indome zigize amajambo O, A, E, I, AS, IS, OS, US na U ni udusozo twerekana ubwoko bw'ijambo. utwo duce ni ngirakamaro mu nyubako z'amajambo, hariho udusozo J na N, ariko utu dusozo ntidukenewe mu nyubako y'amajambo.
uduce ni amajambo nyene : por, mi, jam, eĉ, tiam, anstataŭ, je, jes, n'ibindi.
vyinshi mu bigize amajambo ni inkomoko yayo. inkomoko imwe imwe ifise insiguro muri yo nyene, ariko inkomoko y'ijambo ntishobora kuboneka ari ijambo. irakeneye agasozo kaza kwerekana ubwoko bw'ijambo.
- amatsitso menshi yerekana abantu, nk'akarorero : AMIK, TAJLOR, INFAN, PATR, SINJOR, VIR...
- izindi zikerekana ibikoko, nk'akarorero : ĈEVAL, AZEN, HUND, BOV, FIŜ, KOK, PORK.
- izindi nazo zerekana ibiterwa, par exemple : ARB, FLOR, ROZ, HERB, ABI, TRITIK...
- ayandi matsitso yerekana ibikoresho, nk'akarorero : KRAJON, BROS, FORK, MAŜIN, PINGL, TELEFON...
- amatsitso menshi ni amazinay'ibikorwa, nk'akarorero : DIR, FAR, LABOR, MOV, VEN, FRAP, LUD...
- ayandi matsitso ni amazinararanga ibintu canke y'akaranga, nk'akarorero : BEL, BON, GRAV, RUĜ, VARM, ĜUST, PRET...
hari imigwi myinshi n'ubwoko butandukanye, atari iyo yonyene yatanzwe aha hejuru. amatsitso amwe biragoye kuyashira mu migwi, kuko menshi afise insiguro nyinshi, ayandi afise iciyumviro yisangije, ariko yose asigura kumwe.
mu gukoresha itsitso riherezwa n'indome zitandukanye, dutegerezwa kumenya insiguro nyamukuru y'itsitso. akamaro k'insiguro y'itsitso yerekanwa n'uburorero bw'amatsitso KOMB na BROS.
amavuga kombi na brosi afise insiguro zegeranye. ayo mavuga yose afise ibikorwa bimwe kandi bisa. ariko zihinduwe mu mazina, ntizisubira gusa.
- kombo = ukwisokoza
- broso = igikoresho co guhanaguza
insiguro y'iri hinduka ry'itsitso nuko inkomoko yazo zisanzwe zifise insiguro. KOMB ni izina ry'igikorwa ariko BROS ni izina ry'igikoresho. mu gihe ifise indome ihereza -O ica ifita insiguro y'igikorwa n'iy'igikoresho, ibintu bibiri bidasa. mu gihe hahereza irivuga, zica zifita insiguro zibiri z'igikorwa. KOMB ica imera nk'iyahindutse kubera ko itsitso ryayo ryamaze kuronka insiguro y'igikorwa. BROS nayo yahinduwe yose igaca yerekana igikorwa cakozwe bakoresheje igihanaguzo.
mu gihe mushaka kwubaka amajambo akoreshwa mu gikorwa co guhanagura, mutegerezwa kwubaka ijambo ry'urunani : bros-ad-o. nk'uko nyene, mu gihe mushaka kwubaka ijambo ryerekana igikoresho bakoresha mu gusokoza, mutegerezwa kandi gukoresha ijambo ry'urunani : komb-il-o
ubu bwoko bw'amatsitso buraboneka ku bwinshi ari amatsitso abir abiri, aho usanga insiguro z'amavuga ari nka zimwe, ariko inyubako zirimwo O- ntizisa. ngutu uturorero tumwetumwe : bati — marteli, haki — pioĉi, servi — sklavi, kudri — tajlori, regi — reĝi, kaperi — pirati, viziti — gasti vyongeye, oturashobora gusanga inyubako zirimwo–A z'amatsitso abiri abangabanganwa zisa, ariko izirimwo –O zidasa, nk'akarorero : eleganta — danda, nobla — nobela, lerta — majstra, kuraĝa — heroa, proksima — najbara, dolĉa — miela. murashobora mwebwe ubwanyu kuvyirabira mu nsiguro y'inyubako zirimwo –O bijanye n'ibiri muri kazinduzi.
turashobora kuvuga ko hari ubwoko bwinshi bw'amajambo nshingiro dushobora gukoresha mu kwubaka ayandi majambo. hamwe BROS/ dutangurira ku nyubako nshingiro y'izina ry'igikoresho broso, ari naryo duca dukuramwo inyubako y'irivuga brosi (mu gusubiriza O tugashiraho I). hamwe na KOMB/ ijambo nshimikiro ni kombi (ariryo jambo ry'igikorwa). dufatiye kuri kombi, turashobora kwubaka ijambo kombo ry'igikorwa (I tuyishize ahari O)hamwe n'ijambo n'igikoresho ryasubiriye 5mu kwongerako IL hanyuma tugahereza O)
inkomoko z'amajambo zifise insiguro y'igikorwa bakunda kuzita iz'amavuga canke izifise akamaro nk'irivuga; kuko inyubako yayo ikunda kwibonekezamwo irivuga nk'inshingiro ryayo. amatsitso nk'ayo aboneka muri kazinduzi nk'nk'amavuga.
amatsitso afise insiguro yo kwerekana ikintu uko kimeze akunda kwitwaay'ingereka canke ayari mu bwoko bw'ingereka, kuko akunda guherezwa na-A nk'icubako ngenderwako. amatsitso nk'ayo akunda kuboneka muri kazinduzi nk'ingereka. Vyongeye, ayaherezwa na -E nayo tuyita amatsitso akomotse mu ngereka.
amatsitso adafise insiguro y'ukuntu ikintu kimeze canke y'igikorwa dukunda kuyita amatsitso y'indagi imwe. muri kazinduzi aboneka nk'ayafise indagi imwe.
agasozo -O
agasozo -O ntaco kigera gahindura ku nsiguro y'itsitso. iryo tsitso ni izina ry'ikintu cegwa
- amiko, tajloro = amazina y'abantu batandukanye
- krajono, broso =amazina y'ibikoresho bitandukanye
-
diro, faro = amazina y'ibikorwa bitandukanye
- belo, bono =amazina y'ubumaro butandukanye
agasozo -A
agasozo -A kerekana ko badondora ikintu kimwe« bivanye n'ico bashatse kuvuga, canke ico kintu nyene cavuzwa », etc.
- amika = nk'umugenzi, c'umugenzi (bijanye n'ubugenzi)
- ĉevala =nk'ifarasi, c'ifarasi (ifarasi y'ingabo, umwana w'ifarasi)
- dira = bijanye n'igikorwa co kuvuga, gikozwe mu majambo
- bela = gifise impano y'ubwiza (gisa neza)
mu gihe inkomoko y'ingereka ifise insiguro y'indondozi, iyo ngereka icoa yerekana iyo ndondozi nyene. ingereka nk'izo ntizihinduka bivanye n'ivyo bashatse kuvuga
- bona manĝo = imfungurwa ziryoshe (imfungurwa ngirakamaro)
- rapida aŭto = umuduga urangwa n'umuvuduko (umuduga unyaruka)
- okazaĵo stranga = « ihuriro rirangwa n'ibidasanzwe » (ihuriro ridasanzwe)
- ruĝa domo = "inzu ifise ibara ritukura (inzu itukura)"
mu gihe insiguro y'ingereka iterekana indondozi, ingereka irashobora kwerekana ibitandukanye. mu bisanzwe insiguro y'ingereka nk'iyo ivana n'ico bashatse kuvuga.
- reĝa konduto = «indero iranga umwami, indero n'ubutwari bw'umwami»
- reĝa persono = « umuntu w'ibwami, umuryango w'ibwami » canke bisa
- reĝa palaco = ingoro yegukira umwami
mu gihe itsitso ry'ingereka rifise insiguro y'igikorwa, iyo ngereka ica ifita insiguro zitandukanye. ishobora gusigura« ikijanye n'igikorwa cavuzwe » canke bisa. ingereka nk'izo zirashobora gusa n'amavuga ANT- canke INT hamwe n'agasozo -A :
- nutra problemo = « ingorane z'ugufungura » - Nutra yerekana icavuzwe.
- "imfunguro ishobora kuribwa, ngirakamaro, ivyibusha"
- tima homo =umuntu akunda kugira ubwoba, arangwa n'ubwoba, umunyabwoba
- tima krio = induru y'ubwoba, induru ivugijwe kubera ubwoba
nyinshi muri izo ngeereka zica zifita insiguro idasanzwe y'ubwiza
- fiksi = kumana(kubuza kwikoma) → fiksa = kitikoma(muri co nyene canke kiri hamwe kitikoma)
- falsi = kirimwo amafuti menshhi → falsa = gikosheje
- kaŝi = guhisha → kaŝa = gihishije(co nyene ubwaco canke cahishijwe n'umuntu)
- kompliki = kudatahurika → komplika = kigoye gutahura, dufatiye ku bwoko, canke bivanye nuko bigoye, canke bijanye n'ikintu kigoye
- korekti = « gukosora » → korekta ="kitagiramwo ikosha, kuva iyo gikomoka canke inyuma y'ihubura" canke "uwuhubura, bijanye n'uguhubura"
menshi muri izo ngereka zisa n'amavuga ari mu mero mugirwa : komplika ≈ komplikita. mu nyubako y'ingerekaigikorwa catanzwe n'itsitso nta kamaro gifie canke nticigeze kiboneka. ubwiza bwonyene nibwo buboneka. rimwe na rimwe, ubwo bwiza buriho bwose ubwabwo. inyubako z'amavuga ari mu mero mugirwa yama yerekana ko igikorwa kivugwa carenganyecanke kiriko kiraba.
abantu benshi bibaza ko nyinshi muri izi ngereka, na cane cane korekta, zifise insiguro y'ubwiza zitegerezwa kudakoreshwa. abandi bo bakanavuga ko ari amafuti kuzikoresha. bobo bavuga ko komplika isigura «ikigoye» canke «canke bijanye n'ibigoye» gusa na korekta, isigura «uwuhubura» canke «bijanye n'uguhubura». ariko nyinshi muri izo ngereka ntizirigera zitorwa amahinyunubwo zisa.uko kwubaka amajambo vyamyeho mu ki esperantotukanasanga n'uburorero bwinshi mu banditsi benshi cane, ba Zamenhof gushika ubu. mu gihe izo ngereka zisigura ibintu vyinshi harashobora kwibonekeza ukudatahura bigaca bituma hakoreshwa ayandi majambo. ariko nivyo vyibonekeza ku majambo afie insuguro nyinshi. itsitso ry'izo ngereka rifise indiguro ya y'igikorwa ariko bivanye n'insiguro y'ubwiza y'inyubako y'ingereka twoshobora kuvuga ko iryo tsitso rifise insiguro y'ubwiza. turahakwa rero kwihenda no kwongerako IG ku rivugamu gihe turiko dukoresha kaŝigi mu kibanza ca kaŝi, komplikigi mu kibanza ca kompliki, korektigi mu kibanza ca korekti, n'ibindi. inyubako nk'izo zirimwo IG zirafise izindi nsiguro zisangije: kaŝigi = kunyegeza, vekigi = kuvyura, komplikigi = kudatomora, n'izindi. ntidushobora kwibaza ko irivuga rifise insiguro ya «kuba nk'uko». Korekti ntisigura «kuba ata kosha» mugabo «guhubura». Kompliki ntibisigura «kugora gutahura» mugabo «gutuma ikintu kidatahurika».
Agasozo -E
Ikoreshwa ry'agasozo -E mu nyubako y'amajamboasa cane n'agasozo -A. E= "bigomba gusa niki nk'uko, " n'ibindi.
- tajlore = nk'umuntu ashona impuzu, bigomba gusa n'umuntu ashona impuzu.
- krajone = Nk'ikaramu y'igiti, ku buryo bw'ikaramu y'igiti
- labore = bijanye n'igikorwa, bakoresheje igikorwa
- blanke = nk'ibara ryera
- veturi rapide = kwiyunguruza unyaruka
- strange granda = kinini cane
- ruĝe farbita = gisize ibara ritukura
- reĝe konduti = kwitwara nk'umwami
- reĝe riĉa = atunze nk'umwami, atunze nk'ab'i bwami
- loĝi urbe = « kuba mu gisagara »
- okazi tage = «kiba ku murango»
- konduti time = «kwitwara nk'uwufise ubwoba, werekana ubwoba»
Ubusozo bw'amavuga
I = "gukora igikorwa kiboneka(canke kuba mu kkuntu kuboneka) bifatanye n'insiguro y'itsitso". (ngaha agasozo gasubirira udusozo twose tw'amavuga : I, AS, IS, OS, US na U.)
itsitso ry'igikorwa rifise agasozo k'irivuga ryama rifise insiguro ryisangije:
- KUR → kuri = «kwiruka»
- KONSTRU → konstrui = kwubaka
Irivuga ryubakiwe kw'itsitso atari iry'igikorwa ryerekana igikorwa cegereye insiguro y'itsitso mu yandi majambo. Iyo nsiguro irakunda kwumvikana ariko rimwe na rimwe barakekerenya. Ku matsitso menshi atagira igikorwa, ikoreshwa ryamaze kwemera insiguro z'igikorwa zihekako mu gihe zifise agasozo k'irivuga, ariko amatsitso amwe amwe ntarigera akoreshwa mu nyubako y'irivuga kandi ntibaravuga igikorwa ategerezwa gufata.
Mu gihe itsitso ryonyene ryerekana ubwiza canke uko ikintu kimeze, inyubako y'irivuga isigura mu bisanzwe «kuba nk'uko» canke «gukora uko» :
- RAPID → rapidi = kunyarutsa
- AKTIV → aktivi =kuba uriko urakora
Mu bisanzwe, ayo mavuga ntasigura «bicike uko nyene» canke «gutuma biba uko». Mu matsitso y'ubwiza canke y'ukugene ikintu kimeze, dukoresha ingobotozo IĜ et IG mu kuronka ubwo bwoko bw'insiguro.
Mu gihe itsitso ryerekana {1igicurarangisho, igikoresho canke ikindi kintu, irivuga risigura mu bisanzwe "gukoresha ikintu nk'uko vyahora":
- BROS → brosi = guhanagura, gukoresha brosse (mu bisanzwe)
- AŬT → aŭti = kugira mu muduga
Mu gihe itsitso ryerekana ikintu, irivuga risigura mu bisanzwe «gutanga ico kintu» :
- AKV → akvi = gutanga amazi, gusuka amazi (ku kintu), kuvomera, kuvomera ukoresheje umukora.
- OR → ori = gufukisha inzahabu, gushirako inzahabu
Mu mavuga nk'ayo bakoresha rimwe na rimwe ingobotozo UM, ariko kenshi ata nsiguro y'ikoreshwa batanze.
Mu gihe itsitso rerekana umuntu, risigura mu bisanzwe «gukora nk'uyo muntu nyene», «kuja mu kibanza c'uyo muntu ugakora ivyo yariko arakora»
- TAJLOR → tajlori = gukora nk'umushonyi, gushona nk'umushonyi.,
- GAST → gasti = (gutungwa n'umuntu)
amatsitso yerekana ibikoko hamwe n'ayerekana ibintu bimwe bimwe biba asigura mu nyubako zayo z'amavuga et diverses racines représentant des phénomènes indiquent dans leur forme verbale «gukora nk'igikoko canke nk'ico kintu cabaye» :
- HUND → hundi = gukora nk'imbwa, kubaho nk'imbwa
- SERPENT → serpenti = kugenda nk'inzoka
- OND → ondi = kunyogomba, kunyogomba, kwiyunguruza nk'imifunda.
Amatsitso menshi atandnukanye afise insiguro y'irivuga idatahuritse kiretse bakoresheje itegeko rivuga ko insiguro y'irivuga ijanye mu buryo ubu canke buroya n'insiguro y'itsitso.
- FIŜ → fiŝi = kuroba
- POŜT → poŝti = gushira kuri posita (nk'akarorero ikete)
- ORIENT → orienti = gutegeka canke gushira mu kibanza ikintu ufatiye ku merekezo.
Uduce twa mbere tw'integuza
Bashira hamwe kenshi na kenshi amatsitso (n'utundi duce) mu kwubaka amajambo y'urunani. Ugushira hamwe gukunda gukoreshwa kwitwa ngaha ijambo ry'urunani. Ijambo nk'iryo rigizwe n'uduce tubiri&nbs;: agace gakuru, gatanga insiguro y'ijambo, n'aagace ka mbere k'integuza, gasigura neza iyo nsiguro.
Dufatiye kw'ijambo nshingiro ŜIP, turashobora kwubaka nk'akarorero amajambo y'urunani akurikira (iminsi yose afise agasozo «ntahompagaze» -O) :
- vaporŝipo = ubwoko bw'ubwato bukoresha umwotsi, ubwato bw'umwotsi.
- balenŝipo = ubwato buroba ibifi binini binini, bareniyeri
- aerŝipo = ubwoko bwa marine bugira ku musozi ahuko bwogiriye mu mazi.
Insiguro ya mbere y'ayo majambo y'urunani yose yama ari «ubwato». Hari ubwoko bwinshi bw'ubwato bivanye n'ibibugize. ibibugize ni vyo bitandnukaknye. VAPOR yerekana ukuntu ubwoko bw'ubwato bukora, BALEN yerekana igituma bakoresha ubwo bwoko bw'ubwato, AER yerekana ikibanza.
Utujambo tw'imbere dufasha kenshi gutandukanya ubwo bwoko butandukanye. Rimwe na rimwe si ubwoko, ariko ni agace k'ikintu nyamukuru, nk'akarorero : antaŭbrako = «ukuboko» ; Orient-Eŭropo = «Uburayi bwo mu buseruko».
Ijambo ryurunani ryigenza nk'itsitso risanzwe. rirashobora kuronka ubusozo bwose : vaporŝipo, vaporŝipa, vaporŝipe, vaporŝipi; rondiro, rondira, rondire, rondiri; piediro, piedira, piedire, piediri; helruĝo, helruĝa, helruĝe, helruĝi.
Turashobora gukora amajambo mashasha y'urunani dukoresheje amajambo y'urunani nyene.
- vaporŝipasocio = Ishirahamwe ry'ubwato bw'ibizuku. Agace gakuru ni itsitso ASOCI-. Agace gatoyi ni ijambo r'urunani VAPORŜIP-.
- 1}vaporŝipasociano = umunywanyi z'ishirahamwe ry'ubwato bukoresha ibizuku. Agace gakuru ni itsitso AN-. Agace gatoyi ni ijambo ry'urunani VAPORŜIPASOCI-.
- ŝarĝvaporŝipo = ubwato bw'ibizuku bukoreshwa mu gutwara ibidandazwa. Agace gakuru ni ijambo ry'urunani VAPORŜIP. Agace gatoyi ni itsitso ŜARĜ-.
Ugushirahamwe amatsitso menshi birasobora gutuma dufita mu mvugo insiguro nyinshi. Nta tegeko na rimwe rivyerekana neza, iyo nk'akarorero ŝarĝvaporŝipo ishaka kuvuga ŝarĝ-vaporŝipo atari riho ŝarĝvapor-ŝipo («ubwato, bufatanye mu buryo ubu canke buriya ku nkomoko y'ibizuku», bidafise insiguro). Dutegerezwa mu bisanzwe gutahura tubiravye muri izo nsiguro nyene nyinshi iyitahuritse. Amadidane akunda gushika mu ngiro gusa. Mu nyandiko, turashobora mu gihe bikenewe gukoresha akarongo kugira ngo bitahurike, nko muri ŝarĝ-vaporŝipo. Mu bisanzwe, amajambo agizwe n'amatsitso atatu canke ane ashobora kugorana. Mu kibanza ca vaporŝipasocimembrokunvenejo, bahitamwo nk'akarorero kunvenejo por membroj de vaporŝipasocio.
Indome zivuga zo guhuza
Inyuma y'ijambo risobanura, turashobora gushirayo agasozo -O ko guhuza kugirango dufashe kworosha kuvuga no gutahura ijambo ry'urunani : puŝoŝipo, aeroŝipo, sangoruĝo, etc.
Ntidushirako indome ivuga ifatanya mu gihe agace gatoyi ari ingereka, mu gihe ducagaguye ijambo ry'urunani, nk'akarorero dikfingro = «urutoke ruvyibushe cane (dika) gusumba izindi ntoke». ntivyoroshe gusigura insiguro yo dukoresheje ijambo diko. Nico gituma batavuga dikofingro, canke dikafingro, ariko mu gihe bikenewe, bashobora kuvuga dika fingro. Nico kimwe no ku mjambo y'igikorwa aho agace gatoyi kerekana ubuntu bwavuye mu gikorwa : ruĝfarbi → farbi ruĝa, farbi tiel ke io fariĝas ruĝa ; plenŝtopi → ŝtopi plena. Muri ayo majambo y'urunani, ntitwigera dukoresha indome ivuga y'ugufatanya, Nico kimwe no mu majambo y'urunani y'igikorwaafise agace gatoyi kerekana uko igikorwa cakozwe, aho rero duca dukoresha urudome ruvua rwo guhuza, ariko bakunda gucagagura ijambo : laŭtlegi → legi laŭte.
Inyubako nka nigra-blanka si amajambo y'urunani ariko ni amajambo abiri atandukanye afatanijwe kugira ngo atange ubudasa budasanzwe..
Mu gihe agace gatoyi ari (ijambo ridakenera agasozo), ntituba tugishiraho indome ivuga ngo idufashe guhuza amajambo. Bikenewe turashobora gukoresha -E de liaison : postsigno → postesigno (ifasha mu kuvuga), postulo → posteulo (ifasha mu gutahura). Ariko ivyo bishika gake cane.
Nta zindi ndome zivuga kiretse -E iri inyuma y'akandi kajambo mu gace gatoyi kiretse iyo ivyo bishobora gutanga insiguro itomoye kandi ikenewe : unuaeco = «ubwiza bwo kuba uwa mbere» (unueco = «ubwiza bwo kuba umwe»), antaŭeniri = «gutera imbere» (antaŭiri = «kuja imbere»). Agasahwanya -EN (E+N) gashobora nako nyene gukoreshwa inyuma y'itsitso z'uduce dutoy : supreniro, ĉieleniro (ou ĉieliro), hejmenvojaĝo (ou hejmvojaĝo).
E ikunda kuboneka nk'indoome ivuga ihuza ibintu bibiri, mu gihe agace ko kavyerekana ari itsitso MULT : multe-nombro.
Mu majambo agizwe n'amatsitso aserura igikorwa wongeyeko POV, VOL canke DEV, baca bakoresha I nk'indome ivuga sahwanya : pagipova, vivivola, pagideva. Ni vyiza gutahuza izo nyubakwa nk' amajambo gahuza. Turashobora kandi gukoresha -O mu nyubako : pagopova, vivovola, pagodeva. Ni amajambo y'urunani, ariko ikoreshwa rya -O mu majambo nk'ayo ntirimenyerewe. Twoshobora rero kuyakoresha ata ndome zivuga ari kumwe nazo : pagpova, vivvola, pagdeva, ariko izo nubako zikoreshwa gake mu ngiro.
Mu yundi murwi z'amajambo y'urunani, amajambo gahuza, bakoreshesha ubusozo gahuza bisunze ayandi mategeko.
Uduce mu majambo y'urunani
Utujambo tumwe tumwe dukunda gukoreshwa turi kumwe n'udusozo. Dushobora kandi gushirako agace k'imbere kuri utwo tujambo.
-
mil → milo → jarmilo - igihumbi → ibihumbi → imyaka igihumbi
= imyaka ibihumbi n'ibindi, ico kinjana kigize n'imyaka (N'imvugo ifise insiguro nk'iyo miljaro nayo nyene irakoreshwa)
-
jes → jeso → kapjeso - ego→ ukwemera → igikorwa co kugira «ego» ukoresheje umutwe
= ukwemera mu kuduza umutwe
Insiguro y'amajambo amw'amwe y'urunani
Turashobora rimwe na rimwe gusigura ijambo ry'urunani dukoresheje indingorazina.
- aerŝipo = «Ubwatobw' umuyaga»
- lignotablo = «imezaikozwe mu giti»
- skribtablo = «imeza yokwandikirako »
- piediro = «ukwiyunguruzan' amaguru»
Ariko amajambo yose y'urunani ntasigurwa nkuko. Amwamwe arakeneye insiguro inyomoje.
- < vaporŝipo = « ubwato bwiyunguruza bukoresheje ibizuku » (« ŝipo de/per... vaporo » ntikigira insiguro)
- dikfingro = «Urutoke rwama rusumba izindi mu buvyibuhe» («urutoke rwo kuvyibuha» ntigitahuritse)
- sovaĝbesto = «ubwoko bw'indogobwe burangwa n'ukuba mw'ishamba»(«igikoko co c'ishamba» ntibitahuritse).
Mw'ijambo ry'urunani harashobora kwinyegezamwo ivyiyumviro vyinshi bitavuzwe. Ijambo ry'urunani rigizwe n'agace gakuru gatanga insiguro nyamukuru hamwe n'akandi gace kerekana ikiranga ijambo ariko urwo runani sirwo rutanga insiguro y'ijambo. Insiguro yuzuye itangwa n'ico ibirigize bisigura hamwe na kahise k'ururimi.
Turakkeranya kenshi, nk'akarorero, hagati ya lada skatolo na ladskatolo, sovaĝa besto na sovaĝbesto, dikfingro na dika fingro. Dushobora rimwe na rimwe gukoresha ugutandukanye izo nyubako uko ari zibiri, ariko mu vyukuri hariho ubudasa hagatti y'amajambo y'urunani hamwe n'ayo majambo abiri atandukanije, izina n'ingereka. Mu gihe twubatse ijambo ry'urunani, tuba dukoze ijambo bivanye n'iciyumviro dushaka gushikako, canke insiguro dushaka. Dutazira imvugo zimwe zimwe zafashwe nk'ikintu kidasanzwe gikeneye ijambo rigezweho. Mu gihe dukoresheje izina na karangura yaryo, twerekana gusa ubwiza «buboneka» :
- Lada skatolo ni agasandugu ko mu bwoko ubwo aribwo bwose. Ako gasandugu gakozwe mu buryo «buboneka» ikintu kiboneka gifise icuma. Ico bashatse kuvuga co nyene kirerekana ubwo bucuti. Birashika kakaba gakozwe mu cuma canke karimwo icuma, n'ibindi. Ladskatolo nayo ni ubundi bwoko butahuritse bw'agasandugu. Insiguro itahuritse ya ladskatolo iangwa n'insiguro bagaha mu rurimi rwa kera «agasandugu k'icuma karumije neza, tubikamwo imfungurwa canke inyobwa».
- Sovaĝa besto ni igikoko gisanzwe ari ikinyeshamba. Nituzi ko ari uko gisan\we kiremwe canke kitaremzwe. Sovaĝbesto ni igikoko c'ubwoko bumwe bufise ikibiranga c'ubunyeshamba.
- Dikfingro ni ubwoko bw'urutoke bita uko kubera ko ruvyibushe gusumba izindi ntoke. Dika fingro ni urutoke urwo arirwo rwose (urukumu, nkoronkono, nsumbazose, nzobumwami canke gikuru n'ibenga) ruvyibushe «mu bisanzwe». Urukumu rufashwe ukwarwo rushobora kuba ruvyibushe canke ruavyibushe ariko ruguma ari urukumu.
Agace gatoyi kamenyesha kerekana uko ikintu kimeze, igitsina, ariko ntikerekana uko ikintu kimwe kimeze. Karangura yerekana mu bisanzwe uko ikintu kimwe kimeze, ariko ishobora kwerekana kandi uko ubwoko bw'ibintu bimeze bivanye n'ico bashatse kuvuga. Nico gituma dushobora kandi gukoresha karangura z'amazina mu kwita amazina ubwoko bw'ibintu. Dushobora kuvuga dika fingro mu kibanza ca dikfingro. Dushobora kuvuga vapora ŝipo mu kibanza ca vaporŝipo. Dushobora kuvuga sovaĝa besto mu kibanza ca sovaĝbesto. Ariko igihushane ntigishoboka, kuko dika fingro (urutoke ruvyibushe) si dikfingro (urukumu), vapora ŝipo si vaporŝipo, kandi na sovaĝa besto si sovaĝbesto.
Hariho rimwe na rimwe ukudatahura bivanye nuko tutoshobora kwubaka amajambo y'urunani muri yo agace gatoyi kayaranga ari itsitso ry'ubwiza, nk'akarorero : altlernejo, altforno, dikfingro, sekvinberoj, solinfano, sovaĝbesto, sanktoleo, n'izindi nyinshi zibaho. Zose zirashoboka gukoresha. Ariko ntidushobora kuzegeranya nk'uko bisanzwe izina n'ingereka karangura mu gihe badashaka kuvuga. Ntidutegerezwa kuvuga belfloro, iyo dushaka kuvuga ishurwe ryiza: bela floro.
Benshi ni abiyumvira ko bidashoboka ko twubaka amajambo y'urunani afise agace gakuru kerekana igikrwa, agace kitangiza imbere nako kakerekana karangura y'ico gikorwa, nk'akarorero : leterskribi, voĉdoni, domkonstrui. Ivyo rero sivyo. Muri ubwo bwoko y'urunani, agace kitangiye imbere si karangura isanzwe, ariko iranga igikorwa. Ayo majambo y'urunani atandukanye cane n'amajambo nka skribi letero(j)n, doni voĉo(j)n, n'ayandi. Muri skribi leteron, karangura yerekana ikintu kiboneka c'inyandiko. ariko muri leterskribi LETER iserukira ubwoko bw'inyandiko gusa. Amavuga asa nkayo atuma haba insiguro yo kugerageza : fiŝkapti = «(kurondera ku) gufata indagara». Ayo mavuga ategerezwa kuboneka nk' amajambo ndongorazina.
Kwubaka amazina avuye mu majambo afise insiguro imwe.
Icitiranwa (umurwi w'amajambo afise insiguro imwe) arashobora kuja mw'ijambo rimwe mu kwongerako akandi kajambo inyuma. Ivyo tuvyita kwubaka amazina avuye mu majambo asangiye insiguro. Ikivamwo ni ijambo sahwanya. Dukoresha uduce ngirakamaro twiryo jambo gusa. Tukurako rimwe na rimwe udusozo n'ibindi bice bitagira akamaro. Ariko mu gufasha kubivuga neza canke kwumvikana turashobora kugumizaho agasozo ko muri uwo murwi w'amajambo iryo jambo ririmwo, ariko udusozo -J na -N turabukuraho.
- sur tablo → [sur tablo]-A → surtabla - ku meza → ku meza
- inter (la) nacioj → [inter nacioj]-A → internacia - hagati y'amakungu → mpuzamakungu
- dum unu tago → [unu tago]-A → unutaga - ku munsi umwe → ku munsi
- en la unua tago → [unua tago]-A → unuataga - mu munsi wa mbere → ku munsi wa mbere
- sur tiu flanko → [tiu flanko]-E → tiuflanke - kuri urwo ruhande → kuri rurya ruhande
- sur tiu ĉi flanko → [ĉi flanko]-E → ĉi-flanke - kuri uru ruhande → rw'uruhande
- en tiu maniero → [tiu maniero]-E → tiumaniere - → muri ubwo buryo
- en tiu ĉi maniero → [ĉi maniero]-E → ĉi-maniere - → muri buno buryo
- Li staris tutan horon apud la fenestro. → Li staris tuthore [tutahore] apud la fenestro. - → yamaze isaha yose ahagaze hampande y'idirisha.
-
povas pagi → pagi povas → [pagi povas]-A → pagipova - → gishobora kuriha
= nk'uko dushobora kuriha
Mu kwubaka amazina ayo mazina dukoresheje udusozo tw'amavuga canke agasozo karimwo -O, agasozo kerekana iciyumviro kimwe cahishijwe. Insiguro y'ako gasozo itegerezwa kwigwa ukwayo kw'ijambo rimwe rimwe ryo muri ubwo bwoko :
-
per laboro → [per laboro]-(akiri)-I → perlabori - n'igikorwa → gutsinda (bitumwe n'ivyo wakoze)
= kuronka kubw'ivyo wakoze. Agasozo k'irivuga gaserukira iciyumviro cinyegeje c'ukuronka. Perlabori ntifatanye na gato n'irivuga labori, ariko yavuye mu ryungane per laboro (n'igikorwa). Muri labori, insiguro y'igikorwa ni LABOR gusa. Muri perlabori, igikorwa ni «ukuronka».
-
fiŝojn kapti → [fiŝojn kapti]-(provi)-I → fiŝkapti - Gufata indagara → kuroba
= Kugerageza gufata indagara, kuroba
-
tri anguloj → [tri anguloj]-(figuro)-O → triangulo - infuruka yitatu → inyabutatu
= ishushangero ifise infuruka zitatu
-
sub tegmento → [sub tegmento]-(ĉambro/loko)-O → subtegmento - Musi y'igisenge → ikigega
= inyubakwa canke ikibanza kiri munsi y'igisenge (ariko si subtegmentejo kuko igiseruka imbere y'ingobotozo EJ, gitegerezwa kwerekana ikintu kiri canke kiriko kibera muri ico kibanza)
-
per fortoj → [per fortoj]-(trudo)-O → perforto - Ku nguvu → ugufata umuntu ku nguvu
= gusubiriza ugushaka n'inguvu
-
unu tago kaj unu nokto → [unu tago (kaj) unu nokto]-(periodo)-O → tagnokto - → ijoro rimwe n'umunsi umwe →
= ikiringo c'amasaha 24
-
la pli multaj → [pli multaj]-(grupo)-O → plimulto - Bneshi cane → abenshi
= umurwi usumvya iyindi mirwi ubwinshi
mil jaroj → [mil jaroj]-(periodo)-O → miljaro - Imyaka ijana → ikiringo c'imyaka ijana
= ikiringo c'imyaka ijana. Ijambo ry'urunani jarmilo hamwe n'ijambo sahwanya miljaro zifise neza na neza insiguro imwe. Izo zose ni iz'ukuri ariko zubakiwe ku mategeko abiri uko ari zibiri kandi adasa. Amajambo y'urunani aragwiriye kandi arakunda gukoreshwa, kubw'iyo mvo ijambo ry'urunani jarmilo rirakoreshwa cane.
Dukoresha ijambo « cavuyemwo izina » mu gihe ari agace ka mbere k'ijambo ry'urunani. Mu buryo bumwe bumwe agace gakuru ni ingobotozo :
-
la sama ideo → [sama ideo]-AN-O → samideano - iciyumviro kimwe → «bisangiye iciyumviro»
= umunywanyi w'abantu bafise ivyiyumviro bimwe
-
altaj montoj → [altaj montoj]-AR-O → altmontaro - Isonga rirerire → umusozi muremure
= urukurikirane rw'imisozi miremire
-
sub (la) maro → [sub maro]-ŜIP-O → submarŝipo - Munsi y'ikiyaga → munsi y'amazi
= ikigendera munsi y'amazi y'ikiyaga
-
en liton → [en liton]-IG-I → enlitigi - mu gitanda → gushira ku gitanda
= gushira ku gitanda
Inyubako idakunda gukoreshwa kandi yumvikana yo gushira hamwe amajambo ni ugukura amazina mu mitwe y'ibisomwa. Mu kwandika amajambo nk'ayo, twubaka imwe dufatiye ku mvugo yuzuye (ibaho canke itabaho). Duca tubika rero ayo majambo yuzuye yo mu mitwe y'amajambo afise udusozo: "Vivu!" → [vivu]-(crier)-I → vivui = kuvuza induru «vivu!», kuramutsa umuntu uvuza induru «vivu!». Muramenya neza ko agasozo -U katakoreshwa. Amajambo y'ubu ntashobora gufita ubusozo bubiri bwerekana ubwoko bw'ijambo rimwe inyuma y'irindi. Ariko vivui si ijambo risanzwe. Ni inyubako y'ijambo ivuye mu mitwe y'igisomwa kandi n'agasozo -U karakenewe kugira ngo bifite insiguro. "Ne forgesu min!" → [ne forgesu min]-(ishurwe)-O → neforgesumino = ishurwe rya myosotis, ntimunyibagire (iyina ryiwe rikomoka kw'ibara ryiwe risa n'ubururu, ikimenyetso c'ubutwari n'urukundo).
inyongera
Umurwi mutoyi w'amatsitso (nka 40) yitwa inyongera. Ni amatsitso dukoresha mu majambo y'urunani. Zimwe zimwe ni ingobotozo. Zibonekeza inyuma y'ayandi matsitso. Izindi ni indobeko. Ziseruka imbere y'ayandi matsitso.
Mu bisanzwe ni abakera bashimye ko amatsitso atazirwa inyongera. Dushobora rero kuvuga ko inyongera ari itsitso amategeko amwe amwe akoresha mu kwubaka amajambo y'urunani. Inyongera zimwe zimwe za kera ni amatsitso asanzwe dufatiye ku ndangurakintu yazo. Muri izi nsiguro zo ngaha hejuru zerekeranye n'ukwubaka amajambo y'urunani harimwo uturorero tumwe tumwe dufise amatsitso yakunda kwitwa kera inyongera.
Ingobotozo nyinshi zikora nk'uduce nshingiro tw'amajambo y'urunani. Ikiri imbere y'ingobotozo ni agace gatanga insiguro yayo. Ariko ku ngobotozo nyinshi hariho amategeko atuma ubucuti buri hagati y'agace gakuru hamwe n'agace gatoyi buhagarikwa. Ku matsitso asanzwe iryo tegekko ntiribaho.
Bitayeko ingobotozo AĈ, ĈJ, EG, ET, IN, NJ na UM ntizikora rero nk'uko. Amajambo yubakiwe kuri izo ngobotozo si muvyukuri amajambo y'urunani,. Izo ngobotozo ni inyongera nyazo.
Nyinshi mu ndobeko zikora nk'agace gatoyi mu jambo ry'urunani. Ikiri inyuma y'indobeko ni agace gakuru gafise insiguro yatanzwe n'indobeko mu buryo budasanzwe. Ariko hariho amategeko atuma ubucuti buri hagati y'indobeko n'agace gakuru buhagarara.
Indobeko GE na MAL ntizivyemera. GE na MAL zica zihindura insiguro izikurikira, tutoshobora kuzisigura nk'ijambo ry'urunani risanzwe. (kandi tudakoresheje akajambo kandi). GE na MAL ni inyongera zikwije.
Mu bisanzwe turashobora gukoresha amatsitso nyongera nk'amatsitso asanzwe. Inyongera zimwe zimwe zirakoreshwa mbere muri ubwo buryo.Izindi , nka ĈJ na NJ, ntizikunda gukoreshwa nk'amatsitso asanzwe. Muraza gusanga ngaha hepfo uturorero tumwe tumwe y'ikoreshwa nk'iryo mu nsiguro yerekeye ubwoko bw'inyongera.
Mu bisanzwe ntidukoresha agasozo sahwanya mu nyongera nka dormoĉambro. Nk'akarorero ntituvuga ekokuri, eksosekretario, ŝipoestro. Utwo dusozo dukora mu gihe bikenewe ko tudukoresha na cane cane mu gutahuza ikintu gusa, nk'akarorero unuaeco, antaŭenigi, posteulo.
Ingobotozo z'amavuga ari muri kahise ANT, INT, ONT, AT, IT na OT zitwara ugutandukanye n'izindi.
Amatsitso menshi atari mu mirwi nk'inyongera yitwara rero rimwe na rimwe nk'indobeko canke nk'ingobotozo. Dushobora kuyatazirauduce nyongera.