Anstataŭ
Predlog anstataŭ prikazuje nekaj, čigar vlogo izpolnjuje nekaj drugega, ali nekaj, na čigar mestu je nekaj drugega:
-
Anstataŭ kafo li donis al mi teon kun sukero, sed sen kremo. - Namesto kave mi je dal čaj s sladkorjem, brez smetane.
Ni dal kave, ampak pravzaprav čaj. Vlogo kave (kot pijače) je opravil čaj.
- Kiam mortis Jobab, ekreĝis anstataŭ li Ĥuŝam el la lando de la Temananoj. - Ko je Jobab umrl, je namesto njega zavladal Hušam iz dežele Temancev.
-
Anstataŭ matene, mi nun hejtados la fornon tagmeze. - Namesto zjutraj bom sedaj kuril peč opoldne.
Ne bom več kuril zjutraj, ampak opoldne.
-
Anstataŭ ĉia respondo la maljunulino nee skuis la kapon. - Namesto vsakršnega odgovora je starka odkimavala z glavo.
Ni dala pravega odgovora, ampak je zmajevanje z glavo služilo kot odgovor.
-
Ĉu mi ne helpu vin, anstataŭ tio, ke vi sola faru la tutan laboron? - Ali naj ti ne bi pomagal, namesto da sam opraviš vse delo?
Zdaj je namera, da sam opraviš vse delo. Ali ti ne bi namesto tega pomagal?
- Anstataŭ ke ĉiu lernas diversajn lingvojn, ĉiuj ellernadu unu saman lingvon. - Namesto da se vsak uči različne jezike, naj bi se vsi naučili en isti jezik.
- La aliaj anasoj preferis naĝadi en la kanaloj, anstataŭ viziti ŝin. - Druge race so raje plavale po kanalih, namesto da bi jo obiskale.
Krom
Predlog krom prikazuje zadevo, ki jo obravnavamo posebej. Ta osnovni pomen daje v praksi dve vrsti pomena: izjemni krom in dopolnilni krom.
Izjemni krom
Izjemni krom prikazuje nekaj, za kar ostanek stavka ne velja. Če je stavek trdilen, je pomen izjemnega krom nikalen. Takšen trdilni stavek običajno vsebuje ĉiu(j), ĉio ali tuta:
-
Tie estis ĉiuj miaj fratoj krom Petro. - Tam so bili vsi moji bratje razen Petra.
Peter ni bil tam.
-
Ĉio en ŝi estis juna kaj almenaŭ ŝajne serena, krom la frunto. - Vse na njej je bilo mlado in vsaj na videz vedro, razen čela.
Čelo ni bilo takšno.
-
La tuta teksto estas korekta, krom unu frazo. - Vse besedilo je pravilno, razen enega stavka.
En stavek ni bil pravilen.
Če je stavek nikalen (z ne, z besedo na NENI ali s sen), je pomen izjemnega krom trdilen:
-
En la salono estis neniu krom li kaj lia fianĉino. - V dvorani ni bilo nikogar razen njega in njegove zaročenke.
On in njegova zaročenka sta bila tam.
-
Ne ekzistas Dio krom Mi. - Ni Boga razen Mene.
Jaz sem edini Bog, ki obstaja.
-
En la lastaj monatoj mi, krom miaj profesiaj bezonoj, preskaŭ neniam eliras el la domo. - V zadnjih mesecih nisem, razen svojih poklicnih potreb, skoraj nikoli šel iz hiše.
V primeru poklicnih potreb sem šel ven. (Zaradi jasnosti lahko rečemo krom pro miaj profesiaj bezonoj, a poglejte malo pozneje razlago o anstataŭ in krom + drugi funkcijski kazalniki.)
-
Marta kuŝis sur la malmola litaĵo sen ia alia sento krom morta laciĝo. - Marta je ležala na trdi posteljnini brez kakršnega koli drugega občutka razen smrtne utrujenosti.
Smrtno utrujenost je čutila.
- Mi nenion pli postulus, krom ke oni montru al mi sindonecon kaj estimon. - Ničesar več ne bi zahteval, razen da mi pokažejo vdanost in spoštovanje.
- Ne ekzistas alia bono por la homo, krom manĝi kaj trinki. - Za človeka ni druge blagodati razen hrane in pijače.
Dopolnilni krom
Dopolnilni krom prikazuje nekaj, kar velja. K temu (potem) nekaj drugega doda, kar tudi velja. Običajno je v stavku prisoten ankaŭ (morda ankoraŭ ali eĉ) za podkrepitev dodatnega pomena:
- Krom Petro tie estis ankaŭ ĉiuj aliaj miaj fratoj. = Aldone al Petro ankaŭ ili estis tie. - Razen Petra so bili tam tudi vsi drugi moji bratje. = Poleg Petra (dodatno k Petru) so bili tudi oni tam.
- Per pruntedono ofte oni perdas krom sia havo ankaŭ la amikon. = Aldone al tio, ke oni perdas sian havon, oni perdas ankaŭ la amikon. - S posojilom često izgubimo razen svojega imetja tudi prijatelja. = Dodatno k temu, da izgubimo svoje imetje, izgubimo tudi prijatelja.
- La luno ne leviĝis ankoraŭ sufiĉe alte, krom tio estis iom da nebulo. = Aldone al tio, ke la luno ne leviĝis sufiĉe, estis ankaŭ iom da nebulo. - Mesec se še ni dvignil zadosti, razen tega je bilo nekoliko megle. = Dodatno k temu, da se mesec ni zadosti dvignil, je bilo nekoliko megle.
- Krom Karlo, venis eĉ lia tuta familio. = Aldone al tio, ke venis Karlo... - Razen Karla je prišla celo vsa njegova družina. = Dodatno k temu, da je prišel Karel ...
- Krom tio, ke li venis malfrue, li eĉ kondutis tre malbone. - Razen tega, da je prišel pozno, se je vedel zelo slabo.
Tveganje za nesporazum
Običajno kontekst jasno pokaže, ali gre za izjemni ali dopolnilni krom. Če je prisoten ankaŭ, ankoraŭ ali eĉ, tedaj je krom nujno dopolnilni. Če takšna beseda manjka in je stavek nikalen, je krom nujno izjemni. Za popolno jasnost lahko za izjemni pomen nadomestno uporabimo kun escepto de, escepte de, escept(int)e + končnico N, ali ekskluzive de. Za dopolnilni pomen lahko uporabimo aldone al, inkluzive de.
Anstataŭ in krom + drugi funkcijski kazalniki
Anstataŭ in krom sta nekoliko posebna predloga, ker dejansko sploh ne prikazujeta stavčne funkcije! Prikazujeta le, da nekaj drugega opravlja funkcijo zadeve ali da je zadeva obravnavana posebej. Običajno kontekst pokaže, ali je prevzeta funkcija od osebka, predmeta ali kakšnega prislovnega določila. Po potrebi vendar lahko dodamo drug funkcijski kazalnik (predlog ali končnico N), ki pokaže resnično stavčno funkcijo:
-
Li faris tion pro ŝi anstataŭ pro mi. - To je storil zaradi nje namesto zaradi mene.
Č bi rekli anstataŭ mi, bi se zdelo, da me nadomešča kot dejavnika, da je on storil to namesto tistega, da bi jaz storil to. Pro prikazuje, da mi igra vlogo "vzroka" in da me ona nadomešča v tej vlogi.
-
Petro batis Paŭlon anstataŭ Vilhelmon. - Peter je tepel Pavla namesto (da bi tepel) Viljema.
Peter ni tepel Viljema, ampak Pavla. Primerjajte z: Petro batis Paŭlon anstataŭ Vilhelmo. = Ne Viljem, ampak Peter je tepel Pavla.
- Ili veturis al Londono anstataŭ al Bath. - Peljali so se v London namesto v Bath.
-
Kiu alportas oferojn al dioj, krom al la Eternulo sole, tiu estu ekstermita. - Tisti, ki prinaša darove bogovom, razen samo k Večnemu, naj bo pokončan.
Brez al bi se zdelo, da lahko le Večni prinaša darove bogovom, ne da bi bil pokončan. Al je potreben za razumevanje, da je Večni prejemnik teh darov.
-
Neniu rajtas uzi la novan aŭton, krom en la okazo, se mi tion diros. - Nihče ne sme uporabljati novega avta, razen v primeru, če bom jaz to rekel.
En prikazuje, da je okazo časovno prislovno določilo.
-
Krom Vilhelmon Petro batis ankaŭ Paŭlon. - Razen Viljema je Peter tepel tudi Pavla.
Končnica N za krom je dejansko vedno odveč, čeprav v takšnih stavkih ni napačna. Ne more priti do zmešnjave. Tu položaj besedice ankaŭ onemogoča nesporazum. Primerjajte: Krom Vilhelmo ankaŭ Petro batis Paŭlon. = Krom ke Vilhelmo batis Paŭlon, ankaŭ Petro faris tion.
To se da pojasniti tudi z zaradi samoumevnosti izpuščenim nedoločnikom: ...anstataŭ fari tion pro mi. ...anstataŭ peti de vi... ...anstataŭ bati Vilhelmon. ...anstataŭ veturi al Bath. Krom bati Vilhelmon...
Samostojna raba
Če hočemo uporabljati anstataŭ ali krom samostojno brez omembe tistega, za čigar funkcijo gre, tedaj moramo dodati prislovno končnico: anstataŭe = "namesto tistega"; krome = "razen tistega":
- Li ne donis al mi kafon. Anstataŭe li donis teon. = Anstataŭ kafo... - Ni mi dal kave. Namesto tega mi je dal čaj. = Namesto kave ...
- Krome vi devas pagi por matenmanĝo. = Krom tio, kion vi jam pagis... - Razen (poleg) tega morate plačati za zajtrk. = Razen tega, kar ste že plačali, ...
Lahko uporabimo tudi končnico N: Ni devis almeti la anstataŭan radon. = ...tiun radon, kiu servas anstataŭ alia rado. Vi devas pagi kroman kotizon. = ...plian kotizon, krom tiu kotizo, kiun vi jam pagis.
Krome in kroma imata zmeraj dopolnilni pomen, nikoli izjemnega.