Przyimek de ma bardzo dużo znaczeń. Z tego powodu mogą czasami zaistnieć nieścisłości. Wtedy można dodać różne wyrażenia lub wybrać inny przyimek.
Ruch
Podstawowym znaczeniem przyimka de jest miejsce, gdzie zaczyna się ruch:
- Mi venas de la avo, kaj mi iras nun al la onklo. - Przychodzę od dziadka i teraz idę do wujka.
- La vento forblovis de mia kapo la ĉapon. - Wiatr zwiał czapkę z mojej głowy.
- Ilia vojaĝo de Delhio al Kalkato estis tre longedaŭra. - Ich podróż z Delhi do Kalkuty była bardzo długa.
- Rekta linio estas la plej mallonga vojo de unu punkto al alia. - Prosta linia jest najkrótszą drogą od jednego punktu do drugiego.
- For de tie ĉi! - Daleko stąd!
Dla uwyraźnienia można w razie potrzeby użyć for de lub disde, np.: La polico prenis la ŝtelitan monon for de la rabisto / disde la rabisto. (Policja odebrała skradzione pieniądze rabusowi.) Gdybyśmy powiedzieli: ...la ŝtelitan monon de la rabisto, można by pomyśleć, że jest mowa o przyimku przynależności de: "...la ŝtelitan monon, kiu apartenis al la rabisto." (skradzione pieniądze, które należały do rabusia)
Pochodzenie, przyczyna
De może również wskazać pochodzenie lub przyczynę:
- De la patro mi ricevis libron, kaj de la frato mi ricevis plumon. - Od taty dostałem książkę, a od brata pióro.
- La hebreoj estas Izraelidoj, ĉar ili devenas de Izraelo. - Hebrajczycy są Izraelitami, gdyż pochodzą od/z Izraela (patriarchy Jakuba lub państwa Izrael)
- Francisko de Asizo = To Franciszek, który pochodzi z miasta Asyżu. = Francisko el Asizo - Franciszek z Asyżu
-
Li paliĝis de timo kaj poste li ruĝiĝis de honto. = ...pro timo... pro honto. - Zblednął ze strachu i zaczerwienił się ze wstydu. = ...ze strachu... ze wstydu.
W tym przypadku używa się zazwyczaj pro lub el.
- Ebria de feliĉo, mi alkroĉiĝis al lia kolo. - Pijana ze szczęścia, przylgnęłam się do jego szyi.
Różnica lub brak podobieństwa
De często wskazuje na odmienność, rozróżnienie, odrębność, oddalenie lub różnicę:
- Mi povus diferencigi la saĝajn de la malsaĝaj! - Mógłbym odróżnić mądrych od głupich!
- Kial Vi kaŝas vin de mi? - Dlaczego się przede mną ukrywasz?
- Nun mi iom liberiĝis de la plej urĝaj el miaj kolektiĝintaj laboroj. - Teraz uwolniłem się nieco od najpilniejszych z moich nagromadzonych zajęć.
- Ĝi estas libera de malsanoj. - Jest wolny od chorób.
- Ili loĝas malproksime de ni. - Mieszkają daleko od nas.
Czas
De może również wskazywać moment rozpoczęcia trwającego działania lub stanu:
- Li laboras de la sesa horo matene. - On pracuje od szóstej rano.
- De nun mi ne plu manĝos viandon. - Od teraz już nie będę jadł mięsa.
- Mi konas lin de longa tempo. - Znam go od długiego czasu.
By jednoznacznie wskazać, że chodzi o czas, można użyć ekde lub de post:
- ekde
- = od początku…
- de post
- = od końca…
Jeśli chodzi o dane moment w czasie, nie ma prawie żadnej różnicy między ekde i de post, ale jeśli mowa o okresie czasu (np. trwania), różnica jest większa: de post ŝia vivo = ekde ŝia morto (od czasu po okresie jej życia / od jej śmierci).
Przynależność
Bardzo często de wyraża przynależność (= posiadanie, własność, bliskość, przywiązanie, podział, pokrewieństwo…):
-
Jen kuŝas la ĉapelo de la patro. - Oto tu leży kapelusz ojca.
Kapelusz należy do ojca jako własność lub dobytek.
-
La dentoj de leono estas akraj. - Zęby lwa są ostre.
Zęby należą do lwa jako część jego ciała.
-
Sur la bordo de la maro staris amaso da homoj. - Na brzegu morza stał tłum ludzi.
Brzeg przynależy do morza, ponieważ znajduje się przy nim.
-
Januaro estas la unua monato de la jaro. - Styczeń jest pierwszym miesiącem roku.
Miesiące stanowią części roku.
-
La filo de la reĝo ŝin renkontis. - Spotkał ją syn króla.
Syn „przynależy” do ojca poprzez pokrewieństwo.
-
Mi legos poemon de Zamenhof. - Przeczytam wiersz Zamenhofa.
Wiersz należy do Zamenhofa, ponieważ to on go napisał.
-
Glaso de vino estas glaso, en kiu antaŭe sin trovis vino, aŭ kiun oni uzas por vino. - Kieliszek wina to kieliszek, w którym wcześniej znajdowało się wino lub który jest używany do wina.
Kieliszek należy do wina, ponieważ jest przeznaczony i używany do wina.
-
Ŝi estas profesoro de matematiko. - Ona jest profesorem matematyki.
Profesor „przynależy” do matematyki, gdyż jest to jego specjalizacja. Można użyć także pri.
-
Tiu libro estas de Karlo. - Ta książka jest Karola.
Częściej używa się aparteni + al: Tiu libro apartenas al Karlo. (Ta książka należy do Karola.)
-
Ĝi estas de mi. - To jest moje.
Częściej mówi się: Ĝi estas mia. Ĝi apartenas al mi.
Podmiot, wykonawca, obiekt
Fraza z de, która stanowi dopełnienie rzeczownika akcji, zwykle pokazuje prawdziwy podmiot (wykonawcę czynności) lub faktyczny objekt działania:
-
La kanto de la birdoj estas agrabla. - Śpiew ptaków jest przyjemny.
Ptaki śpiewają.
-
Li tuj faris, kion mi volis, kaj mi dankis lin por la tuja plenumo de mia deziro. - On natychmiast zrobił to, co chciałem i podziękowałem mu za natychmiastowe spełnienie mojego życzenia.
On spełnił moje życzenie.
W celu upewnienia, że chodzi o faktyczny podmiot, można użyć frazy fare de: Hodiaŭ posttagmeze okazos akcepto fare de la urbestro. Burmistrz zaakceptował coś.
Komentarz: Niektórzy skracają fare de do far, lecz jest to termin nieoficjalny i nie wskazany do stosowania.
W odniesieniu do imiesłowu pasywnego, de najczęściej wskazuje faktyczny podmiot, wykonawcę:
-
Ŝi estas amata de ĉiuj. - Ona jest kochana przez wszystkich.
Wszyscy ją kochają.
-
Li estis murdita de nekonato. - Został zamordowany przez nieznajomego.
Nieznajomy zabił go.
-
La montoj estis kovritaj de neĝo. - Góry były pokryte śniegiem.
Śnieg pokrywał góry.
Można również użyć fare de: La infano estis forprenita fare de la patrino. (Dziecko zostało zabrane, a uczyniła to matka.). Jednakże proste de zwykle wystarcza w przypadkach użycia z pasywnym imiesłowem. Jeśli woli się użyć frazy z de o innym znaczeniu, wraz z imiesłowem pasywnym, często niezbędne jest wskazanie tego jasno poprzez disde, for de, ekde lub podobne: La infano estis forprenita disde la patrino. Dziecko zabrano od matki.
Cecha
De czasami wykazuje cechę, zawartość lub miarę:
- Ŝi estas virino de meza aĝo. = Ŝi estas mezaĝa virino. - Jest kobietą w średnim wieku.
- Li havas harojn de nedifinita koloro. - On ma włosy nieokreślonego koloru.
- Li estas de meza kresko. - Jest średniego wzrostu.
- bukedo de rozoj = bukiet, składający się z róż
- reto de komputiloj = sieć, składająca się z komputerów
- La knabo havis aĝon de nur ses jaroj. - Chłopiec miał tylko sześć lat.