Prijedlog de ima mnogo značenja. Zbog toga u nekim situacijama izrazi sa de mogu biti nejasni. Tada se može dodati poneka riječ za objašnjenje ili odabrati drugi prijedlog.
Udaljavanje od nečega
U osnovnom značenju prijedlog de označava mjesto na kojem počinje kretanje:
- Mi venas de la avo, kaj mi iras nun al la onklo. - Dolazim od djeda, a sada idem k stricu.
- La vento forblovis de mia kapo la ĉapon. - Vjetar je otpuhao s moje glave kapu.
- Ilia vojaĝo de Delhio al Kalkato estis tre longedaŭra. - Njihovo putovanje od Delhija do Kalkute je trajalo jako dugo.
- Rekta linio estas la plej mallonga vojo de unu punkto al alia. - Ravna linija je najkraći put od jedne točke do druge.
- For de tie ĉi! - Odlazi odavde!
Radi jasnoće može se po potrebi koristiti for de ili disde: La polico prenis la ŝtelitan monon for de la rabisto / disde la rabisto. (Policija je lopovu oduzela ukradeni novac.) Da smo rekli: ...la ŝtelitan monon de la rabisto, moglo bi se pomisliti da de označava pripadanje: "Policija je oduzela ukradeni novac koji je pripadao lopovu."
Porijeklo, uzrok
De može pokazivati i porijeklo ili uzrok:
- De la patro mi ricevis libron, kaj de la frato mi ricevis plumon. - Od oca sam dobio knjigu, a od brata sam dobio pero.
- La hebreoj estas Izraelidoj, ĉar ili devenas de Izraelo. - Židovi su djeca Izraela, jer potječu iz Izraela.
- Francisko de Asizo = onaj Franjo koji potječe iz grada Asiza = Francisko el Asizo - Franjo Asiški
-
Li paliĝis de timo kaj poste li ruĝiĝis de honto. = ...pro timo... pro honto. - Li paliĝis de timo kaj poste li ruĝiĝis de honto. = ...pro timo... pro honto. (Problijedio je od straha, a zatimpocrvenio od stida.)
Za uzrok se ipak obično koristi pro i katkad el.
- Ebria de feliĉo, mi alkroĉiĝis al lia kolo. - Pijan od sreće, zagrlio sam ga oko vrata.
Različitost i sl.
De često pokazuje različitost, razliku, posebnost, izdvojenost, udaljenost ili razdvojenost:
- Mi povus diferencigi la saĝajn de la malsaĝaj! - Mogao bih razlikovati pametne od glupih!
- Kial Vi kaŝas vin de mi? - Zašto se skrivate od mene?
- Nun mi iom liberiĝis de la plej urĝaj el miaj kolektiĝintaj laboroj. - Sada sam se malo oslobodio od najhitnijih među poslovima koji mi se nakupljaju.
- Ĝi estas libera de malsanoj. - Slobodan je od bolesti.
- Ili loĝas malproksime de ni. - Oni stanuju daleko od nas.
Vrijeme
De može označavati i početni trenutak trajne radnje ili stanja:
- Li laboras de la sesa horo matene. - On radi od šest sati ujutro.
- De nun mi ne plu manĝos viandon. - Od sada više neću jesti meso.
- Mi konas lin de longa tempo. - Poznajem ga odavno.
Da bi se jasno pokazalo da se radi o vremenu, može se koristiti ekde ili de post:
- ekde
- = od početka (nečega)
- de post
- = od kraja (nečega)
Kada se radi o vremenskom trenutku, jedva da postoji razlika između ekde i de post, ali kada se radi o vremenskom trajanju, razlika je puno veća: de post ŝia vivo = ekde ŝia morto.
Pripadnost
Često de izražava pripadnost (= vlasništvo, posjedovanje, blizinu, povezanost, članstvo, srodstvo...):
-
Jen kuŝas la ĉapelo de la patro. - Tamo je očev šešir.
Šešir pripada ocu kao svojina ili vlasništvo.
-
La dentoj de leono estas akraj. - Lavlji zubi su oštri.
Zubi pripadaju lavu, kao dijelovi tijela.
-
Sur la bordo de la maro staris amaso da homoj. - Na rubu (obali) mora stajala je gomila ljudi.
Rub pripada moru, jer se nalazi odmah uz njega.
-
Januaro estas la unua monato de la jaro. - Siječanj je prvi mjesec godine.
Mjeseci su dijelovi godine.
-
La filo de la reĝo ŝin renkontis. - Kraljev sin ju je susreo.
Sin pripada kralju, u rodbinskom smislu.
-
Mi legos poemon de Zamenhof. - Čitam Zamenhofovu poemu.
Poema pripada Zamenhofu jer ju je on napisao.
-
Glaso de vino estas glaso, en kiu antaŭe sin trovis vino, aŭ kiun oni uzas por vino. - "Glaso de vino" je čaša u kojoj se ranije nalazilo vino, ili koja se koristi za vino.
Čaša pripada vinu, jer je namijenjena i koristi se za vino.
-
Ŝi estas profesoro de matematiko. - Ona je profesor matematike.
Profesor pripada matematici, jer je to njena struka. Može se koristiti i pri.
-
Tiu libro estas de Karlo. - Ta knjiga je od Karla.
Češće se koristi aparteni + al: Tiu libro apartenas al Karlo. (Ta knjiga pripada Karlu.)
-
Ĝi estas de mi. - To je moje.
Češće se kaže: Ĝi estas mia. Ĝi apartenas al mi.
Subjekt, vršitelj radnje, objekt
De-izraz uz radnu imenicu obično označava vršitelja radnje (subjekt po smislu) ili objekt po smislu dotične radnje:
-
La kanto de la birdoj estas agrabla. - Pjevanje ptica je ugodno.
Ptice pjevaju.
-
Li tuj faris, kion mi volis, kaj mi dankis lin por la tuja plenumo de mia deziro. - On je odmah napravio ono što sam želio, i ja sam mu zahvalio za brzo ispunjenje moje želje.
Ispunio je moju želju.
Da bismo bilo sigurni da se radi o subjektu po smislu, može se koristiti fare de: Hodiaŭ posttagmeze okazos akcepto fare de la urbestro. (Danas poslijepodne bit će prijem kod gradonačelnika.) Gradonačelnik će primiti nekoga.
Napomena: Neki skraćuju izraz fare de u far, ali ta riječ nije službena i ne treba ju koristiti.
Kada se odnosi na pasivni particip, de najčešće označava subjekt po smislu, vršitelja radnje:
-
Ŝi estas amata de ĉiuj. - Nju svi vole. (doslovno: Ona je voljena od sviju.)
Svi ju vole.
-
Li estis murdita de nekonato. - Ubijen je od strane neznanca.
Neznanac ga je ubio.
-
La montoj estis kovritaj de neĝo. - Planine su bile prekrivene snijegom.
Snijeg je prekrio planine.
Može se koristiti i fare de: La infano estis forprenita fare de la patrino. (Dijete je uzela njegova majka.) Ali jednostavni de je obično dovoljan kod pasivnog participa. Ako se želi koristiti de-izraz drugog značenja uz pasivni particip, često je potrebno to jasno pokazati koristeći disde, for de, ekde ili slično: La infano estis forprenita disde la patrino. Oduzeli su dijete njegovoj majci.
Svojstvo
De ponekad kazuje svojstvo, sastav ili mjeru:
- Ŝi estas virino de meza aĝo. = Ŝi estas mezaĝa virino. - Ona je žena srednje dobi. = Ona je srednjovječna žena.
- Li havas harojn de nedifinita koloro. - Ima kosu nedefinirane boje.
- Li estas de meza kresko. - On je srednjeg rasta.
- bukedo de rozoj = buket koji se sastoji od ruža
- reto de komputiloj = mreža koja se sastoji od računala
- La knabo havis aĝon de nur ses jaroj. - Dječaj je bio u dobi od samo šest godina.