სიტყვათა ელემენტები O, A, E, I, AS, IS, OS, US და U წარმოადგენენ სიტყვათა კლასობრივ დაბოლოებებს და სიტყვათწარმოებაში უმნიშვნელოვანესი ფუნქცია აკისრიათ. არსებობს აგრეთვე დაბოლოებები J და N. სიტყვათწარმოებაში მათ მსგავსი დიდი მნიშვნელობა არ აკისრიათ.

ნაწილაკები თავის მხრივ სიტყვებს წარმოადგენენ: por, mi, jam, eĉ, tiam, anstataŭ, je, jes და ა.შ.

ყველაზე მრავალრიცხოვანი სიტყვათელემენტებია ძირები. ყველა ძირს თავის მხრივ გარკვეული მნიშვნელობა გააჩნია, მაგრამ ძირს დამოუკიდებელ სიტყვად ვერ ვიხმართ. მას შესაბამისი დაბოლოება სჭირდება.

• ზოგიერთი ძირი აღნიშნავს ადამიანებს, მაგ.: AMIK, TAJLOR, INFAN, PATR, SINJOR, VIR...
• სხვა ძირები უჩვენებს ცხოველებს, მაგ.: ĈEVAL, AZEN, HUND, BOV, FIŜ, KOK, PORK...
• სხვები მცენარეებს, მაგ.: ARB, FLOR, ROZ, HERB, ABI, TRITIK...
• ზოგი ხელსაწყოებს, მაგ.: KRAJON, BROS, FORK, MAŜIN, PINGL, TELEFON...
• მრავალი ძირი წარმოადგენს მოქმედებათა დასახელებებს, მაგ.: DIR, FAR, LABOR, MOV, VEN, FRAP, LUD...
• სხვა ძირები არის აბსტრაქტულ სახელთა ან ნიშან-თვისებათა დასახელებები, მაგ.: BEL, BON, GRAV, RUĜ, VARM, ĜUST, PRET...

არსებობს მრავალი სხვადასხვა ჯგუფი და კატეგორია. ზოგიერთი ძირი რთულად კლასიფიცირებადია, ზოგი მრავალმნიშვნელობიანი, ზოგს კი მხოლოდ სპეციალური მნიშვნელობა აქვს. მაგრამ ყვეკა მათგანს გააჩნია რაღაც აზრობრივი მნიშვნელობა.

სხვადასხვადაბოლოებებიანი ძირის სწორად გამოსაყენებლად თვდაპირველად მისი ზუსტი მნიშვნელობა უნდა ვიცოდეთ. სიტყვის ცოდნის მნიშვნელობას კარგად უჩვენებს კლასიკური მაგალითი ძირებისა KOMB და BROS.

ზმნებს kombi (დავარცხნა) და brosi (გახეხვა) ძალიან მსგავსი მნიშვნელობები აქვთ. ორივენი ერთმანეთის გარკვეულად მსგავს მოქმედებას აღნიშნავენ. მაგრამ თუკი მათ არსებით სახელებად გარდავქმნით, სავსებით განსხვავებულ შედეგს მივიღებთ.

ასეთი მკვეთრი ცვლილება აიხსნება იმ ფაქტით, რომ ძირებს უკვე გააჩნიათ მნიშვნელობები. KOMB გარკვეული მოქმედების აღმნიშვნელი სახელწოდებაა, ხოლო BROS კი - კონკრეტული ხელსაწყოსი. O-დაბოლოებით კი ისინი შესაბამისად მოქმედებისა და ხელსაწყოს დასახელებებს აღნიშნავენ — ძალიან განსხვავებულ რამეებს. მაგრამ ზმნური დაბოლოებით ორივენი მოქმედებით მნიშვნელობას იძენენ. KOMB ამ დროს თითქმის არც კი იცვლება, რადგან იგი თავის მხრივ უკვე მოქმედებითია. თუმცა იცვლება BROS და უჩვენებს იმ მოქმედებას, რომელიც ჩვეულებრივ ჯაგრისით ხორციელდება.

თუკი ამ მოქმედებისთვის, რომელსაც ჯაგრისით ვაკეთებთ, ქვემდებარე გვსურს, მაშინ შეერთებული სიტყვა უნდა ვაწარმოოთ: bros-ad-o. მსგავსად, თუკი მოცემული ხელსაწყოსათვის (რომლითაც ვივარცხნით) სიტყვა გვჭირდება, ასევე შეერთებული სიტყვიის წარმოებაა საჭირო: komb-il-o.

არსებობს ძირების არაერთი ასეთი წყვილი, სადაც ზმნის ფორმათა მნიშვნელობა მსგავსია, ხოლო O-ფორმა განსხვავებული. ყველა შემთხვევაში განმარტება ისაა, რომ ძირთა მნიშვნელობები განსხვავდება. აი რამდენიმე მაგალითი: bati — marteli, haki — pioĉi, servi — sklavi, kudri — tajlori, regi — reĝi, kaperi — pirati, viziti — gasti. მსგავსად, შესაძლებელია ისეთ წყვილთა ნახვაც, სადაც A-ფორმა მსგავსია, ხოლო O-ფორმა განსხვავებული, მაგ.: eleganta — danda, nobla — nobela, lerta — majstra, kuraĝa — heroa, proksima — najbara, dolĉa — miela. შეამოწმეთ საპასუხო O-ფორმის მნიშვნელობა ლექსიკონში.

შეგვიძლია ვთქვათ, რომ არსებობს სხვადასხვა ბაზისური სიტყვები, რომლებიდანაც გამოვდივართ სიტყვათწარმოებისას. BROS-ის შემთხვევაში გამოვდივართ სიტყვიდან broso, რომელიც ხელსაწყოს სახელწოდებაა, და მისგან ვაწარმოებთ ზმნას brosi (O-ს I-თი ჩანაცვლებით). თუმცა KOMB-ის შემთხვევაში ბაზისური სიტყვაა kombi (რომელიც რასაკვირველია მოქმედებას აღნიშნავს). Kombi-დან შეგვძლია ვაწარმოოთ მოქმედებითი ქვემდებარე kombo (I-ს O-თი ჩანაცვლებით) და სიტყვა შესაბამისი ხელსაწყოსათვის, kombilo (სუფიქს IL-ისა და O-დაბოლოების დამატებით).

მოქმედებით ძირებს ხშირად ზმნური ან ზმნისებური ეწოდება, რადგან მათთან ბუნებრივად ვხედავთ ზმნას, როგორც ძირითად ფორმას. ამიტომაც მოქმედებითი ძირები ლექსიკონებში ჩვეულებრივ ზმნის ფორმებად გვხვდება.

ნიშან-თვისების აღმნიშვნელ ფესვებს ხშირად ზედსართავური ან ზედსართავურმახასიათებლიანი ეწოდება, რადგან მათთან A-დაბოლოებას მის ბაზისურ ფორმად განვიხილავთ. ამიტომაც ნიშან-თვისების აღმნიშვნელი ფესვები ლექსიკონებში ჩვეულებრივ ზედსართავ სახელებადაა წარმოდგენილი. ასევე ფესვებს, რომლებიც მეტწილად E-დაბოლოებით გვხვდება, ტრადიციულად ზედსართავურმახასიათებლიან ფესვებად მოვიხსენიებთ.

ნიშან-თვისებისა და მოქმედების არაღმნიშვნელი ძირები ხშირად ქვემდებარეებად ან ქვემდებარისებურებად მოიხსენიება. ლექსიკონებში ისინი ჩვეულებრივ არსებით სახელებადაა განმარტებული.

O-დაბოლოება

O დაბოლოება საკუთრივ ძირის მნიშვნელობას არაფერს ჰმატებს. არსებითი სახელი უბრალოდ შესაბამისი საგნის დასახელებას წარმოადგენს:

A-დაბოლოება

დაბოლოება A უჩვენებს, რომ აღწერილია გარკვეული საგანი:

როდესაც ზედსართავის ძირს ნიშან-თვისების აღმნიშვნელი მნიშვნელობა გააჩნია, ზედსართავი სახელი ჩვეულებრივ თვისებას აღნიშნავს. ასეთი ზედსართავები კონტექსტის მიხედვით არც ისე ხშირად იცვლებიან:

როდესაც ზედსართავი სახელის ფუძეს არ გააჩნია ნიშან-თვისების აღმნიშვნელი მნიშვნელობა, ზედსართავი სახელი შეიძლება სხვადასხვანაირ აღნიშვნებს უჩვენებდეს. ზოგადად, ასეთი ზედსართავის მნიშვნელობა კონტექსტის მიხედვით ვარირებს:

როდესაც ზედსართავის ფუძეს მოქმედებითი მნიშვნელობა აქვს, ზედსართავ სახელს განსხვავებული მნიშვნელობები შეიძლება ჰქონდეს. ასეთ ზედსართავი სახელი შეიძლება ასევე ჰგავდეს A დაბოლოებიან ANT ან INT-მიმღეობას:

თუმცა ზოგ მსგავს ზედსართავს სპეციალური თვისებრივი მნიშვნელობა აქვს:

ზოგიერთი ასეთი ზედსართავი სახელი ვნებით მიმღეობას წააგავს: komplika ≈ komplikita. მარტივ ზედსართავურ ფორმებთან ძირის მოქმედება ან ძალიან საინტერესო არაა, ანდა სულაც არ მომხდარა, მნიშვნელოვანია მხოლოდ ნიშან-თვისება. ზოგჯერ თვისება მხოლოდ თავისთავად არსებობს. საპასუხო მიმღეობითი ფორმები ყოველთვის უჩვენებს, რომ მოქმედება უკვე მოხდა ან ამჟამად ხდება.

ბევრს მიაჩნია, რომ ამ ზედსართავ სახელთაგან ზოგიერთის, განსაკუთრებით korekta-ს, ნიშანთვისების აღსაწერად გამოყენებას თავი უნდა ავარიდოთ. ზოგის აზრით ეს შეცდომაც კია. მათი აზრით komplika უნდა ნიშნავდეს მხოლოდ „გართულებულს“ ან „სირთულესთან დაკავშირებულს“, ხოლო korekta - მხოლოდ „გამოსასწორებელს“ ან „გა[მო]სწორებასთან დაკავშირებულს“. მაგრამ ამ ზედსართავ სახელთაგან ზოგს არასდროს აკრიტიკებენ, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი სრულიად ურთიერთმსგავსია. თუმცა ასეთი სიტყვათწარმოება ესპერანტოში დასაწყისიდანვე მიღებულია და შესაბამისი მაგალითებიც ზამენჰოფიდან დაწყებული დღემდე მრავალ ავტორთან გვხვდება. ზოგ შემთხვევაში ასეთ ზედსართავ სახელთა მრავალმნიშვნელოვანებამ შესაძლოა მცირედი გაუგებრობა გამოიწვიოს და ამ შემთხვევაში რათქმაუნდა წინადადების სხვა სიტყვებით გადმოცემაა მიზანშეწონილი, რაც ბუნებრივია ყველა მრავალმნიშვნელობიანი სიტყვისას მუშაობს. ასეთ ზედსართავთა ძირები მოქმედებითია, მაგრამ ზედსართავ სახელთა ნიშანთვისებრიობის გამო შეიძლება ვიფიქროთ, რომ ისინი სწორედ თვისებრიობას აღნიშნავენ. ამ დროს ხშირად ვრისკავთ IG-სუფიქსის გამოყენებას მარტივ ზმნურ ფორმებთან, ვიყენებთ რა kaŝigi-ს ნაცვლად kaŝi-სა, komplikigi-ს ნაცვლად kompliki-სა, korektigi-ს korekti-ს ნაცვლად და ა.შ. თუმცა ასეთ IG-ფორმებს სხვა, ძალზედ სპეციფიური მნიშვნელობები აქვთ: kaŝigi = „დაამალინო (ვინმეს რამე)“, vekigi = „გააღვიძებინო (ვინმეს ვინმე)“, komplikigi = „გაართულებინო (ვინმეს რამე)“ და ა.შ. არ იფიქროთ, რომ ჩვეულებრივ ზმნურ ფორმებს გააჩნიათ ასევე მნიშვნელობა „ასე ყოფნა“. Korekti ნიშნავს არა „უშეცდომობას, უშეცდომოდ ყოფნას“, არამედ „გასწორებას“. Kompliki ნიშნავს არა „სირთულეს“, არამედ „რაიმეს გართულებას“.

E-დაბოლოება

E-დაბოლოების სიტყვათწარმოებითი ხმარება A-დაბოლოების ხმარებას ჰგავს:

ზმნის დაბოლოებები

I = „ფუძის მნიშვნელობასთანა დაკავშირებული გარკვეული მოქმედების შესრულება (ან გარკვეულ მდგომარეობაში ყოფნა)“. (I დაბოლოება აქ ყველა ზმნურ დაბოლოებას წარმოადგენს: I, AS, IS, OS, US და U.)

ზმნურდაბოლოებიან მოქმედებით ძირს ყოველთვის აქვს საკუთარი მნიშვნელობა:

არამოქმედებითი ფუძიდან წარმოებული ზმნა უჩვენებს ფუძის მნიშვნელობასთან როგორღაც ახლოს მდგომ მოქმედებას. ხშირად სავსებით ცხადია თუ რომელია ეს მოქმედება, მაგრამ ხანდახან დაკვირვება გვმართებს. მრავალ არამოქმედებით ფუძესთან უკვე ტრადიციად ჩამოყალიბდა თუ რომელ მოქმედებით მნიშვნელობას იღებენ ისინი ზმნური დაბოლოებით, მაგრამ ზოგიერთი მათგანი ზმნური ფორმით არასდროს გამოიყენება და ჯერ ისევ გადაუწყვეტელია თუ რომელი მოქმედებითი მნიშვნელობა უნდა ჰქონდეთ მათ.

თუკი ფუძე თავის მხრივ უჩვენებს თვისებას ან მდგომარეობას, მაშინ ზმნური ფორმა ჩველეუბრივ ნიშნავს „ასეთად ყოფნა“-ს ან „ამგვარად მოქმედება“-ს.

ჩვეულებრივ, ასეთი ზმნა არ ნიშნავს „ასეთად გახდე“ ან „ასეთი გახადო“. ასეთ მნიშვნელობათა შესაქმნელად ნიშან-თვისებრივ და მდგომარეობით ფუძეებთან იხმარება სუფიქსები IĜ და IG.

თუკი ფუძე აღნიშნავს ხელსაწყოს, აპარატს ან სხვა რაიმე მსგავსს, ზმნა ჩვეულებრივ ნიშნავს „მოცემული ხელსაწყოს შესაბამისი დანიშნულებით გამოყენება“-ს:

თუკი ფუძე უჩვენებს ნივთიერებას, ზმნა ჩვეულებრივ აღნიშნავს „მოცემული ნივთიერებით მომარაგება“-ს:

ასეთ ზმნებში ხშირად გამოიყენება სუფიქსი UM, ხშირად საჭიროების არარსებობის დროსაც კი.

თუკი ფუძე აღნიშნას პიროვნებას, ადამიანს, ზმნა ჩვეულებრივ ნიშნავს „მოცემული პიროვნებასავით მოქმედება“-ს, „ამ ადამიანივით მოქცევა“-ს:

ცხოველების აღმნიშვნელი და ფენომენებთან დაკავშირებული სხვადასხვა ფუძეები ზმნურ ფორმებში აღნიშნავს „მოცემული ცხოველივით ან ფენომენივით მოქმედებას“.

ბევრი სხვა ძირი იღებს ზმნურ მნიშვნელობას, რაც მხოლოდ ყველაზე ზოგადი წესით შეიძლება აიხსნას, რომ მათი ზმნური მნიშვნელობა ახლოსაა დაკავშირებული ძირის მნიშვნელობასთან.

დამაზუსტებელი ელემენტები

ხშირად ფუძეებს (და ნაწილაკებს) აერთებენ და იღებენ შეერთებულ სიტყვებს. სიტყვათშეერთების ყველაზე ხშირ ნაირსახეობას აქ კომბინაცია ეწოდება. ასეთი სიტყვა ორი ნაწილისგან შედგებაj: მთავარი ელემენტი, რომელიც სიტყვის ზოგად მნიშვნელობას იძლევა, და დამაზუსტებელი წინაელემენტი, რომელიც ზოგად მნიშვნელობას აზუსტებს.

მთავარი ელემენტიდან ŜIP შეგვიძლია მივიღოთ მაგ. შემდეგი კომბინაციები (ყოველთვის „ნეიტრალური“ O-დაბოლოებით):

ამ კომბინაციათა ძირითადი მნიშვნელობაა ყოველთვის „გემი“. სხვადასხვა წინმსწრები (წინა) ელემენტების მეშვეობით შეგვიძლია განვასხვავოთ გემთა სახეობები. წინმსწრები ელემენტები სასვებით მრავალფეროვანია. VAPOR აღნიშნავს მოცემული გემის მუშაობის საშუალებას, ხოლო AER უჩვენებს მისი გამოყენების ადგილმდებარეობას.

მეტწილად წინა ელემენტები სხვადასხვა სახეობებს განასხვავებენ. თუმცა ზოგჯერ საქმე ეხება არა სახეობას, არამედ მთავარი ელემენტის ნაწილს, მაგ.: antaŭbrako = „წინამხარი, მკლავი“; Orient-Eŭropo = „აღმოსავლეთი ევროპა, ევროპის აღმოსავლეთი ნაწილი“.

კომბინირებულ ძირს იგივე დატვირთვა აქვს, რაც ერთს. მან ნებისმიერი დაბოლოება შეიძლება მიიღოს: vaporŝipo, vaporŝipa, vaporŝipe, vaporŝipi; rondiro, rondira, rondire, rondiri; piediro, piedira, piedire, piediri; helruĝo, helruĝa, helruĝe, helruĝi.

შეერთებული სიტყვებიდან ახალი შეერთებული სიტყვების წარმოება შეგვიძლია:

მრავალ ძირთა კომბინაცია თეორიულად შეიძლება მრავალმნიშვნელობიანი იყოს. არც ერთი გრამატიკული წესი არ განმარტავს, რომ მაგ. ŝarĝvaporŝipo არის ŝarĝ-vaporŝipo და არა ŝarĝvapor-ŝipo („გემი, რომელიც როგორღაც სატვირთო ორთქლთანაა დაკავშირებული“, რაც უაზრობა იქნებოდა). მხოლოდ და მხოლოდ თავად ჩვენზეა დამოკიდებული აზრობრივად გავიგოთ თუ რომელი შესაძლო ვარიანტი და მნიშვნელობაა სწორი. გაუგებრობები პრაქტიკაში იშვიათად ხდება. წერისას კი საჭიროებისამებრ შეგვიძლია დეფისი ვიხმაროთ მეტი სიცხადისთვის, როგორც მაგ. სიტყვაში ŝarĝ-vaporŝipo. ზოგადად სამ ან ოთხზე მეტ ძირიანი კომბინირებული სიტყვები ძალზედ იშვიათია. ნაცვლად vaporŝipasocimembrokunvenejo-სა რეკომენდებულია ვთქვათ უბრალოდ kunvenejo por membroj de vaporŝipasocio.

ურთიერთმაკავშირებელი დაბოლოებები

დამაზუსტებელი წინმსწრები ელემენტის შემდეგ შეგვიძლია გამოთქმის ან კომბინაციის მნიშვნელობის გაგების გასამარტივებლად ვიხმაროთ მაკავშირებელი O-დაბოლოება: puŝoŝipo, aeroŝipo, sangoruĝo და ა.შ.

ასეთ კომბინაციებში მაკავშირებელი დაბოლოებები არ გამოიყენება, სადაც წინალემენტი ბუნებრივად ხდება ზედსართავი სახელი, თუკი კომბინაციას გავწყვეტთ, მაგ.: dikfingro (ცერი) = „თითი, რომელიც სხვა თითებთან შედარებით ჩვეულებრივ უფრო „მსუქანია““. მნიშვნელობის განმარტება თითქმის შეუძლებელია ბუნებრივად სიტყვა diko-ს გამოყენებით. ამიტომაც არ ვამბობთ dikofingro-ს და არც dikafingro-ს, მაგრამ საჭიროებისამებრ - dika fingro-ს. მსგავსია სიტუაცია მოქმედების აღმნიშვნელ სიტყვებთან, სადაც დამაზუსტებელი წინაელემენტი მოქმედებაში გამოხატულ თვისებას უჩვენებს: ruĝfarbi → farbi ruĝa, farbi tiel ke io fariĝas ruĝa; plenŝtopi → ŝtopi plena. მაკავშირებელი დაბოლოებები ასეთ კომბინაციებშიც არ გამოიყენება. იგივეა მოქმედებით კომბინაციებშიც, სადაც წინაელემენტი მოქმედების გზას აღნიშნავს, ჩვეულებრივ ამ შემთხვევაში მაკავშირებელი დაბოლოებები არ გამოიყენება, მაგრამ სასურველია საჭიროებისამებრ კომბინაციის გაწყვეტა: laŭtlegi → legi laŭte.

ფორმები, როგორიცაა nigra-blanka წარმოადგენენ არა კომბინირებულ სიტყვებს, არამედ სპეციფიური ნიუანსის აღსანიშნად ერთად დაწერილ განსხვავებულ სიტყვებს.

თუკი წინაელემენტი ნაწილაკს (ისეთ სიტყვას, რომელიც დაბოლოებას არ საჭიროებს) წარმოადგენს, ჩვეულებრივ მაკავშირებელი დაბოლოება არ იხმარება. თუმცა საჭიროებისამებრ შეგვიძლია E-დაბოლოების გამოყენება: postsigno → postesigno (ამარტივებს გამოთქმას), postulo → posteulo (ამარტივებს გაგებას). თუმცა ეს მხოლოდ ძალიან იშვიათად ხდება.

ნაწილაკურ წინაელემენტთა შემდეგ E-სგან განსხვავებული დაბოლოებები შეიძლება შეგვხვდეს მხოლოდ მაშინ, როცა მას საჭირო მნიშვნელობა შემოაქვს: unuaeco (პირველობა) = „პირველად ყოფნა“ (unueco (ერთობა)= „ერთად ყოფნა“), antaŭeniri (წინსვლა)= „წინ წასვლა“ (antaŭiri (წინსწრება) = „რაიმემდე წასვლა“). მაკავშირებელი EN (E + N) გამოიყენება ზოგჯერ ფუძისებრი წინაელემენტების შემდეგ: supreniro, ĉieleniro (ან ĉieliro), hejmenvojaĝo (ან hejmvojaĝo).

ზოგჯერ E მაკავშირებელ დაბოლოებად გვხვდება, როდესაც წინა ელემენტია ძირი MULT: multe-nombro.

მოქმედებითი ფუძითა და დამატებით POV, VOL ან DEV-ით მიღებულ კომბინაციებში I ჩვეულებრივ მაკავშირებელ დაბოლოებად გამოიყენება: pagipova, vivivola, pagideva. უმჯობესია ასეთი სიტყვები ფრაზულ სიტყვებად განვმარტოთ. მათთან აგრეთვე O-ს გამოყენებაც შეგვიძლია: pagopova, vivovola, pagodeva. მაშინ ისინი კომბინირებული სიტყვებია, მაგრამ მათში O ნაკლებად გვხვდება. პრინციპულად ასევე მათი სრულიად მაკავშირებელი დაბოლოების გარეშე გამოყენება შეგვიძლია: pagpova, vivvola, pagdeva, მაგრამ პრაქტიკაში ასეთი ფორმები ნაკლებად გამოიყენება.

თუკი მთავარი ელემენტია სუფიქსი, ან თუკი წინა ელემენტია პრეფიქსი, მაშინ მაკავშირებელი დაბოლოება არ იხმარება.

კომბინაციის სხვა სახეობაში, ფრაზულ სიტყვებში, მაკავშირებელი დაბოლოებები განსხვავებული წესებით იხმარება.

ნაწილაკები კომბინირებულ სიტყვებში

ზოგი ნაწილაკი ხშირად დაბოლოებით იხმარება. ასეთ კომბინაციებსაც კი შესაძლოა დაერთოს სპეციალური წინაელემენტები.

კომბინაციათა განმარტება

ხშირად კომბინაციის მნიშვნელობის გარკვევა თანდებულით შეგვიძლია:

მაგრამ ყველა კომბინაცია მსგავსად ახსნადი როდია. ზოგი მათგანი სიღრმისეულ ახსნა-განმარტებას საჭიროებს:

კომბინირებულ სიტყვაში მრავალი გამოუხატავი აზრი შეიძლება დაიმალოს. კომბინირებული სიტყვა შედგება მთავარი ელემენტისა და წინაელემენტისაგან, რომელიც რაიმე მახასიათებელს აღნიშნავს, მაგრამ კომბინირებული სიტყვა მნიშვნელობის სრულ განსაზღვრას არ წარმოადგენს. მისი რეალური მნიშვნელობა დამოკიდებულია არა მხოლოდ მის ნაწილთა მნიშვნელობაზე, არამედ ასევე ენობრივ ტრადიციაზეც.

ხშირად ყოყმანობენ მაგალითად lada skatolo-სა და ladskatolo-ს, sovaĝa besto-სა და sovaĝbesto-ს, dikfingro-სა და dika fingro-ს შორის. ზოგჯერ განუსხვავებლადაა შესაძლებელი ორივე ფორმის ხმარება, მაგრამ არსობრივი განსხვავებაა კომბინირებულსა და ზედსართავ და არსებითსახელიან ასეთ ორნაწილიან სიტყვებს შორის. კომბინაციის წარმოებისას სიტყვას ვაწარმოებთ განსაკუთრებული შინაარსის გადმოსაცემად. კონკრეტულ იდეასთავის სახელს ვარქმევთ, რომელსაც ცალკე სიტყვა სჭირდება. არსებითი სახელის ეპითეტთან ერთად გამოყენებისას კი ჩვეულებრივ მხოლოდ „შემთხვევით“ ნიშან-თვისებას აღვნიშნავთ.

ამგვარად, დამაზუსტებელი წინაელემენტი უჩვენებს თუ როგორია სახეობა და არა - როგორია პიროვნება. ჩვეულებრივ, ეპითეტი აღნიშნავს თუ როგორია პიროვნება, თუმცა შეიძლება აგრეთვე კონტექსტის მიხედვით სახეობაც აღწეროს. ამიტომაც, სახეობათა დასასახელებლად ეპითეტთა გამოყენებაც დასაშვებია. შეგვიძლია dikfingro-ს მაგივრად dika fingro, vaporŝipo-ს მაგივრად vapora ŝipo, ხოლო sovaĝbesto-ს მაგივრად sovaĝa besto-ვთქვათ, მაგრამ პირიქით დაუშვებელია, რადგან, ყველა dika fingro არ არის აუცილებლად dikfingro, არც ყველა vapora ŝipo შეიძლება იყოს vaporŝipo და შესაბამისად არც ყველა sovaĝa besto - sovaĝbesto.

ხშირად წარმოიქმნება გაუგებრობა იმასთან დაკავშირებით, რომ დაუშვებელია იმ კომბინირებულ სიტყვათა წარმოება, სადაც წინაელემენტი ნიშან-თვისების აღმნიშვნელ ფუძეს წარმოადგენს. რეალურად, ასეთი სიტყვები რეგულარულად იწარმოება, მაგ.: altlernejo, altforno, dikfingro, sekvinberoj, solinfano, sovaĝbesto, sanktoleo და მრავალი სხვა. ისინი სავსებით სწორია, მაგრამ დაუშვებელია უბრალოდ არსებითისა და ზედსართავური ეპითეტის ურთიერთშერწყმა, თუკი რაიმე სპეციფიურს არ განვიზრახავთ. არასწორია belfloro-ს ხმარება, თუკი უბრალოდ bela floro-ს ვგულისხმობთ.

ბევრი ფიქრობს, რომ დაუშვებელია ისეთ კომბინაციათა წარმოება, რომელთა მთავარი ელემენტი მოქმედებას აღნიშნავს, და წინაელემენტი კი - ამ მოქმედების დამატებას უჩვენებს, მაგ.: leterskribi, voĉdoni, domkonstrui. თუმცა ეს არასწორია. ასეთ კომბინაციებში წინაელემენტი წარმოადგენს არა ჩვეულებრივ დამატებას (ობიექტს) არამედ მოქმედების მახასიათებელს. ასეთი კომბინაციები მნიშვნელობით ორსიტყვიანი კომბინაციებისგან განსხვავდებიან: skribi letero(j)n, doni voĉo(j)n და ა.შ. ფრაზაში skribi leteron, დამატება უჩვენებს წერის კონკრეტულ ობიექტს, მაშინ როცა leterskribi-ში LETER მხოლოდ წერის ტიპს აღწერს. ზოგიერთ მსგავს ზმნათა მნიშვნელობას მცდელობის მნიშვნელობითი ნიუანსი გააჩნია: fiŝkapti = „თევზის დაჭერის მცდელობა“. ასეთი ზმნები ფრაზულ სიტყვებად უნდა განვმარტოთ.

მოკლე წინადადებათა გასიტყვება

მცირე ფრაზა (ერთმანეთთან დაკავშირებულ სიტყვათა ნებისმიერი ჯგუფი) შესაძლოა უბრალოდ შეერთებულ სიტყვად გარდაიქმნას რაიმე ნაწილაკის დამატებით. ამას წინადადების სიტყვადქცევა ეწოდება. შედეგად ვიღებთ frazetvorto-ს (ფრაზული სიტყვა). თავდაპირველი ფრაზიდან მხოლოდ მთავარ ელემენტებს ვტოვებთ. დაბოლოებები და სხვა ნაკლებმნიშვნელოვანი ელემენტები ჩვეულებრივ იკარგება. თუმცა გამოთქმის ან გაგების გასაიოლებლად პირვანდელ წინადადებაში შეგვიძლია დავტოვოთ სიტყვის კლასური დაბოლოება, მაგრამ J და N-დაბოლოებებს არასდროს ვინარჩუნებთ.

ფრაზის სიტყვად წარმოებისას ზმნური ან O დაბოლოების მეშვეობით, დაბოლოება გარკვეულ ფარულ აზრს წარმოადგენს. ის, თუ რას წარმოადგენს დაბოლოება, ყველა ასეთი სიტყვისას ცალკე უნდა დავიხსომოთ:

„გასიტყვებული“ ფრაზები ასევე კომბინაციათა წინაელემენტებად იხმარება. მეტწილად მთავარი ელემენტი სუფიქსია:

სიტყვათშეერთების გაცილებით რადიკალური და ნაკლებად ხშირი ფორმაა ციტატების გასიტყვება. ამგვარ სიტყვათწარმოებაში სიტყვები მთლიანი გამოთქმიდან მიიღება (რეალური ან წარმოსახვითი). ამ შემთხვევაში თავდაპირველი ციტატის ყველა სიტყვა ყველა ბოლოსართითვე ნარჩუნდება: „Vivu!“ → [vivu]-(krii)-I → vivui = „vivu!“-ს ძახილი. დააკვირდით, რომ U-დაბოლოება დატოვებულია. ჩვეულებრივ სიტყვებს ვერ ექნებათ კლასის აღმნიშვნელი ორი დაბოლოება ერთმანეთის შემდეგ. მაგრამ vivui ჩვეულებრივი სიტყვა არაა, იგი ციტატის გასიტყვებას წარმოადგენს და ამიტომ U-დაბოლოება მნიშვნელობის უკეთ გამოსაკვეთად აუცილებელია. „Ne forgesu min!“ → [ne forgesu min]-(floro)-O → neforgesumino = კესანე (ყვავილის სახელი მომდინარეობს მისი ლურჯი ფერისგან, რომელიც სასიყვარულო ერთგულების სიმბოლოა.).

აფიქსები

ფესვთა მცირე ჯგუფს (დაახლოებით 40) აფიქსები ეწოდება. ისინი წარმოადგენენ ფესვებს, რომლებიც უმთავრესად კომბინირებულ სიტყვებში იხმარრება. ზოგიერთი მათგანი სუფიქსია – ბოლოსართი, ისინი სხვა ფესვთა შემდეგ დაისმის. სხვები კი - პრეფიქსები, ანუ თავსართები, რომლებიც ფესვთა წინ გვხვდება.

ძირითადად, ტრადიციულად დადგენილია თუ ზუსტად რომელ ძირებს ეწოდება აფიქსები. თუმცა შეგვიძლია ვთქვათ, რომ აფიქსი ის ძირია, რომლისთვისაც სიტყვათწარმოებისას სპეციალური წესებია ვალიდური. ამ განსაზღვრების მიხედვით, ტრადიციულ აფიქსთაგან ზოგიერთი ჩვეულებრივი ძირია. სიტყვათწარმოების წინამდებარე განმარტებებში ძირთა რამდენიმე მაგალითი იყო მოყვანილი, რომლებიც ტრადიციისამებრ აფიქსებად იწოდებიან.

სუფიქსთა უმრავლესობა კომბინაციის მთავარ ელემენტად მუშაობს. ის, რაც სუფიქსის წინ დგას, არის დამაზუსტებელი წინაელემენტი. მაგრამ სუფიქსთა უმრავლესობისთვის არსებობს განსაკუთრებული წესი, რომელიც მთავარსა და წინა ელემენტს შორის შესაძლო კავშირებს ზღუდავს. ჩვეულებრივი ძირებისათვის ასეთი წესი არ მოქმედებს.

თუმცა სუფიქსები AĈ, ĈJ, EG, ET, IN, NJ და UM ასე სრულიად არ იქცევიან. ამ სუფიქსებით წარმოებული სიტყვები არც კომბინაციებია და არც ფრაზული სიტყვები. ამგვარად, ეს სუფიქსები ნამდვილი აფიქსებია.

პრეფიქსთა უმრავლესობას კომბინაციაში წინაელემენტის დამაზუსტებელი ფუნქცია აკისრია. ის, რაც პრეფიქსის შემდეგ დგას, არის მთავარი ელემენტი, რომლის მნიშვნელობაც როგორღაც პრეფიქსის მეშვეობით ზუსტდება. მაგრამ ჩვეულებრივ არსებობს გარკვეული წესი, რომელიც პრეფიქსსა და მთავარ ელემენტს შორის შესაძლო კავშირებს ზღუდავს.

თუმცა პრეფიქსები GE და MAL ასე არ მუშაობს. GE და MAL ისე ცვლიან შემდგომი ელემენტის მნიშვნელობას, რომ ამის ჩვეულებრივ კომბინაციად განსაზღვრება შეუძლებელია. ასე რომ, GE და MAL ნამდვილი აფიქსებია.

პრინციპულად ჩვეულებრივ ძირად ნებისმიერი აფიქსური ძირი შეგვიძლია გამოვიყენოთ. ზოგიერთი აფიქსი ამგვარად ხშირადაც კი იხმარება. სხვები, მაგ. ĈJ და NJ, ამ გზით ძალზედ იშვიათად გამოიყენება. ამგვარი ხმარების რამდენიმე მაგალითს შეხვდებით სხვადასხვა აფიქსთა ქვემოთ მოცემულ განმარტებებში.

აფიქსთან ჩვეულებრივ ურთიერთმაკავშირებელი დაბოლოება არ იხმარება, როგორც dormoĉambro-ში. არასასურველია მაგ. ekokuri, eksosekretario, ŝipoestro. მაკავშირებელი დაბოლოება გამოიყენება აფიქსთან მხოლოდ ამშინ, როცა ეს მეტნაკლებად აუცილებელია მნიშვნელობის გასაგებად, მაგ.: unuaeco, antaŭenigi, posteulo.

მიმღეობითი სუფიქსები ANT, INT, ONT, AT, IT და OT სპეციფიურ მნიშვნელობას იძენენ.

ზოგიერთი ძირი, რომელთაც ჩვეულებრივ აფიქსებად არ აჯგუფებენ, გარკვეულწილად პრეფიქსების ან სუფიქსების მსგავსად ფუნქციონირებს. შეგვიძლია მათ აფიქსური ელემენტები ვუწოდოთ.