Anstataŭ
წინდებული anstataŭ (ნაცვლად, მაგივრად) აღნიშნავს რაღაცას, რისი ფუნქციის შესრულებაც სხვა რაიმეს შეუძლია, რომლის ადგილზეც სხვა რაიმეა გამოყენებული:
-
Anstataŭ kafo li donis al mi teon kun sukero, sed sen kremo. - ყავის მაგივრად შაქრიანი ჩაი მომცა, მაგრამ უკრემო.
მან მომცა არა ყავა, არამედ ჩაი. ყავის (როგორც სასმელის) ფუნქცია ჩაიმ შეასრულა.
- Kiam mortis Jobab, ekreĝis anstataŭ li Ĥuŝam el la lando de la Temananoj. - მოკვდა იობაბი და გამეფდა მის ნაცვლად ხუშამი, თემანელთა ქვეყნიდან. (დაბადება 36:34)
-
Anstataŭ matene, mi nun hejtados la fornon tagmeze. - დილის ნაცვლად ღუმელს ნაშუადღევს გავათბობ.
დილით აღარ გავათბობ, არამედ ნაშუადღევს.
-
Anstataŭ ĉia respondo la maljunulino nee skuis la kapon. - ნებისმიერი (ყოველგვარი) პასუხის ნაცვლად მოხუცმა ქალბატონმა თავი უარყოფის ნიშნად გააქნია.
მან ნამდვილი პასუხი არ გასცა, მაგრამ პასუხად თავი გააქნია.
-
Ĉu mi ne helpu vin, anstataŭ tio, ke vi sola faru la tutan laboron? - დაგეხმარო(თ) მთელი საქმის მარტო გაკეთების მაგივრად?
ახლა განზრახვაა, რომ მთელი საქმე მარტომ გააკეთო. ამის ნაცვლად დაგეხმარო(თ)?
- Anstataŭ ke ĉiu lernas diversajn lingvojn, ĉiuj ellernadu unu saman lingvon. - სხვადასხვა ენების ნაცვლად ყველამ ერთი და იგივე ენა შეისწავლოს.
- La aliaj anasoj preferis naĝadi en la kanaloj, anstataŭ viziti ŝin. - სხვა იხვებს მასთან სტუმრობის ნაცვლად არხებში ბანაობა ერჩივნათ.
Krom
წინდებული krom (გარდა) აღნიშნავს საგანს, რომელიც ცალკე განიხილება. ეს ძირითადი მნიშვნელობა პრაქტიკულად ორ მნიშვნელობას იძლევა: გამონაკლისურ krom-სა და დამატებით krom-ს.
გამონაკლიის krom
გამონაკლისური krom აღნიშნავს იმას, რაზეც წინადადების დარჩენილი ნაწილი არ მოქმედებს. თუკი წინადადება დადებითია, გამონაკლისური krom-ის არსი უარყოფითია. ასეთი დადებითი წინადადება ჩვეულებრივ შეიცავს ĉiu(j)-ს (ყველა), ĉio-ს (ყველაფერი) ან tuta-ს (მთელი, სრული, მთლიანი):
-
Tie estis ĉiuj miaj fratoj krom Petro. - იქ პეტრეს გარდა ჩემი ყველა ძმა იყო.
პეტრე იქ არ იყო.
-
Ĉio en ŝi estis juna kaj almenaŭ ŝajne serena, krom la frunto. - მასში ყველაფერი ახალგაზრდული და გარეგნულად მაინც წყნარი იყო, გარდა შუბლისა.
შუბლი ასეთი ne იყო.
-
La tuta teksto estas korekta, krom unu frazo. - ერთი წინადადების გარდა მთელი ტექსტი სწორია.
ერთი წინადადება არ არის სწორი.
თუკი წინადადება უარყოფითია (ne-თი (არ), NENI-სიტყვით ან sen-ით (გარეშე)), გამონაკლისური krom-ის მნიშვნელობა უარყოფითია:
-
En la salono estis neniu krom li kaj lia fianĉino. - მისაღებ ოთახში მისსა და მისი საცოლის გარდა არავინ იყო.
იქ ის და თავისი საცოლე ნამდვილად იყვნენ.
-
Ne ekzistas Dio krom Mi. - ჩემ გარდა ღმერთი არ არსებობს.
მე ვარ ერთადერთი ღმერთი, რაც არსებობს.
-
En la lastaj monatoj mi, krom miaj profesiaj bezonoj, preskaŭ neniam eliras el la domo. - უკანაკსკნელ თვეებში, ჩემი პროფესიული საჭიროებების გარდა, სახლიდან არასდროს გავდივარ.
პროფესიული საჭიროებების შემთხვევაში კი გავდივარ. (სიზუსტისთვის შეიძლება ითქვას krom pro miaj profesiaj bezonoj, მაგრამ იხილეთ შემდეგი: anstataŭ და krom + სხვა ფუნქციური მსაზღვრელები.
-
Marta kuŝis sur la malmola litaĵo sen ia alia sento krom morta laciĝo. - მართა მაგარ საწოლზე იწვა დაქანცულობის გარდა სხვა რაიმე შეგრძნებით.
მან მართლაც იგრძნო საშინელი დაღლილობა.
- Mi nenion pli postulus, krom ke oni montru al mi sindonecon kaj estimon. - სხვა არაფერი მინდა, გარდა თანაგრძნობისა და პატივისცემისა.
- Ne ekzistas alia bono por la homo, krom manĝi kaj trinki. - კაცისთვის ჭამა-სმაზე მეტი სიკეთე არ არსებობს.
დამატებითი krom
დამატებითი krom აღნიშნავს რაიმეს, რაც ვალიდურია. მას (შემდეგ) დაერთვის რაიმე სხვა, რაც ასევე ვალიდურია. ჩვეულებრივ, წინადადებაში დამატებითი შინაარსის გასამძაფრებლად ასევე ankaŭ-ც (აგრეთვე ankoraŭ ან eĉ) გვხვდება:
- Krom Petro tie estis ankaŭ ĉiuj aliaj miaj fratoj. = Aldone al Petro ankaŭ ili estis tie. - პეტრეს გარდა იქ ასევე მისი ძმებიც იყვნენ. = გარდა პეტრესა, იქ ისინიც იყვნენ.
- Per pruntedono ofte oni perdas krom sia havo ankaŭ la amikon. = Aldone al tio, ke oni perdas sian havon, oni perdas ankaŭ la amikon. - ფულის სესხებით ხშირად ქონების გარდა მეგობარსაც კარგავენ. = გარდა იმისა, რომ ქონებას კარგავენ, კარგავენ ასევე მეგობარსაც.
- La luno ne leviĝis ankoraŭ sufiĉe alte, krom tio estis iom da nebulo. = Aldone al tio, ke la luno ne leviĝis sufiĉe, estis ankaŭ iom da nebulo. - ჯერ მთვარე საკმარისად არ ამოსულიყო, გარდა ამისა მცირე ნისლიც იყო. = დამატებით იმის, რომ მთვარე საკმარისად არ ამოსულიყო, ასევე მცირე ნისლიც იყო.
- Krom Karlo, venis eĉ lia tuta familio. = Aldone al tio, ke venis Karlo... - კარლის გარდა მისი მთელი ოჯახიც კი მოვიდა. = გარდა იმისა, რომ კარლო მოვიდა...
- Krom tio, ke li venis malfrue, li eĉ kondutis tre malbone. - გარდა დაგვიანებისა, ძალიან ცუდადაც მოიქცა.
გაუგებრობის საშიშროება.
ჩვეულებრივ, კონტექსტი ცხადად უჩვენებს, საუბარია გამონაკლისობით თუ დამატებით krom-ზე. თუკი გვაქვს ასევე ankaŭ, ankoraŭ ან eĉ, მაშინ krom აუცილებლად დამატებითია. თუკი ასეთი სიტყვა არ გვაქვს და წინადადება უარყოფითია, ამ შემთხვევაში krom აუცილებლად გამონაკლისობითია. სრული სიცხადისთვის, გამონაკლისობითი მნიშვნელობისთვის შესაძლებელია სანაცვლოდ ვიხმაროთ kun escepto de, escepte de, escept(int)e + N-დაბოლოება, ან ekskluzive de. დამატებითი მნიშვნელობისთვის შეიძლება ვიხმაროთ aldone al, inkluzive de.
Anstataŭ და krom + სხვა ფუნქციური მსაზღვრელები.
Anstataŭ და krom ოდნავ განსხვავებული წინდებულებია, რადან რეალურად საერთოდ არ აღნიშნავენ წინადადებრივ ფუნქციას! ისინი მხოლოდ უჩვენებენ, რომ რაღაც ფუნქციას სრულიად სხვა რამ ასრულებს, ან რომ ეს რაღაც განცალკევებით განიხილება. ჩვეულებრივ, კონტექსტი უჩვენებს აღებული ფუნქცია ქვემდებარისაა, დამატების თუ რომელიმე დამატებითი წევრის. საჭიროებისამებრ შესაძლებელია სხვა ფუნქციური მსაზღვრელის (წინდებულის ან N-დაბოლოების) დამატება, რომელიც საბოლოო ფუნქციას აღნიშნავს:
-
Li faris tion pro ŝi anstataŭ pro mi. - მან ეს მის გამო გააკეთა ნაცვლად ჩემისა.
თუკი ვიტყვით anstataŭ mi, ეს ნიშნავს, რომ მან ჩამანაცვლა მომქმედ პირად, რომ მან ჩემს მაგივრად გააკეთა რაღაც. Pro უჩვენებს, რომ mi გარკვეულ როლს ასრულებს „მიზეზში“ და რომ ამ როლში ის მანაცვლებს.
-
Petro batis Paŭlon anstataŭ Vilhelmon. - პეტრემ ვილჰელმის მაგივრად პავლეს სცემა.
პეტრემ სცემა არა ვილჰელმს, არამედ პავლეს. შეადარეთ: პეტრემ სცემა პავლეს ვილჰელმის ნაცვლად. = არა ვილჰელმმა, არამედ პეტრემ სცემა პავლეს.
- Ili veturis al Londono anstataŭ al Bath. - ბათის მაგივრად ლონდონში გაემგზავრნენ.
-
Kiu alportas oferojn al dioj, krom al la Eternulo sole, tiu estu ekstermita. - „ვინც უფლის გარდა სხვა ღმერთებს სწირავს მსხვერპლს, უნდა მოიკვეთოს.“ (ძველი აღთქმა, გამოსვლა, 22:19)
Al-ის გარეშე გავიგებდით, რომ მოკვეთის გარეშე მხოლოდ უფალს შეუძლია ღმერთებისთვის მსხვერპლშეწირვა. Al საჭიროა იმის გასაგებად, რომ მსხვერპლშეწირვის ობიექტი თავად უფალია.
-
Neniu rajtas uzi la novan aŭton, krom en la okazo, se mi tion diros. - არავის აქვს ახალი მანქანით სარგებლობის უფლება, გარდა იმ შემთხვევისა, თუ ამას მე ვიტყვი.
En აღნიშნავს, რომ okazo წარმოადგენს დროის გარემოებით დამატებას.
-
Krom Vilhelmon Petro batis ankaŭ Paŭlon. - ვილჰელმის გარდა პეტრემ პავლესაც სცემა.
N-დაბოლოება krom-ის შემდეგ ყოველთვის ზედმეტია, თუმცა ასეთ წინადადებებში იგი არაა მუდამ შეცდომა. გაუგებრობა ვერ წარმოიქმნებ. აქ ankaŭ-ს ადგილი გაუგებრობას შეუძლებელს ხდის. შეადარეთ: Krom Vilhelmo ankaŭ Petro batis Paŭlon. = გარდა იმისა, რომ ვილჰელმმა სცემა პავლეს, ეს ასევე პეტრემაც გააკეთა.
ეს უნდა განიმარტოს აგრეთვე ნაგულისხმევი ინფინიტივით: ...anstataŭ fari tion pro mi. ...anstataŭ peti de vi... ...anstataŭ bati Vilhelmon. ...anstataŭ veturi al Bath. Krom bati Vilhelmon...
დამოუკიდებელი გამოყენება
თუკი anstataŭ-ს ან krom-ს დამოუკიდებლად ხმარება გსურთ, იმის ხსენების გარეშე, თუ ვის როლზეა საუბარი, ამ შემთხვევაში საჭიროა ზმნიზედური დაბოლოების დამატება: anstataŭe = "anstataŭ tio"; krome = "krom tio":
- Li ne donis al mi kafon. Anstataŭe li donis teon. = Anstataŭ kafo... - ყავა არ მომცა. სანაცვლოდ ჩაი მომცა. = ყავის ნაცვლად...
- Krome vi devas pagi por matenmanĝo. = Krom tio, kion vi jam pagis... - გარდა ამისა საუზმეშიც უნდა გადაიხადო(თ). = იმის გარდა, რაშიც უკვე გადაიხადეთ...
შესაძლებელია აგრეთვე ზედსართავური დაბოლოების გამოყენებაც: Ni devis almeti la anstataŭan radon. = ...ის ბორბალი, რომელიც მეორე ბორბალს ანაცვლებს. Vi devas pagi kroman kotizon. = ...დამატებითი საფასური, იმის გარდა, რაც უკვე გადაიხადე(თ).
Krome და kroma ყოველთვის დამატებითობას აღნიშნავენ, და არასდროს გამონაკლისობას.