti umjesto toga ja pomognem?
- Anstataŭ ke ĉiu lernas diversajn lingvojn, ĉiuj ellernadu unu saman lingvon. - Umjesto da svi uče razne jezike, neka svi nauče jedan te isti jezik.
- La aliaj anasoj preferis naĝadi en la kanaloj, anstataŭ viziti ŝin. - Druge patke su radije plivale u kanalima umjesto da ju posjete.
Krom
Prijedlog krom pokazuje stvar koja se razmatra posebno. To osnovno značenje daje u praksi dva značenja: krom iznimke i dodatni krom.
Krom u značenju iznimke
Krom iznimke pokazuje nešto za što ostatak rečenice ne vrijedi. Ako je rečenica pozitivna, značenje prijedloga krom u smislu iznimke je negativno. Takva pozitivna rečenica obično sadrži ĉiu(j), ĉio ili tuta:
-
Tie estis ĉiuj miaj fratoj krom Petro. - Tamo su bila sva moja braća osim Petra.
Petro nije bio tamo.
-
Ĉio en ŝi estis juna kaj almenaŭ ŝajne serena, krom la frunto. - Sve je na njoj bilo mlado i barem naizgled vedro, osim čela.
Čelo nije bilo takvo.
-
La tuta teksto estas korekta, krom unu frazo. - žcijeli tekst je ispravan, osim jedne rečenice.
Jedna rečenica nije ispravna.
Ako je rečenica negativna (s ne, tabličnom NENI- riječju ili sen), u značenju izuzeća krom je pozitivan:
-
En la salono estis neniu krom li kaj lia fianĉino. - U dvorani nije bilo nikoga osim njega i njegove zaručnice.
On i njegova zaručnica su zaista bili tamo.
-
Ne ekzistas Dio krom Mi. - Nema Boga osim mene.
Ja sam jedini Bog koji postoji.
-
En la lastaj monatoj mi, krom miaj profesiaj bezonoj, preskaŭ neniam eliras el la domo. - Zadnjih mjeseci gotovo ne izlazim iz kuće, osim zbog profesionalnih potreba.
U slučaj službenih potreba ja ipak izlazim. (Može se radi jasnoće reći krom pro miaj profesiaj bezonoj, ali pročitajte niže o anstataŭ i krom s drugim pokazateljima uloga.)
-
Marta kuŝis sur la malmola litaĵo sen ia alia sento krom morta laciĝo. - Marta je ležala na tvrdoj posteljini bez ijednog drugog osjećaja osim smrtnog umora.
Smrtni umor ona je zaista osjetila.
- Mi nenion pli postulus, krom ke oni montru al mi sindonecon kaj estimon. - Ništa više ne bih zahtijevao, osim da mi se pokaže odanost i poštovanje.
- Ne ekzistas alia bono por la homo, krom manĝi kaj trinki. - Nema drugog dobra za čovjeka osim jela i pića.
Krom u značenju dodatnog
Krom u značenju dodatnog pokazuje nešto što doista vrijedi. Tome se (kasnije) dodaje nešto drugo, što također vrijedi. Obično se u takvoj rečenici nalazi ankaŭ (eventualno ankoraŭ ili eĉ), da bi se pojačalo takvo značenje:
- Krom Petro tie estis ankaŭ ĉiuj aliaj miaj fratoj. = Aldone al Petro ankaŭ ili estis tie. - Osim Petra tamo su bila i sva ostal moja braća. = Uz Petra, i oni su bili tamo.
- Per pruntedono ofte oni perdas krom sia havo ankaŭ la amikon. = Aldone al tio, ke oni perdas sian havon, oni perdas ankaŭ la amikon. - Posudbom se često osim imanja gubi i prijatelj. = K tome što se gubi imanje, gubi se i prijatelj.
- La luno ne leviĝis ankoraŭ sufiĉe alte, krom tio estis iom da nebulo. = Aldone al tio, ke la luno ne leviĝis sufiĉe, estis ankaŭ iom da nebulo. - La luno ne leviĝis ankoraŭ sufiĉe alte, krom tio estis iom da nebulo. (Mjesec se još nije digao dovoljno visoko, a osim toga bilo je malo magle.) = Uz to što se Mjesec nije dovoljno digao, bilo je i malo magle.
- Krom Karlo, venis eĉ lia tuta familio. = Aldone al tio, ke venis Karlo... - Osim Karla, došla je i čitava njegova obitelj. = Uz to što je Karlo došao,...
- Krom tio, ke li venis malfrue, li eĉ kondutis tre malbone. - Osim što je zakasnio, čak se i loše ponašao.
Rizik pogrešnog razumijevanja
Obično kontekst jasno pokazuje ima li krom značenje izuzetka ili dodatka. Ako je prisutna riječ ankaŭ, ankoraŭ ili eĉ, tada krom sigurno znači dodatak. Ako takve riječi nema i ako je rečenica negativna, krom sigurno znači izuzetak. Za potpunu jasnoću, može se u značenju iznimke umjesto krom koristiti kun escepto de, escepte de, escept(int)e + nastavak N, ili ekskluzive de. Za značenje dodatka može se koristiti aldone al, inkluzive de.
Anstataŭ i krom + drugi pokazatelji uloga
Anstataŭ i krom su donekle posebni prijedlozi jer zapravo uopće ne pokazuju rečeničnu ulogu! Oni samo polazuju da nešto drugo ispunjava ulogu dotičnog (anstataŭ), odnosno da se dotična stvar razmatra posebno (krom). Obično se iz konteksta razaznaje je li preuzeta uloga uloga subjekta, objekta ili nekog adjekta. Po potrebi se ipak može upotrijebviti dodatni pokazatelj uloge (prijedlog ili nastavak N), i tako pokazati stvarnu ulogu:
-
Li faris tion pro ŝi anstataŭ pro mi. - To je napravio zbog nje, ne zbog mene.
Da je rečeno anstataŭ mi izgledalo bi da on mijenja mene kao vršitelja radnje, da je on napravio to umjesto da ja to napravim. Pro pokazuje, da mi ima ulogu "uzroka", dakle ona mene mijenja u toj ulozi.
-
Petro batis Paŭlon anstataŭ Vilhelmon. - Petro je udario Paula umjesto (da udari) Vilhelma.
Petro nije udario Vilhelma, nego Paula. Usporedite s: Petro batis Paŭlon anstataŭ Vilhelmo. = Nije Vilhelm udario Paula, nego Petar.
- Ili veturis al Londono anstataŭ al Bath. - Putovali su u London umjesto u Bath.
-
Kiu alportas oferojn al dioj, krom al la Eternulo sole, tiu estu ekstermita. - Tko prinosi žrtve bogovima, osim jedino Vječnome, neka bude uništen.
Bez al, izgledalo bi da samo Eternulo (Vječni) može prinositi žrtve bogovima a da ne bude uništen. Al je potreban da bi se razumjelo da je Eternulo taj koji prima žrtve.
-
Neniu rajtas uzi la novan aŭton, krom en la okazo, se mi tion diros. - Nitko ne smije koristiti novi automobil, osim u slučaju da ja to dozvolim (dosl.: kažem).
En kazuje da je okazo priloška oznaka vremena.
-
Krom Vilhelmon Petro batis ankaŭ Paŭlon. - Osim Vilhelma, Petar je udario i Paula.
Nastavak N nakon krom je zapravo uvijek suvišan, iako nije pogrešan u takvim rečenicama. Do zabune ne može doći. Ovdje položaj riječi ankaŭ onemogućava nesporazum. Uspordite: Krom Vilhelmo ankaŭ Petro batis Paŭlon. = Osim što je Vilhelm udario Paula, i Petar je to napravio.
Ovo se može objasniti i kao podrazumijevani infinitiv: ...anstataŭ fari tion pro mi. ...anstataŭ peti de vi... ...anstataŭ bati Vilhelmon. ...anstataŭ veturi al Bath. Krom bati Vilhelmon...
Samostalna upotreba
Ako se riječ anstataŭ ili krom želi koristiti samostalno, bez spominjanja onoga o čemu se radi, onda treba dodati priloški nastavak: anstataŭe = "umjesto toga; u zamjenu"; krome = "osim toga":
- Li ne donis al mi kafon. Anstataŭe li donis teon. = Anstataŭ kafo... - Nije mi donio kavu. Umjesto toga donio mi je čaj. = Umjesto kave...
- Krome vi devas pagi por matenmanĝo. = Krom tio, kion vi jam pagis... - Osim toga, morate platiti za doručak. = Osim onoga što ste već platili...
Može se koristiti i pridjevski nastavak: Ni devis almeti la anstataŭan radon. (Morali smo staviti zamjenski kotač.) = ... kotač koji služi umjesto drugog kotača. Vi devas pagi kroman kotizon. (Trebate platiti dodatnu kotizaciju.) = ... dodatnu kotizaciju, osim one koju ste već platili.
Krome i kroma uvijek imaju značenje nečeg dodatno, nikada izuzetka.